hkh«h . i ,1l , i , , im, , i3 i I i I i I4 ili I l I i5l , I i I , i i6l i I i I , I ,7I , I , I , I 8
1 2 Centimetres 3 4 5 6 7 i8 9 10 111 12 13 14 115 16 17 18 19
Blue mtàm BmHfififl
Cyan Green Yellow Red Magenta White 3/Color*^ Black
H
61 81- LI g
91. fri. Cl. Zi U Ol 6 8 -
|/\| 9 s v e z i v
k
i2 i 1 i 1 i ,3I , 1 , 1 ' ' 'l ! i i i i i i5 i i i i i i6 i i i iii7
11, i2 Centimetres Blue 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 115 16 17 18 19
UManlttl ! Black
Cyan Green Yellow Red Magenta White 3/Color
u I
■ ■
Vi
0290000274720
PRAWA
POWSZECHNE Przeciw drukowanemu Roku 1766. - Wykładowi Praw Dyifydemfkich, Dla Ewangelików i Pro- • teftantow nic nie waż^-
cy cn Do Druku ■ ( -■* "<
PODANE w Roku 17Ó7. • i.
Ytfaà Praw otvych, kîovty [4 pod U mieniem Dyjjydentow^ tudzież Naym wyźfzycb Pot e nyż opiekjiiącycb ftę DyJJydentami. Im pewnieyfzym każdego zKatolikow czyni, że Nayia-śnieyfza Imperatorowa ( f. y ) z fprawiedltwoicią Jiufować Jięfądżi, powody n& których Dyjjydentow pole gazą żądania, i które mi Nayiaśnieyfza Pani opiekuiac Jię niemi, uwodzi fi $ przed oczy caley Eurtpy przełożyćs tym dotkliwiey podnieca Poîakow Katoiikow do pokazania dawności, niefkazitelności, i dotąd nie-wątpliwey ważności Praw Oyczyftych prz°ciw DyfTydentom- To dla ufprawieJiiwiema % z przyczyn tak przywiązujących ich do używania prz yzwoitych Praw Katolikom, to dla uigcia fobie dobrotliwego fprawiedliwośei Imperatorlkiey opiekowania %.
A żę tfo przełożeniaPraw Katolickiemu wyznaniu ftuzących, ieft pobudką Wykład Praw D - / fydentfkich, więc w którym ie zrzodl<* potłumic kufif fig Wykładca, z tegoż ku powfz^ch^mu rozeznawaniu wynikną. Dlatego przed śazjym Katoiikow dowodem pierwey kîa.lzione bedą c^ do Iłowa iftotnieyfzych WykłaJcy dowodiw Pi-fma.
W Wykładzie karta rHifioryi Pol fory tvtadomo być ( pifze Wykładca ) z* wolność Poljkt nie każdego cza fu taf* dofłatnta była, iak. iefi teraz .. pod Kr olimi z pokolenia J-a-giellońjkiego zridzonemi, kforycb poczętej w Ro* Az kp
4, terazrtieyfzey wolności.
Ąa 138^"• Zejście -zaś Roku 15:73. Pomnieyfza Szlachta zadney iefzcze nie miała władzy, lecz od Prawa K rolo w Ufiany i Prawo Króle fi wa zawifały.
Gdy rozważam panowania Jagiellońskiego Po« czątek i oftatek, wrdług Dyćfydentow namjenie-nia dochodzę długości Panowania lat igtf. i prze-puściwfzy dowodzenie, źedawnieyfza Polfka. Szlachta nie tak ścifłey była wolności. Pytana fie; Pomnieyfza Szlachta, albo przed początkiem PanowaniaJagiellońiSkiego żadney nie mi.iła wła-dzyî albo przed zeyściem: ieżeli przed początkiem* nic nie mafz, o co mam dbać ilekolwiek narzucane mi od Dyflydentow na dopięcie ich zadania. jeśli zaś przed zeysciemî wzr^cz zapierai^c âch niebaczne udawanie przytoczę wielorakie.
Dowody o wolnościach Katolikow znacznie dawnieyfzych nad udanie Wykiad-cy.
Pierwfze wolności i prawa ( których naftepuie epifanie ) na wieczne czafy wfzakże pomniey-fzey Szlachcie, ponieważ Wfztm i każdemu n> ficzrgulności Litwinowi Rycerzom lub Bojarom œafzemu ( to ieft Władyfława Jagiełły ) panowaniu a mianowicie Wielmożnego Xiqzçcia Palta S kirgayły Wodza Lite wfkiego i Pana Tro-(kiego i Potocki ? go tfc. poddanym, ochrzczonym i thrzcić fiç chcącym. Jagiełło Władyfław Roku *3S7• w fam dzień Popielcowy w Wilnie ofo-
Dawność £
bnym Przywilejem w Metrykach W.X. Litt.' w Xiedze 41. na kar i- znaycluiącym fie pozwolił. Aby k^idy Rycerz, lub "Bo }arzynWi aręprzyimu-iacy Katolicką i jego Dziedzice prawi Nafię-py Grody, Powiaty, W fie, i Domy, i wpzyfiho co przez nafi kpienie po rodzicach pcfi a dui a, mieć, trzymać,pofi adowaś, prze dawać, oddalać, zamieniać, i według upodobania na uiyiki fwoiè włafne i dobrowolne Cwobodnie obracać miał i midi 'moc wolną i wfzelaha, ażeby po dobrych Praw używali, których inni Szlachta w ziemiach nafzych Krole-Jłwa nafzego Polfkiego uiywaią, aby nie ïdawali fiç wprawach nie równi,którzy teyże Koronie podległością fi\ i e dni. Tymże Przywilejem uftano-wił w Kafzteianiachi po każdym Powiecie Sg-dziow, i Sądy na kfztałt Koronnych. Cor<=k Wnuczek, i Wdow Szlachcie wolne za maż wydawanie pozwolił, bvde zachowywano w tym Obrządek Katolicki- Też Szlachtę od robocizn fobie i Na lie p co m powinnych ofwobodził.
PotymRoku 1413. Dnia 2. Grudnia w Horodle na Parlamencie czyli Powfzecbnym Ziezdzie Tegoż Jagiellona oraz i Wit.owda Przywiley w teyże 41. Xiedze Litewlkich Metryk, na kar j?. iwWol: 1. na kar: 66. znayduiący % p onawia fwobody od iarzma niewoli, pozwalai Godności, Krzefeł i Urzędów aa kfztałt Koronnych udano-wienie, to ieft Wojewoclztwa 1 Kafztelahii w Wilnie, w Trokach, i w innych mieyfcach, gdzie będzie widziało fię, używanie pomienionychłai* famey zdawna Szlachcie «czeftai&wo, Parla»
men«
<? tewznìeyftzey minoici»
*nentow, czyli Ziazdow Walnych Prałatom, Ba* ronom, j wfzyftkim Rad Panom, tudzież wfzyftkim w powfzechności W.X Litt podczas po-koiu Rad odprawowania uftanowienie przyrzeka. Tenże Jagiełło na błaganie i Rade Brata Twego Alexandra to ir fi: Witovrda ftwierdza wfzyftko wyzey pomienione Vol', i f- • Przyrzeka bez dołożenia fię Rady i zezwolenia ofobliwfzego Prałatów i Baronow Kroleftwa Monety w ow C7.as uchodzacey w Kroleftwie, lub inney Cu-dzodziemfkiey lub nowo wynalezioney nigdy nie bic, ani bicia pozwolić, według pozwolenia na toż Króla Kazimierza wUftawach Wiślickich Sec. Który podobnież Przywiieiem danym w Je-dlney Vol. i f Roku 1433. Przyobiecał Koronnym Stanom za przyrzeczenie iednego z Jego Synów obrać Królem.
Prócz teąo Xiąże Zygmunt Brat Witowda wfzyftkie przerzeczone wolności,! Poddanym Bo-jarow, Prałatów, Wodzow i Szlachty od płacenia fobie tniar Diabfa nazywanych wolność w Litwie dwoiftym nadał Przywilejem, Co czytac można w przeciągu pomienionych Nadań w Metrycę Litewfkiey w teyre Xiçdze 41. Tudzież w naftepui^cych z Przywileiu Kazimierza Króla, którym wyznaie, że wfzyftko powinien z Panami rady fwoiey uftanawiac i zawierać, i to z Radami tak Duchownemi, iako i Swieckiemi, tyle, ile będzie potrzeba.
Do tego pod Rokiem 14^2. w Dzień Prze-miemeniaPańikiego wWilnie dany Alexandra Przywilej
Dawnott 7
Wîley Szlachty pomienioney Dnchownych i Świeckich Scc. trwałość wierności, łafk i fwobod darami nadgradzaiąc nadaie Szlachcie Litewflciey prawa, wolności, i fwobody, iakie mai*4 Prałaci, Xi^zçta, Baronowie, Szlachta w Kroleftwię Pol-jtkim. Nadania Witowda i Jeg° Brata Zygmunta ftwierdza iako w Królejlwie Polfkim i przy-ftinażahc dla teyże Szlachty fwoiéh przychylności poftanawia naftępuiace rzeczy; ja\iekpl-wïe\ Rady i [prany z Panami radami nafzenh uiożemy, pojianowiemy i zawrzemy tych z ni-tym infzym odmieniać, poprawiać, i wzrufzać nie będzie?ny powinni. Tahi.e gdy iahje Rady i potrzeby w naradzaniu fîç z Panami nafzemr fprawować zdarzy fîç. a famym Panom nie zda-dzą Jtç-, za to przeciwko nim oburzać Jtę nie mamy, lecz cokolwiek nam poradzą ku najzemit i po [poli temu pożytkowi, to my wykonamy. Urzędy zaś wfzykie i dzierżawy ich bez poradzenia Jję Radnafzych ni\omu przez nas odbierane bvć nie mai ti' Ta\ze Godności, Dzierza wy i Urzędy w Grodath, i Miajłacb odlegleyfzych, i exe li które od mażących pozoftaną, rozważnie z Panami Rady nafzey, takowe Urzędy i Dzierza wy podawać mamy. Tajcie nadania (Jc. toż y my we*, die zdania i woli nafzey i Panów Rady nafzey zachowuiemy. Takie Czynfze z Celi,z Karczemy i inne z kar i z\ądkolwie\ na?n przychodzące„ matą bydi odbierane i fkladane w fkarbie na-fzym9 które to CTynfze według Rad Panów na-jzycb Radnych na pofpolity użytek, Ziemfki ?naię
■być
% ter aznìeyfzey moìnohz
być obracanej w żadnym zdarzeniu fię potrzeby pontieiiione dochody bez woli famy eh Panów przez nas rufzańe i brane być nie maią, ni z Prowińcyi wyprowadzane. Także pofpolfin>4 nad Szlachtę nie mamy wynofić, lecz wfzyfity Szlachtę za-chowy w ać n> ich uczciwości. Wiechy tymże Przy-wiłeiem uftanaWiai$e co do powagi Radnych, wfzyftkie PrzoJkow Przywileie potwierdzą.
5£atym za Zygmunta Î. wR. ijsg.Ufiawy Piotrkowfkie Vol. i.K. t%$. Uftawy nowe chyba za Radą i Po fio w Z ìenìfkich zezwoleniem czyniè będziemy. Zaś Roku XJ43. Woł. t. K. $66* Na Seymie Walnym Krakowlkim Przyrzeczenie Zygmunta Króla % przyczyny żądanego, przez Pomów Polfkich zjednoczenia fie z Litwa w na-ftepuńicydh /łowach dane iawnie okazuie obfzer-* na wolność: Co zaś Przymierzom (żyli Zapifun* fajnego Xiçfiwa i Króle [twa powszechnych tycze fi ę, iv tym nic iefzcze pewnego czynić mogli-* śmy, gdyż Radnych fam e go Xi (fi w a prży nas rtie mieliśny-y iednahże to Raâny?n nafzym Î Ziemjkint Po fi om odpowiedzieliśmy, że gdyby co pożyteczne go r godnego, i wie Czy fie go w Kr ole-fi wie pojfanowiiofię, îatwz eyhy nam było u Rad /r-rfzycb W .X. Liti: to otrzymać, aby iednahowo i oni względem Rzeczypofpolitey fwoiey i Króle-* Jtwa na podobne Ufia wy zezwolili-
Pod famymże Zygmuntem Auguftem w Kon-ftytucyi R. 1^3. wWol: z.K. 648» czytac o używaniu woinepo, głofu, wolności zgadzania fie, i od wolpycn yftajiowiania wfzyftko, co fig uftaijiowifo» Tq
Dannosi $
To tytti cżafem mafz Przeflawny pra\* DyfTydentom fłuzących Tłumaczu, to ieft kil Znac2nieyfzey 1 pomnieyfzcy Szlachty Litew* fltiey Wolności od Krolow od Roku 1387. do Roku i4p2. Szlachcie, Rycerzom i Boiarom Litwie nadawane do porownania ich e Szlachta Króle-ft wa PoMkiego, iuż także wolną, lecz daleko pier-w?y iak Litwa, gdyż aż w Roku 134^» pod Kazimierzem Wielkim, cz^go dowod wWol. 1» K-2.7. if. i jtf. Mieli Urzędy, mieli Urzędnicy uftanowionych od fiebie Sędziów, powaga ftanowienia prawa byli obdarzeni, gdyż w tymże Roku Uftawy tak zaczynaiące fię; My więt fCazimierż Wielki tfc. wraz z Prałatami, Baconami, i wfzyfiką Szlachtą. fifa. Też w Roku *374» Kroi Ludwik utwierdził wfzyftkie, zawdzięczając Baronow, Żołnierzy, Szlachty, i innych wfzyftkich ku fobie affekt, ktcrzy zgodzeniem fig Twoim i wolą oprocz Synów Jego Oraz Córki aby naftępowali na Krolewftwo przyieli $5* i przez wzgląd nato uwolnił ich od dalfzego podatkow płacenia, do dwóch fzcze-gulnie grofzy Polfkich na uznawanie Panowania każdego łanu obowiązawfzy. Jeżeli iaki o-brónny Zamek budować chciałby, obowiązał fig hie przedfiebrac tego bez woli i rady Baronow* fwoy przez Szlachcica ktorego dobra prze* jazd, nic od iego poddanych przyobiecał nie wy* ttiagac, do czego ieśliby iako zoftał zniewolony* to że powinien płacic przyrzekł. K. $7- A To ftofyy ha fam przód itwoitn wWj* Q kia*
io teraznieyfzey minoici Da wnoś i jt
kładzie na ^rr. j od wierfza 30. Wyrokiem. Zawifłą, kfzta\t rządzenia fiçfàego, i praw je,
Ja\ ł cifte mi tv o iv czas wolność Szlachecka o- kt cremi by fię na poty m rządziła, fam* fobie u-
piTana była granicami, z tego famego wydaie fianawiaiąca. 1 tu także ieżeli prawdę wy-
ze każdego Szlachcica befpiecz?6Jfwo Przy- rzekłeś; i iakże zgluzuiefz wyżey liczone wol-
wileiem, którym Kroi Jagiełło żadnego chyba iiości i fwobody Szlachcie Li te w/ki ey pozniey,
przez Sąd o kryminał obwinionego przyrzekł nie niżeli Szlachcie Polakom, i nakfztałt Polaków
więzić, utwierdzone zojłało. I przełóż iaśniey ©d fwoieb Xiążąt iKrolow Polikich przed Ro-
ścifłośc wolności Szlïicheckîey, gdy mało coni- kiem i^oo. nadane» Też fame od Zygmunta;
żey wyznaiefz: Ii od Syna Jagiełły Włady- Pierwfzego tudzież od Zygmunta Augufta ofo-
fiawa— Szlachta wfzyfika między /ob ą równa, ^iftemi przy figgami i przyrzeczeniami napifmie
i naywyźfzty Władzy uczeftnikami Jiała fie • potwierdzone.
Sądom tylko Bifkupim podlegli iefzcze zofiawali, Wfzakże iż wfzelka od Panowania Zy*.
które niewoli niby iarzmo im wkładali, kiedy gmunta Augufta wolność wfzczeła fię, mowie
Klątwami na Seymach i Seymikachgłofow wol- nie ważyłbyś fig, bo to byłoby przeciw włafne-
ttość uymować według upodobania mogli' Jeżeli mu w Wykładzie wymawieniu fie. Mówiąc zafc
prawdę wyrzekłeś* czemuż nie przytaczafz ia-« iż od złączenia fię Litwy s Polfltą wfzczeła fie
ki^go Krolow PoKkich pozwolenia, albo Bi{ku- doftatniey-fea, iako mało czym ku wfparciu twey
pom tak zbytecznego, żeby im dozwalało nie- Tprawy ćhełpifz fię, tak naymniey dawnieyfzycb
prawych używać klątew, ktoremi Bifkupi mo- uwłaczafz powadzę. Konfbytucya bowiem złą-
gliLy według upodobania fwego tamowacSzlach- czenia Litwy ż Polflcą cowięcey doftoieńftwom
eie nadaną głofow wolność* albo Szlachcie udzie- Szlachty przyczyniła, ktoremi oni znacznie da-
loną rownośc, i naywyżfzey Władzy uczeftni- fcniey, gdyż Litwa nie co pozniey, Polacy nie co
âwo zawifle na Symikarh od Inhibicyi Bifku- ^awniey, iak od dwóch wieków zafzczycali fiej
piefa Nic nie dowiedzirfz. ciefzyli fię uwolnieniem z iarzma poddańfiw»p
Toż famo ftofuy powtornie zTwoimże byli w powadze zobopolnego z Królami fwemi
w Przydatkach do Wykładu na karcie 6. i 7. radzenia, mieli przyrzeczenie Krolewfkie nic
Wyrokiem naft^puiącym: Ten fam więc, który przekładania pofpolftwa nad Szlachtę, a wfzyftk*
Vyjjydentow wolności, ieji oraz wolności wfzy- Szlachtę w fweyt uczciwości zachowywania, ra~
fikiey Rzeczy pofpolitey foczątskj Królefłwo to dowali fię zaffekuracyi Xiążąt fwych i Krolow,
złączone z Litwą zaczęło fię za Vanowania Zy- iż żadna rzecz uftana wiana przez famych Krolow
gmunta Au^ufia, Rzeczp off olita być wolną i nie kę* rady i woli Szlachty byc nie miała. Mieli
zamtf B& mo«
it ter aznieyfety wolności*. n . Dannoić ^ 13
fnoc wiedzieć o dochodach (karbu Królewskiego, ^ ekîaracyi wzglądem złączoney Litwy z Pol* lubo z naflgpuiących Fotomkow na mocy wolnego 3 danry w Warizawie na Walnym Seymie R.
obierania fobie W. Xi^zçcia Lit. i Pollkiego Kro* ^^4 • dnia 13. Marca w Wol. 2.K. ^43* °**
la, ktoregoby chcieli nie zbywało im. Co wy-, i Zwłajzc%a ii har od Pcljki,i Ziemie
iwiadcza to Przywiley Roku 1374. Króla Lu-i amne Koronne obieranie Pana zawzdj wolne
dwika, iaśnie wyrażający zezwolenie i chec Po« mie 1 * waią-
laków w przyięciu potomftwa Króla Ludwiką . Czegóż nadto do pomnożenia wolności T'à NaftçpcOw Kroleftwa- Wol; i.kar; I-0 ?'^cac Litwie i Polakom zbywało, zapewnie nie Przywiley R. 1401. Wol: 1. K. <Ti. którym £Zroo innego, chyba według zdania różniących Wzaiemnie Litwa z Polakami obowiuzali fie, aby 'î w Religii, żeby z łagodnego jarzma Chry fiu-, łedni bez drugich do obierania Króla po zeyściU °We-g°> z lekkiego Ewangelii ciężaru wywikłać Jagiełły przyftępowac nie mogli Toteż Przy* *?' Piątego przeczyii według Jagiełły i Wi« wiley Reku içzz. w Poniedziałek w fam Dzień !°^a, tudzież według Walnego w Horodle Po* Łucyi w Wilnie elany od Zygmunta Pierw- .a^ow i Litwy Ziazau od Naftep-.ow ichKrolow Czego przy podwyżfzeniu Jego Syna Zygmunta 1 ^^t potwierdzonych i świątobliwie.zachowy-i Augufta na Wielkiepo Xiazecia Litewfkiego na- ^Vanyeh Litaw, podlegać Rzymikieruu Kościo-t %uącemi Iłowy: My Zygmunt dc. Prała- io^> ^ko fami wfwoim Wykładzie na k. $« tow dc. Szlachty, czyli Bo jarów, poddanych Zien ^ reJ>cie przyznaj % Ze od Syna Jagiełły pafzycbtV.X. Lftewfkiego, Rujkiego, Zmudz- Szlachta Połjka ma ufianowemę
kiego Obywatelow dc. gorliwjzym fzczerośct ^ *°fe^K:ey, n> h torfy wfzyjihie Prowincye fwoiey affektem \u nam i ku Synowi nafzemu ^rzez wybranych zfiebie powagą prawodawftwa 3- O* Xiçciu Panu Zygmuntowi Au gufi owi. 2 wolnością głofu zajzczycaiąjtę, i tymjaniyM » którego fobie za Pana i Wielhiego Xiąż{cit Szlachta między fobąrowna i naywyz-
%ędnoJłaynemi i zgodnemi żądaniami obrali, i to jł' ^ ładzy uczejinihami ftała Jt e. Sądom tronu Stolicy W .X.LitewJkiego dc- z utoczyjim Bifkupim iefzcze podlegli zojfawali, co Ącią izzwykłemi obrządkami wywyżfzyli. To *'ewoli iakby iarzmo na nieb wkładało, kiedy t&dewfzyftko fam Zygmunt AugufTzaraz ftoro W^mi lofow naSeymach i S ey mik a ch wqI+ fo śmierci Oyca cfiagnuł Kroleftwo, o fobie do- nosc Rymować y gdy podobało fie, mogli* fcrowolnie przez Szlachtę obranym wyznaje w , u uważam że nie konieznie zaparta ieft,
Wol. z.K. ss>2> «uni: 3. A tuż za tym wol- r0w"0Sc^ SzIachty, i ich naywyżfzey Władzy u* 9tm oirdniem i kprotiotpanięm nas dc- Potym ^2eftni<3wo przed czafy Zygmunta Auguilą,
w De« te*
I
>4 Bijkufi nigdy wolności . n*e zatrudniali i$
lecz tylko wyznanie, żeta prawie nic nie waży- r'~ ^lątew ieżeli zdarayło fiçî wfzakże nie za ła, ponieważ wnieuwolnionych od Biikupich Są- ^za^ow Zygmunta Augufta, iccz za Zygmunta dow. Przecież ią w famey rzeczy ( iako Dyfify- ' Oyca i za iego fprawą przytoczona do-dcnci przysnaią ) tak znaczną kto miałby za nic PIer® Konftytucya byc uchylone, a Polakow 10-dlatego, że była podległą Bilkupim Sądom, fta- ^"n0Sc 1 Władza że pod całe Zygmunta Augufta wałby fig według uznania Ewangelii Pogani- *anowanir zoftały fię nienarufzone, dowodzi, nem i iawnogrzefznikiem dla niepofłufzeńftwa ^ 'u^° P°d tym Królem Ziazd Stanów w Kościołowi. Mattb Ig. ^.17. Arkowie Rokuiftf2. powfzechnąuznał ICon-
)tucyą, ażeby zadane Klątew kary dla nie 'Ze Bilkllpi Klątwami Szlachcie PrzekkadEania wyklętemu rozfprawowac fi£ w
lofy na Seymach i Seymikach wedîug cza/>n\ by^ ramowane>t0 m,S nie
' J'Y . . 1. » . n Ulla- Gdyz pomieniona Konftytucva aniobww
upodobania tamowali, plonme n.a Bifcpow, że nieprawnie i dla tego Jedynie
zadaie \V^yk.taclc3, Glieli zwyeżay wyklinać, aby zagradzali Szlach-
tę obieranie ich za PoĄow Ziemfkich. Ani tai Jawna ieft pewnoścy że ta Biflcupow do , . °nftytucya pofkramia Bifkupow w Władiy wy* Klutew porywczośc i nie trafiła fię przed tym, j,Inai"a Pr2el^n5nyck * nieP°flufznych Wigc Wy-i zagrodzona na potym. Zwłafzcza iawna pe-, ca Praw Dyffydentfkich w Wykładzie na wnośc z Uftaw Ziazdu Krakowfkiego R. 15 43. c<S' P^Z3C' Które £j tym J-agielloiczy^ pod Zygmuntem Pierwfzym wol. î. k. $ 7%? %»°J^ałn* Zygmunt Aiigujì tvfpomnione fqdy » Differentias Judictorum, iafnym wykładem ie{lj.*'Wn ograniczaniu okryślaiąc nie bez wieU zapobieżona, i wzglądem mianowanych tamże.f£° uJ>łorvania ich uwolnił. Ze wędług fwo-fpraw okrysłona: Jeżeli zaś teraz nieuyd*iejf7 Potrzeby a przeciw Zwierzchności Rzym-tiniknac, o którym tamtego wieku Bifkupie po- le^ z uwleczeniem napifał, rzecz iefi widoma, deyrzania, abym po fądzic odważył fig, iż ta* , . Tey zaś Koftytucyi wcale daremne wyie-Łowe okry sianie z te y przyczyny Zygmunt Pier* . n.anie ze nie Stanów R^zpczypofp: przezorno-wfzy rozgłofił, że podobno komuś z-Bifkupow Sc1' ecz przewrotności odfzciepieńcow ma byc zapanowania Zygmunta'1. trafiło fie przeciwko P^ane> Sprawiedliwie każdy wnieść powi-rowności Szlacheekiey i przeciw ich naywyż- Jen» §fv zważy, iż obowiązek klątwy od f7ey Władzy uczeftni&wu przywłafzczac fobie C2PftnJ<~tvva 2 wieraemi, uchylany bywa wowey abytecanc Klątew używani e> takowe więc uży- Wygodzie, wktorey prawt-ra czynic zdarza fig
itf Bijkuft ntgây HrolrtosCz ^ zatrudniali. i?
wyklętemu. Co poftrzegłfży, od owey tefrai Ugodziwos ci, \torą w tym Xìnfime naCzym rozrożnionych w Wierze zuchwałości wyftrżegać ^uchowieńfiwo uciemiężone ia\ w wielu rze-% zoftaie* aby- którzy nie f% cierpliwi prawKW; infzycb,tai> w znofzeniu S wie chi ey Zwierz* Duchownego, prawa nie zbroynego, po uchylę* Cbnoścż tjc. Co nam i Radem Na Czym nie zdaie fię niu tego jarzma, aby na oburzenie prawa Swie*€fr. U znali i my to być niegodzi woi ci ą, abyśmy hto~ ckiego Kontumacyi, Kondemnat, Publikat,owych rzy dotąd nie skazitelną Religią świątobliwie za~ prawdziwych dla wolnego głofu wedzideł, i rze- ^owywali.cierpiet mogli w Kratach i Pańflwach czywiflych od równości Kiątew z prawa pdwfze* ^ajzych Kapłanow Sług Bożych,być narażanych chnego Oyczy ftego wypadać zwykłych nie vo* t podległych Zwierzchności Swkchjey. Zdało fie wflali. >t)ięc nam i Radom napzym, aby Stan Duchowny
Owfzem wyżnaymy co pewnieyfzego: że tfc Według- Praw i Przywileiiw odP-zodb/tt fwobody Duchownych nawet w tamtym wiek^ ^<zjzychi i td Nas im nadanych tv tym ^ięfiwie zazdrośnie napafiowane były tak na używaniu ^Czym wcale był zachowany i utrzynfowany^ bę-> fwoiey powagi, iako też na fpokoyn ym docho- dąc od w fze litiey Z wierzchni ci S wie clęey woU dow Ucrfniâwie. JetŁ«ą z tych przygód do* ny i fwołodny tśc. Metryk Litew. X. n$. K. wodzi Konrtytucyâ R. 1^3. pod Zygmuritenl 43. Wfzyftkoto do poty pi fino, wolność, ro-Auguftem Tit: O jłużeniu woyny Panów Du* ^/nosę, i wfzelkiev Władzy Polaków i Litwy thownych Wol. 2. K. 6 23 odkładaiąca w te^ Uczeftniftwo, ani dopiero nadan<% owfzem ani od mierze do dalfzego Seymii Przywilejów na fwo-» Zygmunta Augufta pomnożone, ani przez tegoi body pokazanie* Drugâ Wnofi fię z Statutu od wdawania fie ZXichowney Zwierzchności c-pad Alexàndreiìi Królem iako Opiekunem całości fwobodzane wig ce y niżeli oczywiście przekłada» Kościoła R* 14 92. w Metrycg Litewfkiey Xiç*1 Teraz zaś komu z Oby watelow przyzwoiciey ga 41. K. S. Aby Jprawy prawa Duchownegd Mafa ma fa rozumieć, rotaie do uwagi od-wciągane ni pozywane nić były do prawa S wić-* powiedź na naiłepuiace Pytanie;
chiego. Toż famo tym iaśńiey dowodzi fig 'i
Przwileiu Zygmunta I. R. 1542. W Sobót',Co przywiodlo Krolow Polfkich i Wiel-
.sasft^jasŁ «K5 ii'ewiifc *•*-*
'ości Swieckiey danego ż tym Punktem: Gdy ^ Y watelow Koronnych 1 Lite w-
» y ujiyfzeli użalenia jtç IVielebnego w Chryjłw ^kich tylll Wolnościami ?
fie Oyca Patia Pawła Bijkupa Wileńjk\egó c. 1 otworzyściey z Wykładca Praw Dyifjm
nic** C dent*
fe
i? O Przyczynach
drntfkich fprawił fie, doftatecznie mu odpowie dam: Chwały Bop a Wjzecbmogqcego, NaybłogO* ftawieńfzey MARYI Panny, i Świętych W fzy* fkjcb, K atoli chiey Wiary zapzczepianie i po* vinai mie, i podleganie Swietemu R-zymfkie?iiï Kościołowi, pobożności Krolow Polfkicby i XiąJ Ząt Litewjkich przełożyli, aby i z iarzma podJ dańjłwa ofwobodzili Obywatelow, i onycbże wza* iemnego na fiebie prawodawjłwa Władzą uprzy' W i lejoto) ali.
