DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW KOŚCIERZYNA, 6 LIPCA 2024 r. Drodzy Mieszkańcy Kościerzyny, Szanowni Goście i Przyjaciele Kaszub! „Witôj, Kòscérzno, stôrô matkò Kaszub całëch” Z wielką radością i dumą witam Was w naszym urokliwym mieście Kościerzyna, które po dwudziestu latach ma zaszczyt ponownie gościć Światowy Zjazd Kaszubów. To szczególny moment w naszej historii, gdyż obchodzimy jubileuszową, XXV, edycję tego niezwykłego wydarzenia, które łączy nas wszystkich w celebrowaniu piękna naszej kultury, tradycji i tożsamości. Chciałbym wyrazić serdeczne podziękowania Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskiemu za zaufanie oraz możliwość współorganizacji tego niezwykłego Zjazdu. To dla nas, mieszkańców Kościerzyny, doskonała okazja, aby zaprezentować naszą gościnność oraz piękno naszego miasta wszystkim jego uczestnkom. Jestem przekonany, że każdy z Was spotka tu przyjazne twarze i serdeczne powitania, które na długo zapiszą się w Waszych wspomnieniach. Drodzy Uczestnicy, dziękuję Wam za Waszą obecność i za to, że jesteście częścią tego doniosłego wydarzenia. Niech ten Zjazd stanie się punktem odniesienia w naszej wspólnej historii, miejscem, gdzie jako jedna wielka kaszubska rodzina możemy dzielić się wzruszeniami, inspiracjami i wspomnieniami. Życzę Wam niezapomnianych chwil, pełnych radości i wspaniałych wrażeń. Kościerzyna po raz drugi gości Światowy Zjazd Kaszubów. Poprzedni odbył się w tym mieście w 2004 r., gdy Polska, a wraz z nią Kaszuby stały się częścią Unii Europejskiej. Tegoroczny, XXV już, Zjazd będzie okazją do zaakcentowania szczególnego znaczenia Kościerzyny dla Kaszub i kaszubszczyzny, a jednocześnie znakomitą sposobnością do pokazania osiągnięć dokonanych przez w dużej części kaszubską społeczność miasta od czasu odrodzenia samorządności terytorialnej w 1990 r. oraz namacalnych korzyści jakie przyniosło miastu członkostwo Polski w Unii Europejskiej. A ma się Kościerzyna czym pochwalić, że wspomnę tylko obwodnicę miasta i nowoczesny szpital. W tym roku przypada 35. rocznica zwycięstwa Solidarności w wyborach 4 czerwca 1989 r., zwycięstwa, które zapoczątkowało drogę do odzyskania przez Polskę niepodległości i przywracania w naszym kraju demokracji oraz rządów prawa. Z tą datą otwiera się również dla nas, Kaszubów, nowy pomyślny okres w dziejach. Jego symbolem jest oficjalne uznanie naszego języka za język regionalny oraz stworzenie możliwości nauczania go w szkole. Znaczący wkład w to historyczne zwycięstwo miał także ustanowiony przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie patronem roku 2024 urodzony w Kościerzynie ks. Hilary Jastak. Zjazd będzie okazją do przypomnienia historycznych zasług Kościerzyny dla sprawy kaszubskiej oraz – jak zawsze – do zamanifestowania naszej dumy z przynależności do wspólnoty Kaszubów rozsianych po całym świecie, z tego, że mimo przeciwności losu wciąż trwamy przywiązani do naszego języka, kultury i tradycji. Będzie swoistą demonstracją pokazującą, że zmagając się z wyzwaniami teraźniejszości potrafimy zachować wierność kaszubskim wartościom. Kościerzyna otwiera swe gościnne progi i czeka na Kaszubów z całego świata. Burmistrz miasta Kościerzyna Dawid Jereczek (Aleksander Majkowski) Prezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Jan Wyrowiński Eùropejskô Ùniô to béł i dërch je nasz pòspólny wëbiér Rozmòwa z Marszôłkã Pòmòrsczégò Wòjewództwa Mieczësławã Strukã. – To ju cwierc stalata òd zjednoczeniô Kaszëb w greńcach jednégò wòjewództwa. Jak Wë wdôrzice so nen czac? – Mieczësłôw Struk: Dlô naj, Kaszëbów, reforma z 1998 r. mia òsoblëwi wëmiar i bëła wërażenim dążeniów pòliticznëch aspiracjów. Òkòma tak òczewidnëch jak biôtka ò naj jãzek, tożsamòsc/juwernotã i kùlturową spôdkòwiznã bëło dążenié, aby etniczno kaszëbsczé zemie znalazłë sã w greńcach jednégò, samòrządnégò wòjewództwa. Nie bëło to òczewidné, kò do slédnégò momeńtu nie bëł znóny kawel chònicczi zemie, jakô mògła zaòstac w województwie ze stolëcą w Bëdgòszczë. Dzãka determinacjë dzejôrzów Kaszëbsko-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô,òsoblëwié chònicczégò strzodowiszcza, cél òstał dobëti. Zjiscëły sã marzenia wielu generacjów kaszëbsczich spòleznowëch dzejôrzów. To prawie na wdôr tégò wëdarzeniô co rok mają plac Zjazdë Kaszëbów. Pierszi bëł zorganizowóny prawie w Chònicach. Tedë pierszi rôz w rézã régnãła Transcassubia, bana, jakô sã sta jednym z symbolów Zjazdów. – Wdôrzëce so jak to sã wszëtkò zaczënało? Jaczi bëłë zôczątczi naji regionalny samòrządzenë? Bëlë jesce tedë radnym wòjewództwa. – Zaczątk bëł drãdżi, ale wierã nie jaż tak, jak w przëtrôfkù twòrzeniô sã samòrządzenë gminów w 1990 r. Tedë, jakno młodi burméster Jastarnë e téż wiele mòjich kòlegów i kòleżanków, mùszële më ùczic sã samòrządzenë za nowò. Pò reformie rządù Jerzégò Bùzeka miele më ju wiedzã i dodswiadczenié. Wiôldżim wëzwanim bëło zebranié karna kòmpetentëch ledzy, jaczi bë mòglë sã zajic òrganizacją samòrządzenë i nowima zadaniama, òd wòjewódzczich szasejów pò jinstitucjë kùlturë i bòlëcë słëchającé samòrządzenë wòjewództwa. Jón Zarãbsczi, chtëren òstał pierszim mar- 2 Òd lat latecznëch jesmë liderã w zwënégòwanim ùnijnëch strzódków – gôdô Marszôłk Pòmòrsczégò Wòjewództwa Mieczësław Struk /// Fot. Jacek Sowa szôłkã zebrôł karno kòmpetentnëch ùrzãdnikòw. Dzél z nich wcyg robi kòl ùrzãdù. – Latos fejrëjemë 20. roczëznã przëstąpieniô Pòlsczi do Eùropejsczi Ùnie. To je ale dłudżi czas, nie je tak? – Jo. Tej-sej jô sóm jem czësto baf, że minãło ju tëli lat. – Wiele mieszkańców Pòmòrsczi – cawné pòkòlenié – ùrodzëło sã i dozdrzeniało w tëch ùnijnëch realiach. Je wôrt jim przëbôczëc, jak do tegò wszëtczégò doszło. – Nigle Pòlskô, jakô wniosk ò akcesjã mia złożoné w 1994 rokù, sta sã nôleżnikã Ùnie, zbawiło dzesãc lat. Òb nen czas dérowałë rozmòwë, negòcjacje, jak téż titanicznô robòta sparłączonô z dopasowanim pòlsczich institucjów do ùnijnégò prawa. Jakno młodi burméster mòji rodny Jastarnë, ùcził jem sã Ùnie tak, jak mielë sã ùczoné dzejarze samòrządzënów z cawny Pòlsczi, żdającë na mòment przëstąpieniô do pòspólnotë. Pózni, w rokù 2003, miało plac referendum, w jaczim za przëstąpienim do EÙ bëło 77% òbëwatelów. Z bùchą przëbôczã, że w Pòmòrsce „za” bëło wicy jak 80% mieszkańców. Pózni béł 1 maja 2004 r. Cesził jem sã, że mómë szansã òprzestac bëc krajã drëdżi kategórie w Eùropie, wiedzôł jem ale, że mùsz bądze pòdjic drãdżé wëzwania. Wdôrzã so wiôlgą eùforiã. Dlô Pòlsczi i dlô najégò wòjewództwa to bëło przełomòwé wëdarzenié. Je wiedzec, rodzëłë sã pëtania: Co dali? Jak to wszëtkò mdze wëzdrzec? Béł jem òb nen czas radnym wòjewództwa i më mielë wiele ò tim gôdóné strzód naszégò karna. Jeżlë bëłë jaczé jiscënczi, tedë chùtkò zdżinãłë. Dosc tëli chùtkò ta miticznô Ùniô sta sã stałim elementã codniowégò żëcô, dlô naji kòl sejmikù mët. Mieszkańcowie Pòmòrsczi téż bëlë bëlno przërëchtowóny na dołączenié do pòspólnotë. – Nôleżnictwò w EÙ brëkòwało wierã téż pòzmianów na niwiznie samòrządzënów. – Je wiedzec, bëło nót dostosowac sã do ùnijnëch procedurów i wëmògów, cobë zwënégòwac dofinansowania na regionalné pro- / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW jektë. Eùropejsczé fùndusze są kluczowé, kò to òne dałë mòcny impùls do rozwiju cawny pòmòrsczi spòlëznë. Mielë më starã i dërch mómë jakò samòrządzëna dzejac kònsekwentno. Sygnie rozezdrzec sã wkół, cobë zmerkac, jak wiele zmieniło sã dzãka Eùropejsczi Ùnie. – Tej jak më sã zmienilë bez nen czas? – Gwës dało ekònomiczny skòk. W rokù 2004 KPB najégò wòjewództwa to bëło 53 mld zł, a w 2022 – 192 mld zł. Zwielenié w trzë i pół raza (to trzecô dinamika w kraju) je dokazã prãżnégò gòspòdarczégò rozwiju. Më zrealizowelë, z ùnijnym dofinansowanim, 40 tësący projektów ò wôrtnoce 59 mld zł. Dało zwielenié ekspòrtu wërobów naszich pòdjimiznów, jaczé swòbódno dôwają so radã na swiatowëch rënkach. Wôrtnota ekspòrtu w latach 2004–2022 zwielëła sã wnetka w sztërë razë – do 83,3 mld zł (a w 2004 r. to bëło 22,2 mld zł). Wicy jak w trzë razë zwielił sã KPB na mieszkańca. W rokù 2004 to bëło bez mała 24 tësące zł, a w 2022 to ju bëło 81,1 tësąca zł. To czwiôrti plac w kraju. Szansã wëzwëskalë téż młodi, mómë dzesątczi tësąców sztudérów na zagranicznëch ùczbòwniach. – Co je nôwikszą zwënégą, jaką dało Pòmòrsce nôleżnictwò Pòlsczi w EÙ? – Òd lat latecznëch jesmë liderã w zwënégòwanim ùnijnëch strzódków. Nie dô kòl najégò regionu gardë, môłégò miasta czë wsë, w jaczich bë nie béł zrealizowóny jaczi ùnijny projekt. Ë kòżdi z nëch projektów to pòprawa kómfòrtu żëcô Pòmòrza- nów, zrobienié lepszimë òtaczającëch nas realiów. W równym dzélu, jeżlë jidze ò inwesticje taczé jak nowé szasëje, bansztrëczi, rewitalizacjô gardów, ale to je téż mòdernô edukacjô, twòrzenié przedszkòlny bazë, szkòlenia i aktiwizacjô bezrobòtnëch czë mòderny sprzãt i rozbùdowa bòlëców. Dzãka inwesticjóm systematiczno zwieliwô sã kwalitet i przistãpnosc medicznëch ùsługów w regionie, w òbéńdze diagnosticzi, lékarzeniô i rehabilitacje. Redëje mie, że mómë doktorów, jaczi chãtno realizëją innowacyjné zabiedżi czë òperacje z wëzwëskanim mòdernégò sprzãtù. Z jedny stronë, mómë ùnijné strzódczi na realizacjã projektów, a z drëdżi – pëszno kwalifikòwónëch specjalistów, jaczi bëlno znają rozmajité ùnijné zawiłoscë i rozmieją zwënégòwac kònkretné fùndusze na realizowóné projektë. – Z realizacje chtërnégò projektu, chtërny inwesticje, jesce òsoblëwie bùszny? – W pierszi rédze cawny lëstë mògã dzyrskò pòstawic PMB. Deja bùdowë Pòmòrsczi Metropòlitalny Banë ùrodzëła sã w latach 2007–2008. Tedë kòl marszałkòwsczégò ùrzãdu zaczãła sã analiza mòżebnoscë realizacje tak ambitnégò projektë ze wspiarcym strzódków EÙ. Nôpierwi bëło przërëchtowóné studium wëkònalnoscë, a tej zaczãło sã sznëkrowanié za partnerama, jaczi mòglë bë pòdjic taczé zadanié. Żôl, że bëłë to czasë, czej w cawnym kraju banowi transpòrt béł w regresu, i