Na dowod tego wyroku rozumiem, ze le* dwie zrchcif przeciwnicy udawania fie mego dć> dawnieyfzych świadećiw> iako doczafow Król4 Kazimierza Wielkiego, to dla tego, że Kazi" itiierzowflcie Uftawy pierwfzy DyiTydentikich Praw nadawca Zygmunt Auguft i prźyfięgą, J pifmem zachowywac obowhzał fięj to, ze pod Panowaniem Kazimierza, i z iego dobrotliwości hie iuż fami Prałaci, Baronowie i Xiążeta, lec^ toięcey Rzeczypofpolitey członków, to ieft wfzyftka Szlachta fami fię fob$ rządzie, czyli wzaiemnie na fiebic prawa ftanowic zaczęli, Ì według tychże Roku 1346". Uftaw Wiślickich zaczęcia: Wol: 1. K* 2. pod Tit. Rozporządzę nit W i e lisiego Kazimierza Króla. Uftawy zaczyna* ląc dofleonafy wygodę i Oby watr Iow pożytek ob-» myślane: hu Chwale BOGA Wfzecbmogącegot Naybłogoflawieńfzey MARYI Panny i wjzy* fikieb Niebian rfc. prawa ftanowic oświadczali fię i zamyślali. Otoż końca ( na ktoren z żarli' wości Religii Katolickiey Kaaimiera Wielki Pol*
nada wanta wolnofct. ij>
pomnożyć wolność, i pomnieyfzą; Szlachtę porewnac z znaczni eyfza rac?) ł ) nikt infzego miarkować nie może, oprocz dopiero wyrażone» go; toieft: Chwały Bożey, czci Nąybłogofta» wieńfzey MARYI i Świętych.
Nie mniey gorliwie w tey mierze wyścigał Kazimieiza Wielkiego Władyftaw Jagiełło, kto* *y do ^ierwiaftkowey Narodu Litewflęiego wol* «ości ile nadał, wolno z początku ninieyfzego P^mą tu fobie wfpomniec Lecz przez iaki to ^zglijd nadawałi Naftepuiące Przvwileju Jegó danego w Wilnie R. i$%7- n>fam dzień PopieU Mwy w Metryk Litewfkich Xiedze 41. k 1 wy* doftatecznie (łowa: MyWładyflawzBożey Łajki Kroi Poljki- l>itewjki, Naywyżfzy Xię-Ż? ź Dziedzic Rujhi SU* Słufznie rozważa i ąc Jztzerey miłości pobożny i dobrowolny affe^t rt> Narodzie Nafzy?n Lit e wjk im hu Chrztu^ t hże huprawQtvierney ł Katotichiey W tary przyiçciu* $?<% Ten iego, affelęt zbawienny twierdza "Jpo-mntonycbpraw i wolności, Szczodrobliwości ami i darowiznami żądaiąc naypobożnięy wzbudzać do pomnażania Swiętey Wi ary i Religii Kato* Uclęey tję. Wfżem w obec i każdemu Litwie nowi? s£c poddanym ochrzczonym i pragnącym (brzcié Jt çy daiemy i pozwalamy /? olności i prxwat które niżry naflępuią, wieiznemi czapy trwałe
&c Wfzelk* zaś, który Świętą Wiarę Katolicką frzyiawfzy, od niey zgubnie odfzczepiłby ft?, lub odprzyięcia iey wymówiłby fię, żadnych zgołat ttyięy °P*f#nych prati» nie ma byś ucztftnihiem.
Ct Ci e ka«
ś O Przyczynach nadawania wolności. 21
Ciekawemu zaś dalfzego prawdy dowodtf> ancy od Jagiełły 1382. Na po wtórne z WoL wolno udać fig do Akt Metryki Litt. które W1' k* 66- Tit. Z iednoczenie Ziem W. X. Litf. Xiçdze 213. k ij?. zachowują Przywiley tegoÂz^0r°îia Polflq. R 1415* Zgodne tu.przyłą* Władysława Jagiełły pod tymże Rokiem 1387. Iłowa: Przeto My W ladyft a w z Bozęy Ła* Piątek po Popielcu w Wilnie das^y Duchowny Kroi Pojki, tudzież d' £■ Lite wfk i Kią że Ljtewflcjm i Rućkur., z nafc^pui^cemi iłowy:npf^VżJzy *$c. IAlexander czyli W ito wdWiel-t/łożyliśmy, otpfztm przyrzekliśmy, fzlubowaliWódz Litewjki (je. Gorliwą chęcią żądaiąe i?ny, i tknąwfzy jtę Świętości, przyfi ęgliśiny1® Pr^yÌ£tej/ Wiary nab ożeń fi wie znowu ut xv ter-* wfzjfc^ 'S ar od Litewjki oboiey płci, iahiego- * ugruntować • aby ich naywyzfzy, z które-kpi wiek, Stanu, kyndycyi i Godności byliby w na-^-0 °'aru światło Wiary za naCzy?n frzywodem Jzych Pańjiwacb Li i wy i Ku fi di) Wiary Ka-^>r^Je^-> ku chwale i czci fwego Imienia, i hit toUckiey, i do p 9ftuJ.zeńfi w a Świętemu Rzym-tp'^e iary K atoli chi ey pomnożeniu łajką fwo-fkie?nu Kościołowi przywodzić, pociqgaé, zwa~^ Z7n°cn?l. y aleśmy ich czefio dobrodzieyfiw kiac, owjzem przynaglać z wfzelkjey Sekty. ara»ii zafilali, nay więc ey pragniemy duchowne» Kroi ten Władysław Jagiełło pierwfzy w t*jk ami orzeźwiać, i przez wfzelhje prawe Litwie Wiary Katolickiey wraz z wolnością Wania i prace to gorliwi ey iednać, którzy
fhinowicïel, tak według opifanych, iako też \vçm.^b Jwobodniey w wytrwaniu w Wierze ćwiczy^. dług naftepuiąoych dowodow> nic zgoła umyślił ' -fi£■> i pomnażali ftę z cnoty w cnotę, iarzmo nie uftąpic pokonanej Litwie; to ieft : ani Udzia^a*fiwa,którym dotądprzyciśnieni byli i ucie** Iow Litcw/k m Dziedzicom famym Xiazçtoni^'V^#/ Z karków ich zdiąwfzy i uwolniwjzy z wrocic, ani Dobrodzieyftw iakich poddanym oi^^zoney nam dobroci łaskawości onymże fwo* wychże Xiażąt świadczyć, chyba w nadgrode .0<^> wolności, i łajki wyzwolenia i Przywileie, Iklonienia % do Religii, przyięcia i pomnażania ^0re jefi zwyczay dawać KatMkpm według Katoiickiey Wiary, 1 poddania fig Świętemu Z^H'Jrc:a artykułów nyżey opifanych niniey* Rzym (ki emu Kościołowi. Jzym Pr-zywileiem f oz walamy i udzielamy. I
Co iż niewątpliwie śmiem wyznać, po don n^a7nprzod lubo wow czas, kiedy z natchnienia świadczenie prawdy odwoływani Gę do Doku- . <V/*&tçt: Ducha Wiary Katolickiey uznawfzy mento w Napicrwfze: do Archiwum Metryki * Pr^yią &fky światło, koronę Królefiwa Pol [kie *< Koronn-y dla przeczytania: Obietniy Witowdowi trzy*eHimy dla Chrzęśćiaijkiey Religii po-przywrócić go do Udziału zNafiępfiwem Zy~ gżenia tfc. Xięfiwo Lite w/kie do Królem* gmuvta Br at a x i e żęliby fi ę do Wiary nawrócił* ^rva pr"zJ^afzczyliśmy, i ziedneczyliśmy cJc*
Danej Baro-
22 O Przyczynach nadawania minoici
Baronowie zaś, Szlachta, Boiarowie Ziem gu Wfzecbmogącemu w cześc Katolicką i Litewfkich przerzeczonych, danin, /rz^podległośc Świętemu Rzymlkirmu Kościołowi, łeiow i pozwoleń, im od nas danych, udzielonych 'po których zeyściu gdy Zygmunt Brat W^tow-» fodany'h iedynie Katolicy i Rzymfkiemu Kością Litewikitn zoftał Xrçiçcieni, należało w ow łowi podlegli, i którym S zia che 9 wo i e fi po.zwwtiżS Litwie od nowego Xi^zgcia ftarâc fie o po-He, uczefinikami być waią i używać, iako ^twierdzenie wolności i fozywiieiow od Jagieł-ronowie Króle fi wa Polfkiego fwoie otrzymuitf jona i Witowda otrzymanych, które dane im nie uiywàt$ dc- Córki albo Sicfiry pokrewne i f ]nnyrn przymierzem i powodem wyznać mcżertiy winęwate fwoie pomienieni Baronowie i Szhchi jako dla dotrzymania Religii Chr2eściar>{kiey jeà Ziem Lite wjkick za-śi#b,iać mogą Mężom iedj docbowywaney w Kroir ftwie Polik^m,
<nie Katolikom i wydawał według upodobania i1 gdy 0 tym w Metryk Litćwfkich Warfzawfkidh woli, i wedłąg zwyczaiu Kręlefiwa Poljkie^zytae będliTny Xicgç 71. K p. Potwierdzenia zdawna zachowywanego d$' l takowi Urzędu Zygmunta Xi^zecia fłowa naftępUnićr: Za tym cy nie będą obieram, chyba byliby W i ary Katoh Przerz^czeni Xiqiçia, Baronowie, i S zia c ht a y tkjey czciciele i podlegli Świętemu Rzymjkiïrt Gdzież ich prawe potdmfiwo przy wCzyfikick Koj Culowi dc /ini też które Urzędy- Ziemfk'prawach dziedzicznych i Oytïyfîychzofiat maią% wiecznej i akie fą Godności K^ajztelańftwa d *akp indziey w Chfześciańfiwie, mianowicie rt chyba Chrześciańfkiey Wiary czcicielom oddawk Rrolefiwie Poljkińi.
ne będą, ni do Rad na fzych przypufzczani będ\ Mógłby tu naśmiewać fię ze mnie Wykła*
ni na nich bywać podczas Traktatów odobrof żarżticaiąc mi, iz t Przywilëiu Zygmunta. wfzechnę, gdyż częfiokfoł czci rozmaitość, pot -^zecia tak przeciwko Dyffydentoni, iako ięi żnienie umyftow fprawuie dc. Nad tt pomi' Katolikami mało przymowiłem fie Owym do# nionych wolności, Prz)>wileiow, i fajk ci tylko datkiem; iako indziey w Chrzęści aàfi wie. Al* ronowie i Szlachta Ziejni Litewjkiey powitì obietti Zygmunt Xiąźe nie bardżiey żdaie fię od używać, i wefelit Jtę, którym zbroie i kleyiti ^zeftniftwa wolności odpifywâc Dyffydentow^ ty Szlachty Krolefiwa Poljkiego Ją pozwolone lako podobniey czynić uprZywileiowanemij gdyż czciciele Chrześciańjkiey Religii Rzy?nfkieiï P^wdzìwie {4 ChrZeścianami. Przyznałbym fi9 Kościołowi podlegli, a me odfzczepieicy, ni irf bcfpiecjtnie, iż rzekłem nie tylko mało, lecz nic4 niewierni dc- ^cale. Gdybym był do (łów: i a by indziey n>
Do poty Władyfław Jagiełło i Alexan# Chrześciańfi^ nie dołożył Xiążęcia Zypmun-Witowd na wypoiażenie Litwy zaślubiaiącey » dodatku: Mianowicie n> Kr ole fi wić Pol(kim.
Bogvi Albo*
2 4 0 Przyczynach nadawania wolności
Albowiem około cza io w Xią żęcia Zygmunt* ^)0fîattafi>?a7}iy, i za fiały, trwały, i nìeodbiy wy*> bogoboytiey w Poifzc«e gorliwość pobożność ro,i trzymać przyhazuiemy' Ażeby iakikplwielç żadney czci rozmaitości, żadnego Religii ro> w Króle fi wie najzym Pol/kim i w Zie?tiiacb 2*ożnienia nie cierpiała, ani dopuizczała, i ile o'nam poddanych odfzczepieniec, lub odfzczepień-. nemu ż fprzeci wiała fię, Pitrwfza Praw Oyez y ftwem ^raiony, lub o toi. podeyrzany, fprzyia-ftych Xigga dwie otyrr. z Panowaniem w Li' *m, lub przywódca znalazł fi ę, przez Sta-twie Zygmunta XiąŻ£cia iednoletnic zawiera- rofi0>v Nafzych, Radców mia fi, innych Urze<* jąca Ufla wy, a trzecie pomiędzy niemi wielk \^hn> i wfzyfikjch poddanych nafzych czyli w Katoiickiey pobożności przykład pokoiu Brze- Urzędacb czyli bez U rządów iyiĄcych, żako Kro-a iki^-go Przymierze doftatecznie wfzyftkich ob' M ai e fiât urazaiacy, był łapany, i we*
jaśni, z każdego s nich ku zupełnieyfzrmu Wy ^jfiępku fwego parany.
kładcy ukontentowaniu, co pctrzcbnicyfze vr fohli ^ ^ WoL i.K. 114. R■ 1431S- w Sobotę rp zawierają, tu poiedynczo przytaczam. - ^ Obrzezania Par*[kiego Władyfław III,
WW ol. 1. K 3£. Roku 1424. W łady flati ^°tfki i W ęgierfki Kroi. Umawia Po kpy z Krzy* Jagiełło przeciwko Heretykom, i którzy: im [przy- *akami w Brześciu. Ani fam prawowierne g* iaèq w Wieluniu pojtanawia: tic. Xiąze Nay ,*ca Władysława Jagiełły pilny naśladowca wyifzy Litewfki, Pemtrjki, a Rujki Pan i Dzie* ^^dyflaw, lecz z nim oraz Zygmunt Wielki dzic Cjc. Oznaymuiemy tfc. Czego pobfaiać nit Litt- Kazimierz Brat rodzony Włady fła-
p$winnzś?7jy, owfzem zniewoleniśtny prawa Bo- ~a 'J Semowit, Kazimierz, Władyfław, Bole— źego wiecznemi ufi a wami zaraźliwe odfzcze* Mazowiecki, Bogufław Stolpen: $cc. Xią* pieńcow błędy, które na wzgardę Boga, na Cbrze* *-ta> Kroieftwo Poi (kie, tudzież Ziemie ich v,ściańfkiey Wiary ufzczerbeli wy cieczenie, nt ^^kiego Xiçftwa Litewfkiëgo,Rufî, Mazowfka^ Rzeczypofpêlit: za?nięfzanie, nieprawe przewro- ^to'P?n? i Wojewodztwo Multańfk e, i inne Pań* inycb ferca uknowałyy chociażby jakimkolwiek 0nym podległe, okryślając p^koy zKrzy* podlegać nam było potrzeba niehefpieczeńfiwoni 2a^arri^ wkroczyc weń, i przyimowac go chcie-z granic nafzych rugować, i mieczem wyrzucał > ,!"e przez wzgląd iaki u Dyffydentow fzaco-aby nieprzeraźaijcycb fię pofkramianiem Ko- wn*eyfey, tylko przez naycelnieyfzy ow, tamże ś cielnym, Ludzląfurowościa pofkramiać, do fi a* Y zaw^eraniu pokoiu zamierzony: toieft ku czci łtcznie rozwazywfzy, Prałatów, Xiąiąt i Ba- ' chwale IVfzechmogacego BOGA, i Błogofła* renów nafzych maięc zezwolenie, tudzież za pe* ł^ońey M ARY I Panny, i Świętych Wfzyfikjcb^ wn% ich i nafz.% wiadomością ninieyfzym lijitpt Qwnoieme W i ary, zachowanie jpr a wie dli woś ci
tom D Relis-
s<f O Przyczynach nadawania wolności zf
Religii Chrześciańfkiey zbawienne roz\rzewił' w*arą i czcią nafzemi, bez zdrady ipodfiępku, nie. Przy końcu owego zawartego Traktatu «»i za niemi radę,pomocą, lub [przylaniem w fi al przez Władyiława Króla, nie tylko Zygmunt Li- «'W fi£ chcemy pod Wiarą i czcią nafzemi, /»-tew/ki, i inne Xiążeta, ale też wielu wfryftkicli Krwią, powinowaBwem, i iapółwiek, bli-Ziem Polfcy i Litewfcy Dygnitarze i miaft l> JKosctq byli z nami, albozhjm z nafzych złą-rzędnicy podpifali fi'*. ŁQ.en** an* UTnan>iać fiç za niemi chcemy iakjm
W Wol. i. K.140. R.143s. w Piątek *1 Powem, lecz ich; i z nich tahowe/o każdego ha-fam dzień S. Marka Ap: i Ewang. W Nowyrt raę' chcemy i przyrzekamy.
Korczynie na walnym w o w czas Ziezdzie Zwią* _ To troie z Machiny Praw zażyte nie wąt™ zek Xiąząt ta\ Duchownych ia\o i Świeckich, Plfj> ze oczywiście dowodzi naytężfza Krolow i Earonow, Przednieypzych Panów, Zoinierzow i ^ałega Kroleftwa Polfkiego trofkliwolc wwy-S il ach ty tfc. Kroleftwa Pol/kiego tfc. Przedarty ltlrzcganiu fię rozmaitości Religii, i uftawiczne Odfzczepieńcom Uch przyiaciołom. My dc. i ™lzy*tkich Xiązut, Prałatów, Baronow, Przed-*vfzyjt\ie Kroleftwa Pol/kiego Słany wfzcze* ,e>%ch Panów,, Rycerftwa, Szlachty oświat gulnoici każdy i w pwfzechności wfzyfcy ie<- C2aJ»a fię \ ufiłowania trwać iednomyślnie w dnym umyftem; iednoftayną chęcią, wiedzą, ze- ^Cl, Wszechmogącego BOGA, i Naybłogofła-zwoleniem, i za dobre mieniem wfzyfcy iedno- "^ey MARYI Panny i Wfzyftkich Swigtych, my finie oznaymuiemy mocą mnieyfzey U fia wy > przewianiu Wiary Katolickiey. Azali zaś te Uwazywfzy lifty Przodków Nafzych w Pozna- °lfkim Kroleftwie do Katolickiey Religii *tiu, w Piotrkowi?, i w Je dl nie oporządzone,we* Przyuczanie fig byfo nieomylnie z panowaniem fe tythiî liftów i ùh artykułów ( pod iakim' , bitwie Zygmunta Witowdowego Brata iedno-hlwiek kfztałtem fą fporządzane ) zoftać chce- ^înle> ktol)y nie łatwo wierzył, nigdzie pewno-™jr, a mi,ano wicie wedle owego artykułu: li Cl ni^tpliwfzey doświadczyc nie może, iako którykolwiek rodowity w Króleftwte Polfkim, , % do Praw Połfkich Xiçgi Pierwfzey:tam
mażący w fajnym Króleftwie dobra nie chciałby ^°Zna i przyczynienia % Jego " do Uftaw Roku komentować fię prawem powfzechnym, albo tei *433- w Jedlney K. gj>. na wfzyftkie Ziemi-odfzczepieńfkie błędy czynić i utrzymowai J Va Jagiellońfkiego i iednolftniey Jego wolałby, przeciwko takiemu, lub takim w iakirt , ]^m Lifewfkich i Rufkich PofTefTyi, tamże do-holwiek Stanie, Stopniu, lub k°ndycyi iprzeza' c.zy go tych Ziem według' potwierdzania
cności byliby, czyli Duchowni, czyli Świeccy, n& **aw 1 Przywileiow fobie od Władyftawa III. *ch znijzezenie powfiać chcemy i obie cui emypob »,oku '438 K, |*jp, danego, byc pofîeiTorcm i
Wiar& «Hdcì. f
2g O Przyczynach ' ^ . na&*n>anìa minoici 29
Czego doświad. . zywfzy koniecznie zezwo- f.u nacfaiacy ziakieyże pobudkîî ponieważ
lic przy idzi e tak na wyrok moy o dofkonałey Pc-^ 1 1 K a toi 2 kom i podległym Rzymfkiemu Kajaków gorliwości względem nieodmienności Ka--^ \ w^c zapewn;-% aby ich ugruntował w tolickiey Religii wowymże czafie, w którym^ 'lXv:3 przy ftatecznym Wiary Katolickiey Litwie i Rufi panował X.iażc Zygmunt Wito w- r^:)wan^u 1 w podleganiu Świętemu Rzym-da Brat rodzony. ] ko też przyftac przyidzifi ^^tlu Do tego, pobudki'; które Zy
«a moie wniefîenie, iż tenże X;ąże konieczniedo potwierdzenia dawnieyfzych famy m Katolikom przez owe porownanie: j^^dki >C1.1 nowych Litwie przyczynienia, po Su indpey n> Chrzęści ańJìrvie mianowicie w K ro' j j'(, z 'J' °y! f^a których Władyfław III. oraz lejiwie Polfkint, nie zaś różniącym fic od Kato- Xjaì'V 3?(n °"ecn* Rzeczy po fpolitey nafz?y liokiey Religii wyżey wyrażone udzielał da-CzvYv^ 1 'dygnitarze dla pożytku Oyrzyzny niny. , kov^ rS ^^ywatelow ziednac i u ft ano wic po
Co fic do tąd mowiło dla pokazania w o*^ \\/f te Iiaycelnieyfze byli: ,, Chwała
'ftatnim Pytaniu prawdy, toż naykrociey zfumo*^ > j ^V^&^eg0 BOGA i Błogoifławioney, wac profzę, uważaiąc pilnie powody, ktoreóf ' V ^anny, i Wfzyftkich Świętych, roz nafamprzod Kazimierz Wjelki ku wygodzie wol"^o^ u 7 a:e Wiary, tudzież Litwy w Reagii ności Polfkiey przywiedziony b\ł ułożyćprawaJ % 7 Polakami.
Te powody famże Kazimierz zaczynanym pra^-y p^ai ^yflydenci ieżeli unikaią Błogo/ławia wom wyraźnie zakładał w {łowach wyżey P° jKelipjn 1 ^WiÇtych Chwały, ież."li Katolicką mienionych: KuczćiBOGA Wfzechmogącgo,c 0 flaków ftofowac fig odmawiaią, ie „ Naybłogoftawieńfzey MARYI Panny i wfzy<ftręc e£*°ści Rzymikiemu Kościołowi od
,, ftkich Świętych. Za tym ca Władyftaw^p "S'w'akiey tedy zuchwałości, należe-Jagiełłę fkrufzyło, aby do pierwiaflkowey Litwie zaftUŁr • °no!row 1 Urzędów ( które zyfkirm fa wolności tyle udzielił,to dwakrotne Jego pow.ta' kovnv ^ 00rz3'dHwych } nie przeflaiąc na fpo-rzaią przywileie: ,, Do Chrztu, tudzież ^ dotąd bez zaiîugi pożytkow ucze-
,, prawowierney Katolickiey Wiary przyjęcia Iowie\?.PIzyw*afzczaia5 Mianowicie gdy Kro* „ do pomnożenia, Swiętey Wiary i Katolickiej , ięrwfi Xiążęta wielu darowizn i wolno-*
„ Religii &:c. Z których Przywileiowpośle' dno£cj ^rWcowie i pierwfi teraznieyfzych Go-dnieyfzy oraz ed Alexandra Witowda w Horodl1 dentœv V * na^fzcT> wyraźnie i dokładnie Dy(Ty-dany Litwie od iarzma poddańfkiego ofwobo'^0 • vV ^?yni^i do nich niezdolnemi w iłowach 4î.Qûey oię ty&Q do poźytkuaaXe też 4° zafzczyt*1 1Jv t0 fìaftepui$cych; Wol: 1, K. 67. Im
i czci mim*
30 O Przyczyjtath w&dawania woìnoSci. 31
wolności, fwobody, łajki, ofwobodzenia i Przy* ,^bie wieczne wy/ługowanie fie tyîe fzacowałi, n>iieh.r hier e zwyczay iejt dawać Katolikprth ^ ^ nad życia, dobr, i h onoro w niebefpieczeń-udzfalamy z nadaiemy. Prócz tego K. Itako* ^VVa więcey czynie me wątpili. Przybywaniem ni Dygnitarze nie ?naiq być obierani cbiba by Uh) ^]eiu wieków (gdy razem mo wiem y o Polakach) Wiary K'atolicbjey czciciele, i podlegli Sw.Rzyiï î?Je woywaìo w nich gorliwości pomnażać Religia jliiemu Kościołowi fśc. Ani tei. Urzędy iahjl katolicką, gdy zaś fama uważamy Litwę, dłu-Zie?nz r. ieczne, iahje fq Godności K'apztelanfiw\ §°ścia dwóch prawie wif-kow zadawniało fi: \? fjfe. cbiba K atoli ckiey Wiary czcicielom po dii' n}ch żywize pomnienie na îianfwoy, który nam wane lyć maią, z do Rad Nafzycb przy.pujzcza' ^pominą •dow^pny Wykładca na kar: j . ,, jak w być mogą, i być na nieb, kiedy l^u dobru fOfseiftym w ow ozas vfrolnoscSzlachetìwa opifa-wfżecbnemu działania cdpra.wutą jtç, czejïo bO' ł> na była okryśieniem, i z tego fam eg o w y dai e wiem rozjnaitość ReJigii do, rozroźnienia frzp 3ì %> H Szlachcica każdego befpi eczenft wo wo.dzi unyjiow- Przy wileiem na refzcie, którym Kroi Jagiełło
I od famych tych Krolow i Xiażat wOy 55 ładnego cbiba fu downie o kryminał pokonane-czyźnje nafzey, to iefi w Kroleftwie Politi® go, więzić przyobiecał, utwierdzone ftałofię. Kazimierza Wielkiego, w Xigftwie zaś, LiteW pamiętni ile kofztowało Krolow i Xr^zat ulta-fkim od Jagiełły W ito wda, i Zygmunta- wyżej ^°Menie ich w Wierze i w podległości Święte-pomari i one mi darami dcftatecznie wypofażonej ,lJ jRzymikiemu Kościołowi, wprawienie ich \f i wyrażonemi urzędami obowiązaney, nie żel>f 55eso Naybłogoiławieńfzey Panny i Swìctvch, w uciążliwości, lecz w zafzczyeie ilateczni prze' ^ przez te względy, z ftanu ich tak ned?.nego bywali Katolicy, Wcale od poślednieyfzych a^ Jaki poftrzegł Wykładca ) dźwignic, zbogacic do Zygmunta Augufta Monarchów ni od fame' pożytkami nic wzdrygali Zìe, owfzem rz^»< goż Zygmunta Augufta, nawet przed zrzecze',2e™a Kroleftwem, Krolewlkiey Władzy miar» niem fi£ w R. 15^4,. na Xiçftwo Lit. naftepftwa» ™°,Waniem> i prawie kfztłatem wfpółkrolowania z doftatecznieyfzego nie żądaiąc obdarzenia, led ^ Ut^cic woleii, iedynie dla wciagnienia w fzczegulnie niefkazitelnego przy tych nadaniach V Katolickiemu Kościołowi, tym fkłon-
przez potwierdzenie onych to ofobiftą przyfięgty Jey °î^rnuz podlegali.
to ręcznem} Przywileiami zachowania. Bynay' 5t" °pusci podobno Wykładca nicować te»
mniey od pilnego Urzędów na fiebie włożonych wyrck°w moich zbioru, aby więc razem to ieft od dochowywania Katolicki ey Wiary nif j^nta roztrzafnął, niech oraz fzpera w tych rymowali fig Polacy- owfeem te nałożone rf' %pui$cych niepr2eymui^cego fig Krolow przy-
fiebie kładu
32 o Przyczynach frac}, **f«»*nła wolności. 35
kładu i r/ieuftaiącey Obywateiow aż do cza$ ^ ^ ^ wfzyjibje iakie\ol>ie\
Panowania Zyęmunta Augufta gorliwości ^ hu X ia i?* * Jìieruc^ome jkonfifkowane do Jkar-
wodach ° " kret XiïllKZahieraé flî P°™inne Kt0W De~
Wol. r K. 44g. Dekret Xi gei a JanufzA jsti* fi an !~oz^-aza^ w n'fzelkicb Po w i a-Działo fiç w Warfzawie w Piątek przed NH\ Uhh v'^.l °&łj$ó> * Pjlnie przez wfzy-dzielą Oeułi na Ziezdzie Roku 1$ 2$ W obeert Wo7" n>-y^3ny}m^ '
Sci 'J-IV. Pana Pana Janufza z Bożej Łafl ^dańfti jIfc« ' ^ozPorz'ì^z?nie Gialla
Xtçcia Mazo . ieck/egOy Rufktego &c. tudzii nty n»rZen >'grunta !• Jamno czyn.e-
Jcbmościow Wielebnych i Zacnych <$c. wy mi* ście ÌVar7 ^ J iz guysmypowjieii w Mie~* łiionych piçcciziefîat pięciu, i innych Wiarygi piona ie ff "* 7 -"V^int, że nauki i Religiapettę^. dnych. JW. Pan Xiąze %całą Radą fwoi> Kościoły ZGn^> i Święci zbluźnieni^
chcąc Sektę Luterjlią i ich f a ifzyny wyrok 1 Z Ko%P uch%:kf*
Xiejwie faoiin od każdego z fmich poddany Ordynaryu/V WJzel*-a Pana B*ft«P* w*ejfea-wcale wykorzenić, i aby tyra płonnym błędem pogwałcane K rzucona, Smątmce tvCzyft\ie udawaniem poddani Jego od Wiary fìran* vìa Koś eie In "f *a> wprzód ze po da tv n~
wierney i od Święte go ^Obrządku RzymfkiĄ fiknęły y/yrhL * ° ° l"tarJzyc':> r-afz}ch wy* Kościoła niebyli odwodzeni, z Urzędu ftvegO by każdemu po winne, borenti gdy~
X iai.ee e y powagi, i ako prawdziwy Chrzęści ai *defnu j~tforvac, odmieniać, uchylać, \a~ fkiey Religii i Wiary X i aie wcześnie zapobi1 czyć byf0 wùin„ Zl'***za u żądzy fwoiey tłuma-* lądaiący ta\ pojłanowif, ofądził, i wJkazĄ lecz z>rZeC7irl PewneZ° f -i-kp w Religii^ ażeby żaden w całym Xieftwie MazowiećckP kowanych ZatVet. oizefnych fy™ rozmiar-, tak nr mi aj} ach miareczkach iakp w ich wit **,>/? ,0 f™ b^hvfk*- mztaiemm (kacb iaktegokplmek ftanu l gatunku byt. hfore j rak^V71i ^ t odnowiona Religią i. fa Czcza w mieście Warfzawie, Xiąg ifĄ **»ïema£ Pf^ *Pokazania p dai ą farm Jzytpey nauki Lutra w iahitnkplwiek i£zyku ^ ^figach KoścZt*'^ir rządcach ï
Cińttiim czyli w iakim innyfy trzymać u ftebł ^tanon>iem%, *'a, aL° /L&cgo pajłwzą fi£., w domach fwoich mieć, czytać ~ni /amegofj * ^czyfi0f/^jff/a^ UW*ame ReM fzvmvo wyroku chwytać fie, Sektę okazywać^ ^rolefti^.^Jl
cbrańiać, ni innym ią doradzać "nie ważył f^Jney ufS^% ^
tak iednah, aby którykolwiek o te SĄąpraJ $0d.m% ^ Zu%ï0Tchl^ciaZ
przekpnany0 przeświadczony byłbyr takt zy[ Ę ćk '
34 O Przyczynach % ™aa warna wolności.
Jkiemu Monarfze, przywróconej pilnie w tjt» ^aryi Magdaleny R, p, Panowania
Mieście i we wfcyfikicb Kościołach za chowy *afzego XX.
wano, \tote gdy kto ganić, albo uwłaczać śmiał< K. $<s Konftytucya na Walnym Krako. by, należytym fpofobem przekonany, tna byću\ó' Zieździe pod Zygmuntem I. R.P. 1,-1-.
rany. Komu zaś według darvney Religii 1 „a z Radami Nafze mi i \:ofia?ni Zie \fctaltu po w fze c nego Kościoła, ia'kp tez wedłĄ^*™ n«*< należy, aby każdemu z poddanych Ł/fiaw nafzych żyć nie podobałobyfi ę, ten jf ^ j Ja> tyło wolno z Króle fi wa Kafce co wy-dwóch tygodniach po ogłofzeniu Edylęu z M Mg.* Z'fr,w Kray którykolwiek, chciałby aby tam fia wyniść, / gdzie indziey przenieść fi e moiti £■> Jf#*ył, i w dobrych oby cza lach à przy fioy-nigdy powracać nie maiąc . Zyiący bowieł Jakach ćwiczył fi ż dla nau^od Koś dona d ten termin przeciw nafzym Ufiawom zemjï) * ^ytçtycb-, gdy zaś kto za po wrotem z Cudze-na gardle nie uydzie. K. 4 y7. Zafadzaiąc fil * Kr atu i a ki e kotwi e \ nowe nauki lub Xi tg è także to na ntfzych pierwfzych, to na infzyò rZn^Zaé ' poddawaj i onych używać chciał-Krolo w i Monar chow Chrześciańfkich E dyktach' «kpny według praw d wrychi Przywileiow Debetach, Nakazuiemy, aby nżhj odtąd X.iąj ro ffiwa powivien fiç usprawiedliwiać od Kościoła Katolickiego rozróżnianych ipogrf ^ &«etraąśnitny z tych moich wfzvftkie od żonych; takie zawieranych w fobie malowani ^ oinieyfzego pjfma początku wyroki, a-nieprzyfioyne, pafĄwile, ani innych podobnyà cob.y żądaniu Dv/Ty den to w fprzviafo
\tore lub Religii, uwłaczaią,*lub dobrą każdeŁ2e*emy; az-aij przynaiyniuiey cokolwiek» col fiaw£ \az<ł, wprowadzał w te Miafio Nafzł ^ - -ir<0§-c;£° kiedyż tedy i zdarzyć tic xv Retu b onych 'iaksm\olmek, fpofobem śmiał uzywÂ^^ rozróżnienia znoizenie pozwalało,uważe-pod karą wygnania, i z w fze lisich dóbr ogołoci^ y^yPfciiey; i nic żadni miara- Wiz - lito nia. K.tf 9 Kiedy ty o z gości czyli przychodnio!^™?^ ieft przeciwko Òyflydeotonv/ ûh tak, uporczywy i niebaczny byłby, a obefpieczywft^ c Pr2*ciwko ich przyjaciołom; a na ich fię lub odfzczepieńfiwa i nowe bezbożne wfz ^C. ma^z> arj nad to przez cały cza»
wyznawać i rozfi ewać, lub innego cokolwiekt^x ^Czîc^a woJności aż do r^fzry pannwan'a. w Religii, i alto też w Stanach najfzychfpràn>Ç^ Unt*^ Augufta więcey pokazać fic może, wać ważyłby fi ę, takowego Burmifirzowfki U' 1 "roniło.
rząd ftujzną Nafzą Władzą bez pobłaieti\^ Jakim więc czołem mjjy cfôd'ackow Wyna^ ukarze K. 4*3. Dan w Mieście Nafzf^? P0,vtorzęmy twoie przefzłrocznie^oKatol Gdańjku we Wtorek, blijki przed Świętem * Je§° Skriptu zbiianie na%pui^Cem"/łowyj
Maryi Ez ' K. .7 '
nadawania wolności.
3<5" O Nieważności Przywile ju - Zygmunt» dugujîa 37
K. 7. ,, Gdy dawne owe Sekt, wywołania, nic» eg° Dyffydrntow zakrawania ( za którym do „ Religią Dyffydentow powfzechnego nie mais- tkania pożytków wolności miec fie równymi ,, cych, fą wyftawione „ Powtórzylibyśmy bez* j|ragpO ieft Przywiley Zy,-munta Augufta dany wftydnie; ale chyba w nieprzytomności Laterali1., x°ku w Czerwca według wy kłaJii ,, dnia
przeciw któremu dwa przedollatnie Dekret a dość Seytnie Wileńlkmi,, według Metryki Li-
wy kładnę:- Powtórzylibyśmy znowu, ale chyb;1 &iey dnia 7. Czerwca w Wilnie ( w Metr: w nieprzytomności Nieucita, przeciw ktorem^ 3loW; X:gga 57. K.zjz. ) Do tegoż Liczy fig Jagiełły i Witowda Frzywiley w Horodle R'|la,lVa Przywjiey tegoż Króla dany iakoby na 1413- dany, dość wyraźny. Powtorzylibyśm^ G r odzień (kun dnia 1. Lipca R ifog.
potrzeeie, ale ch? ba, w nieprzytomności Kalwi" na potwierdzenie. Pierwfźego, i i- dnakowey na, przeciw któremu tak Kazimierza Wielkiej Jlerwlzym treści, iako wyznaia £>yflCyd enei w tvzolçdem czci Nayświgtfzey Fanny i Świętych* ^^tadzie. i * akowego Przywileju nieważnością Ufhwy, iako Jagiełły i Witowda &cc- wzgiederf u ,2yfàqeh Gaw«ieyfzych przeciwnych praw tc-podlegania Katolickiemu Rzyraikiemu Koście J wycigezaią, i niby niewiadomi łacińfkiego łowi przytaczałem Przywiłeie. A do tego i e' cni wow \v ileńfkich w wykład wprowaJzo-żeli mai^ co, albo nic powfzechnego nie ta^i^ §° niezgadzania fię z Rufkim w Archiwum LiU teraznieyfi Dysydenci z dawnych Sektami, mi"^ ::iUT ^-etryki^ nieraz w Aktach Ongi na Inie, mo mnie tego wolno dochodzie; Mnie zaś z pea , Oblatg znayduiącym, fig, i nie raz Mo-mienionych praw dcśc iefttey iawności, że DyH^,°u cmu WładycęAutentycznie wydawanym, fydenci do tych czas nic powfzechnego nie maiìy^^'_^l >m^ac^|[k'm owe iłowa: Przez całe ./Va-z Przywileiami Katoìikow, co do rowności Oby-jj^ dołożone czytamy, a wRu£kmi
watelow Kroleftwa.. A prócz tego niech J n:"\ znayduiemy. W Jego treści famy m Lidzie poznać. ïvç ?a^1 ^^ywate^or11 przyzwekey całyNaiod,
z; ltkie Kroleftwa Poukiego Prowiacye, i Xig^
: \ L ti ufz^
uwikłać, a co bezecnieyfzego; Je*
Nieważność Prawa Dyffydentow^ktor^ie Praworn naygłowniryfzym uwłaczać mienią być z Przywileju Krok flufzńie^^o fig: .^aPobie§ar*c temu: Jąk nie-
z/6™« 4*.
Wi:;aKvnieWaśnic Przytacza%, gdybym nie Pkrwfze prawo> ow aafiew teraznie?^! •°z^1> Wl^%ni prawdg w niefprawiedli
faeg« ; CI* Rzt^
38 O Nieważności Przywileju . Zygmunta Augufla. -p
Rzekłem:,, Jak niefłufznie wyiednany: Raczone. Kaz przeciw Krołowi Zygmuntowi Bo nanifzmirrne powadze Maieftatu uwłocze" /jYgir>unta Augufta Oycu reczucernu fię za nie; Co bowiem wMaieftatach nieftufznieyfzegO ^na Litwie ofobno, a Polakom ofobne, że po mniemać można, nad niewytrwanie w KroleW ^ 1T1;uych lęciech za Pana fwego obrali.' Przy-ftich przyrzeczeniach tym wfpanialfzych, H ^ai»mi Roku 1^37. Wol. i.K. $14/ i
każdy Monarcha ma zwyczay mianować % lt* x- 41. na to, ze Zygmunt Auguft
liczbie wielu zamiaft poiedynczey Ofoby: Ml ^l0**V lat, i ofiągnowfzy Pańftwo ofobii-zamiaft Ja. Lo zdania, rady i działania fillio# * rzywileicm ftwierdzi ich wolność. Powtore wielu zawierający, i przeto w Kroleftwie ofohrf ^3ePrzyzwoicie tłumaczyłoby fię, bo przeciw wfobie famym Stan. okazuie* I iaJkaż wi^ Zygmunta Auguftaofobifhy przyfiędze
powîgkfzoney liczby byłaby rada, iaka dzielnośo ^ °naney naftepującą rofhą: „ Wfzyft\ie pra.-iakie zdanie, dziś przyrzekać, i dziś toż Przywileje, Wolnosct, LiJiyi fwobods fiu«
odmawiać, i zawfze nakfztait trzciny od wiat^j-.^ ' prawne te goi Kroleftwa na [zego Kol chwiać figi Co za powaga Maieftatu w rozmai dz^Je\ Świeckie, i htorym\olwie\ Stanom i Lu-lekko przenofic fig rozumienia' A co by *acinego nie wyłączaiąc oJPrzoĄow na-
wfzetecznieyfzaj kiedy Maieftat na ftwierdzonef^ , Krohw Poljkicb, mianowicie zaś od S-P. wieiokrotnemi godnych Przodkow Wyrokar^*^**^2^ dawnego, Ludwika, Władyftawa fprawiedliwości polegający łatwo uwodziłby Władyftawa Wielkiego Stryia, Ka,
niefprawjedliwosciąf Jakże zaprząc, iż to s \.zi*ûfa* 'Jana Woyciecba, i yflexan-
zdarzyłoby fig bez podufzczenia Obywatelo#q^ z Nayiaśnieypzego Zygmunta I.
aby poczuwali fie naniey obowiązanymi do do'^ ^ ^ «Jzego darowane, \onie ernie ?nam\ mieć trzymowania wierności i poftufzeńftwa, Pau^;-^ zne> zachowywać i oebraniaé téc ïotrzvltr jeżeli wiarołomcy. . « ^Z^!Tie n' ntywjżfzy™ Kościele Z ami
Tą ohidązelzyc Króla Zygmunta Augufta aherazn/ P gdy CzwarteZ° dnia Lutero R0ba żą Dyffydenci przekładaiąciego Przywileiem ^oiych ^zel° fiowy wfzczętemi frzy Świętych maczenie Prawa Powfzechnego od Króla Jagieł'!-^ . 7 Wang e li ach, owym wyznaniem, o bjo-oraz od Xiążgcia Litewfki^go Witowda wHor^ »/pomnieliśmy, i NayiaśnieyfzeZ dir R. 1413 - ustanowionego, tłumaczenie co <■%> pZei" daną za Nas porę\e ofmobodzi-Artykułów famymKatolikomSwigtému ^scìoì^t}^' Niemniey nie przyzwoicie
wiRzymlkiemu podległym przyzwoitych, kt4>0 ^ J- J %> bo przeciwko fwemuż, Pdy
toPrawo z trzech miar arcynieprzyzwoicie byłoPr C1 yca obiął wPoft=-iTyą Kroleftwo "i
tłuma- , Li te w-
r 40*, ON.ewaînosc.Przymlecu Xvpnum* Augu*,. 4t
L.tewfceXisftwo««.izfton» kt°c<™ fodUA.m Ta «fzw-dfogMmz-*
zachowywac, Jawne prawa popzyfegal; ^ fi.ga,, go pl2 I Ludwika Lois Kroia Poi; o, twierdzaiąccmu Przyw.lejow, datowanemu 2ygmuntł Xhi ^ Lhew, Kazimierza, Jan,
ìk i < ^7f Iti ^ nf^3 ! n \ż tT* a\ Aifll I f f O.VV0' 1 i w * ____•*
f- «"» m, tudzież według lam-goi Zygmunta WuiH
tr.-zhygowfzego fiato fit totalnego tym * oft ^ 9mĆ I na w-* tychże
%M«m, Jamum, PrzymUjm, V >0iakow i Litwy Katolikow włafn-, wt-dy y™» f te, / przeciwnego, aj jfcjb» od icbwłafnnśoi odpadać ftufenie zdawk
*tj,Wm<lnog»»ac ^ahrtgma* fam fr* łyby ,fic kiedy orii od cza M ve «jw itMttitep ttvftyfib zainęfmop^ «ciKaròiickiry Wiary, i odp
* V •. .-•* rr '■ -■■. e» .•• /«••».»/» 44-f/* */» / »/i «>• '/ lì. A *,1 é- /) >h I f/9 otffAl 1 hi" -!*/>•«« _
/
\RYI i Świętych
,,r ^ ""UW* ■ «u Jtatoiickiry Wiary, i odpodi^rra Kości o
>h lo»j uftaify; „&wHn niego
ïf?' ' »'*«<*»' lyt nąjdmemyłym^/ *i»ie „fl^wailhy nadgrodt od przyzwoite»
**»Mt zafługi, i w ta>Wey«'««odrii
smy far,, przeć, wko temu co „czymh tedy A godno5d ; ■£
matzey r:z,m,*no hyc ma ,<m rutm »Jf Vym rtyf udaniem przywiał., aby fobie prz-frzecmk' przyj, ędze Nafzej Kroczył,, a ^ ,A<|oAotóa Jp(tf,dtó,cydi Wa«. fwoiey przylijg. czeftokrocbyîpanujtny.n^ ^ ^ ^ f, -y^ „wJzfioi
po dacie pom ^one^ Dyffyteow Przywik^ g,^ „ mocłaby byc do U .flydc»
uko dowodzą Podia (kie, Wołyr.flae . K>jow» to«, pre„niefif,na. Inact-.y raś tak ni-f,- mnie podR.i^s z.ednoczoneyL,twyzPol(kjertUWt Urjtsdow Dyffydemom nadanie naft dSo, w.le,e w których przyfięg. fwo.ey obow«' „k dyb % ktore Sawftwo m, • n.o
kiem byc zniewolonym wyznawał fie, *zed od%j™iem «awa pierwey komu nadaon.
aZ e7.u, W°'-P* , . . . „•,[•, ■ Pnialti®0'. dopóki Katolicy trwsią wzaBugo»
loanosa ra zei w ,iwyi J Vaniu, dopóty icb wyBuga i* ft im" famvm po«
zafzczyty,Pdy ue ?ako naydoftateczniey dowio^ vfzecL,;, *" X , .
TTn. • tir- U • T> • • • k ,ł, „r:vL cnna> ani dz^ina b^prawym; chiba kiedy to l liawami Wieilnepo Kazimierza, ze byfy pi by nari: . , J . ..
r . ... , - , - V- a t tli m im maucycb prawa, oraz iak na potom» (amych katohkach, to złączeniem Xijftwa U two praWe f^awiedliwie foadałafukerflìa.
z Kroleftwem, że przez lapiełłę i Witowd^j Rzrtł ^ ^ i. j
, r r , J & - , .. fowtorr: a» Tak dawuOici na y»
przywïafzczoïic, na wieczne onych ^^^«waieyfty/^^ PrzJywUey,ieft ukrzyw-
fàmym tyfkp ĆMhkfim i Sw^n??iu^Ko^ s diiwyj M gdyż aa x«ec» fie irraczey «I
Króle»
4* O Nieważności Przymlem Krolewćkiego ną rządzenia fig zawiftą, chiba fa-mym z rozdziełai^cey fprawiedhwości Katolikom doftawac % powinna, co fię dość wydało z przyczyny nadaHia i dochowywania na to prawa nigdy jnienarufzoHego, owfzera wielu dekretów podporami zmocnionego, i od każdego poty m Kro fa i Xiążąt Litewskich, iako też i od famego Zygmunta Au^ufta ( według iegoż w Przywileitf jDyflfydentom danym dokładnego wyznania ) walnieyfzey uftawicznie dobieraiącego ważności» Ani poniekąt Zygmunt Augult nadany#» Przy wi lei em uwłoczyc HorodeKkiemu, ani go kaflowac odważał fig: a to dlatęgości pomienio-go Katolików prawa w tymże Twoim Przywileju uftnie wyznaney, przez to onemtf wewnętrzney; Ze te nadanie ( fąfłowa tego Przywileju ) wolności i praw Ziemfkich rt Przywileju Króla Jagiełły i Wielkiego Xi$* ięcia Lite w/kiego W ito wda iednomyślnym opi-fane y ufl ano wionę i uczynione i e fi zezwolenieifi w Króleflwie Polfkimiako tenie świadczy Przy w ile y, więc na hlifko przyfztym walnyrt Seymiey któryś my nakazali obojgu tym Paâfłwotf ^Kroleftwu Polfkiemu, i W* X. Lite wfkiemUt tacowe zrównanie ( to ieft Dyfiydentow z Katolikami ) za zobopolnym zezwoleniem obydwocb Pańfłw nafzych Kr Jefiwa Polfkiego i IV. X' Łitewfkiego Panów Rad, i wfzyftktch Stano&i 9kCet?ty i obiecuiemy,
Terazże ile tylko wyftarcza przemy# 'DyfTydentow tak prxyiaanemu Przywilejowi#
niech
. . t . Zygmunta Au ruffa. 4% ech dodaie wagi, fzyi; ( iako iuż w Wykładzie y amy ) ^ego akt «afzczycaiąc Aktem- na Seyme Wileńłira. c*yli udając, że itti «za.
1 1 °yczyznie * Katolikami równe
ïrôlewftt*!! Dil"a!' jakoby
%v wnimzc wyrażonego,, o i ed na ko-
Qr zdawna tak łacińfkiego iako Ruikiega
fp l - ludziom Godności doflawaniu fię,
^rawui^c mu powagę^ czyli na refztg owrai
»a Wn©rZ 2awiera^cemi flS wy: My z. Pa-to ^àfzrmiy tudzież niektórych przy-
^ rtinych podpjfami p*awności iego uroczyftośc Cia^Ul^c*wky^k° tc>t"e 1U* ufìanawiaucych-Oy-s " woinosc> * dawnie y iak od lat dwochfet f^C u^cyc^' Pfaw nie przeważy, ale nawet go1 p"° p°d tłumaczenie wzięte-.
tjUlT Jawności i uroczyftpści n-iç
pt. Różność, iak ieden. od: drugiego nawet cdi » y danego w Roku içfg. Grodzieńikiego^iako-
Z na Potwirrd«fpierwfzego, ieft celnieyfzy^ do ZC ;C^ smaczna- z tego, co fię
Pi ero wy znało, mi ano wi eie * ze znania KrolÌ
«loft mUnta Augufta dopiero wymienionego^ lecz
ebvdw 2!!icyfo* miarkowac ra°żna, sftoTowania
która- krn^L tre^Ir Uroc*yft°ści, i prawności>. ot*o zabawmy Cię profse.
^owafpr';l^Ln'.d ^".JagieUońfki i Wito.
•tarwiîrfT^ 2y&mmtl Augufta, dw» ftr?/ • "52wac "9 mo£3; prawnievfzemi « to4 se Krolevvikie (który i? aadawaf ) *»r-
fo f3cr*i\ .
O fViêWdinoscr Przy ile i m
Zygmunt & AuguJf.-z
. 4f
wie.ajjj oświadcz nic My i Panami RadNa"kï Horodel&i, powtore nieou włócznie z zna* jzyek Ani przez to, ze Tc Wyk'adca zafzczycif* żc po uchwalonym umiefzcz ni u na dwa ar.