mało lëdzy wierzëło w dobëcé planów pòmòrsczégò wòjewództwa, jaczima bëła bùdowa pierszi òd 40 lat nowi bansztrëczi w Pòlsce. Timczasã samòrządzëna wòjewództwa zdecydowała ò ùsadzenim do realizacje ti inwesticje gwôsny spółczi – PKM S.A. Dzãka temù òb pòstãpné trzë lata bëła zrëchtowónô cawnô kòniecznô do rozpòcznieniô inwesticje projektowô dokùmentacjô, bëłë dostóné pòtrzébné pòzwòlenia, wëkùpioné nieruchòmòscë ë ùzwëskóné ùnijné dofinansowanié. Sama bùdowa bëła zrealizowónô w latach 2013–2015 i dzãka temù, 1 séwnika 2015 r., òsta òddónô do ùżiwaniô pierszô w Pòlsce bansztrëka zbùdowónô bez samòrządzënã – Pòmòrskô Metropòlitalnô Bana. – Jak wëzdrzi nasza przińdnota? Na co bãdą wëdôwóné ùnijné strzódczi? – Westrzód pieniãdzy do rozdispònowaniô bez samòrządzënã pòmòrsczégò wòjewództwa dô wnetka 7,3 mld zł z eùropejsczich fùnduszów. To òczëwidno tak zwóné merkòwóné dëtczi, to je taczé, co mùszą bëc dóné na kònkretné céle. Jidze m.jin. ò wieską mòbilnotã, òchronã nôtërnégò strzodowiszcza, produkcjã energie z òdnawialnëch zdrzódłów, elektriczną efektiwnotã, innowacje w pòdjimiznach. Wôżnô je téż warkòwô aktiwizacjô i spòlëznowô integracjô mieszkańców. Chcemë pamiãtac, że to, jaczé inwesticje bãdą zrealizowóné w dóny gminie abò pòdjimiznie, zanôlégô òd aktiwnoscë jich samòrządzënów czë miéwców firmów. Przed nama wiele robòtë i naja misjô dlô Pòmòrsczi jesz nie je skùńczonô, jesz wiele je do zrobieniô. Reklama Okolicznościowa moneta Podczas XXV Zjazdu Kaszubów w Kościerzynie będzie możliwość własnoręcznego wybicia limitowanej okolicznościowej monety zjazdowej, której szkic prezentujemy. Jest to inicjatywa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego / Oddziału w Rumi. Koszt bicia: 10 zł. Nakład: 500 egzemplarzy. Dochód przeznaczony zostanie na budowę pomnika Lecha Bądkowskiego. Warto wiedzieć, że już w latach 60. XX w. trwały w Polsce prace nad emisją monet okolicznościowych, które upamiętniałyby wielkie rocznice i wydarzenia historyczne. Pierwszą była moneta miedzioniklowa o nominale 10 zł, wybita z okazji 600-lecia powstania Uniwersytetu Jagiellońskiego przypadającego w 1974 r. Monety nawiązywały do tradycji bicia monet srebrnych w II Rzeczypospolitej. Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / 3 Miejsce z synergią tradycji i nowoczesności ła okazja do pokazania walorów naszego miasta – zarówno tych kulturowych, jak i turystycznych – oraz do zacieśnienia więzi w społeczności kaszubskiej. To wielki honor i zaszczyt, że możemy „gościć” tak ważne wydarzenie, które jednoczy Kaszubów z całego świata. Stawiamy na dynamiczny rozwój Kościerzyny na wielu płaszczyznach – mówi Dawid Jereczek, burmistrz miasta Kościerzyna. /// Fot. Urząd Miasta Kościerzyna Rozmowa z Dawidem Jereczkiem, burmistrzem miasta Kościerzyna – Tegoroczny Światowy Zjazd Kaszubów odbywa się w Kościerzynie. Jakie znaczenie ma dla Pana to wydarzenie i jego organizacja jako dla burmistrza miasta? – Jestem bardzo dumny, że Kościerzyna po dwudziestu latach ma zaszczyt ponownie gościć Światowy Zjazd Kaszubów. To szczególny moment w naszej historii, gdyż obchodzimy jubileuszową, XXV, edycję tego wydarzenia. Chciałbym wyrazić serdeczne podziękowania Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskiemu za zaufanie oraz możliwość współorganizacji tego niezwykłego Zjazdu w naszym mieście, co podkreśla rolę Kościerzyny w pielęgnowaniu i promowaniu kaszubskiej tożsamości. Jest to dla nas doskona- 4 – Czym się przejawia silne zakorzenienie kaszubszczyzny w życiu codziennym mieszkańców Kościerzyny? – Kaszubszczyzna jest integralną częścią życia mieszkańców Kościerzyny. Przejawia się to na wiele sposobów, od codziennego używania języka kaszubskiego, poprzez obecność kaszubskich symboli i tradycji w przestrzeni publicznej, aż po wydarzenia kulturalne, które pielęgnują naszą tożsamość. W miejskich szkołach uczniowie uczą się języka kaszubskiego, a w domach i na ulicach można usłyszeć kaszubską mowę. W lokalnych restauracjach często znajdziemy tradycyjne kaszubskie potrawy, a lokalne zespoły muzyczne i taneczne dbają o przekazywanie tradycji z pokolenia na pokolenie. Nasza mała architektura również odzwierciedla kaszubskie dziedzictwo, chociażby pomniki takich postaci jak Aleksander Majkowski, Franciszek Sędzicki czy Tomasz Rogala, które przypominają o naszej historii i literaturze. Dodatkowo w Kościerzynie można spotkać rzeźby i odwołania do bohaterów kaszubskiej prozy i kaszubskich legend, takich jak Remus czy stolemy, co podkreśla nasze silne zakorzenienie w lokalnych tradycjach. – Jak wygląda nauczanie języka kaszubskiego na terenie miasta? – W Kościerzynie przykładamy dużą wagę do nauczania języka kaszubskiego. Uczniowie szkół miejskich mają możliwość nauki języka oraz poznawania kaszubskiej kultury, tradycji i historii. Organizujemy i wspieramy liczne konkursy wiedzy o Kaszubach – również o zasięgu regionalnym – czy konkursy recytatorskie, które mają na celu promowanie literatury kaszubskiej i utrwalanie tradycyjnej mowy wśród dzieci i młodzieży. W ten sposób staramy się, aby język kaszubski był żywy i używany na co dzień, co dodatkowo wzmacnia rolę Kościerzyny jako kulturalnego serca Kaszub. – Jakie działania samorządowe – gospodarcze, środowiskowe, kulturalne, oświatowe, społeczne… – wpłynęły, wpływają i wpłyną na rozwój miasta? – Stawiamy na dynamiczny rozwój Kościerzyny na wielu płaszczyznach. W obszarze gospodarczym zamierzamy inwestować w rozwój infrastruktury, aby poprawić komfort i bezpieczeństwo lokalnego rynku pracy. Jednym z naszych priorytetów jest również zrównoważony rozwój ekologiczny, dbanie o otoczenie i jakość powietrza. W obszarze kultury planujemy organizować liczne wydarzenia promujące kaszubszczyznę, wspierać lokalnych artystów i integrować społeczność. W dziedzinie edukacji stopniowo modernizujemy szkoły i placówki oświatowe, pozyskujemy dofinansowania na zakup nowoczesnego wyposażenia, pomagającego w zapewnieniu wysokiej jakości edukacji i wspieramy projekty promujące język kaszubski, aby zachować nasze kulturowe dziedzictwo. Społecznie skupiamy się na realizowaniu projektów poprawiających jakość życia mieszkańców, takich jak modernizacja parków i aktywne wykorzystywanie nowoczesnych obiektów rekreacyjno-sportowych. Wspieramy inicjatywy obywatelskie, które wzmacniają więzi społeczne i aktywizują mieszkańców. Te zamierzenia podkreślają naszą wizję Kościerzyny jako kluczowego ośrodka w regionie, który dynamicznie się rozwija, dbając jednocześnie o swoje dziedzictwo i przyszłość. – Zachęcając uczestników Światowego Zjazdu Kaszubów do ponownego zagoszczenia w Państwa mieście, jakie wskazałby Pan miejsca, punkty czy atrakcje, które warto w niej zobaczyć? – Kościerzyna oferuje wiele unikalnych atrakcji, które warto zobaczyć. W szczególności polecam odwiedzenie Muzeum Ziemi Kościerskiej, gdzie można podziwiać wystawy poświęcone kulturze ludowej Kaszubów. Na parterze zabytkowego Ratusza znajduje się prawdziwa perełka miasta – / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW jedyne w Polsce Muzeum Akordeonu, które przyciąga tutaj wielu miłośników muzyki. Kolejnym punktem na mapie turystycznej jest Muzeum Kolejnictwa, które posiada najliczniejszą i stale rozrastającą się ekspozycję pojazdów szynowych w północnej Polsce. To idealne miejsce dla entuzjastów historii transportu i techniki. Kościerzyna jest również domem dla aż dwóch sanktuariów maryjnych, które stanowią ważny element duchowego i historycznego dziedzictwa miasta. Wspaniała architektura sakralna w naszym mieście, przyciąga rokrocznie wielu pielgrzymów oraz turystów z różnych zakątków kraju. Oczywiście zawsze warto zajrzeć do serca naszego Miasta – na kościerski Rynek, który zachwyca swoim klimatem, zabudową i wyjątkową atmosferą. Otoczony urokliwymi kamienicami, pełnymi historycznego charakteru, jest miejscem spotkań mieszkańców i turystów. To tutaj można poczuć prawdziwego ducha Kościerzyny, spacerując po brukowanych uliczkach, przysiadając na ławce obok Remusa czy odwiedzając lokalne kawiarnie i restauracje. Zapraszam również do zabawy w poszukiwanie figurek kościerskich stolemów, które można znaleźć w różnych zakątkach miasta. W Kościerzynie umieszczono dziesięć takich figurek, każda z nich posiada swoją własną historię i charakter. Poszukiwanie stolemów to nie tylko świetna zabawa, ale także wspaniały sposób na poznanie Kościerzyny. Dla tych, którzy chcą w pełni wykorzystać tę atrakcję, przygotowano specjalne broszury informacyjne, które pomagają w odnalezieniu figurek. Miasto oferuje także rozbudowaną sieć dróg rowerowych, które prowadzą przez malownicze krajobrazy naszego regionu, zachęcając do aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu. Zapraszamy do odkrywania uroków Ko- ścierzyny i czerpania radości z jej wyjątkowych atrakcji. – Co Pana zdaniem powinniśmy zapamiętać z tegorocznego Światowego Zjazdu Kaszubów w Kościerzynie? Z tegorocznego Światowego Zjazdu Kaszubów w Kościerzynie powinniśmy zapamiętać przede wszystkim niezwykłą atmosferę jedności i wspólnoty, która towarzyszy temu wydarzeniu. To, jak silne są nasze więzi kulturowe i jak ważne jest dla nas pielęgnowanie naszych tradycji i języka. Mam nadzieję, że każdy uczestnik Zjazdu wróci do domu z poczuciem dumy z bycia częścią kaszubskiej społeczności i z nową energią do dalszego promowania naszej kultury. Tegoroczny zjazd to kolejny dowód na to, że kaszubszczyzna jest żywa i dynamiczna, a Kościerzyna, jako jej serce, odgrywa znaczącą rolę w jej zachowaniu i promowaniu. Reklama JUŻ W SPRZED AŻY Monopoly Kaszëbë - edycja regionalna Czy chciałbyś poczuć magię Kaszub bez konieczności opuszczania swojego salonu? Monopoly Kaszëbë daje Ci szansę na odkrycie uroku tego regionu w zabawny i strategiczny sposób. Zbierz rodzinę i przyjaciół, by rywalizować o kaszubskie skarby, biznesy i obszary. Czy masz to, czego potrzeba, by stać się zarządzającym swoim przedsiębiorstwem na Kaszubach? Magia języka Czy chcesz przeżyć niesamowitą przygodę na Kaszubach, jednocześnie zgłębiając tajniki lokalnej mowy? Monopoly Kaszëbë to edycja regionalna skierowana do Ciebie! Ta dwujęzyczna wersja gry oferuje unikalne doświadczenie, w którym plansza, karty “Tytuł Własności” oraz karty “Szansy” i “Kasy Społecznej”, są zarówno po polsku, jak i po kaszubsku. Zgłębiaj tajniki języka kaszubskiego, odkrywaj piękno Kaszub i rywalizuj z bliskimi o tytuł najbogatszego mieszkańca regionu! Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / Premiera w sam raz na wakacje Szukasz pomysłów na letni odpoczynek? Nowa edycja kultowej gry planszowej idealnie nada się do zabrania na długie wieczory spędzone w plenerze, a także spokojne spotkania w gronie najbliższych. Monopoly Kaszëbë to idealny sposób na wakacyjną rozrywkę, pełną emocji i odkrywania piękna kaszubskiego regionu. Należy zachować jednak bystry umysł, by nie zbankrutować i nie dać się oszukać innym graczom. Przygotujcie się na ekscytującą przygodę, budujcie swoje imperium nieruchomości i rywalizujcie w atmosferze kaszubskiej gościnności. Sprawdź już teraz! Gra do nabycia na stoisku Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. 5 Miasto na cały rok K ościerzyna to malownicza miejscowość na Kaszubach, której nazwa po raz pierwszy na kartach historii pojawiła się ponad 700 lat temu. Właśnie w 1284 r. „Costerina” została nadana przez księcia pomorskiego Mściwoja II księżniczce Gertrudzie, córce księcia Sambora II. Dziś ze Wzgórza Księżniczki Gertrudy można podziwiać piękną panoramę miasta z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym. Ale Kościerzyna to nie tylko bogata historia. To także nowoczesna, tętniąca życiem, aglomeracja miejska: rozbudowujące się nowoczesne osiedla mieszkaniowe, doskonała baza sportowo-rekreacyjna i kulturowa, rozwijające się szkolnictwo oraz wielu wspaniałych i utalentowanych ludzi, których mieszka tu ponad 23 000. W dużej mierze dzięki nim miasto jest dziś przemysłowym, kulturalnym, turystycznym i administracyjnym centrum południowych Kaszub, otoczonym niezwykłej urody krajobrazem: licznymi jeziorami, rzekami i wzniesieniami. Dziś Kościerzyna chlubi się nazwiskami m.in. ks. dr. Leona Heykego, Franciszka 6 Sędzickiego, Tomasza Rogali czy Jana Karnowskiego. Oczywiście nie można zapomnieć o Aleksandrze Majkowskim, autorze epopei „Życie i przygody Remusa”, będącej świadectwem niezłomnej wiary w siłę Kaszubów. Kościerzyna to również ważne miejsce na mapie europejskich sanktuariów maryjnych (dwa w jednej parafii), odwiedzanych licznie przez pielgrzymów. Będąc w Kościerzynie koniecznie trzeba zobaczyć Muzeum Ziemi Kościerskiej, gdzie znajdują się m.in. ekspozycje poświęcone materialnej kulturze ludowej Kaszubów. Parter zabytkowego Ratusza zajmuje muzealna perełka miasta – jedyne w Polsce Muzeum Akordeonu. Niewątpliwie największą atrakcją turystyczną miasta jest Muzeum Kolejnictwa posiadające najliczniejszą w północnej Polsce i wciąż rozrastającą się ekspozycję pojazdów szynowych. Jak widać, Kościerzyna to tradycja i nowoczesność, to miejsce, gdzie przeszłość łączy się z teraźniejszością. Tu nikt nie ma prawa się nudzić, dlatego zapraszamy do odwiedzania naszego pięknego miasta przez cały rok! / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW W Kòscérznie jesmë bùszny z bëcô Kaszëbama K ościerskie Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie istnieje od prawie 70 lat, a jednak wciąż jest młode duchem. Liczy kilkudziesięciu członków, którzy spotykają się przy różnych okazjach. Wspólne wigilie, podczas których śpiewamy kaszubskie kolędy, bale karnawałowe, kościerskie wieczory podczas Kaszubskiego Spływu Kajakowego „Śladami Remusa”, warsztaty, wyjazdy – to tylko niektóre aktywności naszego oddziału. Lubimy razem poznawać Kaszuby, bo nasza mała ojczyzna jest najpiękniejsza. Od wielu lat cyklicznie organizujemy gminne i powiatowe konkursy poświęcone promowaniu języka kaszubskiego: recytatorski Rodnô Mòwa i czytelniczy Méster Bëlnégò Czëtaniô. Zrealizowaliśmy cztery filmy edukacyjne o Kaszubach w ramach projektu „Poznaj Kaszuby”, które są udostępnione bezpłatnie dla wszystkich na kanale Youtube ZKP o/Kościerzyna oraz na stronie internetowej oddziału i naszym profilu w Facebooku: „Poznaj Kaszuby – sztuka ludowa”, „Poznaj Kaszuby – wiara i język”, „Poznaj Kaszuby – historia”, „Poznaj Kaszuby – przyroda”. Jesteśmy też autorami filmu pt. „Remus - człowiek stąd”, którym chcieliśmy przypomnieć o naszym dziedzictwie, nawiązując do figury Remusa usytuowanej na kościerskim rynku i pomnika Aleksandra Majkowskiego postawionego w centrum Kościerzyny. W celu promocji języka kaszubskiego wydaliśmy bardzo użyteczny „Zbiór kaszubskich życzeń”, dostępny w wersji papierowej i elektronicznej. Znalazło się w nim 100 najpiękniejszych życzeń w języku kaszubskim na: Boże Narodzenie, Nowy Rok, Dzień Babci i Dzień Dziadka, Dzień Matki, urodziny, imieniny, zaślubiny, jubileusze oraz dodatkowo pozdrowienia z wakacji. Zorganizowaliśmy cykl szkoleń i warsztatów dla mieszkańców powiatu kościerskiego w ramach projektu „Cudze chwalicie, swego nie znacie” oraz dwie wycieczki edukacyjne dla uczestników warsztatów. Odbyły się następujące warsztaty i szkolenia: język kaszubski oraz historia i kultura Kaszubów, warsztaty plecionkarstwa, warsztaty haftu, warsztaty wykonywania kwiatów z bibuły i krepy, warsztaty malarstwa na szkle, warsztaty wyrabiania w glinie. W kręgu naszych zainteresowań są również warsztaty szycia oraz malowania na tkaninach i batiku z wykorzystaniem wzornictwa kaszubskiego, a także dekorowanie tkanin na jedwabiu i lnie oraz przetwarzania wełny. ścierzynie przez Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Zawsze aktywnie uczestniczymy w obchodach Dnia Jedności Kaszubów i w Zjazdach Kaszubów, z dumą prezentując sztandar kościerskiego oddziału. Jesteśmy też obecni na uroczystościach narodowych – z okazji Święta Narodowego Trzeciego Maja oraz Narodowego Święta Niepodległości 11 listopada, a także podczas corocznych obchodów wyzwolenia Kaszub czyli rocznicy wkroczenia wojsk polskich do Kościerzyny w 1920 r., manifestując w ten sposób jedność Kaszub z Polską. Co roku włączamy się w organizację Kaszubskich Bajań organizowanych w Ko- Beata Jankowska Prezes oddziału ZKP w Kościerzynie Kościerski oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego liczy kilkudziesięciu członków, którzy spotykają się przy różnych okazjach. /// Fot. archiwum ZKP / Kościerzyna Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / W 2004 r. świętowaliśmy VI Zjazd Kaszubów w Kościerzynie, a w roku 2016 pomagaliśmy w organizacji XVIII Zjazdu Kaszubów we Wdzydzach. Dzisiaj ponownie zapraszamy do Kościerzyny – na XXV Światowy Zjazd Kaszubów. Më, mieszkańcë kaszëbsczégò miasta Kòscérznë, zrobimë wszëtkò, żebë Kaszëbizna rozkwita, a kòscérzôcë bëlë bùszny z bëcô Kaszëbama. Kòżdégò, kòmù téż tak jak nama leżi na sercu dobro Kaszëbiznë, rôczimë do wespółrobòtë. Popularnością wśród mieszkańców miasta cieszą się organizowane przez „part” ZKP w Kościerzynie warsztaty rękodzielnicze, np. plecionkarskie czy z filcowania /// Fot. archiwum ZKP / Kościerzyna 7 Co na binie sã przewinie? Niekwestionowaną gwiazdą zjazdów Kaszubów jest Weronika Korthals, której nie zabraknie i tym razem. /// Fot. Arek Wegner Z jazd to nie tylko wspaniała okazja do spotkania się Kaszubów z rozmaitych zakątków kraju i świata, radosny przejazd Transcassubią czy okazja, by kupić rękodzieło i wyroby regionalne. To również możliwość czerpania z ciekawego programu artystycznego. Warto więc zadać sobie pytanie – co na binie sã przewinie? Po przywitaniu pasażerów Transcassubii na dworcu w Kościerzynie oraz odsłonięciu tablicy upamiętniającej dwa zjazdy Kaszubów w Kościerzynie i postać księdza prałata Hilarego Jastaka uformuje się barwny korowód, który przemaszeruje przez miasto na uroczystą mszę świętą do kościoła pw. Świętej Trójcy. Po nabożeństwie około godziny 13:00 na parkingu pomiędzy ulicami Ogrodową i Wojska Polskiego w Kościerzynie rozpocznie się oficjalne otwarcie XXV Światowego Zjazdu Kaszubów. Ze sceny usłyszymy kilka słów od burmistrza Kościerzyny, Dawida Jereczka, marszałka województwa pomorskiego, Mieczysława Struka, a także prezesa 8 Pojawi się także duet We Dwa Konie, czyli Tomasz Fopke i Wojciech Złoch na wesoło. /// Fot. ze zbiorów grupy We Dwa Konie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Jana Wyrowińskiego, czyli gospodarzy tegorocznego zjazdu. Program na „binie” poprowadzą Tatiana Slowi, Grzegorz Armatowski i Michał Bronk. Na scenie poznamy też gospodarza kolejnego Światowego Zjazdu Kaszubów oraz wręczymy nagrodę Bursztynowa Klëka tegorocznemu laureatowi wyróżnienia, Andrzejowi Lemańczykowi. Tam również usłyszymy wyniki XXIV Konkursu Literatury Kaszubskiej i o Kaszubach COSTERINA 2024. Od około godziny 13:45 czekać na nas będą występy artystyczne! Nie zabraknie lokalnych zespołów i artystów oraz gości z nieco odleglejszych miejsc. Artystycznie przywitają nas zespoły Mała Kościerzyna, dzieci z Przedszkola Samorządowego nr 7 w Kościerzynie, Kapela Zgrywańce, Anna Cupa z kaszubską zumbą oraz Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca „Kościerzyna”. Na naszej „binie” zostanie też podjęta próba bicia rekordu w jednoczesnej grze na diabelskich skrzypcach pod przewodnictwem Krzysztofa Gradowskiego. Będziemy także mieć okazję posłuchać występu uczennicy kościerskiego I Liceum Ogólnokształcącego w Kościerzynie, Olgi Tomaczkowskiej, laureatki XIV Kaszubskiego Festiwalu Polskich i Światowych Przebojów w Lipnicy. Pojawi się też duet We Dwa konie, czyli Tomasz Fopke i Wojciech Złoch na wesoło. Koncert da również inne duo – założyciel kościerskiego Muzeum Akordeonu Paweł A. Nowak wraz z niekwestionowaną gwiazdą zjazdów Weroniką Korthals. Na scenie nie zabraknie Pawła Ruszkowskiego – kościerskiego artysty nazywanego kaszubskim bardem. Kulminacją programu będzie występ gwiazdy wieczoru – Sary James – który odbędzie się około godziny 19:00. Piosenkarka jest zwyciężczynią 4. edycji programu The Voice Kids, reprezentantką Polski w 19. Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci, w którym zajęła 2. miejsce, a także finalistką 17. edycji talent show America’s Got Talent. Na najwytrwalszych widzów zjazdu czekać będą wieczorne live sety dwóch DJ -ów – DJ-a Boy oraz Skytecha. Ewelina Stefańska / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Reklama KOSCÉRZNA 6 LËPIŃCA 6 lëpińca bãdze miôł plac XXV (dwadzesce piąti) Swiatowi Zjôzd Kaszëbów. Latos gòspòdarzã imprezë je Kòscérzna. Mdze to dlô tegò miasta dëbelt fejrowanié, bò òbchôdó téż tedë Dni Kòscérznë. Swiatowé Zjazdë Kaszëbów wpisałë sã w krôjmalënk i kalãdôrz Pòmòrzô. Òrganizowóné są na pamiątkã zjednoczeniô Kaszëb w grańcach pòmòrsczégò wòjewództwa. Są leno rok młodszé òd najégò samòrządu, jaczi łońsczégò rokù ùroczësto swiãtowôł strzébrzny jubileùsz dzejaniô. Wôrt nadmienic, że bez dłudżé lata to sami Kaszëbi i strzodowiszcze Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô miało starã, bë ùtrzëmac łączbã midzë sobą. Zjiscenim jich rojeniów i pòstulatów bëła refòrma administracyjnô 1998 rokù i pòwstanié Wòjewództwa Pòmòrsczégò. Jesmë bùszny z tegò, że w naszich céchach – herbie i fanie – mómë kaszëbsczé czôrno-złoté farwë i przédny symbòl Kaszëb – grifa. Te céchë wiedno nama towarzą òb czas kaszëbsczich swiãtów i wëdarzeniów, a Swiatowi Zjôzd Kaszëbów je z nich nôwôżniészim. Jem przeswiôdczony, że króm wielnëch atrakcjów kùlturalnëch, artisticznëch czë kùlinarnëch tak swòjińcë jak i gòscë doznają sã ò wiôldżich pòzmianach i zwënégach czasu samòrządnoscë. Rôczã tej sertno do Kòscérznë, leżący w samim sercù naszi piãkny, pòmòrsczi zemi. nad morzem, gdzie prowadził sierociniec zwany „Domem Chłopców”. Rok ks. Hilarego Jastaka Patronem roku 2024 w Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim został – mocą uchwały Rady Naczelnej tej organizacji – ks. Hilary Jastak (1914–2000), kapelan Armii Krajowej i Solidarności zwany „Królem Kaszubów”, Honorowy Obywatel Gdyni i Kościerzyny, budowniczy i pierwszy proboszcz gdyńskiej świątyni pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. H ilary Jastak urodził się 3 kwietnia 1914 r. w Kościerzynie. Największy wpływ na jego osobowość wywarła najbliższa, wieloosobowa rodzina. Zwłaszcza ojciec, Jakub Jastak, który obowiązki rodzinne godził ze stanowiskiem burmistrza i pasją działacza społecznego, wyczulonego na ubóstwo, cierpienie i niesprawiedliwość. Mając siedem lat Hilary rozpoczął naukę w kościerskiej, polskiej, szkole powszechnej. Następnie wiedzę zdobywał w Gimnazjum Męskim w Chełmnie, gdzie w 1934 r. zdał maturę, by w końcu rozpocząć wymarzone studia Ksiądz Hilary Jastak pośród gdyńskich wiernych /// Fot. Muzeum Miasta Gdyni 10 w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Ich kontynuację uniemożliwił mu wybuch wojny. Rodzina Jastaków, jak większość kościerskich rodzin, została wysiedlona przez hitlerowców do Generalnej Guberni. Jako alumn Hilary nosił dumnie koloratkę, wielokrotnie zrywaną ręką okupanta, z poniżającym krzykiem: „przeklęty ksiądz”. Święcenia kapłańskie przyjął po ukończeniu Metropolitalnego Seminarium Duchownego w okupowanej Warszawie. W latach wojny niósł duszpasterską posługę w Lubani nad Pilicą, w Józefowie koło Otwocka, w Kamieńczyku nad Bugiem (gdzie nawiązał kontakt z konspiracyjną organizacją Krzyż i Miecz), a następnie w Goszczynie koło Grójca, w Sulejowie i w Strachówce. Organizował tajne nauczanie, sprawował duchową posługę dla walczących w lasach partyzantów, został kapelanem Armii Krajowej (pseudonim „Abraham”), opiekował się młodzieżą należącą do Szarych Szeregów. Po wojnie otrzymał swoją pierwszą parafię w Pogódkach, nieopodal rodzimej Kościerzyny, później był jeszcze wikarym w parafii Najświętszej Marii Panny w Toruniu. W 1946 r. został powołany na stanowisko dyrektora Caritasu okręgu gdańskiego, niosącego pomoc ludziom dotkniętym przez wojnę. Organizacja ta współpracowała z podobnymi placówkami w USA, Szwecji, Anglii, Szwajcarii i Danii. Na przekór zakazom i szykanom nowej władzy ks. Jastak organizował pomoc najbiedniejszym rodzinom, ze szczególną troską dbał o dzieci, zwłaszcza osierocone. Z myślą o nich organizował „Wakacje z Bogiem” w Białogórze, *** W 1949 r. ks. Hilary Jastak został proboszczem parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni, z misją wybudowania nowego kościoła w miejscu prowizorycznej kaplicy z 1929 r. Od początku gdyńskiej posługi, w dramatycznym dla Polski okresie stalinizmu, napotykał na trudności powodowane przez polityczne służby. W czasie likwidacji Caritasu został aresztowany pod zarzutem „rozpowszechniania fałszywych wiadomości, mogących wyrządzić istotną szkodę interesom Państwa Polskiego”. W więzieniu, gdzie nie mógł nosić kapłańskich insygniów, na kilkukrotne w ciągu dnia przesłuchania zabierał ze sobą złożoną w kostkę sutannę z koloratką. W uwolnieniu księdza, po dwóch miesiącach więzienia, pomogli niezawodni gdyńscy przyjaciele oraz wierni parafianie, którzy protestowali przeciwko bezprawnym poczynaniom komunistycznego reżimu. Przekazali oni władzom informację, że Kaszubi są przekonani, jakoby księdza Jastaka zamordowano w więziennej celi. Nie mając innego wyjścia Urząd Bezpieczeństwa uwolnił go w ciągu kilku dni, ale inwigilacja duchownego przez służby specjalne nie ustała. Trwała ponad 40 lat. Realizacja budowy monumentalnej świątyni w centrum Gdyni – według projektu prof. Jana Borowskiego z Politechniki Gdańskiej – możliwa była dopiero po październikowej odwilży. Obiekt został konsekrowany w 1966, milenijnym, roku Chrztu Polski. W czasie budowy, utrudnianej na wszelkie możliwe sposoby przez ośrodki komunistycznej władzy wszystkich szczebli, ks. Jastak rozpoczął i ukończył studia doktoranckie w zakresie teologii moralnej na Uniwersytecie Warszawskim. *** W grudniu 1970 r. na ulicach Gdyni polała się krew. Mimo wcześniejszego porozumienia z Komitetem Strajkowym, komunistyczna władza wydała rozkaz strzelania do bezbronnych, idących do pracy i do szkół. 17 grudnia, w „czarny czwartek”, ksiądz prałat odprawił pierwszą w Polsce mszę św. w intencji zamordowanych na ulicach Gdyni. Parafia, na której terenie miała miejsce większość tragicznych wy- / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW darzeń, zorganizowała natychmiastową pomoc poszkodowanym, zwłaszcza rodzinom ofiar. Po grudniowej tragedii ks. Hilary Jastak gromadził informacje o zabitych i represjonowanych, chcąc stworzyć prawdziwy obraz wydarzeń. Był też wielkim orędownikiem budowy pomnika Ofiar Grudnia’70 w Gdyni. Pod koniec lat 70. wspierał powstającą opozycję wobec władzy komunistycznej, pozostając w ścisłym kontakcie z jej przedstawicielami. Mieszkanie księdza, na plebanii w pobliżu kościoła, stało się miejscem konspiracyjnych spotkań Studenckich Komitetów Solidarności i Ruchu Młodej Polski. Za swoją działalność duchowny był znienawidzony przez władze PRL i jej służby specjalne, które postanowiły go złamać. Wymyślne represje, postępowania karno-skarbowe i administracyjne (przeszło 500 wezwań) oraz nieustanna inwigilacja jeszcze bardziej umacniały w nim nieprzejednaną i bezkompromisową postawę, która udzielała się innym, zwłaszcza młodym działaczom. Powszechnie znane jest jego poparcie i bezgraniczna pomoc dla Wolnych Związków Zawodowych. Reklama *** Od samego początku ks. Jastak związany był z Solidarnością. Dlatego właśnie przybyła do niego delegacja gdyńskich stoczniowców z prośbą o odprawienie mszy św. w czasie strajku, w niedzielę 17 sierpnia 1980 r. Była to pierwsza w Polsce msza połowa, mimo zakazu władz odprawiona w socjalistycznym zakładzie pracy. W dokumentach Służby Bezpieczeństwa odnotowano, że „w kazaniu Jastaka występowały wrogie treści”. W czasie mszy duchowny udzielił absolucji generalnej, czyli odpustu zupełnego tysiącom uczestników tego niezwykłego nabożeństwa, tak jak czyni się to na wypadek wojny czy zagrożenia życia. Tak właśnie niezłomny ksiądz prałat oceniał ówczesną sytuację. Do komunii przystąpiły niezliczone rzesze ludzi. W stanie wojennym ks. Jastak podtrzymywał ducha Solidarności. Po jego kazaniach wyruszały spod kościoła protestacyjne pochody. Na terenie swojej parafii zorganizował centrum pomocy dla aresztowanych i internowanych oraz dla ich rodzin. Nie liczył się z konsekwencjami jakie mógł ponieść, czyniąc – jak rozumiał – swą powinność. W latach 1981–1985 był rozpracowywany przez Służbę Bezpieczeństwa (Wydział IV Gdynia, Sprawa Operacyjnego Rozpoznania – SOR – kryptonim „Kaszub”, numer rejestracyjny 39445). *** W roku 1991 obchodził 50-lecie święceń kapłańskich. W tym samym roku został honorowym obywatelem Gdyni, a osiem lat później rodzimej Kościerzyny. 85-lecie urodzin księdza prałata zbiegło się z 50-leciem jego pobytu w parafii NSPJ. Z okazji złotego jubileuszu kapłaństwa założył Fundację Pomocy Stypendialnej Młodzieży Kaszubskiej. Był pierwszym kapelanem NSZZ „Solidarność” oraz kapelanem honorowym Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Awansował do stopnia komandora Marynarki Wojennej i majora Wojska Polskiego. W 1995 r. w dniu Święta Niepodległości został odznaczony przez prezydenta Lecha Wałęsę Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odradzenia Polski. Zmarł w 2000 r. Został pochowany w krypcie przy kościele NSPJ, nieopodal ulicy, która nosi jego imię. Krzysztof Wójcicki Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / 11 Dzieje się w Zrzeszeniu Kiedy w grudniu 1956 r. powstawało Zrzeszenie Kaszubskie, był to wyraz potrzeby posiadania przez Kaszubów organizacji, która by ich broniła oraz dbała o ich rozwój, a także troszczyła się o rozwój całego Pomorza. Swoją formułę i zasięg działania poszerzyło ono po połączeniu się w 1964 r. ze Zrzeszeniem Kociewskim i przyjęciu nazwy „Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie”. Dziś Zrzeszenie Kaszubsko Pomorskie jest nowoczesnym stowarzyszeniem, organizacją pożytku publicznego, podmiotem o rozbudowanych strukturach, jedną z największych organizacji pozarządowych w Polsce i największą w historii ruchu kaszubskiego. Statut ZKP stawia przed nim takie zadania, jak: rozbudzanie inicjatywy dla wszechstronnego rozwoju kulturowego, społecznego i gospodarczego Kaszub, Kociewia, Borów i całego Pomorza, kształtowanie demokratycznych stosunków w życiu regionu, rozwijanie kaszubsko-pomorskiej myśli politycznej, kultywowanie i rozwijanie specyfiki kulturowej Pomorza, popularyzowanie w społeczeństwie (szczególnie wśród młodzieży) tradycji kaszubskich oraz pomorskich. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie jest organizatorem bądź współorganizatorem licznych konkursów, seminariów, konferencji, wystaw, warsztatów i festiwali poświęconych Pomorzu. służy utrwalaniu i przekazywaniu dziedzictwa kulturowego Pomorza oraz pozwala monitorować stan nauczania rodnej mowy w szkołach. Przedsięwzięcie od lat organizowane przez Zrzeszenie cieszy się dużym zainteresowaniem, przyczyniając się do wzrostu liczby osób posługujących się językiem regionalnym w mowie i piśmie. Dyktando Kaszubskie Dyktando Kaszubskie to cykliczna inicjatywa mająca kilka priorytetowych celów. Przede wszystkim jest to działanie podtrzymujące i popularyzujące znajomość języka kaszubskiego – jedynego języka regionalnego w Polsce. W działaniu uczestniczą dzieci, młodzież oraz dorośli. Dzięki inicjatywie młodsi uczestnicy pełniej i aktywniej włączają się w działania kulturalne na Kaszubach, dorośli zaś podnoszą swoje kwalifikacje i udoskonalają swoją znajomość języka kaszubskiego. Dyktando 12 Mistrz tradycji – warsztaty ginących rzemiosł Co roku organizujemy darmowe warsztaty ze sztuk ludowych w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – „Mistrz tradycji”. W poprzednich latach z sukcesem przeprowadziliśmy szkolenia z kaszubskiego haftu, malarstwa na szkle, plecionkarstwa oraz rogarstwa i produkcji tabaki. Celem projektu jest podtrzymanie i ocalenie ginących rzemiosł ściśle związanych z kulturą kaszubską oraz jej dalszy rozwój i promocja. Efektem 140 godzin wytężonej pracy będzie wykształcenie nowych twórców – kontynuatorów zagrożonych dziedzin sztuki, którzy podtrzymają transmisję kulturową kaszubskiego rękodzieła. Spotkania piszących po kaszubsku Podstawowym celem warsztatów jest poszerzenie grona współpracowników „Pomeranii”, skupienie wokół pisma zwłaszcza młodych autorów piszących w „rodny mowie” oraz lepsze poznanie pracy poszczególnych oddziałów Zrzeszenia. W czasie spotkań ich uczestnicy słuchają rad znawców literatury i doświadczonych dziennikarzy oraz zajmują się zbieraniem materiałów i pisaniem konkretnych artykułów. Spotkania odbywają się w różnych miejscach na Kaszubach, które wybierane są w zależności od poruszanych podczas debat tematów. W ramach warsztatów uczestnicy tworzą własne artykuły, a te najlepsze zostają opublikowane w naszym miesięczniku. Inicjatywa nawiązuje do organizowanych w latach 70’ XX wieku spotkań twórców literatury pomorskiej, gdzie obecne były takie osobistości jak Jan Drzeżdżon, Lech Bądkowski, Anna Łajming czy Wojciech Kiedrowski. / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Rada Języka Kaszubskiego Rada Języka Kaszubskiego (kasz. Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka) została powołana 26 sierpnia 2006 r. jako jeden z elementów realizacji Strategii rozwoju języka i kultury kaszubskiej (2006). Działa przy Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim jako organ zajmujący się między innymi standaryzacją języka kaszubskiego oraz upowszechnianiem i promowaniem wiedzy o nim. Rada organizuje, współpracując z różnymi placówkami naukowymi, oświatowymi czy kulturalnymi, spotkania, konferencje, sympozja dotyczące różnych zagadnień językowych czy kulturowych. Pokłosiem rocznej pracy Rady jest publikacja książkowa („Biuletyn Rady Języka Kaszubskiego”), która zawiera materiały prezentowane podczas powyższych wydarzeń oraz dodatkowo wskazania, uchwały Rady dotyczące gramatyki, ortografii bądź interpunkcji języka kaszubskiego. Inicjatywa Aktywne Kaszuby i Mecz Kaszubski Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie i Stowarzyszenie Tref l Pomorze w ramach wspólnej inicjatywy Aktywne Kaszuby od 2016 r. organizują konkurs plastyczny dla dzieci uczących się języka kaszubskiego. Głównym celem przedsięwzięcia jest po- szerzanie wiedzy o małej ojczyźnie, jak również integracja dzieci i młodzieży interesującej się swoim regionem. Organizatorzy zwracają także uwagę na propagowanie i rozwój sportu oraz aktywności fizycznej wśród dzieci i młodzieży. W ostatnim konkursie, którego tematem przewodnim była solidarność międzyludzka – idea przyświecająca życiu ks. Hilarego Jastaka, przysłano blisko 600 prac ze 130 szkół z terenu województwa pomorskiego, wykonanych przez uczniów w przeróżnych technikach – od wyklejanek, wydzieranek i pasteli, po kolaże i linoryty, a także kilka prac graficznych. Specjalnie dla laureatów i uczestników konkursu plastycznego Aktywne Kaszuby przygotowaliśmy wyjątkowy Mecz Kaszubski. 23 marca 2024 r. spotkaliśmy się w ERGO ARENIE na meczu siatkarzy Trefla Gdańsk z Stalą Nysa w specjalnej, kaszubskiej oprawie. Na miejscu wspólnie stworzono gorącą atmosferę wraz z kaszubskimi atrakcjami, a na boisku podziwiano rywalizację siatkarzy światowej klasy. Gdańskie Dni Kaszubskie W dniach 27 maja – 7 czerwca 2024 r. odbyło się największe kaszubskie wydarzenie w Gdańsku, którego celem było przybliżenie i uwypuklenie kaszubskiej tkanki miasta w jego wielokulturowej tożsamości. Impreza była okazją do kompleksowego zanurzenia się w unikalną, żywą kulturę kaszubską. Przybyli goście mogli odkryć na nowo kaszubską muzykę, historię, literaturę, regionalne rękodzieło, nauczyć się podstawowych zwrotów języka regionalnego, a także poznać najważniejsze kaszubskie ciekawostki związane z grodem Neptuna. W ramach wydarzenia Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / zorganizowaliśmy czterodniowy Targ Kaszubski, Kaszëbë Music Festival, wystawę plenarną o dziennikarzu, pisarzu i jednym z założycieli Zrzeszenia – Lechu Bądkowskim, spacery kaszubskimi śladami po Gdańsku, warsztaty z śpiewu tradycyjnego, inscenizację Targu Rybnego, spektakl „Proces” teatru Zymk wystawiony na scenie Teatru Wybrzeże, a także wykłady dotyczące promocji i tworzenia kaszubskiej marki oraz prelekcję o kaszubskości Gdańska. Kaszubi w mediach Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie we współpracy z Twoją Telewizją Morską oraz radiem Norda FM tworzy programy, w których promowany jest język kaszubski, historia oraz kultura regionu. Można się z nich wiele dowiedzieć o współczesnych Kaszubach, ich pracy na rzecz kultywowania regionalnych tradycji oraz o ważnych kaszubskich wydarzeniach kulturalnych. Wspólnie stworzyliśmy produkcje takie jak kulinarny program „Kaszuby od kuchni”, krótkie słuchowiska edukacyjne „Gùstk i Lénka” czy programy historyczne „Skarby Kaszub”. Na stronach partnerów ZKP można również znaleźć wiele archiwalnych odcinków programów zarówno tych niebędących już w produkcji, jak i tych aktualnie emitowanych. Oprócz tego ZKP posiada bogaty w filmy kanał YouTube, gdzie znajdziemy wszystkie odcinki programu edukacyjnego „Kaszëbsczi dlô dozdrzeniałëch”, serię reportaży pt. „Skarby Kaszubskiej Nordy”, wykłady z ciekawymi ludźmi zaangażowanymi w rozwój kaszubszczyzny w ramach cyklu „Spotkania Kaszubskie” oraz materiały edukacyjne dla nauczycieli. Kanał YouTube Zrzeszenia wciąż się rozrasta i może pochwalić się obecnie ponad 4 tysiącami subskrybentów. W 2024 r. w ramach projektu „Telewizja Kaszubsko-Pomorska” relacjonujemy najważniejsze kaszubskie wydarzenia w regionie i podejmujemy tematy związane z kultywowaniem i promocją kaszubszczyzny. 13 Nagroda Bëlny Szkólny po raz czwarty uż od ponad 30 lat na terenie województwa pomorskiego w ofertach edukacyjnych wielu szkół znajdziemy przedmiot – język kaszubski. Ważną datą dla rozwoju edukacji kaszubskiej jest rok 1991. To właśnie wtedy uchwalono Ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, mocą której (art. 13) placówki oświatowe umożliwiają uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury (Dz. U. z 2016 r., poz. 1943, z późn. zm.). Dobry przykład, że warto działać na rzecz ochrony i rozwoju rodny mòwë dały w tym czasie dwie szkoły położone na dwóch różnych krańcach Kaszub: Szkoła Podstawowa na Głodnicy i Kaszubskie Liceum Ogólnokształcące w Brusach. Proces wprowadzania nauki kaszubskiego był trudny i powolny. Zaangażowane były weń różne środowiska: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Uniwersytet Gdański, Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku, Kuratorium Oświaty w Gdańsku czy Ministerstwo Edukacji Narodowej. Dzięki ich Laureat otrzymuje statuetkę Bëlny Szkólny (projekt: Aleksandra Miloch) oraz pamiątkowy dyplom (projekt: Wawrzyniec Samp). /// Fot. Paweł Wiczyński / archiwum ZKP 14 współpracy udało się wypracować warunki prawno-finansowe i wprowadzić nauczanie języka kaszubskiego na szeroką skalę. Od samego początku kluczową rolę w nauczaniu rodny mòwë odgrywają nauczyciele-kaszubiści. To dzięki ich pracy, bardzo często wykraczającej poza budynek szkoły, Gala wręczenia nagrody Bëlny Szkólny w 2023 r. dzieci i młodzież mogą /// Fot. Paweł Wiczyński / archiwum ZKP rozwijać swoje zainteresowania, poznawać miejsca, historie Wyróżnienia otrzymały: Lucyna Sorn (Mojeszcze nieznane, ale też często odkrywać sty), Stanisława Bastian-Brzezińska i Ewa na nowo piękno języka i kultury Kaszub. Świątek-Brzezińska (Brzeźno Szlacheckie). To nauczyciel inspiruje kolejne pokolenia W 2023 r. nagroda trafiła do Danuty