Altem na- Seymie ieden Wilrńlkim, drugi Gro-» tykuły icgo Kroi z Panami Radami dzier.ftrn Ani prz z to, z- z nich pierwfzy i# ^one od Stanów obydwóch Naród-fzcz od Dzi' dzica iako od famowładnego Li" ^ni
tufzy
wytfuma— ìv; arodo w potwier-
tew/ki<*£0 XuÌkeia Litwie i Rufi był nadany- Z dwoiakiey tey Przywiieiu treści zaga-" ^ea zi carni byli Litwy Jagiellon-' fywac można dwojako: pi-rwey co to b}<ł za
Raz ir lubo _ ----------- y w- a i ^ i
cz k >wie, i prz- z fpad^k na Xi^ftwo Litewfci« Ą*r infzy, pod czas ow^go Seymu, na którym
paft, powalą jednak i- nie inaczey obeymowallCo Fanom Rad 1 wfz;.iUim Stanom dopiero było tvtkn za E "key^ od Ojywateiow, którym za to Przyjemne, wnpt ciż fami przołożyli KrOiOvvj„ nadan* womości wftcpui^c naXuftwo zawfzć ąby toz lamo przeinacz ł.
potwierdzaj, co iawnie wyświadczaj od każde# Za-adywac znowu można; ponieważ u. lo przy wapieniu na Xn'ftwo dawane Litwiff ^'efzczeme miedzy lTfc iwami Przywiieiu Ho. Zi'nukie Przywheie, teraz Pa8a Conventa na" *°d-fleiego wfzyftkim było przyiemne, i pome-żywaiące fie. Które widzieć w Metr: Litew'i wfzyfcy aby te umiefzczeni? po przeina> ftiey i* w Woi. z. li. 3i>3 w Punkt <. PowłorĄ^alu dwóch artykułów nafhpiło, żądali; czc-Lubo byli Dziedzicami w Litwie Xiazçta z zatym, wfzyftkim podobaiące%, wfżyftkirti
miiii JapHłoóikiey, przecież co do ufbnowiani* przeinaczenie, więc przeciw niczyiemu
cz go tub odnawiania wzgięd^m wolności, pratfi ^edopufzczaniu czemu miedzy Uftawamiu» fwobod Xuftwa znacznie dawni y fi przodkowi* ^iefzczone ni'"' zoftiło, lecz fzcz-gumie utniMścic przyobiecali, i każdy t nich naft .puiąc y toż t*\ 0™*caneS I wieeże Przywileyuk fam z fobą nie chowy wac zaptzyficganiem ściśle obovriazy wa-j ^adzaiucy %, podczas Seymu, iednak nie Wiali fie nic tyr czynie, b"z rady i zezwolenia Szia'r*z;|Seymu nadany,.ma robiąc fie, a tym bar*iey chty" zzywaiac ich na walne Zjazdy. Iż zaś iii nad Przywiley Horod-ifki Rokur
nac z Katolikami Dyffydentow przyob ^ l4*3- wfzelk* naylepfzą prawnością zafcczyconyf było, ani zf zwanych na Seym, ani Rad "d>*>bo od famowładnieyfzych Panów, lubo
°u Ji^i^łły zwycięzcy był dawany, bynayraniey trzeci** bezprawnie, ponieważ faa»4 Stymow^ tfzi -inością jednomyślną zgromadzonych wolę fcroia i ^^żgcia Panów Dziedziców nie obietnic Hyuj iak Wuęófki. lecz u&mawiaiacym uchwa* , ieoicu
porównać z Katolikami Dyffydentow przyob '0"1 canie
Panów, (ama treść iegoż wydaie, gdy rar wy raża iż wfzyfcy Panowie Rad zwfzyftkimSta^ a-m wielce dziękowali Zygmuntowi Auguftotf' *a dozwolenie pomiędzy nowymi IJftawami po' Scymu uiozojjeaai urnksciccały Pr żywi#
kj
O Nieważności frxytviîetu l'*ni m zawarty, wfzakże Przy obecnych i zezie**» 1*tąych% i za n&aînç rzecz mażących dc. Gdy» >y bowiem Przy w: Wileńflri dziełem i mocą S"ymu był nadany: tedy zapewnie pofłowacb: ■My z Panami Rad Nafzycb: nie opufzczono by co lîc zwyczaynie dodaie i Ziem Polami, iako-czytamy w Konftytucyi Unionis K. 7 js. Wol. 1-Po.ptore: Uroczy ftośc Wileńfldego i Gro-dzieri&iego Przywileiow względem Przywiieiu fiurodeifleiego tak zdami fię może pokazać wagi rownośc, iak gdybyśmy fîç przypatrywali dwocS zdgtych podufzek przeważaniu małą fztu-czke ołowiu. U ważmy ż Uroczy ft-śc Przywiieiu DyffydentGciego, ta nayftWnieyfya zdai^ fig, że on ìellt wydany w obecności Bifkupow, Dy-gnitarzow, Sena toro w,» Urzędników Litewfkick i Ruflcich, Ale ich przytomność ile uydziefza-eowac względem przytomności Bifkupow i iti* nych przy nadaniu Przywiieiu Horodelikiega, bgdacychî Wileńilci bowiem Przywiley nadany w przytomności Bifkupow trzech tylko,. Ho-roddfki w przytomności Biikupow iedynaftu-Wileńiki w przytomności trzech Bifkupow, al^ i tych i a ki ey że powagi* ponieważ iuż ( ieżeli-hy przyfzło wierzyć Wykładcy K. ef. ) prze» Zygmunta Augufta ukroconey Władzy? Horo*» delfici zaś w przytomności zezwalaiących i %t> arzecz nieodmienną maiących Bifkupaw iedynaftu w prawie ich i w powadze bynaymniey ie-fzcze niepokrzywdzonych, ni poniżonych. Wilei-
iti w przytomności Swieckicb£caatorow i U*
ufa
Zygmunta Augujtar 47
tfzędnikou' tyiko z Litwy i z Ruf!* Horodeiifc w przytomności Panów Senatorow, Urzgdnikow <V. na wet Koronnych i znacznie licznieyfzych Wi-ieńlki chociaż ( iak go przyozdobią % Dyff ż : «a Seymie) tak uroczyście nadany, iż nie nachwa-no go tylko odwołuiąc fie do wfzyft ûch St now, to ieû ftofowany doz°zwolenia przyfełeg > Koronnych i Litewfkich Stanów Ziazda, -odeU flei zaś ponieważ iuż od zgromadzony cl wl%y-ftkich iìanow więc bez żadnego do ko ^ożkol-Wiek odwołania fig, famo władni^, oftatecznie tak ftanowiąc, iako naywyżfzą Władzy Parlamentu czyli Walnego Seymu maca ułożo y. Wi-leńlki 1 przeciwko wcz fumi u Kro 'k i emu tofxyftkie takie mogące wychodzić prav kaf-fuiącemu ( w Wol 2. na kar ) wyrokowi,
i przeciwko Jegoż dawnieyfzey przyfìedx" ( o tzym w tymże Przywiieiu włafne Kroiew£kie wygnanie ieft wyraźne ) z tłumaczeniem Przywi-CiU Jagitll°nflci-go uknowanyj A Horodei£ki lienarufzonego Klajeftatowego przyrzeczenia ednoftaynością zawarty i nadany. Do uznania tK>zornieyfzey w oftatnimmoim wznaniu prawdy *dwoły wam fig do dwóch te goi Władysława Jagiełły Przywileiow Roku 13g;. dwudzieiU keje ią laty odHorodeltkiego dawniey danych, w wilnie, iednego w dzień Popielcu, którym wfzy-^kiey Litwie wolności,drugiego w Piątek po^Po-(^ielcu którym wfzyftiiemu Litewfkicnau Ducho-Meńftwu fwobody nadawał, zawfze nie iafzyra ako iedynym względem Ustanowienia Katolicką ^iarę, i zachowania Religią Rzymfkj. Trze-
4S 0 Nrewaittośd frzywłletft
Trzecia rożnośc celności iednego nad drugi t*£! byc u ważona w fVcifowaniu r'fzty iego treści' Wileriki Prz; wiiry wzgiędboś ią na Przykłady Jagiełły i Wito wda «yadza fie wprawdzi** z ^rzy-Wieirm Hoiodć ikm wyrażającym zalługi 'i wierność Litwy ku Monarfce i fw*mu "Wielkie* mu Xi gei u, i niby w madgrodg tey famey wierności i zafług ku panui^cytn, naaanym; alei iafc znacznie z tymże Horodeifkhn rożni He,ponieś w z Horodei^ki kżrli dany ^rnadgrodę .zafług i wierności ku parmiącym, tedy wnadgrodę wierności ku pajsuiącym i Wiatę Katolicką Rzymfka pom ażaiycyrn, -atoli nayiftotnteyfza, i nayoczy-wiftfza nadania iego przyczy na była, aby 'Litwę z Poìakanv, Gr<fcow z Rzymianami -złączyć, * tvni 'fpofobem do iedności Rriigii, do iednoftay-ności podlegania Świętemu Kościołowi Rzym-| iii emu przywieść, i że te przyczyny były nay-1 jjrzednryfze, więc Ziazd Horodeik' od uczrft>> £}-wa łalk w owym przywileju wyświadczonych od równego wfz^Ikich zgoła nada-n używani* wyraźnie odftryćhnął kazd-go od iedności Kck ścioła oclïlryclinionego, i innych niewiernych owemi {łowy Vvi i K• non S cbijmatic'
mei alit infidèles.
Z "Przyczyny tycTtze pobudek "Litewfc^j Panowie -z Polakami też HorodwI{kie Uftawy a* w Rok" iąz>p' odnawiaiąc, (oświadczali fię być za nie wiecznie wdzigcznemi Jagielle i Witów *iowi o ćzym wolno czytae praw Koronny^ IVolum. i« K. -2Si.oa%puiłcy Punkcik AU1
tatpfie
Zygmunta Attgnfia 4P
zarpfze iednomyilna ijiność miedzy nami zoJ?am wała i chcę uwyflow, za\o h dna cześć i Rsli-gia Wiarj za cloo wicie Jt£- Na famych za s zasługach ku Jagielle i Wjtowdowi podobno nie zbywało, ai^o przynaymniey nie zbywałoby nawet Poganom, na za {ługach, ( które w Dysydentach Wiłeńiki Przywiiey udaie byc ) dawnych nie zbywałoby w każdym odfzczepio-nym od Kościoła Katolickiego ani w Roku 1433. po całym Kroleftwie, ani w Roku i£2£ • w Ma»» zowfzu, ku Xigciu Janufzo wi, ani w Roku i$2& w Gdańfku ku Krolowi Zygmuntowi Pierwfze— mu. I za coi oni wfzyfcy podtycli Panowaniem nie tylko od rowności z Obywatelami, ale tei od obywatelftwa, odcierpienia ich wfpoł-mielzfeìaie wyłączeni byłif Na za {ługach podobnych nie zbywało im oraz zaczafow obrania Zygmunta Auguiła pierwey na Xi^zecia Li tew— Ikiego, potym na Króla Pollkiego, ani zdatni fig brakowało pod czas Je goi wfìedm lat p® obraniu przy fìggi, za czym pod czas Elekcyij, aby Zygmunt Pierwlży za nowo obranego Syna Łył ręczył, a podczas Przy.fìggi., aby fam Syn Zyg: Auguft poprzy%.gał,że ftawałfig powinnym,! obowiązywał fie dotrzymowae Prawi Przym-» lejów -dawnych od pomienionycli Przodkow po*» nadawanych, a z a {ługom Dyflydentikirn -ulcrzy-* wdli wych, zalługi ich oczywiście pogardzai%-cych, nie prode było przyzwoita,ale zapobiegać iprzefzkadzac.
WileJńiki Przywiiey uprolzony z nie-po-» G sic—
jfo o nieważności priymleìà sledniey przyczyny względem ftanow z Zi età Ruikich, iż te ilie znaydowały fie na Seymie Ho-jrod^lftifn. Zkad wniesc można: Jeżeli Przywiley Horodeiiki nie mógł byc użyty dla Ziera Kuikich, bo na Zieździe w Horodle nie przytomnych, bo pod czas rozdawanych «Szlache&wa Kieynotow niezmiankowanych. Jakimże fpofo~ bem Przywiley Wiićńfki na fam* Litwę i Ruś uprofèony ma ofiągac cala Poiflte, iakim znowu fpofdbem wydany względem famey< Ru fi, może byc naciągany na wfpieranie innych iakiegokol-w}:-k wyznawania Dyffydentow. Wi^m iuż z 'Wykładu K. 7. że DyfTydenoi ten Przywiley przy pi fują. fobie dla owych ftow: byle tylko byli Wiary Cbrześciańjkiey. Na czym ieżeli dość ieft dointereffu wfzyftkich Dyffydentow, przez rownośc racy i dość byłoby ku zagaieniu fprawy przed fądem iednego tylko zapozwac W Ci PofTef-fora, zamilczawfzy innych wfpołpoffeflorow, i za tym iednego zapozwaniem, wfzyftkich obowiązujący otrzymać Dekret. Owfzem ten punkt: byle tylko byli Wiary Cbrześciańjkiey. dodany w Przywileiu famyin Grekom przez fłowa nie co wyżfze, to ieft: Nie tylko Rzy?nfkietnu Kościołowi -podlegli, ale i Greckiemu fłużącym, ïiiniey mianuie innych Dyffydentow, niżeli Rustie mianował Ziemie Przywiley Horodelfki, itory czefto powtarza Kroleftwo Polflcie, i Kraie W. X, Litewflciego, wiec tym famym i Ruś; fsrzytym zawiera w fobie iednoftowne oby-dwóch Jagiełły i Wito wda podpifywanie figi
Zygmunt A Augufta. 51
i Dziedzic Rujt tfc. A na refzte, że tenz® tiorodeifki Przywiley podpifany rgką Lwo-wfkiego Arcybiflcupa, Przemyfkiego,. Kijowlkie-go, i Włodzimierskiego ( wyraziwfzy* Chełm* fti wakował ) Bjfkupow, Wfzakże wfzyftkich tych Bi (ku po w Ru&ich: wiec pozorniey ruo^ł.by fig przywłafzczac, niżeli Wiieńfki wfz.yftkitn, £>yifydentom. O co wfzyftko mnieyfza, gdyż aiżey gruntownie-y dowiedzie fig: czemu niepotrzebnie ftarano fig dla Rufi o Przywiley od, Zygmunta Augufla, bo ta iuż dawniey była da Wolności przy pu fzc zona.
Zaś przeiławay Wykfadea podowWileń—
fci Przywiley wCzyftkieh podfzywaiący Dyffy-
dent o w, i chlubiący %, że Jagiellonką Konfty-
tucyą Roku 1424. nie ieft:wyv?oła,ny od rowno-
ści prawowiernych, dla fego^ iż on, i podobni
jemu Dyffydenci z wywołanrmi ową Konfty-
tucyą Sektami nic nie mieli uczefłnićtwa (ia~
feo tym chlubią fig w dodatkach-do wykładu na.
tt. 7. ) ale ęo profze ma-ią uczelnicfwa z nie
Unitami ; aby dla owych w Grodzie ńfkim ( ia&.
ie oni zowią ) potwierdzeniu dodanych, a* w
Wykładzie na K. 7. wfpomnior.ych fio w: 7^»-
fyeykplwiek wjpofeczno&ci, lub wyznania ci by-.
&hy> przypifywali fobie nadanie przez tamych
Greków ubłagane. Nieochibnie widzę te
byffydentow wynalazki żadnemu byc nie powin-t
Oe taiemne, że na rozeznawanu zìe po od dobre-. . . » |o dofkonale znaią fic, i co ieft przyiemnir, to ł
5Ti włafne,, a co uraźiiwe, to tknąć fi- ioM,
Viafiioki aie ma. Gą Miłj
O Niewaimhr Przywr lem
Miły Wykfadcoi ile ciebie zaffużoneg© DyfTydentcm fzlakuię, tyle ci wywyżfzenia po-wiofzowac radbym, znacznie bowiem wiecey twoiin praw ich Wykładzie przyznać imufiło-wałeś, niżeli oni fami od Króla Zygmunta Augura zadać i ftarac fię śmieli. Wfzakże oni względem famey Rufî na famą tylko Ruś i Litwę fiaraiącfię uprofiii przyobiecanie czyli ex-j>e ktaty we a nie fam Przy wiley Ty w Wykładzie twoim na K*6. dodawfzy przemyślnie w Rufkim ni'* znayduiąoe % fîowa: Przez cafe Nafte KróleJrwo: udaiefz, że rozciągac fîc może na wfzyflkie Polflcie Prowincye. Ubolewafz niżey w tymże Wykładzie mowjąc: Co za- jian teraz Dysydentówy za Prawem taĄ uroczyJiym: Mniey na to uważaiąc, że iego taka uroczy ftośc, nic tylko na jnne Polfkie Prowincye nie może ścią-gac fie, ale nawet względem famey Litwy i Rufî »ie waży. Gdyż coin wyrzekł, że teraz nie ważnie przytacza fif, to dowieść przyftępuie.
Pierwfza nieważności iego oczy wiftośc ieft Względem Prowincyi Polikich, których przeciwne Przywileje dolegać nie mogą, na niektóre Krolewftwa części wyniefione, bo te powfzech-fiego uznaniem prawa nad Lrzmienie fwoie wig* cey nie ważą, a z Litewfkiego Statutu rozporządzenia kto mało za wiele uprafza wfzyftko traci.
Druęa nieważności oczywiftośc ieft nawet względem famey Litwy i Rufi, ponieważ rzeczy f>rofsoiiey? to ieft Godności i prerogatyw, abjf
im
Zygmunta Augufta. £3
na równie i ak Katolikom należały, nie naciaie^ im wcale, lecz tylko oświadcza fie z woią nadania, i z obietnicą wyiednan^a na Seymie od Stanów; Clfoczemo i obecuiewo.
Ttzecia nieważności ipgo oczy wiftośc, po.% bieważ z odwołaniem fie o potwierdzenie od Sta-» now ohydwoch Polfkiego i LitewiMego Naro-(Iow danego, ieiizni^doftatku przyzwoitego p^ twierdzenia, lu^o ie Wykładca mieni byc dość 'tlroczjfte w Przydatkach na K naftępuin. cebi ftowy ; ,, Alboi nygluzowuny z Xtęgi Przy->, wtleyy który gdy potwierdzony reji, i Symu I», fa wargę ì pułtora wiecznym używaniem, zu-» Pefaą fiat fię ufiarpą, i alty tylko nabywać. „ moie prawo Jtanu. ,,
Lecz azali nieomylnie fpokoynym przez lat pułtorafta u£v waniem ten Przywiiey ftwier-dzał figf z wiela, co fie tu przytnęzv o prawach Dyffydentlkich po Unii, da fię poznać płonne pochwalenie fig.
A ieżeli fzczegulnie z potwierdzenia Kro-lewfkiego podczas Grodzie ńfkiego Ziazdu mniema Wykładca, iż zupełną, która prawo Stanu łabywac może, ftał fie Uftawą. O takie Potwierdzenie ani Dyifydentom ftarac fig należało, îni Katolikom o nie upominać fię potrzeba; gdyż 2 tegoż Przywileju Wileńfkiego łatwo pomiarko-Vac można, że do zyfkania tey przyzwoitości, łtorabyow Przywiiey uczyniła prawem, nigdzie węcey udawać fig nie należało, iako tylko do ♦ eymu walnego, iui wt«i kiedy ten Przy-»
wile/
î 4 O Nieważności Przywłłe ju-vtń' y wynikał, obydwom Narodom to iefl Pol-fzcze i Litwłe od Króla Zygmunta Augufta nakazanego. Oczytn wyrażenie Przywileju iu£ wy że y ieiì wymienione.
Alboż wiec obwiefeczonego- ob dwom Narodom Walnego. Se mu doyście zwlokło fie a z do. lat fi!'Ą at m e z afe m t ęlknośc z oe ze kiwa— na niego Proteftantow przymufiła ftarac ne o potwierdzenie Królewni e w Grodnie R. i-jtfg. Ai: Nie zwlokło /ktWfzakże Prz wile potwjer-— dz^nmSr mowemu podległ b ł elan - Roku \$<$% iv Czerwcu, a. Se m, który go miał potwierdzać 2e Roku 15rî"4. oftatnich dni Marca fkutecznie dnfzedł^i b ł zakoóczon s ez tamy n> W cri. z-K\ 643.
Alboż, za tym obwiefzczenie i odej ście tfgoz Se mu> Litwie b ło ta ine: Nij Niebyło tayner: Wfzakże obwiefzczeaie zfamegoż tego Przywileju już im wydało %, a na odprawuiąc m fie bv» li i zakończona po dpi A'wali Panowie i Pofłowie, Senatorowie Duchowni i Świeccy z Litw ( K-ó"4<?) owfzem miedzy wielu innerni nawet ęi zna dowali fig, w ktor - eh obecności ow Prz w ile mieni b o w dan m. Wfzakże b li Waler aa 'Wileńftj,. Mikoła-' Pac Kijowfki Bifkupi, Radziwiłł Wileólkiy drugi Radzi wiłł Trocki Woj ewo-dowie, Grzegorz- Chodkicwicz^Stefan Zbarazki, Mikołar Kifzka. Y coż ich zatrudniało, że tak dobrotliwe / Krolewfkiey obietnicy do po-» twierdzenia Stanom nir poddali, Oprócz le^o ïntereC ten DyiTydeatow uzaaaia ich innej*
Sals*»-
Zygmunt a Augura 5$
^zlaclîci? codouczeftnidwa prerogatyw rowne-*ni iefzcze w Roku 1566. dokonany nie był, na który Rok obydwom Narodom Seym w Lublinie był złożony. . Coż znowu broniło Litwie nań zifcehac i wznowione dokonywać dzieło? A kiedy potyni względem cftatcćznego Litwy z ■Korony zjednoczenia znowu obydwom Pańftwom. ; Seym był nakazany maiący fie w Lublinie zaczynać Miefiąca Grudnia Roku a kończy c fie Roku i$<5'ę. i ten przed Partyą D ffy-dentow taiony nie był. Coż ich uwiodło, aby pierwfze Seyrny miiaiąc, tego zbliżającego fig saie czekaiąc mnie;' im poż.tecznegoGroJz.fń-ikiego fame y Litwy Se?mu pilnowali, i me od niego, lecz tylko pod czas niego od Króla potwierdzenie wyrabiali.
Do poty wprawdzie, od pSczaîkn mego z Wykładcą ucierania fig nie ftawiłem fig iemu tak przeciwnym, iak teraz, gdy przyfzło do rozważania Konfiyfucji Rokui><S".p. Bo maiac od niego przypomniany te Konfltytucja iakob* po-łwierdzaiącą. ow Wileńfki Przywilej ì znaczną 3ey czgśc w Wykładzie pod Lit: C. na K. 2Ç. dołożona, nie opufzczam Przodkom /ego doganiać, i ich iłrofowac, że zaniedbali ftarac fif o potwierdzenie Seymowe na Przy wile-/ fobia pożądany Wileńlki. Czym zaś ia do oftatn/e-go Wykładcy przeciwienia fie oburzonv zefta-łem, ty m famym- każdy łatwo ikufzony bgdzie podło o nim rozumieć, Ikoro dociecz?, iako oa *uniey wiernie Wytłumaczywfz/ Lubeltka o Uniż
" Li-
y S 0 Nïêwaznoht Vrzywìleju liiw v ź Korony koifLtucją R 15 <5"y. z Poî-fzqz) zny w Woi, .2 K. 77<5". po łacinie wydriH kowanąfk'âda fie- Albowiem /ûotn tn tey Kon?» ft; ÎUCji tłumaczeni.- m do żadnego wiec y Pra ni Przywk^a potwierdzania nadągnąc niemo-£i a, lako fzcze^uiniedo fatnyji Przywilejów, ào każdych Traktatow;tì do każdego ułożenia prze* - i rauziaaa Zygmunta Augufta, prze®
Aie and; a Stryia i przez faraegoż Z gmunta Au* gułlii oz} riionydh do famego złączenia dwa "Na- ; redy iloiuiącycłi fig -ułatwienia, dokonania, 1 zadiG wan-a nie zaś i do twierdzenia Przywileju Ylu^nïkiego u* ffydentow.
Kie wyciągam od czytaiacyeli te mol? pcfì.zeganie wiçkfzego mi uwierzenia, lak di? ^Yykładcy od cz taiących iego udawanie' dl3 tego zWoi : 2 K 775. i 77.9 rodowitym ie-•zykkra, i ładńftlm iego tłumaczeniem z Wy-k; .ai tu przyłączam:
Weclłe PrzywilejówĄn Secundum PraedeceP Lfjîow, i opżfon\ ta\o„ forum .Noltrorum, nec 'Przodkom nafzych, tafo noti ipforum, Privi* ich fantycby tudzież i od\„ legia, deolarationefc N.rsv tympoprzoddanych\y & ordinationes, atejf* i będących, a tak iak*'po-%, fecundum ra, quae antf trzeba u\azowaïa pojła-^ łiac, ul i opus fuerat, $ no wili, i fkończyli in NoLifmet ipfìs dat£ 'frzyjieaami \azdy tfc. y} funt, lidem quoq; otJ to umocnili i Jiwier dzili^ dines amnîa confirmé „ runt.
W tym punici e żaden Gratnmatyl [nie zaprze*
h
Zygmttntx Auguftx -57
, iż lower: o tym i Iłowo.; to które, rzees ? iftotg , wlkazuią; fą opufzczone: a ten punkt: iakp po— ^irzeiba u\azowai<t\ dowcipnie nie w fwaiina mi e y fcu położono. Zaś owe iłowo Omnia.: do-i broczynnie, dodane.
A tak Mytą uckwa-§„ Nos itaq; Au&oritat& a mocą Seymu tego*„ 8c vigore prsefentium ninieyfzego, nad Lifty ^ Comitiorum confir-bnfirmacyi Nafzycb 0S;,, mamuś '& cavemus ia. ■$)m wydane te wjzyfi\ie$n perpetuum totum hoc rzeczy, a fprawç Unii§„ Unionis cegotiuni umacniamy' *„-prarterl itéras confir-
„ mationis alio jam tern pore àlSobis publica«< §„ tas- „
I z tego :Poììkiego punktu nie należało «tińfkim opufzczac flowa e tym to ieft o Unii.
O czym wfzyftbjtnLi-^ ld.qund latius expo1î« $y iPrzywileie tak, od?,, tum invenitur in de-■Mas po pier.wey i pótymq.:i clarationibus & IRjri-. tu wydane, takt eż .9nię-\t vilegiis à Nabis ani» ^zy niemi fame mi Cpif#^» ^ac deinde bèc lo— fte uczynione i poprzyfi£ .§,,cô datis, nec non in iiv £one fzerzey obmœwiet-§ r> feripta, ïàfta & M-> h or e My tu pro arrjuramlo confirmât-»
Sertis habere velumu-funt inter ipro5,qu*^ ktorehnv ztey frz\czy-\-> bic jpro infmis habere &y do Akt Kanceliaryi%y> volumus. Q^uare pr$« \azdey właśnie i dofla-%, 'fenti declarationr a-» tecznie wpżfać uchwalę*?, âis cujufvis Cancel-winiejfzç \aiidi, §,,lariae in extenfo4rifcri^ H bj JV^^us. 1
f 2 O Nieważności Pryzmie tu
I ten punkt po Polfliu do niczego wiece-jtozęiągkc fîv nie może iako iedy nie do potwiecize-iii a Aktu i wfzy ftki cłi transakcyi fenu U nią tyczących, nie zaś i do Przywilejów Dyffyden?-fkvh, które z wy tłumaczonego według prywa-tney potrz; dv: po Łacinie trudniey ieft wyłą-czyc-
Dofadsiieyfzegp coś z Akt Unii ku wfpar-ciu Dyflyaentow intereiTu wfpomniałhy Wy-kładca zK. 77U Punkt wfzyftkie Przywileje, wfzyftkie ogułem prawa, wfzyftkie Prawi dow Akta, od aktu Unii i od Przywilejów względem Unii, cfobne, potwięrdzai^cy. Atoli ani ten punkt hynaymniey Prawu Katoiikow uwłaczaią-cy wfponiniałby, chi ba tak wainy Akt Unii ga* niące o wielkiego popełnienie błędu w potwierdzeniu przeciwnych fobie Przywilejów to ieft Horodeł^kiego, który upośledza Dyftydentow^ i Wileńflciego, który w rowney ich z Katolikami mieści wfpołeczności. Wfzakż^ tym Punktem Przywileje i wfzyftkie inne nadawania od wfzyftkich Zygmunta Augufta Przodkow i od famego J. K. Vł. Zygmunta Augufta zoftały potwierdzone; ieżeliż nadawania od wfzyftkich-tedy i od Władysława Jagiełły, i Witowda i też fame iako od nieprzerwanie naftępuiących, tak też od famegoż Zygmunta Augufta nie ra£ nawet przyfigga potwierdzane.
A i"żeli Stany Litwę z Polfką iednoczącć Przywiley Wileńfki według poślednieyfzegO przez Zygmunta Augufta wytłumaczenia, ni*
zaś
Zygmunta Augura. Çp w całości, Aktem Unii potwierdzony zolla» Wic chcieli, więc go powjnni byli koniecznie, albo w pierwiaftkowey iftocie, albo prz maczanego mianować i w Praw Woluminie pierwia-ftkową iego iftote przeinaczy c tak, iak;>y ue z potwiardzeniem mógł zgodzie, a że nie nrano-wano^ wiec pierwiaftkowy nie tłumaczony zachowywać chciano.
Oprócz tego chociażbym uft^puiac upor-» czywości fprzeczek zamilczał czyiemu rozumieniu, że w potwierdzeniu zawiera Przywiley przeinaczony? Przecież iefzcze mogę Katolikom winfzowac, ze moq teyże Unii Aktu, przy pra«» wie fwoim nie dzielonym dia DyfT/dentow zo-fîalj fîç, którzy ieżeli nie Horodeìflciego R.1413 Przywileju mocą, tedy zachowani fa przy n>m moca Przywileiu Władyfława Jagiełły w Wilnie Roku R, 13,57 wDzi'°ń Popielcowy da-, nego, i nigdy żadnym poznieyfzym poprawianiem nieuchiłanego ani przeinaczonego,, crwfzvm: zawfze od każdego Króla, a zatym i od oboyga Pariftw Stanów, do zawarcia miedzy Litwą i Polfka ziednoczenia lic zgromadzanych potwierdzanego, i Litwie wfzy ftki mi ( jakteykolwbk mieli ) wolnościami; darowiznami, i fwobodami do Wiary S'. Katolickiey nawrocersienie fi;, i «r niey równie z Polakami na wirki pozoftanie nad-gradzaiącego, a nietrwałych w Katolickiey Religii od wfzelkich nadan i wolności wcate wyłączającego naft^puiącemi fio wy : KszJv z.tć fyorj/ Świętą Wiar£ Katolicką frzyiąn>Czy ię H z z-gu-
(fo- & Nïewœznoici Przyrvzlezu zgubnie' odjîqpiiby, "àlbo przyiąc. iey ni ech ciafby* èaJnyth zgoła zzyzy opifanyck wolności. vży% nit: ma*.
Przeci wko temu Przywilej owiJako r.ownie F- zeciwko HorocLsfllkiemu.R. 1413;. przywodzę--nie pnśiednieyGsego rozporządzenia, czym tera# ieft: ifpfzytnl iako iedynym nieważności iegO doświadczeniem na Szali Konftytucjï R. w Wol. 5. Kf 17-2. iednakowo na. Koronę Poi 1% iako na Xic ftwo Litewfkie uftanawiaiąceyaby Przywileje pośledniryfze z krzywdy dawniey«~ fzych z Kancellaryi wydane żadney nie mieli wagi, za tym odwoływanie % Dyffydentow do praw poślednieyfzych przeciw Katolickim. da.-wniey.fzym nic nie wazy.
Czwarta nieważności iego iawnośc ieft dl* nieuehronney zcliywości Nayiaśń. Króla Zygmunta AugufŁa, iż łatwo może bye podejrzą*" ny o dopufzczenie fig tak przegapienia fwoicft ©pifow, iako tez krzywoprzyfigllwa, o co o nini1 jpodeyvzenie tym łatwiey w każdym trafie tfg może, ponieważ do niego fam Kroi Zygmunt •Auguft daie podufzczenie w fwym ubefpiecza-siu Wol z. pierwey na K. 5^3. n. 3;. gdzie mogące wychodzic Przywileie lub iakiekolwiefc ©diîfbïe Ufïawy uwłaczające dawnym prawonft fam kaffuie. Potym na K. $ $9- n. $2. fwoie nit Prawa Stanom dane potwierdzenie na%puiące" sai zawicraiąc Iłowy: it>źelih\Ś7ny famiprze* tifvkp temu co uczynili, tedy nie inaczey y ozu" m*m byś ma? iem iięśmj tv tym prze ci wĘ
ty*
Zygmunta Aùgufta Przvfîçdze Nafzey wykroczyli. Coź tu woli Rzefza Dyffydentow obierać Tobie: czy żeby % Kroi na ich pomyślność wydał Krzywo-. frzyfiezcąi czyli też aby im pożądamy Przywi-Iey pokazał % nieważnymi oboi? dla nich trwożliwe. Nieważność Przywileju wfz/ftkie ufî-łowań DyfTydentlkich zafîewy ochłonęłaby; ICrzywoprzyfîeftwo zaś Kroiowi zadań", aiboby ich o zeiżywośc niewinnego Majeftatu obwini-ioy albo Przywilejów od Króla krzywopf'zyfìe-2cy wychodzenie tym dowodniey pokazałoby nieważnym.
Piąta ieąoż nieważności iawnośc i z tego, że go wyiednywano przez złe udanie» ÎSay • Celnieyfzą bowiem przekładano przyczynę, iż w Przywileju HorodeKkim nie wyrażono Zi>m Ru/kich: Tey przyczyny z dwóch okoliczności Używać Dysydentom nie należało: to dia tego, 2e w HoroJeilkim Przywileju nie zapomniano Rufi, prawda, że nie do uprzywilejowania wolnościami o niey pamiętano, lecz do ubliżenia iey innym nadawanych wolności, ponieważ z Kościołem Rzymfkim me iednoczącey fie, kto bowiem był o w, który tego Przywileju paragrafem Prœterea prxdiïïis od fwobod ieft oddalony, naypewniey byli Obywatele Ziem Rufkich oni więc na y widomiey odrowności łaOc fą oddaleni. To znowu dla tego tey przyczyny do Przywilej u Wueńlkiego użyto nienależycie: że tenże Władyfław Jagiełło potwierdzaiąc dai>? Przes fie^ie Polakom i Litwie jprzywileje, w
©w y tą
<S"2 O Nieważności Przywileiu ôwytn potwierdzenia punkcie: Item pollicemuf ufc. ku równemu łafk uczeilniftwu i Ziemie Ru-' ifcie przypuścił Roku 1433. Wol.i. K. ^3. Z o-kazyi tego przypufzczenia kiedy Zygmunta Au' gufta podwyżfzano na Wielkiego Xiążgcia Li-tpwfldego Ruś równie z Litwa przyczyniała fi$ do iego wywyżfzenia* Z okazyi tegoż przypufzczenia teraz Słuckiego fpiflcu Dyflydenci u-, pominaia fię o równość za dawnym fobie naie-j żąc.t prawem, chociaż przed Zygmuntem Au-guftcm ubolewali na niedołożenie fìebie w Przy-1; wiiem uwalniającym, ì o uprzywilejowanie l\ uyma prawa po wfzechnego profili. Więc czy liż nie zdradliwie* czyli z nie przez złe udanie* Prawa powfz^chnego, prawa tylu Krołow potwierdzeniami umocowanego wyjednywali tłumaczenie i przerobienie! dlatego z okazyi nie-j ważności przyczyn, z przyczyny fTdfzywy eft pobujek, ten Wilemki Przywiley nic nie wart' Szofla tegoż Przywileju nieważności ia-wnośc ieft, z przeciwnych Edyktow tegoż Króla Zygmunta Augufîa, które wzmiankowane fą infzych przeciw Dyffydentom dawnych Drukach pod Rokami ę$o. i$fz. iççç. ifff. ìff?. A nad te wfzyftkie, iefzcze jeden na Seyrn^e walnym Parezow(k:m R. ifóą. Dnia 7. Si^pni? dany Dekret Seymu walnego Receffem War' fzawfkim wWol. 2. K. 6*47. n-3* w Parczo' wie nadzień S. Jana Litwie i Polakom złożonego zawiera w fobie Metryka Koronna Warfaawie w Xigdze XB. na K. 3pp.
(po
Zygmunta Augujia. S t,
( po opifaniu bezecnego Rzeczypofpolitey dla rozmaitości Religii, ftanu ) tandem na K. 400. z naftcpui^cym i?dykt rm: A tak. za zgodną radą Senat or o w wfzyjikjcb Nafzych, którzy przy Nas na tym Walnym Payczowfkim Sejmie byli. Dekretem N a Czym Sejmowym to naj du remy i frodze rozlęazuiemy, aby wfzvfcy Cudzoziemcy, którzy dla Religii z infzy b Kr ole fi w, albo Pań fi tv tu do nas zbiegli, a którzy fię od powfzecbney Chrześciańjkiey ( czy tac tgż Metryk Xiggç Kartę 401, gdzie tenż,° Dekret Ła-eińflci zamiaft Chrześciańfkiey, pifz^ Katolic-kiey ) Wiary odłączy w Czy, nową ia\aŻholwie\ naukę około Wiary ta\ w oj,obnoś ci, ia\o n> Z bo-rzęch a tzkfiówem iakp pifmem podawaią. Ci wfzyfcy^ aby naydaley po S Michale dnia trzeciego ze wfzech Pa tifi w Nafzych wyciągnęli, które My iuź tym Dekretem Nafzym precz z Ziem Nafzych wywołuiemy i wy wołane mi by£ wfkazuiemy, opowiadaiąc to każdemu z nich., iz gdzieby ten, który po tym czafie znalezion był, tedy wfzędzie przez Urząd Nafz Starości brany fadzan, iakp infzy złoczyńca kar an być ma tfc. Po opifaniu kar na nie karzące Urzędy : A zatym też poddanym Nafzy m a zwłafzcza niżfzego Stanu Ludziom rozhazuiemy, aly fię nowym Cudzoziemjkim naukom żadnym nainfzą Ewangelią nad te, która z Przodku do Króle fi wa tego wniefiona i Nam przez ręce podana i efi, uwodzić nie dopufzczali, ile iakp pod-dsność N> fzç flowem i infzemi znakj wyznana-
€ 4 Niezufefnośt Praw DjjJyd. v ivaiąt ta\ też aby Religią i Wiarę Naftą, \torą od Przodkpw wziąwjzy Jłatecznie trzyma-' TTiy, naśladowali^ a zwłafzcza aby Jtę Jtrzegli, żeby przymiotem tej no tv ej a \adowitej Sekty zarażać fie nie dali Ku końcowi frożfzemi grozi E dyktami, zakazując dopufzczac conay-' mnieyfzego, coby z Kościołem powfzechnym Katolickim byc miało nieiedno.
I ten Sejmowy Dekret ieft podobno wyjednaniem dia DylTydmtow rowności z Katolikami w Przywileju Wiieńfkim z Roku 15<5*3, w Wykładzie allegowanym chcianey 3 obiecaney, gdy infzego ani dawniey fzego, ani pośledniey-fzego nie pokazuią-
K nfedeneye Eezkrolewîow i Fa&a Çonventœ ocì Koku 1^7 3* nie fą doiła-tccznym prawem do zrównania z Katolikami cierpianych Bylïydentow.
Dwe z dodatkow do Wykładu z K. <fi Dyffydentlkie zdarije: ,, Ten więc, b/ory Dvf« 2, fydentfkiey wolnością i e fi oraz wolności tałey f, Rzeczypofpolhey począt-efy „ ina iawnieyfzym 3<-ft iaifzeih, tym nikczemni e y dolega Katolikowi Albowiem o czafu i pzyczyn poczynającej fie wolności rozmaitościach naywidouifzych jczyniąnam doftonała wiadomość nie bajeczne po-wie.sci, lecz pifane prawa to na początku ni*
aiay-
% Konfed: i Ta\t. Conv. od R. 1^73. aieyfzegn pifma wfpomnione, to też znaydui^-ce fig w Wol. i, K. 6i. czynione w Wilnie R.P» 1401. Litwy z Koroną przez Włady/ława Jagiełłę iednocz^nif fig w te ffowa: Nas takie Je.gt ( to ieft Jagiełłę ) naśUduiąęycb, Vucha N ay-świętfzego łajką obiaśnionych dofwego Katolik ckiego towarzyfiwa zaprafzaiąc z ciemności za-Jłarzałego błędu przez wzięcie Ś więte y Wiary prawowiernej przyjęli Z ktovemi w Wierze jiawfzy fi eie dnomyślnemi i wfpołecznemi do do-/konałoś ci K atoli chich uczynków jl uCzni e i potrzebnie powinniśmy zawfze w zgodzie nalra— nizc ft£. ZatQ p07nieniovemu Pam; IVfadvjîa-x'owi, i Je pu Koronie, Krole fin u i Kr ole Jtnm Poljkiego Obywatelom flałą Wiarą i nienaru— fzonym przyrzeczeniem obiecaliśmy i moc a ri*-nieyize go Lijìu obiecuiemy wfzelka możnością^ filami przeciw natarczywościom k^orychhplwiéj^ łudzi, im ajjyjfować, i onych żadnym wymjślon njyn kjztałtem nie opufzczać *Jc. Co i oni ( Polacy ) równym fpofobem czynié obowiązani b<dg Wzaiemnie *$c. Ktorego jednoczenia fig tu wy-» rażone^ i dalfze przydłużfze iłowa, iak znacznie dawniey ziawienie fig na świat tcraznieyfzycb ^yfiydentow poprzedzi wfzy, znacznie infzy otl Dyffydentfkiego, powod do wkroczenia w zie-dnoczenie Litwy z Poilką zakładany, to ieft do-fiîonaifze ćwiczenie fig w Wierze, i zJolniey fzs ^'hramanie fig od nieprzyjaciół, iż wyirażai^, "w.kt tego niebgdzie śmiał zapierać, do tego, ża
^'«jednoczenie % i zprzymjerzanie fig dawało ni© i
€6 Nhzufelnoić Pr à w Dyffyd:
między famemi paauiącetni, lecz miedzy Obywatelami Litwy i Poiikiey, więc migdzy maią-cemi wolność i o dobro Oyczyzny, moc działania dawniey, niżeli wyniknęli DyfTydenci. A jakże kto poźr.ieyfzym DyflTydfntom w Wierze tenże fam początek, tei fame befpieczeńftwo, które przeciw nim były obmyślane, przyzna*
Podobni^ owe Wykładcy naK. g. zafzczy-cenie fię: ,, Dyffydenci z natury i z Pojfejfyi ,, Wfpołobywatelom fwoim fą równi, a tę ro-wnosć prawo ochrania, / powfzecltną uftanz-„ wia powagą. ,, Nip lekko dolegałoby Katolików, gdyby famych fłow udatności, bez wey-rżenia w prawa, wiarg dawać przyfzło. Jak zaś mniey fą ftrafzne iłowy 'Wykładcy każdego ciekawego wyzywam do uwagi rzeczy na%puią-cych: ,, Juz weyrzyimy w ich Praw fkuthi
Nie pr-epominarri, żem iuż zarzucał przeciw DyfTydentYkiey z natury i z poffefTyi zWfpołoby-watelami rownośc^Uftawę R.1438 Konfederata y i Nowokorezyńfkiey rozrożniaiącą z natury i z PolTefTyi rownośc miedzy DyfTydentami i Katolikami. Teyrowności fkutkiem, Katolicy byli, którzy Dyflydentow wywoływali, Dyflydenći J byli których Katolicv wywoływali; i coż to z3 jednakowa rownośc fądzących, i wyrzucaiących "z odfłdzonpfni, y z wyrzuconymi, panuiących. i 'wywołan^mii Ani bym ią fa m o chcąc przypominał, niby dïa naprzykrzonego urągania fig i Dy(T\'d°ntow: Lt-cz że ta Rz^czpofpohta ,, kto* » ra » ( iaic Wykładca w dodatkach na K.
-„udaie
Z Konfed: iPatyiConv od R. 1573. 61 j, udaie: ) Za Zygmunta Augujła wfzczeła Jfę %r wolna i nie za w ift a kjztałt rządzeni* Jt£ j, fwego ujłanawiaiąca, i -prawa, ktoremibyJt ç „ na potym rządziła t fama fobie fporzqdzaiqca.,9 Tęż famą Konftytucyą wR. i$jz w Krakowie na pierwfzym po Zygmuncie Auguście Kapturze znowu przyieła, i powagi fwoiey dzielnością ku zachowywaniu przez wfzyftkich Oyczyzny wfpołobywatelow potwierdziła. I ia zatym dla doświadczania zniey co ieft za rownośc Dyffy-dentow z Katolikami, nie iuż ią w pierwiaftko-wym iey wyniknieniu, lecz poźniey przyig* tą i w tych, które do przeyrzenia zoftaią mi le-ciech przez Konfederatów (iak udaie Wykładca) dopiero wolnych potwierdzoną,, iakoby po dro* dze zdybaną rozważam.
Aliści prożno ią rozważąłbym, ieżelibym mu/ia! zezwolić na odpowiedzi Wykładcy przeciw przefzłoroczniemu Skryptowi Katolickiemu w dodatkach naK. 7. że Dyffydenci nic ucze-ftniflwa nie mieli zwywołanemi wówczas: i na K. g. „ Którzy na ojłate\ owi byli, których „ forni entone wywołania dolegali': ,, i naK. 5. „ Nie dorzeczy bowiem byłoby wywoływać tot co 9, na Świecie nie poJìaio. „ iako Dyffydenci-
Tym odpowiedziom na co mara więcey przyczyniac naganienia, nad te, które im famf Dyffydenci iako nie uczefinicy z Katolikami czy-nią, gdy przez dawne fiebie ' wywołania przyznają ûç byc tkniętemi, ponieważ z śrzodkafta-todawaey uftawy ( iaka była W Roku i4?g« iz « No»
*
<Tg ffîre zupełność Praw D\jfyd: Howokorczy ń(ka Konfty tucja. ) Kapturem Roki* potwirrdzone y. Punkt przeciwko fpree-©iwiaiący m fie prawu Oyczyzny powfzcchnemu,, torzeciwko czyniącym i popierającym błędy Od-fz> z pif r iki" wyrzucili. A irTzcze iak naganna wyrzucili zuchwałością, gdyż zgromadzeniem fit trzech tylko Kvakowfkic-goy Lub'3!{kiego i Sas doni;rfkif go Woiewodzfw: My Radj Kro~ W na Duchowne i S wiechy e nazywaiàcym. %, choc aż iednego tylko mieli Bijfkupaî Wyrzuci-' li l" flawę Staaow Koronnych Duchownych i Świeckich ćlcilatecznie zkonfederowanych, i te Uftawg nie dopiero w Nowym Korczynie wymyślających, Wz z Pifm Frzodkow ich w Pu--%naniu, n> Piotrkowie, i w Jedlney poczynio -meh, powtarzających, i w Kapturze Kraków--fikim Generalnym w Roku 15:72 odnawiaiacych, a poty m Kroiowi Henrykowi, i Stefanowi do zaprzyfjcżrriia podanych,, i wraz ź innemi za-przyfi ganych. Jeżeiiż to wywołowanie niemoto dolegać DyffyJentow, tym fam y m giù--œowac go nie należało, owfz-m ieśłi fprzyiali dobru powfzèchnemu, ieżeli ni^ by Li podeyrzani o zezwalanie na wfzeiką rozwiązłość i na błędów fprofnośc koniecznie ią utwierdzać,. i do ©dftrychnienia wfzeikiego złego oboftrzac woleliby.
Wykładca za tym daley rzecz Twoią zdołać: ale podobno przez niepoftrz0zenie fie za-«raft R» 1573. to °d Roku 1^72. zaczyn» fsaek&uac Konilderackie lieklaraeye z Wol.®
Z Konfed: i Vakj. Conv.odR. 1^73 <Tj> ÏC. 841. z 2. i 3 które tu naftcpuią nié z Jego Łaeińlkiego Wykładu, lecz co do Iłowa z Woluminu Lctgum: A rnaczey na żadnego Pana nie pozwalać iedną z takową pewna a nńanowi-tą umową, iż nain pi er fve y prawa wfzyftk Przyvjileie i wolności nafze, \*ore fą, i latore mu podamy poft Eleùiionem póprzyfiądz ma: A mianowicie to poprzyjiqdz p>kov pofpolity między rozerwane mi i rożne nit ludźmi w Wierze i na-boieńfłwie zachowywać - A ii Rz>'CZ)'pofpolitey na (ze y iejł dijftdium niemałe wfprawte Religii Cbrześciańjkiey, zabiega i ąc temu abjy (i e z tey przyczyny nvçdzy ludźmi fedycya i a ha fzkpdliwa nie wfzczyła, którą po infzych Króle-Jiwach iaśnie widzi enty, obie cu remy to fobie (polnie za nas, i za Potomkow nafzych na wieki pod obowiązkiem przyft ęgi, Wiary, poczciwcści, i fumnienia na Czego, iź którzy iefteśmy Di/Ti-deutes dr Ręł gio.j^ 'p3k.lV między fobą zachować, dla rożney wiary i odmiany w Koś ciele eh kr wie nie przelewać, ani fi c penować K o nfîjxa-tyą dóbr, poczciwością, więzieniami i wygna* niem, z zwierzchności zadneyy ani Urzędowi do tacowego progrejju żadnymi Cpofobent nie pomacać, i owCzent gizieby ią kto przelewać chciał * tey przvczyny, zaftiwiać fię oto wfzxfty %-dziem powinni, choćby tei za pretexte>v Dekretu, albo za poflephiem i ahi m Ca do wy m kto t9 c*ynić chciał. z § 10 Te wCzvftkie rzeczy obie-euiem fobie, i na potomni f we chow.zć fiate* **nir, i trzymać pod Wiarą, poczciwością i fu-
mnie-
NiezupełnosĆ Praw Dyjfydt.
mnie ni ami najzemi, a ht oby Jt ç temu Jprzecf~ wiać chciał i polepy aporzqde\ pofpolity pfować, przeciw takiemu wfzyfcy powflaniemy na iegt znifzczenie.
Według tego (mówi Wykhdc&^iednomyślnegł ( lecz płonnie udaie, że iedncmylnego) Rzeczy-pofpolitey uftanowienia Henryk Walezyufz zaraz przez fwego Pofła, potym fam ofobiście wyko-/ cał jurament: ktorego rotę czytac ciekawych odfyłam do Woluminu Praw Polfkich Drugiego dok. 3. i zaiecam czytac dla famego doświadczenia.
Ze w Dyffydentfkim Wykładzie ten Jura-snent HenrykaKrola ieft rozumnie położony bo zaprzyiîçganiu wfzyflkich Praw, Swobod i Przywilejów tak powfzechnych iako fzczegulnych-* opufzczono: Prawu powjzechnemu oby dwóch Na* rodo w z wolnościom nie przeciwnych a po wy liczeniu Poprzedników Króle wfkich tych Pratf Nadawców wWol z. naK.%6z wWykła" dzie Imionami nieliczonych opufzczono: SłW Jz?iie i prawnie danych^ fozwolonych> wynihłyó z darowanych: które dwa punkta iafnym fąmia' nowanego Prawa Dyffydęntow, czyli Przywi' leju Zygmunta Augufta, pódR.ijtfj. daneg( od potwierdzenia wyłączeniem.
Jeft w tymże Juramencie, co i wWykła' dzie dołożono: Od wfzyflkich Stanom podczâ Bezkrólewia ufl ano wionę, i umowione, Co ^ podeyrzenie podaie powfzechnośc prawa zUfta^ koafederacyi R. 1573. i tenże punkt w PoślC
alniey-
2T Konfed: i Paki' Conv. oâH. 1J73
dnieyfzych Paktach Konwentach; i wjuramen» tach poźnieyfzych Krolow uwłaczac bgdzie dalfzym Konfederacyora. Uftanawiaiącym po-koy względem Dyïïydentow; Gdy pokazywać fig będ% dowody iako ten artykuł o Dysydentach nie od wfzyflkich Stanów przeciw niezliczonym Salwom, Proteftaciom, i Ma nife idom wtrącano w Akta Konfederaci i.
Po dołożeniu w Twoim Wykładzie przyt allegowanym tale rozumnie Juramcncie Henry-kowym, dodaie Wykład ca ten z niego z Artykuł* •Spokpyność między Dyjjy dentami w Religii 0-ehraniać, zachowywać^ ani żadnym fpefobetn, lub Juryf dykcy<ł nafżę, albo Urzędów tiajzyćk i Stanów wfzclbjch powagą kogożkplwiek ucie-mięiać dopufzczę, ani fam uciemiężąf będę. Ani zapieram tego Wykładcy, że ten Henryka Jurament ( lecz iaki ieft w Woluminie Praw, nie w^Wykładzie ) ^amiaft Reguły zoftawion# a infzy podawano dalfzym po Stefanie Krolom.
A Konfederacye podczas Bezltrolewiow zga dzały fig z Konfederacją Roku i? 73. lecz tey famey Roku 1 ç 73. Konfederacyi, Zakończenie w Wykładzie na K* jp. dołożone trzeba odmienić natakie zakończenie, iakie ieft wWol.z. na K.'842. n. io. bo takież ieft w infzych Konfede-tacyach. Co gdy ftanie fig,tedy owe iłowo Wza~ iemnie mieyścicfig w niey nie może: a ten Punkcik: i na zaboy go podamy: mufi uftąpic owym •Konflytucyi Łacin (kim iłowom Confurgemtts in fejus deJiruBi&nem. Albowiem nie bez potrze-
fr Nïezupeînoic Praw Dyffd:
l v ' kłauzie dodano Iłowo; IVzaiemnte, Ice» cl i nia tey Kon£-deracyi, żeby fig wy-
.v . , byc Praw m powfzechnym, iakim ją na i. ire : • io. wWykł; mianowano. I zfąd podobno ra,\-'e o niey rozumienie w dodatkach do w .xi- mi K 9 do rozbawienia podfuiwł Iłowy t3 powtarzania ^krdpneVni: /z Rzèczpofplita od Zygmunta Augujia zaczęła być wolna i nie-zawiftą,
•Rzekłam- jlony do powtarzania okropne-mi. Chociaż bowiem cz.uiç fię byc Synem Oy-czyzny wolney, ani DyfT.denci mogliby mię uznać nie równym chiba z upośledzeniem Imion fwoich przywódców do fpifku S łuckiego, przecież rozważaiąc wolność moie, nie iuż famątg* która z iarzma poddartfhva irftetn o fw ob oc! zony, ale tę nawet w ktorey prawodawczey Władzy urodziłem fig uczeftnikiem, nie śmiem ią nazwać nie zawiłłą, która pod Panuiącytrt Królem w wielu zawilła od fame go K rola, w wielu także od każdego Szlachcica czyli Senatora czyli Miniftra czyli poiła jedną przeciwną proteftacyą całemu naywalnieyfzemu Ziazdowi wfzelką moc tamującego.
łaź famâ pod czas Bezkrólewia lubo przez lk«nfederowanych Prawa fobie Hanowi lecz te prawa znac fa Rzeczy pofpolitey zawilłey gdy nie fą doftateczney mocy, Dlatego zawfze Pełnych Stanów po Koronacy i Nowoobranego Króla potwierdzeniu podpadaią.
zaś mimo te pozory przyznać iey
ma-
Z Konfedi iPa\t.€onv odR.t^. fjt mamy po Zygmuncie Auguście niezawi Iłośc lf| faraey ni eza w i Ił ości nawet przed Zygmuntem Auguftem nie rzec2 zapieraci gdyż acownir był* fama fbbie ftanowiącą prawa tak od Roku i$j>2* ïak w R. 1Ç38. kiedy ich Krolowie upewnili, nic tiie odnawiać, aie aie odmieniać, nic nie uftana-wiać bez zezwolenia Stanów* Za coź Wykładca dawnieyfza iey zamilcza niezawilłośc, ktor% w nie y teraz takąż famą wyznaie, iakiey leżeli przed Zygmuntem Augufłem nie miała, ani te-« araz nią chlubie % uydzie, kiedy i zoftaie i zo-s&awac ma pod Królem Rządcą wfzyûkich prawodawczy cła Aktów, i naypierwfzym do nicit przywódcą.
Do oglądania dzieł tey z ni e fw orny ch «złonkow, bo z Katolikow i z «atrçtow Dyffy-kentów w ow czas Rzcczypofpolitey pociągały nas Wykładca, o tychże u ważenie i ia profze.