Pioch młodych Kaszubów do zainteresowania ich (Mojusz), a wyróżnienia do Justyny Mikokulturą i historią, a nade wszystko rozbudza łajczyk (Lipusz) i Małgorzaty Leśniańskiej w nich potrzebę znajomości języka kaszub- (Zagórzyca). Przed nami IV edycja konkursu, której skiego i dumę z przynależności do naszej kaszubskiej wspólnoty. Dlatego Zrzeszenie patronują Ministra Edukacji Barbara NoKaszubsko-Pomorskie postanowiło uhono- wacka, Marszałek Województwa Pomorrować nauczycieli, którzy swoim zaangażo- skiego Mieczysław Struk oraz Pomorski waniem przyczyniają się do wszechstron- Kurator Oświaty Grzegorz Kryger. Kandynego rozwoju uczniów naszego regionu, datury zgłaszać można do 12 lipca 2024 r. a także zachowania i rozwoju języka oraz Szczegóły konkursu i regulamin na stronie kultury kaszubskiej, ustanawiając w 2020 r. www.kaszubi.pl Wręczenie nagród laureatowi oraz wynagrodę Bëlny Szkólny. Jej laureat – wyróżniający się swoją pracą dydaktyczną oraz różnionym odbędzie 7 września 2024 r. społeczną nauczyciel języka kaszubskiego podczas uroczystej gali z okazji Dnia Edukacji Kaszubskiej. Święto to zostało ustano– wyłaniany jest w drodze konkursu. Zwyciężczynią pierwszej edycji konkur- wione przez ZG ZKP w 2022 r. na pamiątsu została Felicja Baska-Borzyszkowska kę uchwalenia Ustawy z dnia 7 września (Brusy), a wyróżnienia trafiły do Elżbie- 1991 r. o systemie oświaty. To szczególny ty Bugajnej (Goręczyno) i Elżbiety Prycz- dzień dla nauczycieli kaszubistów, ale takkowskiej (Tuchom). W 2022 r. Komisja że dla wszystkich tych, dla których edukaKonkursowa, mając na względzie fakt, że cja kaszubska i rodnô mòwa są priorytetami w roku 2021 konkurs nie został ogłoszo- w pracy społecznej czy zawodowej. To ny (obostrzenia covidowe), jak również to, również okazja do spotkania się pedagogów że mijało wówczas 30 lat od ustanowienia i w ymiany doświadczeń, a także do prawnych podstaw wprowadzania eduka- podziękowania i podkreślenia roli szkólcji kaszubskiej, postanowiła, na zasadzie nëch kaszëbsczégò jãzëka w perspektywie wyjątku, przyznać tytuł dwóm nauczycie- zachowania i rozwoju języka kaszubskiego. lom: Wandzie Lew-Kiedrowskiej (StężyLucyna Radzimińska ca) i Witoldowi Bobrowskiemu (Głodnica). / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Żywe muzeum na wolnym powietrzu Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny im. Teodory i Izydora Gulgowskich we Wdzydzach zajmuje szczególne miejsce w historii europejskiego muzealnictwa skansenowskiego. Powstało w 1906 r. jako pierwsze takie miejsce na ziemiach polskich, aby chronić i utrwalać dziedzictwo kulturowe niezwykłej słowiańskiej grupy etnicznej zamieszkującej północne rejony Polski – Kaszubów. Dzięki charyzmatycznym założycielom – Teodorze i Izydorowi Gulgowskim realizującym tu oświatowe, społeczne, artystyczne i patriotyczne pasje – mała kaszubska wieś stała się znanym ośrodkiem rękodzieła oraz wzorem ochrony lokalnej kultury ludowej. Z ałożyciele muzeum zakupili od miejscowego gospodarza XVIII -wieczną chatę podcieniową i urządzili w niej ekspozycję typowych dla tego czasu sprzętów domowych i gospodarskich wraz z cenną kolekcją haftowanych czepców, obrazów malowanych na szkle i ceramiki. Gulgowscy zorganizowali warsztaty rękodzielnicze – głównie z zakresu haftu i plecionkarstwa, które angażowały biedną miejscową ludność dając jej zarobek, rozwijając wiele talentów, budząc i wzmacniając poczucie własnej odrębności kulturowej. Z czasem powstała osobna kategoria miejscowego przemysłu ludowego znana jako wdzydzkie rękodzieło artystyczne, firmowane przez twórczość jego projektantki Teodory Gulgowskiej. To ona dała początek tzw. haftowi kaszubskiemu, znanemu nam we współczesnej, nieco zmodyfikowanej, formie, uważanemu za symbol regionu i znak tożsamości jego mieszkańców. Plany rozwoju przerwała przedwczesna śmierć Izydora Gulgowskiego w 1925 r., jednak część z nich została zrealizowana współcześnie – m.in. przeniesienie i odbudowa kościoła ze wsi Swornegacie. Obecnie muzeum zajmuje 22 ha obszaru nad brzegiem jeziora Gołuń i przedstawia wybrane przestrzenie życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego wsi z uwzględnieniem zróżnicowania majątkowego, zawodowego oraz etnicznego dawnych mieszkańców Pomorza. Znajduje się tu niemal 60 budynków charakterystycznych dla wiejskiego krajobrazu Kaszub, Kociewia i Borów Tucholskich z okresu od XVII do XX w.: chałupy, często połączone w zagrody z budynkami gospodarczymi, dworki, warsztaty rzemieślnicze, tartak napędzany lokomobilą parową, kuźnia, młyny, szkoła, karczmy, kościoły, a nawet domki letniskowe i kiosk Ruchu z czasów PRL. Wiernie odtworzone wnętrza wraz z autentycznym wyposażeniem, czasowo uruchamiane urządzenia gospodarcze i przemysłowe przedstawiają realistyczny obraz dawnej wsi pomorskiej i nadają temu miejscu niezwykły klimat. Opowieści o dawnych i obecnych mieszkańcach uzupełniają wystawy tematyczne, m.in. poświęcona historii muzeum i kaszubskiej kulturze popularnej pt. „Zorze”, interaktywna ekspozycja dla dzieci (i nie tylko) pt. „Muzeum do zabawy?” czy ekspozycja dedykowana mieszkańcom wsi pt. „Wdzydzanie”. Piękne położenie muzeum i legenda jego założycieli przyciągają corocznie do Wdzydz dziesiątki tysięcy turystów spragnionych panującej tu nieśpiesznej atmosfery minionych lat. Jest to muzeum żywe, z bogatym kalendarzem wydarzeń inspirowanym regionalną tradycją. Na terenie parku etnografıcznego organizowane są pokazy dawnych rzemiosł i zawodów, imprezy plenerowe, warsztaty muzealne, widowiska obrzędowe, wystawy i kiermasze. Szczególnym wydarzeniem jest doroczny Jarmark Wdzydzki – największy na Pomorzu kiermasz rękodzieła i sztuki ludowej, który odbywa się od niemal pół wieku w trzeci weekend lipca. Zagroda z Nakli z k. XVIII w. /// Fot. Bartosz Stachowiak Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / 15 Gdzie odkryć niezwykłe dziedzictwo kulturowe Pomorza? FB: MuzeumWdzydze IG: muzeum_wdzydze YT: muzeum_wdzydze www.muzeum-wdzydze.gda.pl Wyróżnienie Sybilla 2023 dla wystawy w chałupie z Garcza Wystawę „Powrót do lat 70. w chałupie z Garcza” w Muzeum – Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach wyróżniono w kategorii „Nowe i zmodernizowane wystawy stałe” 44. Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2023. Chałupa, wybudowana w 1828 r., była częścią gospodarstwa położonego na terenie Kaszub środkowych. W latach 70. XX w. wdzydzkie muzeum wykupiło ją od ostatniego właściciela – Brunona Formelli. Prezentowana w obiekcie wystawa skupia się na człowieku, jego codziennych sprawach i zainteresowaniach, przy czym nie mitologizuje życia na wsi, pokazuje je takim, jakie było, kładąc akcent na codzienną krzątaninę wokół domu. Koncepcja wykonania ekspozycji odzwierciedlającej warunki życia ostatniego mieszkańca chałupy (lata 70. XX w.) wiąże się z konsekwentnym działaniem na rzecz dokumentowania procesów i zjawisk znikających z krajobrazu kulturowego Kaszub. Dzięki temu muzealna kolekcja systematycznie poszerza się o elementy charakterystyczne dla epoki PRL, a MKPE wychodzi poza stereotypową działalność przypisywaną muzeom typu skansenowskiego. W sytuacji, gdy w drugiej dekadzie XXI w. podejmowana jest dyskusja, czy lata 60., 70., 80. XX w. można i należy odtwarzać w polskich skansenach, twardo mówimy: tak! Chałupa gburska z Wdzydz /// Fot. Ewelina Karczewska-Luhm W tle drewniany kościół ze Swornegaci /// Fot. Ewelina Karczewska-Luhm Powrót do lat 70. XX w. w chałupie z Garcza /// Fot. Anna Borowska /// Dr Katarzyna Kulikowska 16 / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Reklama Reklama Wdzydze, 20-21 lipca 2024 roku OGRODY LITERATURY podczas 49. Jarmarku Wdzydzkiego Obiekt nr 16 Zagroda półgburska ze Skorzewa W programie: 1. spotkania z autorami najciekawszych publikacji kaszubskich 2. atrakcje dla najmłodszych 3. stoisko z nowościami książkowymi Szczegóły: kaszubi.pl Spotkanie jest realizowane w ramach projektu „Ogrody literatury” dofinansowanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji 18 Fundacja Wydawnictwa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego jest beneficjentem programu własnego Instytutu Książki „Certyfikat dla małych księgarni” / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Piechòwianie piją piwò w piątk Fragment rozmowy z prof. Edwardem Brezą (1932–2017), przeprowadzonej przez Dariusza Majkowskiego i Dušana-Vladislava Paždjerskiego (całość wywiadu-rzeki zamieszczona została w książce „W służbie nauki i kaszubszczyzny. Prof. Edward Breza” Dariusz Majkowski: Urodził się Pan 24 września 1932 r. w Kaliszu w powiecie kościerskim. Pańscy rodzice, Józef i Marta z domu Gruchała, byli Kaszubami. Czy w rodzinnym domu rozmawialiście na temat Kaszub i kaszubszczyzny? Edward Breza: Rzeczywiście, zarówno mama, jak i tata byli Kaszubami. Tata pochodził z parafii Lipusz, a mama z parafii Dziemiany i różnili się często w wymowie, co sobie wytykali. W mamy stronach mówiło się np. „psiechòwianie psiją psiwò w psiątk”, a u nas już w parafii Lipusz: „piechòwianie piją piwò w piątk”. Różnice były zatem dość wyraźne i tego typu wymowę sobie „wyrzucali”. Ja się temu z zainteresowaniem przysłuchiwałem. Tylko tyle pamiętam dziś z kaszubskich tematów w mojej rodzinie. Dušan Paždjerski: A jaki był stosunek mamy i taty do nauczania języka kaszubskiego dzieci przez rodziców? Czuli wobec tego jakiś opór, czy było to dla nich coś normalnego? EB: Myśmy mówili w domu po kaszubsku, to było zupełnie naturalne. Oczywiście w odmianach używanych przez naszych rodziców. Według Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, są cztery odmiany kaszubskiego: północ, środek, południe i potem tak zwane Zaborze. Natomiast u Friedricha Lorentza jest ponad 56 dialektów czy gwar w kaszubszczyźnie. To tak jak Derdowski pisał w Ò panu Czôrlińsczim co do Pùcka pò sécë jachôł: „(...) gôdają ù nas w kòżdi wsë jinaczi...”. Myśmy mówili w domu po kaszubsku, to było zupełnie naturalne – mówił redaktorom książki „W służbie nauki i kaszubszczyzny...” prof. Edward Breza. /// Fot. Artur Andrzej DM: Pan profesor mówił w odmianie mamy czy taty? To była kaszubszczyzna lipuska czy ta z „Psiechóc”? EB: Wie pan, więcej kontaktu z dziećmi ma jednak matka. Tata zarabiał, a mama prowadziła dom. Skoro nas było w domu sześcioro, to o pracy zawodowej nie można było marzyć. A tata zaangażowany był w robotę, bo na przykład, gdy skończył swoje żniwo, to szedł do sąsiadów pomagać. To była taka etyka, że jak są jeszcze snopy (przecież zboże kosami się kosiło), to trzeba pomóc sąsiadom, a mama też szła z grabiami, czy z „grablami”, jak to po kaszubsku się mówiło, i pomagała. Dopiero, gdy sąsiedzi już skończyli, to wtedy można było robić feierabend i odpocząć. DP: A rodzice nie mieli oporów, żeby wychodzić z domowym językiem kaszubskim gdzieś dalej? EB: Na ogół, gdy się spotykali z mówiącymi po polsku, to starali się mówić po polsku. Trochę się wstydzili kaszubszczyzny, to trzeba powiedzieć. Tata nie umiał po polsku, bo gdzie się miał nauczyć? Silił się jednak na polszczyznę i wtedy dziwolągi powstawały. Moja mama mówiła po kaszubsku i się nie krępowała (...). Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / DP: Czy rodzice dawali dzieciom jakieś wskazówki w tym względzie, np. gdzie mogą mówić po kaszubsku, a gdzie nie mogą? EB: Nie, nie ingerowali w nasz język. Jeżeli by ktoś przyniósł jakiś wyraz obcobrzmiący, to by się zainteresowali, bo „wiedzą sąsiedzi, jako kto siedzi”, chcieliby wiedzieć, gdzie ten wyraz usłyszeliśmy. Z sąsiadami przecież mówiło się po kaszubsku. Gdy pojawił się ktoś, kto inaczej mówił, budziło to zainteresowanie. Zwłaszcza ja miałem wyczulone ucho i często przezywałem ludzi według charakterystycznych cech mowy. Na przykład Piepiórka mówił „psiepsiórka”, i był przeze mnie przezywany Psiepsiórka. Może to był początek jakiejś predyspozycji językoznawczej? DM: Chciałbym też zapytać o Pańską edukację w czasie okupacji, bo uczęszczał Pan wówczas do niemieckiej szkoły. EB: Ponieważ myśmy byli Eingedeutsch, to chodziliśmy do szkoły w Kaliszu. Były dwie panie, a właściwie panny: Fräulein Ruth i Fräulein Engler. Fräulein Ruth uczyła w młodszych klasach, a Engler w starszych. Engler była ludzka, miła i sympatyczna, a ta 19 druga była straszna. Uczniami były dzieci Volksdeutschów i Eingedeutschów. Był taki Kozikowski, to był bardzo gorliwy człowiek, katolik i go tak przekabacili, że został policjantem niemieckim i zmienił nazwisko na Kozler. Jego dzieci, córki, zawsze nas zdradzały, donosiły, że nie mówimy po niemiecku: „Fräulein Lehrerin, er hat polnisch gesprochen” [Panno nauczycielko, on mówi po polsku], a myśmy nie mówili po polsku, tylko po kaszubsku gadaliśmy na przerwach, no ale to było traktowane jak mówienie po polsku. No i wtedy Fräulein Ruth biła po rękach. Przyjeżdżał też instruktor z Dziemian, z Hitlerjugend. Tata powiedział: „Absolutnie, żebyście się do Hitlerjugend nie zapisali” i bił nas, jeśli zostawaliśmy na spotkaniach. No to nauczyciele nas w drewutni zamykali, żebyśmy nie uciekali. Instruktor siadał na przedzie w krótkich portkach (…). No, ale w każdym razie trzeba było zostawać. DP: A ile lat Pan chodził do tej szkoły? EB: Prawie do wyzwolenia. Przyznam się, że Gmina Linia Gmina Linia to malowniczy skrawek ziemi powiatu wejherowskiego, położony w sercu Szwajcarii Kaszubskiej. Piękno gminy tworzą wspaniałe lasy i jeziora będące nieodłącznym składnikiem kaszubskiego krajobrazu. Wymienić tu należy Jezioro Potęgowskie, Czarne, Miłoszewskie, Strzepcz, Morzyc, Trepczykowo, Niepoczołowickie, Folwarczne i Jezioro Lewinko. Na terenie Gminy Linia podziwiać można piękną pradolinę rzeki Łeby, której wody meandrują na kilkukilometrowej przestrzeni od wsi Nowa Huta poprzez Miłoszewo, Strzepcz aż do wsi Tłuczewo oraz rzekę Bolszewkę. Na trasach wycieczkowych w Gminie Linia znajdują się liczne i ciekawe atrakcje turystyczne i zabytki między innymi kościoły, kurhany, dworki, kaszubskie drewniane domy. Wykorzystując bezcenne walory przyrodnicze i wsłuchując się w potrzeby lokalnych wspólnot konsekwentnie realizujemy projekty, aby naszym mieszkańcom żyło się lepiej. 20 ja polubiłem tę moją Fräulein Engler. Jak już przed wyzwoleniem one uciekły, znaczy odeszły ze szkoły, to ja płakałem, bo chciałem iść do szkoły. Tak to mi się podobało, lubiłem się uczyć, chociaż, to trzeba też powiedzieć, szkoła wsączała jad w serca dzieci. Był np. obowiązek pozdrawiać każdego Niemca słowami: „Heil Hitler”. Raz szliśmy z mamą z Dziemian z kościoła, a pod mostem jedzie wolniuśko esesman i ja do niego: „Heil Hitler”. On zatrzymał się. „Aus diesem Jungchen wird hausen etwas werden” [Z tego chłopczyka jeszcze coś wyrośnie]. Mamie to się bardzo nie podobało, no ale tak nas w szkole uczono i tak miało być. identycznie. „Ładnie, zaraz widać, że ma matematyczne oczy” – usłyszałem. I zostałem przyjęty. DM: Skończył Pan szkołę, już polską, w 1948 r. w Lipuszu i trafił potem do kościerskiego Liceum Ogólnokształcącego. EB: Tam był egzamin. Miałem wielkie szczęście, bo na egzaminie wstępnym z matematyki było dzielenie ułamków, a ja w ogóle do tej pory nie słyszałem o ułamkach. Ktoś przede mną zapytany o to samo, powiedział: „To jest proste. Tak na krzyż to się mnoży”. Kiedy przyszła moja kolej, odpowiedziałem Reklama 13 i 14 czerwca br. w Gminnym Domu Kultury w Lini odbyło się podsumowanie XXIX Edycji Ogólnopolskiego Konkursu Haftu Kaszubskiego im. Edmunda Szymikowskiego. Konkurs, co roku jest okazją do spotkania się miłośników haftu, zarówno wspierających jak i tych, dla których kultura regionalna odgrywa wielką rolę w życiu codziennym. Zapraszamy wszystkich zainteresowanych na wystawę, która potrwa do połowy lipca br. 1 września zapraszamy na dożynki gminne na plac przy jeziorze w Strzepczu, a 22 września na XVIII Wojewódzki Bieg Przełajowy Terenami Kaszubskiego Parku Krajobrazowego / Rajd Nordic Walking „Z kijami po zdrowie”. Gmina Linia potrafi zauroczyć, ale też pozytywnie zaskoczyć! / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Reklama Kaszubskie geny gdańskiej aktorki do mojej babci, tj. mamy mamy – Jadwigi Cygert, u której moi rodzice mieszkali, zanim wyjechali do Gdańska. Była to niezwykła kobieta! Chociaż mała dziesięcioro własnych dzieci, po śmierci swojej siostry przysposobiła dwoje kolejnych. Ona opiekowała się domem, a dziadek Stanisław – szewc z zawodu – na niego zarabiał. Joanna Kreft-Baka jest absolwentką Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie – Wydziału we Wrocławiu /// Fot. Tomasz Kamiński / archiwum Teatru Wybrzeże w Gdańsku Z Joanną Kreft-Baką, aktorką Teatru Wybrzeże, rozmawia Iwona Joć-Adamkowicz – Zaskoczyła mnie Pani, Pani Joanno. Gdy przeczytałam w jednej z informacji, że urodziła się Pani w Kościerzynie, byłam przekonana, że również w niej przez jakiś czas Pani mieszkała… – I tu pomyliła się Pani (uśmiech). Miałam roczek, gdy moi rodzice przeprowadzili się z Kościerzyny do Gdańska. Mój tata, Jerzy, rodowity Kaszuba, z zawodu technik-elektryk, został zatrudniony w Zakładach Naprawy Taboru Kolejowego. Opuściliśmy więc rodzinne miasto i zamieszkaliśmy na Przeróbce, dzielnicy Gdańska położonej blisko plaży, w wieżowcu. – Mieszkanie w wieżowcu to nie lada kontrast względem warunków mieszkaniowych w Kościerzynie, gdzie dominowało wówczas budownictwo jednorodzinne, kamienice i czteropiętrowe bloki. 22 – O, tak. I niełatwo było taki wielkomiejski styl życia moim rodzicom oswoić. Doskonale pamiętam, jak moja mama Ewa kisiła w naszym mieszkaniu w beczce kapustę. – A z potraw regionalnych – jakie wyczarowywała Pani mama w Waszej kuchni? – Oprócz zylca (zimnych nóżek) w domu gotowało się bardzo często prażynki, czyli śledzie z ziemniakami oraz cebulą, do tego z dużą ilością pieprzu, zapiekane w piekarniku. Smażyło się także ruchanki. Zylca nie robię, ale ruchanki i prażynki tak. Robię także śledzie w śmietanie z cebulką i jabłkiem i podaję je z gorącymi ziemniakami . W Kieleckiem, skąd pochodzi mój mąż, to nie do pomyślenia (uśmiech). – Pani rodzice na pewno odwiedzali rodzinne strony. – I to często. Zwłaszcza mama, bo tata dużo pracował, która w podróż PKS-em do Kościerzyny zazwyczaj zabierała mnie. Jeździłyśmy – Czy w domu babci mówiło się po kaszubsku? – I po kaszubsku, i spolszczonym kaszubskim, i po polsku (śmiech). Zwłaszcza gdy spotykali się tam znajomi, przyjaciele, rodzina… Bez okazji, po prostu. A robili to często. I bezinteresownie pomagali sobie nawzajem. Tę spontaniczność spotkań i rozmów wspominam z sentymentem do dziś. We współczesnym zabieganym świecie trudno o takie relacje. Dom babci był i nadal jest domem otwartym, schludnym, pełnym radości, a jego domownicy odpowiedzialni i uczciwi. Równie gościnna, schludna, pracowita i pełna ciepła była moja mama, co pokazuje jak wiele człowiek czerpie od swojej rodziny. W moim obecnym miejscu zamieszkania Kaszuby przypomina mi woreczek do chleba z motywami kaszubskimi – pamiątka po babci, w której domu obecna była też porcelana kaszubska, haftowane w motywy kaszubskie obrusy, a nawet wyszywana nimi pościel. – Jakie sceny pamięta Pani z pobytów w rodzinnym mieście? – Przede wszystkim mam w pamięci zdjęcia z czasów, gdy w Kościerzynie mieszkaliśmy – ukazujące najpierw mnie w wózku, a następnie jak biegam po babcinym ogródku i z mamą czytającą mi książkę. Gdy na nie patrzę, mam wrażenie jakbym te chwile dobrze pamiętała. Bo też działy się one w pięknym otoczeniu – w ogrodzie babci, który był pełen kwiatów i owoców. Dziś w domu babci mieszka wujek Ryszard (najmłodszy z rodzeństwa mamy) z ciocią Lidzią oraz ich dorosłą córką z rodziną. Pamiętam szukanie zajączka wielkanocnego w babcinym ogrodzie i wakacje w Kościerzynie – spędzanie czasu nad Jeziorem Gałęźnym, niekończące kąpanie się w nim. Jeździłam również z rodzicami do Gołubia, nad