Dzieła zaś Rzcczypofpolitey nie inne ta na moie i Dysydentów żądanie, maią byc oglą*» *3ane, tylko praw od niey u ftanowioirycli totny^ w których iako prawa czytamy Jwoiûe, tak tei Stanowicielkç ich Rzeczpofpolitą w knowania praw nie zawfze byc iednoflayną domyślamy %. Wfzakże czytamy wfzyftkie na Konfederacyacb ^ftawy, i widziemy byc wynalazkiem i Dziełem nie czyim infzym, tylko Rzeczypofpolitey Jeżeli zaś tey Rzeczy pofpolitey od nikogo ni» ^awilłey, za coż doznaiemy nie przeftaiącey na ^amym tym Praw od fiebie uflanowieniu, al« fotrzebuiacey onycb potwierdzenia, nie tylk# K 9ì
Nîezupeîmsc Praw DjjJjd:-Oc! fameoo Króla, gdy tym niekontentuią fię 0. Pacłis Convertis^ ale od pełnych Stanów Rrze-czypofpoiitey ( których pełni Ifinośc pewni ey-Iza zawfze na S cymach Koronacyinych, lub Pa» ffi ncatzonis ) żądaią i otrzymują na co doświad-Gzrn"a k'tòDy nie' raczył czytac w Woluminach frs/.r pò każdym Bezkrólewiu, przynayrrsniey niech nie opufzcza wéyrzec w Wol. K 33.9' 'A' zrad wydaiaca fie dwoiftośc Rzeczypofpoli-te y rozmaite w Xiçgach Praw fwoim Uftawora czyni nazwifko- Jednym- AB a Stanom zhon-federorvtnycb lub powfzecbnej Konfederacji. D uc>im :'\ś rno^ącytn pierwfze potwierdzać A-6h Żiazdu pTwfzechnego, Sejmu Walnego, Sejmu Ordynaryinepo ■
DyiT, denrfkie zatym Prawa, ażeby Prawa powfzechirgo kfztałt mieli ktorymby fie nad prawa prywatne przenofic mogły, ażeby Prawem Kardynalnym nazywały fig, maia byc fta-nowione Władzą Rzeczypofpolitey takiey, kto-raby wymyślone od innych Uftawy mogła potwierdzać, a dla uftanowienia wynalezionych jprzez fiebie na niczyié nie oglądała fig potwierdzanie. Czy też zapewnie fą takie weyrzec w nie aależy.
Prawa dla Dyffydentow fą Konftytucie ^lat *?73 l>§7- 1652- 1^4? 1669 l^> 74-IC5' p7« wfzyftkie Stanów Konfederuiących fig, których 'treść z Wykładu wyżey ieft dołożona pod Rokiens. H 73*
Prawo dla tychże R. od Trzeci
łCra*
Z Konfed: i Pa\t\Conv.od R, 1J73. 7f &rakowikiego, Lubeiikiego, i Sandornierikiege* Województw Zkonfèderowanych Uiiawa, uchi-laiąca Generalny Kaptur Krakowfki R. 15:72. przez Krolow Henryka i Stefana Wol. 2. K. pzQ potwierdzony reaflumuiący Uftawg Generainey jlConfèderacyi R. 1438. na fundamencie przedwiecznych praw po kilkakroc odnawianych, i pizez lat 134. od każdego Króla potwierdzanych i zaprzyficganych.
łych wfzyftkich praw w tychże leeiech Paktami Konwentami potwierdzanych DyCy„ denci dufu'ac ważności, zafzczycaią fie byc z Urodzenia i zpofTefTyi Katolikom rownemi, lubo im iflności prawa uroczyftego, chiba po potwierdzeniu przez pełne Stany, przy pi fa c nie'podobna.
Chociaż bowiem te ich prawa zaprzyfio-gali Kowoobierani Królowie, to ie-Jnak nie ieft dopełnieniem ift ości prawa Urocz, fl >0, od-. Królowie zaptzyfiggają nie za Sta "ty Rz . %oiitey;ale iedynie każdy za famą!"voi* . 'V: , i że ktorv Kroi fam przez fiebie te zaprzyfi^ż- ■ Mie przefląpi ł,Dyjffy d. podobno nie dc wiodą. 1 u-dzież Krolowie, kiedy obowiązywali fię zaehe-^y wac pekoy migdzy Dysydentami, tedy pier* Wey zaprzyfiągłfzy zachowywac i dotrzysnowac 3c:h wìzyfìkich uftawy, Przywileje, wolności, ^vobociy we wfzyft-kich punktach, klauzulach, Kazimierza Wielkiego, Władyfława Jagjełły, •Alèxancra Witowda i da'fzych, a tych zaprzy-%żenie koniecznie DyfTydentow wyłącza nie Ks ty*ka
L
ì
£8* PTÏerttfefmM Praw VyJlyct*
tryl ko oj równości,, ale tez od oby watelftwa, £Boze odpuść, ze cierpianego) Na oflatek Królowie zaprzyfiegaiąc, i wyraźnie DyfTyden* tom pokoy waruiuc, nie w rowności do uczcftni-fiwa fwobod zac Łowy wanie,. lecz tylko nie do-jpufzczanie uciemiężiiwości obiecując,, toż lamo ty ni kfztałtem przyrzekali,. iako to prawu po-wfznhuMTiu obydwoch Narodow i wolnościom aie itfl przeciwnrr iako odwfzyftkich PrzodkoW Krcieu (kich fpra wiedli wie i prawnie nadane, iako tego ani powfzechnośc fzczegulności, ant fzczegulnośc powfzechności nie zawadzi. Jako to od. wfzyftkich Stanów ieft ultanowione.
Ktoź dowiedzie,, iż rownośc Dyfiydentotf a>e byłaby uymfj prawa powfzechnego nie nadającego wolności nikomu, tylko Katolikom pod* ległym Świętemu Kościołowi Rzymfkiemut ii rownoścr dopufzczanie byłoby fprawiediiwe * prawne, luboby fię dopufztzało przeciw fwemuî ©fobift^rru zaprzyfięganiu praw, tęż rownośc > ©bywateiftwo famym Katolikom zoftawuiących1' Iż z praw nowych dopufzczaiących rownośc' ani fzczegulnośc powfzechności, ani powfzech' bośc fzczegulności nie zawadzi, kiedy za obwa' rowaniem Pokoiu między Dyffydentami w po* wfzechności,. wfzyftkich w ofobności Katolickie^ Kościołow Zwierzchność nad fwemi Parafianam prztrz odfzczepianie fię Dyflydentflcie od podle' głości pokrzywuzałaby fig, famych Kościoło^ Fundulze niebefpieczeńftwu podlegałyby, a # ,§ï©tz tego1 Prawa Oyczyzny powfzrchne zacae'
Z Konfed:iPakt• Conv. odR. 1*73. 77 ły fig od Bofkiey Chwały, od czci MARYI Panny i Świętych wfzyftkich, też Prawa pow-fzechne wolności i ofwoKodzenia z pcddańftwa tym końcem nadaiące, aby wîzvfcy podlegali Kościołowi Rzymfkiemu. I temuż prawu nie zawadzi pokoy z wyłamuiącemi fie od podległości Kościołowi,, i z powfiaiącemi na Duchowieńftwo Rzymfkie wfzelkim prawem wKrai'> uprzywilejowane' Kto na refzcie dowiedzie, 12 te ubefpieczanie pokoiu było od wfzyft'dch ft.Lnow fìanowione i Krolom do poprzyfiężctiia poda rane. Co gdyby fię tak ftawafo btfp 'Cz;iie Dyfiydenci popifywaliby fię zupołn^ ;ici% fobie potrzebnego prawa, bo iuż rad wfzyftbe fprzymierzaiące fig Stany, i nowego co układa-» iące, a Kroiowi do zaprzyfieżenia podaiące, i , mad Króla zaprzyfięgaiącego, nikt więcey tych władzy uczeftnik nie z^ftawałby.
Lecz że ich Uftawy na wfzyftkich Kon-fèderacyach, nie wfzyftkie układali Stany, ni wfzy ftkie do. zaprzyfiegania Królom podawali, dofadnym będą dowodem naftępuiące.
Proteftariei Manifefta przeciw tym Konfederatom od Roku IT73» w tymże Roku we Wtorek po Niedzieli Zapuftney ponieważ Wolfki Kafztelan Czerflci Star Warfzaw&i z przyczyn podobieranych i w Aktach Grodu Warfzawlkiego przez famtgoż Wollkiego inforna prof ertaci i przeciwko Prymatowi Uchańfltiewu zapifonyc' przyiął Manifèftu Uchańfkiego, przeto tenż Jakob Uchańfki Arcybifkup Gaicznieńfki i Prymas
7 g Niezufełnaśc Praw DyJJjdî mas fwoim i innych to ieft Adama Konar&ieg© l' znań; Piotra Myfzkowfkiego Płockiego Bi-Kurpów i wielu Szlachty podoifanych podaij Pro* tefiacią do Grodu Sochaczewfkiego przeciwko p^inienionemu Wolfkiemu o nieprzyięcie Prote-itaci i do Grodu Warfzawjtkiego przeciwko Punktowi Konfederacyi o .DyfTydęntach w Religi j zanofzoney gdzie oraz Pofłowie Ziemfcy prote-itcwaii fie, iż nic o Dysydentach w Inflr ukciacb zleconego fobie nie mieii, tyikoto, coby fie tyczyło obrania Króla.
R. 1573. w Czwartek prz^d Świętem Narodzenia N- M. P. przed Podftaroilą Grodu Płockiego Imieniem Dygnitarzow, Urzędników, i Rad wfzyftkich Sziachty zgromadzonych na Sey-inik Raciążki Trzey wybrani zanieśli Protettaci» od Piotra Myfzkowlkiego Bifkupa Płockiego: Wo»c: Krafińflciego Kafzt! Sierpfk: Mikołaja Kofobuckiego Pjfarza Ziemfkiego Płockiego podpifan^ i przypieczętowaną,; Przeciwko Kon-federacyi Warfzawfkiey niby Ziazdowi pod Tytułem pckoiu iElekcyi, w ktorey chwaląBra-cia Szlachtę, że tey Konfèderacyi nie podpifali^ za co im wdzięcznośc oświadczała, gdyż ani Łnftrukcie na ,to mieli, ani wi^cey co oprócz obrania Krcla czynic byli powinni. Dziękuj Bifkupowi za nie zezwalanie, zabraniaj też Konfèderacyi popierać do przyfzłego Kroîa, ia-ko tfc. zelży wą Korony Pańftwa, i dla wolności jaiebefpiecżna, wy.Iiczaia fcez?cności, Pfeudoreli-giit Waofz^j że wfzyftko co ieii jiaybezecniejv
Z Konfed-J Pakt: Co»v. odR. i> 73. 79:
fz-y ma hyc wolnw, bo Konfederacyą. cftrae» gła i ubefpieczyła pokoy rożmacym fi? w Religii. Wy zna i. i l^pfzy pokoy z Bògiem przez iednośc Wiary, niżefi z ludźmi przez iey roż-nośc.
Znowu R. i?73- Dn:a ip Sierpnia w Pa- , rj/iu Adam Konarfki Bifkup Poznańfk" . Woyciech Łafki Wojewoda Sieradzki, Mikołay Krzyfztow Radziwiłł, Marfzał' k Nadw. \* - /• Lit. Przedi Mianowanym Eigktem. H ^nr k: 121 i przed Posami prot rilo w iii fi podobnie Co Henryk ku Ułatwieniu zofławi wfzy do K loleftwa Połikirgo, toż famo. potwierdzane dawni* prawa po zaprzy-fleżeniu onych na Koronacyi fwoiey w1 Krakowie t)nia 22. Kwietnia R.1574. Taki punkt w-pośrodku Konfirmacyi pocipifał: Cœterum co tlonie con^r over fos articulos, o których nie tylko lu, ale i e feze we Francyi byt vie wały fpor, tedy o nich na Sej/mibacb powiatowych od nasfpra— *vę dojiateczną weźmiecie Wol s- K. g66.
R. 1532. Dnia 10. Października Man'fèfl Senatorow i wielu z Stanu Rycer&iego W. X. Lit. do Grodu Warfzawfkiego na fundamencie Uftnych fwoich Protettaci pod czas obierania Włady.lyflawa ÎV. prze:iw punktom nieiako-Wego miedzy DyiTydentami godzenia fie.
R. 1^33. we Wtorek po Niedzieli Kwie-tney podany do Akt Kraków: Manifefl Senatorów Bi(kupow i Świeckich, tudzież Biilaibow Rulkich, i Pofłow z rożnych Wojewodztw, Ziefn 1 Powiatow, na Seym Korońacyi Władyfia^a IV* gromadzonych, ©toż famo. R.
jo NieiupeïnoU DyJ[ył:
R* dnia 24. Kwietnia Manifeil
iedfcn Stanów Rzeczy po fpolitey, dru^i Bi/ku-pow Unitów przeciwko odnowioney Uftawie a Koku 1^3 £. Nieunitom iłużącey i w Konftytu-ci% R. i<5"38. wprowadzoney. wGrod. Warfzaw* R. 1^41. w Piątek przed Swiftem S.Jadwigi Manifeft do Metryki Koronney podany ( SL.K. ni. ) Piotra Gębickiego Kancl. W K» przeciwko Konftytuciom dia Nieunitow za Króla Władyftawa IV.
R. i*742. Manifeft do Metryk Korono» podany Macieja Łubif-ńflcjego Prymafa przeciwko fyże R. 41. Uftawig SC K 123
Tee ż R 15-42 dnia 5. Marca Manifelł ós Metryk Li te w zanieliony przez Sielawg Me<* tropoi^e etos famo.
i5 4g» w Poniedziałek przed Swiftem i P' Smażący w Grodzie AVarfzawfkim Solenti uczyniony Manifêft od wfzyftkich StanoW Duchownych i Rycerflwa Obywatelow Województwa Mazowieckiego zapobiegający nieskazitelności Dekretu za Xiçcia Janufza Rokti i>2f ważność wiecznego Prawa maiącego przeciw^ ko pitrzeżonym związkom ludzi rozrożnioney Religi i.
Niezliczone mnoûwo zebrałoby fig Mani-1 lèftow, gdyby fpofobnośc dopufzczała zwiedzieć rożne Akta. Lecz tych famy eh dość ie# dla PP. Dyflydentow, aby odwołanie ich przez tych, którzy zanofili, pokazali. Ktorego gdy *ie pokazy ja dla tych ManifeJiow Konfederat
ciom
Z Kon$eâ\ iPafyiCofìV ûdR< i?73» Sr ciem w tan o DyfTydenta*.h Punkcie śmiafo zadam niezupelnośc prawa, allo nieważność* iako nie od pełnych Stanów formowanym». Zwłafzcza gdy. te Konfederacie, a tym bardziey poślednieyfze wfzyftkie ciz fami co do ich odpra-wowania konfèderowali fig podpifuiąc czafem w rowney liczbie, czafem w mało co mnieyfzey* a cżgftokroc w znac2nie wigkfzey- folennie prze-, ci w wfzeikim artykułom o Dysydentach w pod«* pifach protetto wal i fie, pifząc fie za befpiecZeiW ftwem Kościoła Rzymlkiego i za całością wfzy-ftkich Praw J£go, za zachowaniem Dekretu Xiçcia Janufza i przeciwko artykułom Konf--deraciinym nad Konfederacją Nowokorczyńfką. Takie podpifowanie Uftaw, ważności i fprawie»* dliwego ich uformowania nie przyczynia lecz uimuie i wcale nieważnemi czyni. A do tego lift a wy wząlgdem Dyffydentow Konfederaciine i przez to nie Tą w zupełności Prawa wieczyfte-* go, że nie iedne Konfederacie przyrzekaiąc po* koy migdzy Dyflydentami, nie na wieki dotrzy* mowac go obowiązały fie, ale tylko przez czas Bezkrólewia, i iedynie podczas Ziazdu do obie* *ania Kroia* czego dowód czy tac wWol. 2-K« 10$ g. To pewnie KonCuTtacie fa mego Woje wo* dztwa £andomier(kiego wieczne befpieczeńftwo wWol. 2.K. 1073- iàk było od Krolo w Henryk*, i Stefana zaprzyfiggane DyfTydentom ku trie* narufzon^y zgodzie obiecuiące, obydwa Karo» dy wiecznym prawem obowiązywać bedąf Ta podobnie Rçceff Warfeawlki w tymże R. i$%r> l ' W oł.
Ł
Us N ^zupełność Pr art DjjJjd: Woi.2.K.iog7 ig, równym bidzie dfa Na-rodo w obowiązkiem, chociaż fpifany był przeciwko wielu w podpifach na artykuł o DyflTy-<lentacb niezezwalaiącym. Albo też kaptura Krakowikiego ow artykuł (Wol. z. K. iofs. Czego iż też Konfederacja Dyjfydentjka de Religione pojłrzega, tedy i a też juxta fuatit tontnmacitw in può plenìjfimo roborę, małe i tiienarufzenie zofławuiemy i zachowuiemy) wiecznym prawem bgdzieî Chiba też bgdzie juxta Juam contunaciam, nie zaś fprawiedliwie.
Gdyby bowiem Katolicy według krnąbrności DylT/dentfkiey i im przyiazney bezbożno-» 4ci te Uftawy w mocy wiekuiftego prawa trzymać zniewolonemi zojftali. Jeżeli wcale zniewoleni, mniey byliby winni odpowiadać Bogu sa zeyście pod prawa Przeftgpcow, nie inaczey, tyJko po ufzezerbku Praw nayuroczyftfzych, Praw nadanych od Prawych Dziedziców Kroi o w Poi/kich i Xiążąt Litewfkich gruntujących wolność, od zrzekaiących fig famowładnego panowania, od uftępuiących fwego Dziedzictwa, od -nichże famych lubo Dziedziców iuż nie maią-cych nicftanowic bez Panów Rad, bez Ziazdow •Szlachty Ziem Pofłow, a ftanowiących aż za wfzyftkich zgromadzonych zgodą, i zezwoleniem.
Składać fie pewnie będą Dyflydenci kur wmówieniu zupełności prawa w artykuły o fo-Łie Konfederaci ine: 2 Seymow Koronaci inycł* potwierdzeniami Aktów Bezkrolewiow. Ale£ te ich ikładanie fig uiść nic może, bo z żadne-
£•
Z Konfed: i Vakt> Comv. odR. 1^75 • 53
go pełnych Stanów Seymu nie pokażą, ani odwołania tak mnogich przeciwko nim podpifow, ani pokasowania przeciwnych Manifeftow i Protettaci • Owfzem też fame zfahvami podpify, i wfzyftkie Manifefta i ProteĄacie przez Seymy ÌCoronaciine Akta Bezkrólewie w potwierdzające, ftwiedzane bywały, ponieważ do potwierdzania Akt Bezkrolewiow na Seymach Koronaciinych tych ft ow używano; iakje czytamy w Wol.*. naK. $*9' Wf*yfik.*e fprawJ-> Konfederacje^ warunki, prawne pojtępk?, przefzłych czafow in-m terregni tic Shu.te\ fwuj mieć, i brać maiq*fc* Ponieważ Konfederacye do Praw i wolności po~ fpolitycb fęfcbylaitł, aby fi{ l^ażdj wedle nich Sprawował, a przeciw nim nie wykraczał. Coi to ieft: Warunkt, prawne pojł$pki\ kżdi i nie te na podpifach fal wy, a po Grodach Manif fta na praw pofpolitych fundamencie, i dla uhefpie* czenia praw pofpolitych czynione.
Lecz fzczegulnieyfzym czymś oni ikładai* % z tegoż Koronaciinego Seymu toieft nieA-fctow Interregni potwierdzeniem, ale z tegoż Wol. 2. K- $21. ig. którym paragrafem po-pifuią fię w Wykładzie na dowod, żeKrolStr-ftn Nowy kfitajt przy figgi, iaki wykonał Kroi Henryk, i on fam, oiłrzegaiący pokoy miedzy Dysydentami Konftytucrą Seymu Kononaciimg® ifrfzyftkim n;;ft?pcom zoftawił.
Nie zau;edbaia też nagabac Katolfkow tego Koronaciinego Seymu z tegoż Wol. 2. z FC. W« Prąwcra, nad Konfederaci» pozorni/-yfzyia-
obie-
obiecującym z Dytifydrntami wieczny pokoy. Atoli to obme iakiey bgdziw mocy i wagi przy obfzernym tegoż S"ymu mocą* potwierdzeniu wfzyftkieh awfzyftk^ch, Duchownych i Świeckich, powfzechnych i prywatnych, Kościelnych, IVt:' sfkicb, S<c- praw, L ila w, Sec. inafnndat» wencie oijych, prz) ftanowieoiu nowych: Aby (tę wie znaczyło, żeby przez nowe Jłamwienią, Jią-m remieyfca iuż nie miały. Wol. a. na K $itf.
łewni" wige dia nowych Byflyd<-nfikich fundamentem był Przywiley R 13^7- iR 1415, I dia tego podobno te wfzyftkie za Dyify de litami Uftawy w pośledniryfzym czafie w żadnym U 5" tano w nie były zachowaniu. I przy figgi ułożenie* wfzyftkim po Stefanie Batorym Krolom ©dmiennieyfze do poprzyfiggania podawano, lubo infzą pełnych Stanów uchwałą, owego paragrafu i§. z K, s*2i> nie r^zolwowano.
Aby mi nie zarzucał Wykładca, iż te moje praw Dyffydentlkich nicowanie pochodzi nie as fprawiedliwości, lecz z fzczegulney Katolikom pa Oyfìfydentow zawziętości, otoż unikaiąc byc włafney fprawy fgdziami udaymy fig po nieo-błudny tych praw fzacunek do pełnieyfzych przy Majeftacie Stanów i do Króle wfkich z ich zda-# eia wyrokow.
Nafamprzod przyfłuchay fig wyroku Króla Zygmunta III. w Recefiîe Seymu Korónacii fwoiey Roku t?gg. Wol .3. K 1244. Jakowy Konfederaci^, a w niey polęoy inter Ditftdentes i» Religione Chrifliana, Pierwej w Oliwie, &
fotym
Z Konfed: i Pak}. Conv. od R-i?73« 8?
poty m tu na Korónacii Najzey trzymać, i one-go bronić przy/ì egli, taheśmy byli i iejiehny na tym; iakpby i Proce- exe kuci a. utriq: parti fervi-Çns, przeciwko gwaftownikpw tego poĄo]u była, dojłatecznie poflanowiona Co iż,na ten czas do-fkutku nie przyfzło, nie przez Nas (t e fiało, &le przez rozróżnienie ludz\ie'\ h'ore pod tym (zafen; rozmaicie Koronę i Wielgie JÇ- L ob-(bodzit. Ze namowa o tym uczyniona, niektórym ftę nie zdała, prze co fprany te do Seymu blizkp przypzłegOy Authoritat* praffentis Con-Ventus odlojadaiąc, warujemy tc, że wedle powinności fwey, ktorąimy podług pakt z Koroną uczynionych i poprzyjtężonych na Jtę wzięli, z pilnością fîç u S tano rp Jlarać będziemy, z w to włożę my, iakpby ta\ ten Procejf, i ex e brucia u-tricj; parti ferviens, tyorąby wjzyflkje excejjy ìakpkolwiek tego to pohoiu inter Diffi J-nt^s zachowanie wzrufzaiące uhamowane i karane by+ tyt żako tfc. . -
Powfore przyfłuchaymy fie wyroku Króla Jana Kazimierza takoż ńaSeymie iego Koronacji R. 16Ą9 Wol. 4. K. 272. Iż dla te-tvnych i poważnych przyczyn tśc tedy wfzyjihje te fprawy, i abp to Religią Grecia, 8c DiiliJen-t-mm fecuritate^ii honorum. & honorum, &c. d$ frzyfzlego da B"? Walnego odkładamy Seymu.
NaoĄatek pizyftuchaymy fie trzeciego Wyroku tegoż Kroia Jana Kazimierza. Wol. 4. flaK. 2 $6, R- 164$' Tit: Recejp Seytttu War-kaw/kiego; IŻ wielki* i poważne Rze±
ty-
Niezupełnou Praw Dyjfyd: *zypofpolłtey fprawy i potrzeby Seym terazniey-fzy cały wzięły tfć. tedy wfzyfìkie te ffratvj, iako to Religią Greek,4, i Difiîdentium fècurita-tem, honorum & honorum, do przy/złego da Bo g Walnego odkładamy Seytnu.
Nafłuchawfzy fie takiego trzykrotniego przez pełnieyfze Stany o ulianowieniu między Dyffydentami fpokoyności odkładania, iaką teź przyzwoitością kto uwiedzie fig do jednoftayne-go z Wykładcą mniemania; iż Artykuł o Dysydentach na Konfederacjach ułożony, Dziełem ieft Rzeczypofpołitey niezawifley, i Uftaw$ wieczną* Iż Krolewîkie na Paiïa Conventa przy-fiçgif 1 ofobnemi Przywilejami przyrzekania f$ obowiązkiem 1 powinnością wfzyflkich Rzeczypofpołitey Stanów* wcale mniemanie takie fprz^-ciwiałoby fïç wfpomnionym dopifro Seymowym Receflom. Z których kto dochodzi że ułożenia Konfèderaciine przez Nowoobranych Królów przyiete podpadają dalfzemu wfzyflkich Stanów uznanju, ten fłufznie (kufi ft% wątpić o •iollateczności praw Dyflfydentfkioh: chiba zi pokazaniem przez DyfiTydentow Prawa przez pełne Stany wolnie ufianowionego.
Patta Conventay że przez famych uifzcza-ne byc maią podpifuiących ie Monarchow,nie zaś â całą Rzeczpofpolitą bez żadney wątpliwości wierzyć należy. Ztąd oraz Diploma Nayiasn-Àugufta II. Roku 1717 . dnia 5 Lutego w War-fzawie dane w Wykładzie pod Lit. E. naK. 27-ikołożoiie odaikogo wigeey nie miało byc do*
Z Konjed: i Pakt: Conv, odR. 1^73 57 Wzytnane, oprocz Nayiaśnieyfzego Króla »
I byłoż tu z czyni* z takich praw z"braniem porywać fię Wykładcy przeciw prawom wieczyftym, i fpra wiedli wie nay<?łównieyfz ; ni, ko przeciw uftanowionym prawnie, bo przeciw publicznym za obydwoch Narodow zezwolę^ ftiem uznaniom, i przeciw Naypowfzrchnie y fz yra Uflawom. Ich gmachem nieważności byłoż czvn dowodzie Dyffydentiką z Katolika.tv rownoic ï naturg i pułtorawieczne uczeltaićlwoś cnego nawet na dowiedzenie że famego w Krohft -przebywania maią bpfpieczeńftwo, nie i^fl doive.
Ze trafiało fiç Dyffydentom aiektorypi Uczeftnićlwo prerogatyw famym Katolikom wła-fnych, ponieważ to było przeciw zaflarzałcnra Wolność uftanawiaiącemu i gruntuiącemu prawu, tedy nje przyzwoitości ich urodzenia, ale z lo-fu nirzbytey n atrętności zdarzało fię. I tym fpofobem DyfTydentlkiego, nie fwoiey włafności pofiadowania, ponieważ pofiadowania niefpokoy-łiego, tylu proteftaciami, Manifcfhmi, i nie-î»rzeftannym Dyffydentow z niego kłóceniem za-Wfze w wątpliwe przywłafzenie podawanego nad ^iek zadawnienie fię nie polepfzało zafiedzeni* £a włafnośc, «a czym ani przez taką długośe ożywania mogło fię urościc prawo. ;
Skoro mi do widzenia nawinął fię ow fkrypę te Dyflydentfkie Prawa przekładający, nie wąt** i>iłem żeby choc iedne Prawo, kiedy nie wfzy-ftkie w nim pokazać fig nie mogło godne Włada ^Uywyifiych opieki, alizci adżałowawfzy tro*
§§ Pratvz Nieuniìom tvxìo,
clie cza Tu na przeyrzenie wizyfìkiego co po fobìe zawierał tak wyfokj tytuł: toieft: lPylęład Praw tych. \'orzv fy pod Imieniem Dvjfydento/^ i iVXadz naywyijzycb, którym należy niemi o* f fałdować fîç. Mniey maiucego Wykładce doznałem, i zabawienie fie czytaniem t^go niby. Praw przełożenia migdzy godzinami prożno ze" fzłemi poznaczyłem dla tego, że podobniey naj zwooz'cieifkich podftepkow, niżeli na rzetelnego Praw Dyflydentfkich przełożenia czytaniu nic co zabawiłem, ani dzieło to mogę przyznawaj wyraiazkowi rodowitego Ziomka Polfkiego, ch;ba zagranicznemu podufzczeniu tych, których t fkrtośc w famo władnego Panowania iarzmie ku-* fi zadaniem wolney Ziemi, i aby te żądania wzniecały fię goriiwfze, do uchodzenia poddań*1 ftwu z Pańftw faraowładnych, do Kraiowobda"1 rżanych wolnśocią, więc w Oyczyznte Nafzey1 wolność dla proftoty przez wolność upodobane y, Religii, dla zacnieyfzych przez wolność poro* wnywaraia fi*. do uczeftniftwaj|z wolności awan* tażow fporządza powabnieyfząf I przydawałoś do ochraniania takich praw wzywać Poteńci' naywyżfzych* a zwłafzcza że do ochraniani i ku zelżywości Jch, 1 ku zdradzie: Ku zel żywości, bo nadopiecie tego przez po' tęge, czego przez fprawiediiwośc riieńależato I Jcu zdradzie, bo na wyludnienie ich Krajotf
Prawa mniey pomocne Nięunitóm. ,
Zaaiąe dobrze gatunki związku Słuckię^Jj
DyiTy^ *
mrizey pomocni? 5 9
DyfTycłeritfltie barzo miedzy fob,| różniące fig, î zawfze ofoonemi o uchowanie fiebie w Polfzcze fpofobami ftaraiace fię. Owfzem żaden z tych Greków Nieunitow czeftokroc ( iaką Komnńffi^ -Hadziackj. i Traktatem Roku 1717 ) iednoftay— nie z Polakami na upośledzenie drugich złu rży— wfzyïiç fiînie czynił; śmiem ogłofic, że zbierane do Aktu Słuckiey Konftrderacii prawa,, wcale rowności Proteftantow i Ewangelików nie wlpieraią. Z a czym do odpowiedzenia na z'bra-•ne tam dwojakiego podziału prawa, tu nafh-pu-ie odpowiedź na fame tyczące fie Greków -Nieunitow.
A ci żeby cierpliwiey znieśli fprawiedl;-wego zdania od ich podftepkow oftrożnośc, ta iz nie chełpię fie iako moią włafn;!, lecz urofzczon$ z zdania i wyznania Majeftatowego Naiaśirey— fzego Króla Zygmunta III. dołożonego w Przy-wileiu danym Hyppac^mu Pociejowi Metropolicie Ruikiemu R. dnia z. Liftopada z •Metryk Koronnych w te fłowa: ,, Które ozdoby, minoici i Przywile je fam Naroa Rujki,zda-„ re Jię, ii utracił, dlatego, ze od -pierw [ze po ,, fwego uftanowienia odjìqpìl, i do odłączenia ,, Jtę i odfzizepieńjfua fomocił ,, Foki bo-» wiem przed Konchium Florenck:m R, 143^ odprawionym i Kościoła W fi hcd niego z Zachodnim iëdynaite złączenie fię utwierdzaiąc\ m © nieiedności nie było fporow? tedy Jagie łło K* 1433« potwierdzane Prawa wolności, dotey« uczeftpićlwa i Ruś przypuścił, Która gdy M ^0*
$>o Prawa Nieunitom
potym w iedności nietrwała, że i Praw fobie fłużących uchiłeniem była upośledzona, iaśnic to widzieć fig daie, i z wyrabianego Przywileju od Zygmunta AuguftaR. 1^3. i zpomienione-go Przy wileju Zygmunta IIÏ. Aż dopiero zo-ilawfzy bez żadnego prawa.
Oyfunici do intereflu fwego wyiednywai^ Konftytucia Seymu Ordynaryinego R. 1607. Tit: Religia Grecka, która ftaneła względem podawania Seneficiow, dobr &cc. według dawnych praw Cerkiewnych Szlachcie; i nie przeszkadzania dawnych obrzuikow nabożeńftwa &c Ależ z żadnego iey fłowa pokazać nie można, ze co uftanowiła wzgledem rowności, o którą choćby co wyrażała, tedy żadnym iłowem nie wyraża Rufi Nieunitow, i pozorniey zdaie fig byc uczyniona względem Unitów, których do jedności z Kościołem Rzymlkim przyftąpienie potwierdził Klemens Papież VIII. fwoim R. i$s>5 • Liftem w Metrykach Lirewlkich znaydu-jącym fię, a pociąganych ich do przyimowania Obrządków nabożeńftwa Kościoła Łacińfkiego Pawpf Papież V. naproźbę Welamina Ruckie-go Metropolity Kijowfkiego Unita uwolnił liftem in forma Brevis danym R. ZadnąmiarĄ
Ruś nić dawno do wfpoleczności Świętej Stolicy przyłączona, obowiązana nie isjł prawem do zrzc czenia Jtę włafnycb Obrządków, abj Obrządek, Kościoła Łacińjkięg o przy i eia : ex Bullar: Bene-*
«liai xiv.
Lecz chocby dla Nieupitow razem była
ta
mniej pomocne, jpi
la Konftytucia czyniona, oftateczną" nieieft u-chwałą, ponieważ ftany w R. 150.9. obiaśaie-rje iey przyobiecawlzy na przyfzłym Seymie* też objaśnienie przez Seymy Roku icTig 1620, IÉT23. 1527. itfji. Obwarowawfzy fpokoynośc między Unitami i Njeunitami R. itfo$>. i itfig. a Procefla względem Religii pokaffowawfzy R. 1623. odkładali aż do R. 1632. pod Bezkrólewie.
A tam fami Konfederaci nie mogąc fpr.ze^ cznych ftron fporow ułatwić, niektóre fpifaii do pokazania Braci punkta, i w R. i<5"33 na K.oro« jąacii WładyIława IV. Diploma Królewskie nie maiące dłużey iak do pierwfzeąo przyfzłego Seymu ważyć, Nieunitom wyiednaii; ai-* te było przeciwko fiłu Senatorow i Pclłow, tak na każdym z tych trzech Konwokacyinym Ei -kcyinym, i Koronacyinym SeVmie ni" pozwą,3-iącym podpifom, iako też przeciwko wielu Ma-nifeftcm: to ieft R. 167,2. dniag- Października przeciwko Manif-ftowi Welamina Pucki-go i innych fiłu Greków Unitów Bi {kupo w podanemu do Akt Warfzawfkich Grodzkich, także pize-ciwko Manifeftowi t^goż Roku do tychże Akt dnia 10. Października Senatorow W, 's. Litewj i Pofłow wielu^ znowu przeciwko Manifeftowi tegoż Roku tamże zaniżonemu Senatorów Ou* chownych i Świeckich, Koronnych i Litewfkich* oraz Pofłow z rożnych Wojewodztw, Ziem, i Powiatow, proteftuiacym fię.
Roku 163.5. na Śeymie Warfzawfkim zie« Mz dno-
T>
$2 PVatva Nieunitom
«fooczonyclr r nie zjednoczonych Greków przy punktach naKoronacii Króla Władyftawa IV. %ifanych wiecznie zachowac obiecuią, na pewne • W tychże punktach warunki Kroi Przywileje U— aiitorn, lub Nieunitom daie, Proceffa wfzyflkie 2-oka zi i rozrożnione y Religii, i poinienionych, Punktów ucliilaią. Któżby tu wątpił o zupełności Prawa Disunitow, lecz gdy nie przy flak c na te uchwalę Senatorowie i Pofłowie Ziemfcy li u «chi leniu iey, tegoż Roku dnia 8- Marca do Grodu Warfzawfkiego foleony zanieśli Maaifeft. po tego Nunciufz przed Akrami Kancell. Wîek. Koronn. we Wtorek'po Niedzieli Meki Panikiey-protegował sę podobnie przeciwko rożnym Kro— lewfkim Przywilejom, i przeciwko teyUilawier Któżby tę uchwale acz Ordynaryinego Seymu: ea ważną trzymał* Zwłafzcza kiedy fam Nay-iaśnieyfzy Władylław IV. temi Protettaci ami pobudzonym zoftał cîo poprawiania tey Konfty-» tue ii. cfobnym fwoim Przywilejem danym w tymże Roku dnia-14. Marca w Warfzawie na. Walnym Seyraie obiaśniaiąc zlakiego powodu,, i w jakim rozumieniu ftaneła: na%puie fens Przywileju- W ładyfł a w IV. Cjc. jiho przez-dobra pofrfzecbnego fiaranie to przyihliśmyj a-* byśmy utrzymowali fokoy między ludźmi Religii (SrecĄiey, i środki tego ufpokpienia- do ułożenia NayśwątfzegoOyca zofi a wialiśmy, o czym gdy Ociec N ayświgtfzy zdanie fwoie przetrzymał, zad ne go nie uczynił ojiatccznego upewnienia? wa:tym. zaś $ey?nie tmiU w obronę Rzeczypo*
htey
mnrey pomocne' s>Z
fitey i w in [ze trudności było- nie podobna, byliśmy zniewoleni dogadzać ludziom Nieunitomt co nie dla utwierdzenia Praw Schizmy, lecz końcem dobra publicznego, uczyniliśmy, i ta Na-fxe daiemy świade&wo, i% dla ludzi w tednośtz Rzymskipy będących z tym iefteśmy [przylaniem i affectem, iż ich przy Metropolii #V.
Nie małą fpravruie wątpliwość o ważności tych, aż po rok itfjf. przeciwko wielu woli poczynionych Konftytucii. pretendowana na Sey-fciach dawniey iak od R, 1Ś32, Wol. 3. K. 767 i w R, id*33. Korrdctura Praw W. X. Litew: na Koronacii Właęlyfława IV. pozwotona,K. 799 zaktorey ( świadczy Konft R i<?3?. Ii z przyczyn pomienioftycb w M anifeJfacii w Wilnie K. P77. ) nie doyscicm, znowu S"vmu Warfzawfkiego Konftytucią R.iS^f. przez Deputatów, ktorychby Powiaty na Seymikach o-brali, i przez Senatorow, ktorychby N. K. Jmc: z Rezydentów przy boku fwoim, tudzież przez ktorego Pieczentarza do (kutku sbiecano ią przy wieść. Ze zaś i ta zagaiona w "Wilnie nie do-fzła przez Pyjjydentow Powiatowych t>epu -tatów ( którzy Kanonika Wiłfrvfki 'go od Króla naznaczonego, kiedy przychodziło do poprawiania Praw o Dyffydentacb przypuścić nie chcieli do przyfîçgi ) niezmyślonym rego dowodem ieft Senatorow i Dep utntow do tey Korrfktury wybranych Manifèfì w Wilnie dnia ig. Kwietnia R. 165$■ a do Akt A/^tryk Koron: tegoż R. i dnia 24, przez Marciana Tryzng Relè*
reaeb
£4 Fra tv a Nleunìtom
rend: Lit: i Wieleb: Pifarza podany . TC. K. 420.
Co, aly tey Konftytucii nic uwłaczało, znowu knuią na naftgpuiącym Seymie Walnym iey obwarowanie, lecz także i przeciw odnowic-ney, i przeciw odnawiaiącey tegoż R. we Wtorek po Ńiedzieli Cantate przed Aktami Grodu Warfzawfkiego nie opufzczaią iVfanife-ftowac fig ofobno Poftowie Ziemfcy z fwoim Marfzałkiem w dwudzieftu fiedmiu, ofobno Bi-ikupi Łacińfcy pigciu, Greccy dwóch, Senatorowie i Minftrcwie dwunaftu, wfzyfikich 4<5". z których wielu zeznawali, że fwoie o toż Ma-nïf7 fla powtarzali, które uftnie w głos przy podaniu za Dysunitami projektu, czynili*
Jefzcze przecie i odtych tak uroczy {łych ManifHtow tgż Konftytucią dźwigano na Seymie Walnym R.1^41. obiecuiąc fpofoby do ufpo-koienia Unitów z Nieunitami, na przyfzły Seym ułatwienie wfzyftki^go odkładaiąc. Ale itao-bi etnica zdawała fie Stanom byc daleką od fpra-wiedliwości, przeto iey prawnie i fłufznie, to iefl iednoftaynością wfzyfłkieb głofow zawrzeć nie dopuścili, zaraz przeciw niey fiłu uft-riie proteflowało fig, a gdy ią mimo te prote-ftacie wydrukowano, o iey nieważność R. 1*^42 przed Aktami Manifèftowali Hę.
Naypierwey Maciey Łubieńfki Prymas z czterma Bifkupami oraz z Staniftawem Radziwiłłem, Kancl: W.X.Lit. zKaz: Sapiehą Marfz Kadw Litew: odnawiaiąc i powtarzaiąc Prote-
flacie
mntey forno cne, s>>
ftacie Jana Wężyka Prymafa z, innemi Bifkupa-nu, i Panów Koronnycb podczas Elekeii i Koron; Nayiaśn: Wład; IV. przeciwko wfzyftkim w Je<* go Diploma o Religii Greckiey włożonym Punktom, i przeciw wfzyflkiemu cokolwiek Rufi Nie unitom pozwolono, iako proteftowaii fie w obecności Rzeczypofpolitey kiedy czytano Nieuni^ tow żądania, tak kiedy ie z Druku wydano, podali do Metryk Koron. R. 1642. Dnia 12. Lutego Manifeft.
Potym Ant: Sielawa Metropol. Kijowiki iłofuiąc fig do Manifèftu Stanów przed temiż Metr. Koron: Aktami uroczyście protetto wał Dnia ç. Marca R. tegoż przeciwko wfzyftkim, w dwóch R. 16*41. Koftytuciaeb za Dysunitami Punktom, iako Stolicy Apoftolikiey Uilawom
przeciwnym.
Słufznośc i prawnośc tych Manifeftow nie iibefpieczała Dyfunitow dufac przy nich ważności Konftytucii R 1641. iakoby temi Manifè-ftami nienarufzoney, nowego wiec fzukaiąc be-fpieczeńflwa R. iiS'47. ftarali fig oinfząKonft; tg o Władycg Przemylkim ftwierdzaiąca, pra-, wa według Punktów na Elekcyi fpifanych do exekucii przywodzić obiecuiącą, i KommifTa* rzow powagą Seymu naznacziąeą, lecz że nie-mianowanych, wigc nie wiedzieć czy uifzczoną, a żwłafzcza, że z iey oka^yi iako odnawiaiącey nie przyimowanepunkta, i Przywilejem famegoi Wład: IV. Unitom danym wWarfz. R.i<?3f„ Djaia 14» Marca nadwątlone m tenże Władysławo-
i
3$ Z Ty Ąt a tu G rtymuïtowfk ieg» fławowfk' h'zy ł.ey, co do wfzyftkich i eg® punito .ï', kiauzuł, artykułów, i kondycii Unici cd Kr.1.2 Kdz;m: R. i6$z- dnia 20. Lutego wjiedruii Potwierdzenie Metr. Litew.
Niżeli zaś te potwierdzenie Kroi Jan Kazimierz -nadał, azali ta Konftytucki R. 1^47. była zachowana, wierzyć trudno, czytając Roku 1649 Konftytut. to Seymu Koronacji Króla Jana Ea^rrr. to Srymu Walnego Warfzaw; Sprany quo ad Reiigionem Grecarti do ufpokoienia pr.vrreyfzym Seyitìoai zolla wuiące. Co na ty vh S y ma eh zoftawione aż R. itf7g. znowu w Re-ceiT pufzezono.
Zaś R. na Seymie Grodzieńskim za
rrraft oftateeznego uchwalenia Chcąc ad Unione m Sanftse F idei zachęcić difunitos Gra:csc Fi«* dei do teyże Kooftit: 167%' odwoławfzy fie, «Więc w Re-ce/Iîe zoftawiwfzy, ludzi Mieyfhietf Kondycii vere unitos do Urzędów wMagiftra* xach przypufzczono.
Z Traktatu Grzymiîïtow&iego, Płonna Dyżunkow Pretenda.
Traktat w Moskwie ułożony dnia <5".fiVTa»-» ja R. itfgó". przez J. WOrzywuîtotvfkùgo Wojewodę Poznań: między Nayiaśn: Królem Pois. Janem III. i Rzecząpofpolitu, a miedzy Nayiaś. Janem i Piotrem Alexiewiczami Imperatorami Roffii, który Koafederacia Sandomierfka R.i7io. asOyczyûemi Prawami pomieści wfzy wydrukowała»
Płonna Uyzunitorp Pr et enfi a. $7
Ito wała,- i od prłnych Stanów na biizkim Walnym Seymie ziednac potwierdzenie przyrzekła. Ten Traktat Bilkupfłwa Łuckie Halickie, Przemy {kie, Lwowikie, Biało-Rufkie, ich Monaft^ry, Archimandrie Wileńfk: Mińlk- Połock: Orfzań-Ihumeńilwa waruie od uciemiężania i niewoiew nia do iedności Katolickiey prz;rznkaiąc wza-iemne befpieczenftwo Ka-toiikom w G ramca eh Moikiew£kich wtedy od Poi (ki odpadłych. I ui to tego Traktatu kit treść cała, lubo to nic ddł całe, co według niego mienią nalei c io oie Dyzunici. Idą do rowności z Oby wątpiami, lubo Traktatem fame Duchownych fp>k^"tie w Kraiu ofiedzenie fie warowano, tylko według Jawnych Vraw. Zaś o dawnych Praw, ieânyt'.r przez odłączenie lig od iedności Rzymfkiey utraceniu ieit zeznanie Króla Zygmunta III. O (drugich nieważności doić irft dowaJow.
Zadaią nie dotrzymanie tego Traktatuj Ponieważ z pigciu Bilkupûw obwarowanych 3<?— dtie zollało Biało-Rufkie: I natożźaiic fie ma-iąf kiedy po Traktacie na dowod mniemanego uciemiężania nie mogą pokazać w{kazow, lub* Uûaw takich, iakąw R„ 167$. Wol.^.K. jtfa zakazano ludziom Duchownym i Świeckim iea-dzic pod pozorem Religii i appetlacyi do Pa— tryarchy Konftanty.nopollkiego, bo do miefzka-iącego pod Krzyża nieprzyiaciołami, że idi <& Stanie Rzeczypofp: uwiadamiali. A zaż mia-&o żalenia fig, nie raczey odpowiedzieć powinni, za co te pigc Bilkupilwa wpifanym na Mo-' N âcwie
3% Z Traiutata OliwfkiegS icwie T raktacie fa polic zon-, wfzak 2 aïcïtf tztery; iakoto: Łuckie, Halickie, Prz?inyikify Lwowikie oraz z Metropolią Kijowtką i całey RuSÏ, z Włodzimierskim, Brzefk'm, z Połockim, Witepfkim, z Pińskim i Turowskim, z Chełmem i Bełzkim, tudzież z Kamienieckim fą w Przywileju Papiezkim Klemenfa VIII. za wdawaniem fie Nayiaśn: Zygm:IÎI. Biikupow Łacińskich Koron: i Litew: danym R.
Litrw ) którym Przywilejem za świadećlwy o-» fobiifty-ch włafbych podpifow każdego z pomie* Miony oh Bifkupow o fwoich wyznaniach Wiary, w Rzymie pokazanemi, oni wfzyfcy włączeni do 5edności Kościoła Rzymskiego. Dla tego wiec Stanv R 1710 potwierdzając ow Traktat Grzy-wułtowjkiego ułożony w R \6%6. uważaiąc w nim nieftofowanie fie opifania do iftności rzeczy, OJłrzegaiąc całość Wiary S w: Rzymfkiey Ka-tolickiey, obydwóch Obrządków Łacihfkiego i Koreckiego (dołożyli w potwierdzeniu Wol. 6 • 14 v ) Juxta S ta tum Conditioner#, w kto-tych teraz źnajyduie jtę. Ze więc te BiSkupftwa podczas Stwierdzania owego Traktatu były wie-dności Kościoła RzymSkiego, dlatego Rzeczps płonnemu podlegałaby pofądzeniu, lubo o nie— trwałość w umowie, lubo o poczuwanie % do «niewalaaià.
Z Traktatu Oliwlkiego nad to pretenduią Dysydenci*
"jyaktat» Oliwii ego, R. 16 So. Art. Uf
§ 2»
f
Nadto fretenduia Dyffvdenci $9 § 2. Te powfzechne zapomnienie ma być dl+ \wfzyjikich, i dla faidego, iahjegohohviek Stanu, Kondycii i Religii byliby, aby tvyzyjikie To warzy fi wa, kfnre z ubujiron party i tramali fie nieprzyiacieljkicb, lub w nieprzyïacitljkf xejfzli poffejjtą» / nikomu ta wojna pokrzywdzeniem nie ma być, ani fikpdzić w ich praw del» Przywileiach, i ztiyczaiacb,powJzechn\ch i fzcze-gulnych, ktoremi przed tą woyną zajzezy Ca Ufi ęy lecz onych w całości używać maią według praw Oyczyjtych, nichł tez w pospolitości, ani z prywatnych do Sprawowania fie o trzymanie z nie— przyiacielem pociągany nie będzie.
Coi nowego z tego Artykułu przyczyniło fię DjJjydentom, którzy Praw, Przywilejów, da-wnieyfzych nie mieti, co im tu więcey oftize^a, mimo Prawa Oyczyfte, te iedvnie ubefpieczaiąc-włafności, które mieli przed woyną, według iPr — iwa Oyczyzny. I iak nie fzło o ubrfpieczenie w^ç» cey nikogo, oprocz tych, którzy trzymali z nieprzyjacielem PolSkiey, tak gdy idzie teraz o wdawanie Sîç Szwedzkiey» Potencyi zacałey PoiSki i Litwy Dysydentami, należałoby poka-zac,, azali wfzySłkje Prowincye, albo wfzyftkie Wojewodztwa, Ziemie, Powiaty, trzymali z Polfkim wtenczas nieprzyiacielem Szwedem
Z Akt Londorpftich dołożona w Wykładzie Deklaracia Szwedzkich Poflow wząledem Słowr Traktatu w § z. dodanych: Według Praw Królefiwa: li Poftowie Szwedzcy te Słowa przypuścili nie dla ltwierdzeaia Praw dawny eh. Na ale
îp(* Z Traktatu OliwfkUgw «le iedynie według Praw Fańlłwa, które byfy przed tą woyną: nie wfpiera DyJf} dento w: bo posi; dnievfze przed Szwedzką woypą za D}jfyden~ fami Prawa były wcale nieważne, i lubo niektórzy po Zygmuncie Auguście Krolowie prywatne dawali Przywileje,, te żadną miarą iak prawem nazwać fig, tak prawu powfze<dbnemu uymowac nie mogły, bo cìp tego Traktat Pra w dawnych wyiaznie nieuchila, bo na oftatek miedzy u-twierdzeniami Traktatu przez iednaiąc^ch fig ta C' kîaracya w Woluminach Praw nie znay-duie %•
Przeciwko ważności względem niektórych w Pruffach Polikich Miaft te y Dekiaracyi przypominam Manifeft Mikoł: Prażmowffcego No» minata na Biikupftw.o Łuckie Brzelkie Kanclerza W. Koron, dotęgoż Traktatu Pełnomocnego od flz-czyp. Pofta przed wfzyfłkiemi z ob y dwóch itr on delegowanemi Koilegami i Protokułow Sekretarzami uftnie czyniony, i naypierwey pośrednikowi opowiedziany potym do Metryk Koron: ( SM. K. 571. ) przeciwko Punktowi o Religii Katoiickiey zaniefiohy.
§ 3. Tegoż Art. II. Miafta Prulf Polfkick fame tylko, które podczas woyny Szwecya ofia-dła była, ich Okolice, Urzędy, Towarzyflwa^ Miefzczan, Obywateiow, i poddanych przy Prawach i wolnościach przed woyną mianych: kur zachowaniu Kroiewfkiey polecający łafce: z wdnym zachowaniem ia\ przed tą woyną była Wpomienionych Miaftacb Katolickiej) i Ewan*
geli*
Nadto fretenduta Vyffydencì. 101 geli chi ey Religii używania. ( Wfzakże nie i Proteftanckiey i Dyzunlokiey, wiec Traktat tylko iednytn ftuży ) Coż przyczynia żądaney teraz według niego po całym Pańftwje rowności, I używania Religii, ponieważ Traktat: Rowność nigdzie, dobrotliwość Krolewfka nie więcey komu iak: rJ'lk° Miaft om Prufkhn> i Okolicom ich przez. Szwedów podczas woyny trzymanym,wiec ani całym Prwffbm, zaś wolne miedzy Katolikami famym Ewangelikom Religii użytwanie ni* więcey iak, Ja?nym w Prujjacb Miaft om nawet j ani Okolicom, ubefpiecza.
I że Traktatem Oliw/kim nie w całym Kraju wolne Religii Dyjîydentfkiey używanie było obwarowane, dla tego Kroi Jan Kazimierz nie miał przyczyny wyftrzeąac fie niedotrzymania Traktatu, ani go narufzył wydaniem za Skargą Panów Rad i Pojłow Żiemfktch Edy-ktu wznawiaiącego wykonanie Uftaw i Dekretów Xi^flwa Mazowieckiego obiatowanego do Grodu Warfzaw: w Sobotę ante Rogëtianum R. 166\ Dnia 4. Maja.
Przyigcia czyli twierdzenia tego Traktatu 1. Nayiaśn. Króla Jana Kazim. 2. Naznaczonych z Seymu Kommitfarzow w Wykładzie na K. 30. pod Tytuł. Infertio Pafforum ku te-ïaznieyfzey DyJJydentow fprawie odmiennie^ niżeli znayduią fie w Woluminie Praw Poi(kich> i nieprzyzwoicie fą dołożone. Gyż Kroi i Kommiffarze potwierdzaiąc Traktat, Artykuî ìego drugi, taki przy imo wali,, iaki był fpifany
efobno^
io!
Z T rafy atu Cliwfkiegę ©fobno, a ten Lył poprawiony nk względem po— równania Dysydentów, i obwarowania im wolnego nabożeńftwa, lecz wzglądem prawa Szwedzkiego do Miafta Elbląga w Szwedów PofTeffii zoftawionego, o czym Wci. 4. K 7$$.
Z okazy i tego Traictatu przychodzi mi przyznać rzetelność wyznaniu Dysydentów w Wykładzie na K. $. Z Hifłorji Polfkiej wia<~ domo iż wolność Rzeczypofp nie w każdym cza-. J?e ta\ dojłatnią była ia\ iejł teraz. Wfzakże wo'nosc teraz doflatnia w fa mych Mi aft ach Pru* fk'ch, w których iednych tylko Religia DyJJy* dentow przy wolnym Twego tiabożeńfŁwa używaniu obwarowana, teraz rożne nad Religią Katolicką przewodzą. Wfzakże wolność teraz do-fłatnia, kiedy nawet od Obywatelflwa wywo-łanij t^raż ufiłuk o rownośc Panowania. Ow-fzrm wolność teraz naydofiatni ejfza, kiedy tych Prawa ( którzy nadawaii wolność kaprawa w iedney iedynie zlawienney Religii Kat-oli-ckiey uftanawîaiace Obywatelowi i na niey wolność Poifką gruntujące uchilac i gardzie Obywatelom wolno* iakby te prawa nie na pożytek: Siemian Katolikow, iakby nie na ofwobodzenie. Ich z poddańHwa były czynione i pozwalane, że też fame chiba zagranicznych Panftw wfta~ wianiem Gę ocalone widzą fig. Co przyznać zagranicznym Pańftwom śmiem nie bez doświadczenia, kiedy niewygluzowane zXiąg czytam Traktaty.
Jeden Traktat między Nayiaśn: Cararm
Nadto prêt endura Vyffydenci Janem i Piotrem Alexiewicza::.-.y a rok'dzy Nay-iasn: Królem Po.fkim Auguiicm lì, R. 1704* Dnia 30. sierpnia zawarty przeciwko Szwedom pogwałcicie Ioni Trak atow.
Drugi miedzy woyfkarrti Safkiemi i Pol-ikiemi za pośrednictwem Nayiasn: Cara Roflyif: Piotra Alexiewicza przez Kięcia Jerzego Doi-ìjoruìnjego Extra ordynaryin'go Waeiki-go Pofła wWat fzaw: R. 17dnia 3 Października za?, warty z naftgpuiącemi o Reti gii dodatkami.
1. W Art: II. A Dysydentom w Wierze Z \rzywdą i ubliżeniem Katolików łajki Króle w-fiiiej nie pieczętuiąc.
z. Cały Art; IV. Ponieważ w Królefłme Pol/kim prawowiernym i w Prowincjach do ni e g» należących najwiçkfza \u Wierze S w: Rzym fk i ej Katolickiej zawfze iaŚnieć znyle\a żarliwość, iaho najprzedniejsze prawa otjm poji ano wionę a mianowicie w Konfederacjach Generalnych Warfzawfkich Annorum 1 <5$2 164g. i<5"74. wyświr.dczaią, ta\ dalece, iż Dyjfyden*. tom w Wierze Chrzęści aa fk.iey oprocz dawnych Z bor o w z wolnjm w nieb nabożeśflwa fwego od*, framwaniem, \t0Ye przed uchwałą praw po-mienia nych zbudowane fa, nowych Z bor o w fia» wiać nie godzi aU miefz\aiącym po Mia-Jiach, Miafieczkach, i innych mieyfcach Koron-•nych i W. X. Lite w. prywatnie tylhp po pwoieb 'Gofpodach, albo domach nabożeńjł wa fwe*'uiy» fpaćy i to bez Kazania i śpiewania nie pozwo— hnOj przet» reajjumuięc wfzyjîfye dawniej fon.
$r ~
i04 Z Traktatu Gliwjkìeg*
fra wa i excepie r«-ipe£Hvè Mazowieckie, f*-n>agą nniieyfzego Tra\tatu pojianowiono iejf, aby żeś li fą i akie Zbory dotąd po ty m i przeci-3?ho uchwale wy jìa wionę, bez zadney odnżkpg? przefzhjch zburzone i poobalane bywały, i. tym, którzy rozm aite zdania o\o\o Wiary trzymałą, iadnych fcbadze\ zgromadzenia publiczne go y albo prywatnego wiewać\ i na nich Kazania i śpiewania podczas tey rvoyny Szwedzhtjey bez-prawnie i nienależycie praktykowanego groma-dnie odprawować nie będzie fie godziło, a kto-rzyby ftę \ohviek ważyli takowe Jchadzki-, na bo» że-hjiwa i Kazania iawnie lub taiemnie czy-nićy albo nauczycielom Kacerfkhh predykantów na wypełnienie obrządlęow fwoich zaciągać, lub dobrowolnie przychodzących przyimowaĆ, takowi gdy to im będzie dowiedziono, nayprzod whią pieniężną,, foty m więzieniem, na koniec wygnaniem or-ąz zfwemi Predykantami karani być mażą, ta\ przez JJ> IVW - Ichmościow Panów fyJarfzałlęow Koronnych, albo przez Sądy Try-bunalfkie, ia\o tez przez Starojiow Grodowych IŚc.
Tu naypierwey ;uwazyć względem Art: JI. z którego, że ktoś 7, Katolikow wprzefzło» Tocynytn przeciw Dysydentom Skrypcie nie-dołożył; z \rzywdą i ubliżeniem Katolikpw • Zali £% na to Wykładca w-dodatkach na K. 11. na toż tym barziey mnie żalić fie należy, kiedy bo^ wiem z tych ftowwnofifie, iż żadney godności, stadnego urzędu, zgoła żadney łaśki Króle wfldejf
Kan-
Nadto pyetenduią DyffydeMr to? Kanclerze pieczgtowac dia DiJTyderttów nie ma* ją, ponieważ wfzyftkie te dobrodzieyftwa pra» wem powfzechnym i naygłownieyfzym, wól* hośc, fwobody, i doftoieńftwa za famą trwałość W Wierze j za iey pomnażanie, udzielone f$ famym Katolikom Kościołowi Rzymikiemu podległym, wiec chiba tylko to, ».oby zbywało od całości i wfzyftkosci fam y m Katolikom włafney# można by fprawiedliwie i bez upośledzenia Ka» tolikow rozdawać Dysydentom.
V ważyć po wtóre wzglądem obydwóch Artfc kto tu iefl w fprawieJiiwfż^y nadziei pomocy od Potencyi RofTyifkiey t Katolicy lub D\jfyden*> cii ponieważ Carikiego Majeftatu przyiazne działanie R.I7K5-. dało dowod niefkazitelności odnowionych praw względem wolności i Kato» lickiey Religii. Czyliż teraztenże TrOn przy oświadczaniu fie przenofic panttiąu| Katolicką Religią, napierać fie ma roztargnienia włafnnścl ÌCatolickiey na udział Dysydentom, - czym po» krzywdzenia byłoby warte fame {ąfiedztWO na niedotrzymanie przymierza narażaiące fΣ»
Diploma Nayiaśn; Króla Auguûa II. R» Ï717. dnia 3 Lutego w Warfzaw*. DyffyderttOrit dane, w Wykładzie na K. 27 wydrukowane nić wfkrz^fza rowności i fpokoyności DyJfyderttOW przpż pomienione Artykuły Traktatu W R. t?i£* uczynionego, a w R. 17x7 ftwierdzonego uchi» loney. Bo te Diploma, gdyby był Nayiaśnj Au» gufi ir. nadał przeciwko innemu Twemu Przy» wilejowi dawaiey nadanemu, tym famym O prjŁe*
loft" Krzywdy od DjJfydentôfv przeciwko dawnieyfzęmu nie byłoby waż*e psU. znieyfz^, dla Konftytucyi R. 1613 • O Przywilejów poślednicyfzych przeciw dawnieyfzym nieważności. A iakże f Diploma nadane z uyrp% nie Przywileju wyżfzego ieęz Traktatu przy jęte— s°> z uymą dziełu, ani famego Króla, ani famych całey Rzeczypofpoiitey Stanów, leczorazdzie-» łu M aj e fìa tu RòiTyilkiego.
Krzywdy od DyfTydentow dla Rzeczy po {politey.
Île Wykład, ile Toruńikiego i Słuckiego "Związków Mani/cfta wfpomn>eii Pr a w D yjfy de tjkicb, całe te ogromne nicftaneîo prz ^d oczyma wfzyftkich; a gdy także iie na ich zOy-czyzny ieft nayuroczyftizych uftaw, te nie f% taine, któżby fig nie fpodzirwał z tak Witłychza niemi, z tak okropnych przeciw im praw ich w Oyczyznie przebywania iak naypotulnieyfzego, i Żywicielce fwoiey Oyczyznie naypofłufzniey-fzego; a i oto zyfk cierpliwego znofzenia, niezliczone przykrości, zbawienny Religii pogarda, ufzczerbek 1 oczywjfte wynifzczanie. Których prz ftgpftw liczni ayfz- wfpominanie, aby arzewliwfzego Vlatce Oyczyznie nie przyczyniano rozjątrzenia i żalu, od niektórych praynay-mniey ku pohańbieniu niepowściągliwey zapa-migtałości wymówienia utrzymać fig trudno.
Jedney Dysydentów zuchwałości dowo«
" ■ i ' 1 ' '* «fem "j
dla Rzeczypofplitey. tof
«km ieft zWoi 2. zK 1612 R. iSoj. Wła-. dzą Seymu nakazane przywrócenie XX Jezuitów i Szkół do Torunia. T^y famey i aadzych dowodem ieft wyznaczanie Kommiffyi z Seymu Warfzawt R. 1710. do Torunia względem wy-, gnanych XX. jezuitów, względem narufzenia Praw Fundufzowych i zaiecia gruntu Kościelnego od Mnifzek Toruńikich, i innych krzyw4 Duchownym
Drugi ty Dany dnia 16 ■ Maja, a do A\t Gród: W arfzatV' podany w Sobotę poOkuBoż:. Ciała. R. i<5"40 Dekret Sejmu W.iln od J O, Xiçeia Woyc; Radziwiłła Kancl W. W. X Lit» Marciana Tryzny Referenti Pifarza W -X. Lite w: podpifany z Deiacyi Mnifzek Wiienikjvb przeciw Dysydentom Wileńfkim, z ktorego Dekretu ZLor biilki Kościoła S. Michała zburzono, î wfzclkie religii Djjjydentjkżej/ używanie, budo* \yanie Szkół, Szpitalow, Zborow między murami M i afta zabronione, tylko iedne Oratorium za Mi afte m pozwolone. Na ukaranie rożnych prz<*z lat 16. krzywd od Dysydentów pomienio-nyra Mnifzkom czynionych, to przez wfzete— czne z pogorfzeni.em śpiewania, tak, iż Mnifzki aż ośin Cel fwoich, od ich Kościoła zamurować mufiały, a. mianowicie z prave z y ny ftrzelania 2 ■tegoż Zboru do Kościoła i Ołtarza Na.yswięti MARYî P. za co kary ofbbifte po zaprzyfięże* aiu przez fiedm Mnifzek nakazano.
Trzeciey zWol R 16* ?g< Konft'. Tit? fprswa Gdanjka. Na injïancty Panów Rad i Qz -fô-v
Krzywdy od DvJfydenton>
Fofłom Z i emlkich obydwóch Narodom tśc. O rozfądzenie kryminalnych excejjow przy zrabom waniu Kość id a 00, Kar?relitow Caiceatorum tv Mieście Gdańfku ni e zbóż nit; popełnionych* £*3 tey zuchwałości uśmierzenie aż przez Konit; Seymewa R. 1710, naznaczono Kommifita tak do W) ftcpkow Gdańflcich przeciwko Majeftato» wi, iako do krzywd rożnych Duchownym i S wie-» ękim uznania.
Lecz Gdańfzczanow niepowściągliwości, I z nich innych Miaft Pruflęich gorfzcma fie po» Eniey fz\ m ieft dowodem Traktat zâ Medyacy^ RoiTv'fka R. 1716. zawarty, a na Seymie Warfz; Facifìcatiovis R. 1717. potwierdzony, odnawia-» jac\ J^onft R ićT5§ i îtfç.p, Art; IV. ^ j. dia îiienadgrodzonych gwałtów Kościołom i Ducho» wieńftwu Gdarlk^mu od Djjjjcìentow dia nie oddania Kościoła Farnego, u,a niepofłufzeńftwa dekretom Relacyinym, Affefforlkim, Rtlkryp» tom, nowy rygor przeciw Gdańfzęzanom u» chwaiaący,
A ten ich zuchwałości wyft^pek Wierze Katolickiey tak frodze ukrzywdliwy nie mni^y fzkodził dobru Rzeczyp: bo na uśmierzaniu ie«
fo żarliwi o Wiarę i o prawowierną Rzym{k:j atoiicką Religią Poftowie zawfze uroawiaiaę z okazy i w fhpku Toruńfkiego o innych iprawach publicznych po kiiku na tym ftrawia» nych Seymach, także na Seymie Grodzieńflcim &. 171s • radzie omiefzkali Wol. 6. K. 3^$* Ci tedy,którzy dopiero ûaraii Cię o rowaośe
aai
Via R zeczypo Cpoliiey 10 $
ani ia oflagn^ç pewni, ci bezprawnie miefzcząs fie w Foifzcze, od tylu na Religia Katolicka zu» ichwałości, i^od zamiefzania powfzechnego poko» iu wytrwać ni,gdy nie mogli. Ci fami i teraz 'czyliż chwalebna śmiałością domawiaia fi£, aby poznofic niby podftgpnie czynione.
Naflępuiące przeciw Byfiydentom Seymowe Uchwały*
WarTzawfka R. 1710. Konfederacya, Kon-» fèderacya Sandomierfką z R. i7°4» dnia 2»Maja Wol 6. K 13s* popie rai ąc; Na. zafzczyt Chwały Boiey, Swiętey Wiary K atolickieytfę. powagą Waïnygo Ziazdu dc. w fpolney iedno» ici umyftow, Rad 8cc- wfzyftkie trzy Stany fa» czuć fig, wfzy ftkie opify, poczynione z Szweęia Traktaty, mianowicie (przymierzenie fig Warfz; i Aldrandftadzką Transakcya, i Jakimkolwiek fpofobem 1 kfztałtem wynikłe ratyfìkacye, i in» me wfzelkie iako dzieła Wierze Swietey Kato» îiçkiey Rzymlk'iey, i Zwierzchności Kościelney ywłaczaiące, ofobiiwie względem budowania no» wych Zborow, Szkół, nauk, &c. i innych Vyf-> Jydeniom obmyślonych użytków zkafTowała, za nieważne za niepoftałc uznała.
171(5'. Dnia 3 Października zawarty, a R i717. Seymem Pacijicaticnis we wfzyftkich Pun» ktach potwierdzony Warfzaw: Traktat migdzy Polakami aWoyfkami Safkiemi za fpraw^ Rof» fyilliego Majeftatu przez Xieçia Oołhorukiego g
Z Arty-*
T
no ^ Przeciw Dysydentom
z Artykułem IV. iuż w czyści w y że y dołożonym; co do re fet y zaś przeciw Gdańfzczano» Czytać WoL 6. K. 2^4. A ze Decreta tfc.
t753* Generalna Kon&deracya na Kon-wokacyi Głowney Warfzaw; dnia 27 Kwietnia uchwalona za woi^ S-yrnu Pacificaticnis Warfz; złożonego R 173^ d.;ia Czerwca drukowa-» na JFt)/ <f Ar ygi. w te ftowa: DyJjydenttw techiak tak, w Koronie, ia\,t i wW X. Li te w. iśc, o fi-zegar,IV, tak, prze-cież, aby tylko w Izbie Pofeijkiey w Trybunałach i na Kowmijlyatb a-âiv a'--m, tudziez Z, iazdowf*woicb prywatnych lub fcha Jzeh prawami zakazanych, i Urzędów Koronnym Lit e w: Wojewódzkich, Ziemjkich i Grodziach ( oprocz mai ącycb i e teraz ) nie mi eli9 ani żadnych protezy i przez fieHe i Minifirow » pojfronnych Pûte'nçyi nie fzuĄali pod ojïrolcif prawa de perdue! lihus pojî ano wionę go ■
173^* tym fa m y m Pac i ficai toni s S e y-, mie, ca którym Aćła Interregni drukować ka-. zali, Stany Rzeczyp: względem DyjTyd: do Kon-fiytuc: 1717.1 Kon wokacyi 175.3^ referuîk
Wzorem tych Seymowych wîkazow Stany Rzeczyp że taląż zoftawili Uchwałę w prze-Człym 1766 azaliż iîufznie zarobili na naganę oJteraznieyfzego Toruńfkiego Związku przez-ich Mani fi ft u ftowa;- Cytutcpc nieprawne Kon* fytucie 1717. fife. Zdaniu to Nayiaśn: Roiïyi-, tfkjego Majeftatu zofîawic nayprzyzwoitfza, a-, fey ten Majefiat fam fwoîe rozeznawał dzieła, poft^pkowi zaś Polakow, chiba to uirijo.*
wała*
S ey morte Ucbwafy nr
wałoVy prawnoś^i w czynieniu Uchwał, ż- nM *ławai?yfze przeciw Dysydentom Uftàwy nie pa* tnitaii na przyl^ad: R. 143s- i inne o wygarnianiu nie Katoiìkow zKraiu. R. 13$? i 1413» <o uniżaniu wfzełkiey wolności i doftjKńftw niî Katolikom. To koniecznie należało wykonywać, to z woli naypierwfzych wolności NaJa-y-co w fa powinni I oiacy, to Monarchowie ich ua-wni zaprzyfiogaii.
Lubo zarzut ten Toruńtkich przemv#u głow bez czoła, minąć bezwfzelkiey odpowie» dzi ufzłoby, z potułności jednak Katoiickiey go-dziwośc iego lub niegodziwośc obiaśniac nie gardzę, zagadywaiąc PP Dyffyd nto#>• Zkad oni ku Prawodawftwu żąda i ^ pra-wnosciî Wfzak ta podobno naycelnieyfza ;~ftz nadania od tego, kto ią m:ał włafną, i od nik v>o niezawifła, iaką mieli famo władni Krają Dziedzice, dawni Monarchowie, i tego Obywatelom, Polfkim i Litewfk m pozwolili, lecz O^ywate-tom nie ogulnie jakimkolwiek i wfzyftkim, ale fam/m Szlachcie Katolikom Kościołowi Rzym-Ikiemu podleąłym. Wnośmy ż teraz prawaośc ïub nieprawnośc Konftytucyi Katolickich za prawem im od famowładnych Dziedziców nadanym, ,'Konftytucyi nie żeby dopiero wymyślonych, lecz •dawnych a teraz poodnawianych. Wnośmy przy tym Prawnośc lub nieprawnośc wfzyftkich Uchwał poczynionych na Konfederacjach ieżeli tiaKonfedr. famy eh DyjJydentow te naprawo-^awilwo, na woiaośc, aaw^t na przebywanie w
Kra*-
i
łi2 Prze ci fa DyjfydéMom
Kraju prawa nie maiących, jeżeli na KonJfeuî-racyach oraz fprzyiaiących im Katolikom to Katolìjkow za to wKlątew Papirzką BulUCd* nœ, przez fame takich Konftytucyi czynienie bez ofobnego wyklinania wpadających, Uchwał (mówię) przeciw Proteftacyom, i Manifeftom pozanôlzonym odKatolikow fìufznie Uprzywilejowanych prawodawco w Więc też mjarkuy-my godziwośc łub niegódziwośc Dyjfydentjkie-go w Manifeście użalenia fig owemi {łowy: Cy* iuiąc nieprawne Konjiytucye.
O prawdziwie ngdzni ( iak fami w To-*uńfldego Związku Manifeście wzdychaią) Dyf-Jydenci, warci wfzyftkich z miłości bliźniego, na-kfztałt Chry(lufowego nad Jeruzalem, Luc. 19. ubolewania nad niemi; że nie poznaią co ieft do ich pokoju ( iedno z dwoyga, albo potulnośc, albo nawrócenie fig ) aby nie zarabiali oftrosci Jagielloń&ich Uftaw, frogości Konfederâcyi R» I438* 1 a% 2 Konfed; R. 1733. winy buntowników przez fzukjmie zagranicznego pofiłku nie zaciągali.
Którym i z Dyffydenci nie Ta podlegli: coz za racyą dał V/y kła dc a ti) dodatkach, odpifuiąo na Katolickie liflawy Jagiellońlkiey R. 1424» przeciw DyjTyderttoni wfpomnienie; Bo (prawi) 2 ludźmi podłe mi, z Studentami Krakptitfkiemi, i z błędnemi Predykantami DvjTydentfkiey Religii vd N.aypołcinreyjzvcb PanfîwprzyiçteV porównywać nie rtecz. I toż raeia na ro, ■ieby w Pol* fzcze żadna więcej nie panowała Religia nad
Seynwwe Uchwaîy 113
Katolicką Rzytnfkqî Gdyby nam fzło o lepfzosc rożnych Religii, albo o równość wfzyftkich, to 1 zeznaiąc iak wierze z Ewangelią. Math: 24- że Chryrtus Gofpodarftwa Czeladź, 21. Winnicę, si- ppoie Krolejìrvo, Joan: 10. Owczarnię. cz^ftokroc iedną, i iednego Pajierza wymieniały ir ( Mattb: 16 : ) do zabudowania Kościoła fwego iedną wymienił Opokę, że Klucze do za* mykania otwartego, do otwierania zamkniętego Nieba jednemu zdał Piotrowi, zeznając do tego jak wierze z S. Pawłem ( Ephcf 4. $. ) że jeden iefi BOO, i iedna Wiara, i wiedząc o upominaniu Króla Dawid* w Pfah S1' Wy, *ak<* ieden zMonarchow padniecie: Chociażbym dwie tylko miedzy wfzyftkiemi Monarchiami widział Religie, iefzczeby mi zoftawało nie zdawać % na Pańftw przykłady, î o ob^dwoch równię fądzic, coż dotego kiedy rożne Pańftwa a Pań-ftwa dzielne, rożnych fą Religii, i wątpię czf zezwalaią na to: żp fą Religii fobie równych i ró wnie zbawiennych, ponieważ nie każdą równie przyimuią Sec. Lecz gdy idzie o fame nies znaydowanie fię w Polfzcze rozrożnionych Religii, tedy do Praw zakazujących dość będzie te y uwagi: Iż wielość rożnych Religii nie u— krzywdzą dobra pof polite go, ałe tylko w famo— władnych Pańftwach, gdzie czci i zdań rozma* Jtośc na jednomyślność Maieftatowey woli o— glądaią fię • W wolnych zaś Narodach, w kto-*, ryeh każdego zamyfłu uchwała, zalega odi ze—1 Zwolenia wfzyftkich, nie moina, uradzeni* P czego
Iï4
czego Krajowi korzyfìnego obiecywac, i e żeli ty - będzie M nojîwa wierzących fer ce iedne i dafza że dna. Tym za fwego przepowiadania ci> łzv i fie Apoftołowie, i ku zbudowaniu wieków potomnych w Dziejach fwoich Roz. 4. w. 3S', to opiiaii.
Oświadczą fie tu pewnie Dyjfydenci, że barali fie o fere i dufz iednośc waruiąc Kon— fty Cuciami Polipy miedzy rożni ącemiJt e wReligii-Lecz ten, który nie żijf Bogiem rozróżnienia ( i' Corinth: 14. f 33 ) mniey fzcześcił ku fku« tecznnnu tego pokoju ugruntowaniu, bo fere i dufz iednośc była w mnoftwie nie iednoftaynie wierzących, tylko równie panować chcących zaś wierzyć iak podoba fig ośmielonych, nakfztałt błędu Korynthian, tych Pawłowemi, tych A-poilówemi, tych Cefy, tych Chryftufowemi nazywających fig (1 Corinth. 1. f. 2. ) ai za te rofterki upomnieniem S. Pawła wydanych: że Cielefn°mi, że podłemi byli.
E y Stany,Polflde do tychczas Prawowierne, abyście na was za dopufzczeniem wiarrożno-ści nie fprawdzili Chryftufowego przepoWiedzenia { Ł"c. ig - 8 ) Syn Człowieczy przychodząc, rozu-mie (z znaydzielViarç na żiejnii Ufiłuycież za-ehovac Po i (ki ego Mnpftwa wierzących ferce iedne i du Çze iednę tego gdy Bog na was doświadczy, bądźcie p»wni ofwobodzenia fie z niebefpieczeńftw na wHu niezliczonych dozna-o prz z Ware, Upomina was oto Apo« itol Paweł Liftu do Hebrayczykow pifanega,
Roz* i
nę
Rozdziału 12. wierfzem i$. ić- 17- Abyściepa-Jirzegali, .zęby nicht nie zbywał powołaniu Bo-źenWi aky żadne wlęrzenianie nieprawdy na-UM wzrajłaiące nie przef:zgadzało, kforymbyjj9 wielu, zarażali, żeby żaden nie czciciel, i abp %zaw, który dla iedne go fokam u zbył fvoie pierworodztwù-, wiedźcie bowjém, ii po[y?n żąda i ąc odziedziczyć blogoflawteńjtwo, zojrał odrzuconym, gdyż nie ofiągnąl meyfca po!(uy, lubo o nią ze łzami ujiłowai.
Nicrownolć Dysydentów
z Katolikami,
i f
Dla ich w Prawowiernym Pańftwie niepod-^eglości powfzechnego Kościoła Władzy mero-^"nośc do jednakowego Oyczyftych korzyści-Używania dość wyraźnie dała fie widzieć z fil u praw wfpomnionych; mianowicie z przywileju Jaglellońfkiego danego Litwie w Roku i5g7. w dzień Popielcowy w Wilnie, także z H -ro-^clfkiegp Seymowego w Roku 1413- z Konie -deracyi Nowokorczyńfkiey Roku 1438* * z innych. I za iakimże prawem mianować fig mo-» gą prawyoh Oyczyzny Synów Bracią rowne-nii ci, którym za uch i lenie fie od poiłufzen* ftwa Matce Kościołowi świeckie Prawo ubhża-jîadanych poftufzeńftwu zylkow, których duchowne Prawo to wUfìawie Bcfkiey z -^•-'12 Ps \ De u-
tvS ■
JJiutQYonomîum zcwiących w Rot» it. w. ï2: wfkazuiaoey na śmierć i na wynifzczenie a. lar ar lu złego owego człrka, któryby wlkazowi Kapłana nic był pofłufzny, to w przyznaniu fig marnotrawnego Syna Lucr i;, do niegodności zwać fio Synem za oddalenie fig od Oyca fwe-go, to w W y roku S wic tego Pawła do Hebra.y-» czy ko w oiławia byc rodz"nftwem odrodzonym, nie Synami, $£nod (t extra dtfciplinam ejìis9 «rya adulteri *$ non Filii e Cih. Ad H*br - i&
y s.
•; . •' .
***)(*)(*** REGESTR
TYTUŁÓW.
Dowody o Wolnościach Ka toi i ko w zna-•znie dawnieyfzy^ nad udanie Wykładcy , karta 4
Ze Bifkupi Szlachcie na Seymach i Sey-mikach lofy według upodobania tamowali, płonnie zadaie Wy kładę a* - 14.
Co przywiodło Krolow Polfkich i Wielki» Xiazçta Litewfkie do obdarzenia Obywa-telow Koronnych i Litewfkich tylu wolnościami l7.
Nieważność Prawa Dyjfydentontj które filienią byc z Przywileju Zygmunta Augufta,
- 3^*
Konf>deracye Bezkrólewiow i Patia Consenta od Roku 1J73. nie dofiatecznym Pra-
do zrównania z Katolikami cierpianych fyffj demom. - « <54.
Prawa ;
Regejìr 'Tytułom Prawa mniey pomocne Nieunitom
Z Traktatu Grzymuîtotvfkzego płonna Dyzunitow pretenda. - ^.
Z Traktatu Olzwfkżego nadto pretendują VjJfydenci. ^
Krzywdy od Dyffydenlow dla Rzeczy po-* fpołitey. v - ' « ioc.
Kaflepuiace przeciw jDyjfydeiitont Seymo-» we Uchwały. - . ÏOi,.
Nierownośc VjjJydentow z Katolikami»,
vx*x***
JSJ ^5 « i
* 3 OMYŁKĘ POPRAW.
io 23 Symikach 10 30 Zaczęło fig iz 3 Fotomkow -27 20 Przywazanie 30 2 Katolikow 42 ? Pomieniogo
10 Przołożyli i|7 23 wznaniu $ 1 2.9 Rozeznawanu 51 30 Przyiemnic j-4 5 Ob dwom Se mu 7 à t m
10 Prz wile
11 Se mowema podległ
był dan Padleg a Se m 14 b ł zakonczo»
cz tamy 17 Se mu ip odprawuiąc ni 20 zakończon podpif wali ■ci z Litw 23 zna dowali»
Seymikach. Zaczęło fi£. Potomkow. Przywiązanie. Katolikom. Pomieriioneg® Przełożyli, wyznaniu. Rozeznawania. Przyienme. Obydwom. Seymu a tym. Przywiley» Seymowema» podległy był dany Podległy a Seym. był zakończony^ czytamy,
Seymu
odprawuiącym zakończony po dpi fy wali 2 Litwy znaydowali
W Tji S O
VX * X*** Omyłki Popraw-.
Prz wilc 24 b c w danvm fa lì
r, Waler an 25: Mikoła g5 7 flwiedzane 84 27 przyifłuchay % •g7 '/ uznaniem S gmachom Si? 3 żaden j9g 12 o fwoicll 101 S Yatvnosc
tf Krolewika 103 $ wielkiego 121 4 te
Przywilej Lyc wydanym byli
Walery an ; Alikołay ftwierdzane przyfhschaymy fig uznaniom gmachem ieden w fwoicli rownohż Krolewflc^ wielkiego •
to
/V
Biblioteka GŁÓWNA
Wyższa Szkół» Nauczycielska
Słupsk