Jezioro Dąbrowskie. A po latach mama wzięła w ajencję, na trzy kolejne letnie sezony, ka- / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW wiarnię we Wdzydzach, w której pracowałam, kiedy byłam w klasach siódmej i ósmej szkoły podstawowej oraz w pierwszej klasie liceum. Już na studiach trafiłam do Wdzydz razem z Mirkiem, moim przyszłym mężem. Jakże byłam zaskoczona, gdy pewien pan i pani z kiosku, w którym sprzedawano piwo kuflowe, rozpoznali mnie, miło witając. Kolejny raz zawitałam we Wdzydzach jako aktorka Teatru Wybrzeże. Reżyser Jan Skotnicki w tamtejszym skansenie w 1990 r. nagrywał widowisko telewizyjne „Gody weselne”. – A dziś – często wraca Pani na Kaszuby? – Ciągnie mnie w tym kierunku całe życie. Uwielbiam krajobraz Kaszub: pagórki, jeziora, rzeki, lasy, bory, zapach igliwia. Z młodszym synem udało mi się nawet przepłynąć kajakiem trochę kaszubskich rzek: Brdę, Wdę, Gwdę, Zbrzycę, Graniczną, Trzebiochę, Pilicę, Wierzycę, Słupię i Łupawę. Przez jakiś czas mieszkałam z rodziną w Otominie, teraz – choć wróciliśmy do Gdańska – mamy działkę na pograniczu kociewsko-kaszubskim. Mój syn Łukasz mieszka na Kaszubach, w Lniskach, a ja i Mirek chętnie pokazujemy je naszemu siedmioletniemu wnukowi – rok temu spędziliśmy wakacje w Grzybowie za Kościerzyną, a w tym roku wybieramy się do Słowińskiego Parku Narodowego na rowery. Oboje z mężem uwielbiamy wyprawy rowerowe po Kaszubach. Organizuje je Mirek. Lubimy podążać Wzgórzami Szymbarskimi i penetrować okolice Wejherowa. Na trasie zawsze musi się znaleźć punkt niezwykle dla mnie ważny – jezioro, w którym podczas letnich dni można się w czasie eskapady wykąpać. Jezioro jest obowiązkowym punktem programu. Joanna Kreft-Baka (1964– ) – aktorka teatralna i filmowa. Absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie – Wydział we Wrocławiu (1988). Debiutowała 10 lutego 1985 r. rolą Krysi w „Historii” Witolda Gombrowicza w reż. Jacka Bunscha na scenie Teatru Polskiego we Wrocławiu. Występowała w teatrach: Polskim we Wrocławiu (1985–1986) i Muzycznym im. Danuty Baduszkowej w Gdyni (1995–1996). W latach 1987–1989 pracowała w Teatrze im. C.K. Norwida w Jeleniej Górze. Od 1989 r. jest aktorką Teatru Wybrzeże w Gdańsku. W 2013 r. uhonorowana Nagrodą Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury. Od 1988 r. jest żoną aktora Mirosława Baki. - Dziękuję za rozmowę. Reklama Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / 23 Znani z ziemi kościerskiej Tadeusz Bolduan (1930–2005) – urodzony w Kościerzynie dziennikarz, publicysta i działacz kaszubski. Syn Teodora, przedwojennego burmistrza Wejherowa, brat Rajmunda. Współtwórca Zrzeszenia Kaszubskiego, później Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. W latach 50. obrońca Słowińców na łamach prasy, z którymi związana była jego rodzina. W latach 1957–1961 redaktor naczelny dwutygodnika „Kaszëbë”. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. redaktor naczelny miesięcznika „Pomerania”. Kanclerz Kapituły Medalu św. Wojciecha i Medalu Księcia Mściwoja II, ustanowionych w 1996 r. przez Radę Miasta Gdańska. Posiadacz tytułów: Zasłużony Ziemi Wejherowskiej, Zasłużony Ziemi Gdańskiej, laureat Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury). Zmarł na skutek obrażeń odniesionych podczas potrącenia przez samochód na ulicy Sopotu. Teodor Bolduan (1902–1939) – urodzony w Kościerzynie samorządowiec, w latach 1933–1939 burmistrz Wejherowa, ojciec Tadeusza i Rajmunda. Pochodził z rodziny kupieckiej. Po ukończeniu szkoły podstawowej podjął pracę, kończąc jednocześnie szkołę zawodową. Następnie przeniósł się do Torunia, gdzie pracował w sklepie żelaznym Leona Czempisza. Po odbyciu służby wojskowej w Grudziądzu wrócił do Kościerzyny i rozpoczął pracę (jako pracownik kontraktowy) w starostwie. W tym też czasie jako wolny słuchacz zdał maturę. W 1933 r. przeniesiony służbowo do Wejherowa i mianowany tymczasowym burmistrzem miasta. W następnym roku zatwierdzony na stanowisko zawodowego burmistrza. W tym czasie pełnił również funkcję sekretarza Związku Miast Polskich oraz był członkiem Polskiego Związku Zachodniego. 2 września 1939 r. aresztowany przez gestapo. Najpierw torturowany i poniżany, w październiku tego roku rozstrzelany przez wejherowskich Niemców w lesie pod Zamkową Górą. Ekshumowany w 1946 r., spoczął na cmentarzu w rodzinnej Kościerzynie. Edward Breza (1932–2017) – więcej na str. 19 Olimpia Breza (2002– ) – więcej na str. 28 Jerzy Ciepliński (1950– ) – trener piłki ręcznej, m.in. reprezentacji Polski seniorek, zdobywca tytułu mistrza Polski ze Startem Elbląg (1992) i AZS-AWFiS Gdańsk (2004), a także trzech srebrnych i sześciu brązowych medali mistrzostw Polski kobiet. W młodości grał w koszykówkę w Kaszubii Kościerzyna. Ukończył studia w Wyższej Szkole 24 Wychowania Fizycznego w Gdańsku. Karierę zawodową rozpoczął w Wyższej Szkole Inżynierskiej w Koszalinie, gdzie prowadził żeńską drużynę AZS Koszalin, występującą w II lidze. W 1982 r. został trenerem kobiecej drużyny Startu Elbląg. W latach 1991–1993 II trener reprezentacji Polski seniorek. W latach 1994– 2000 I trener reprezentacji Polski seniorek. Ponadto z akademicką reprezentacją Polski wywalczył srebrny medal akademickich MŚ w 1996 r. i złoty medal akademickich mistrzostw świata w roku 2006. Od 1994 r. wykładowca (od 2006 r. w stopniu doktora) na Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku. Patryk Dobek (1994– ) – lekkoatleta specjalizujący się w biegach na 400 m i 400 m przez płotki, od 2021 r. biega także na średnich dystansach. Brązowy medalista olimpijski z Tokio w 2020 r. w biegu na 800 m. W 2011 r. został brązowym medalistą Mistrzostw Świata Juniorów Młodszych, a w 2015 r. zdobył złoty medal w biegu na 400 m przez płotki oraz srebrny medal ze sztafetą 4 × 400 m na młodzieżowych mistrzostwach Europy w Tallinnie. Jest olimpijczykiem z Rio 2016 (w biegu na 400 m przez płotki w Rio odpadł w eliminacjach). Medalista mistrzostw Polski na różnych dystansach w różnych kategoriach wiekowych. Mistrz Europy na 800 m w Halowych Mistrzostwach Europy w Toruniu 2021. W 2021 r. na igrzyskach olimpijskich zdobył brązowy medal w biegu na 800 m z czasem 1:45:39. W 2021 odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Żołnierz Marynarki Wojennej RP. Gustav Flatow (1875–1945) – urodzony w Kościerzynie niemiecki gimnastyk, dwukrotny olimpijczyk. W 1896 r. wystąpił na Letnich Igrzyskach Olimpijskich. Zdobył dwa złote medale: w kategorii ćwiczenie na drążku drużynowo oraz w ćwiczeniach na poręczach drużynowo. Cztery lata później brał udział w igrzyskach w Paryżu. Zginął w niemieckim obozie koncentracyjnym Theresienstadt w Terezinie. Radosław Julian Flisikowski (1975–2023) – ceniony w Kościerzynie lekarz chirurg urolog i flebolog oraz społecznik i propagator zdrowego stylu życia. Od 2000 r. pracował w Szpitalu Specjalistycznym w Kościerzynie, w 2008 r. zdobył specjalizację z chirurgii ogólnej, a w 2018 r. zdał egzamin FEBU z urologii. Skończył też liczne kursy i szkolenia w zakresie żywienia pozajelitowego i dojelitowego. Ponad dziesięć lat pracował w firmie NUTRIMED i wspólnie z Markiem Włodarczakiem zorganizowali od podstaw na wysokim poziomie systemową opiekę dla pacjentów żywieniowych. Współzałożyciel Klubu Morsów „Forrest Gump” w Kościerzynie i maratończyk. Zginął potrącony na przejściu dla pieszych, w trakcie ostatniego długiego biegu przed maratonem w Nowym Jorku. Józef Groth (1903–1942) – urodzony w Kościerzynie nauczyciel w szkołach polskich w Niemczech, działacz oświatowy i harcerski. W 1924 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie w Ko- ścierzynie; w 1931 r. zdał w Poznaniu drugi egzamin pedagogiczny i uzyskał kwalifikacje zawodowe. W latach 1929–1936 nauczyciel w polskich szkołach w Niemczech, m.in. w Drożyskach Wielkich, Małych Podmoklach, a w latach 1936–1939 na Warmii w katolickiej szkole polskiej w Nowej Kaletce k. Butryn. Działacz Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. W 1939 r. aresztowany przez Niemców. Był więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych Hohenbruch, Sachsenhausen i Dachau, w którym zmarł 19 maja 1942 r. Jest patronem Szkoły Podstawowej w Nowej Kaletce oraz ulicy w Olsztynie. Ireneusz Grulkowski (1979– ) – urodzony w Kościerzynie fizyk, doktor habilitowany nauk fizycznych, specjalizuje się w fizyce doświadczalnej, akustooptyce oraz biooptyce, nauczyciel akademicki Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Absolwent w 2003 r. studiów z fizyki (specjalność: fizyka biomedyczna) na Wydziale Matematyki, Fizyki i Informatyki Uniwersytetu Gdańskiego (praca magisterska: Soczewka akustooptyczna jako skaner w optycznej tomografii koherencyjnej (OCT). W 2005 r. uzyskał dyplom z biotechnologii na Międzyuczelnianym Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i gdańskiej Akademii Medycznej. Od 2007 r. doktor, od 2016 r. doktor habilitowany (habilitację uzyskał w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika). Od 2008 r. adiunkt w Zakładzie Biofizyki i Fizyki Medycznej Instytutu Fizyki UMK w Toruniu. Teodora Gulgowska (1860–1951) – malarka, aktywistka społeczna, animatorka kaszubskiej kultury i sztuki ludowej, żona Izydora Gulgowskiego. Absolwentka studiów malarskich w Berlinie w szkole Wilhelma Adolha Lettego (Lettehaus), gdzie poznała również współczesną sztukę stosowaną, w tym grafikę użytkową, zdobnictwo i hafciarstwo. W 1906 r. wraz z mężem założyła pierwsze na terenie Polski, i jedno z pierwszych na świecie, „muzeum na wolnym powietrzu” – Muzeum Wiejskie we Wdzydzach, w którym prezentowali zgromadzone w okolicy sprzęty gospodarstwa domowego, przedmioty użytkowe oraz obrazy na szkle czy bogato zdobione elementy stroju ludowego. Po śmierci męża w 1925 r. samotnie prowadziła muzeum, które, zgodnie z życzeniem Izydora, przekazała w 1929 r. państwu polskiemu. Była jedynym kustoszem i walczyła o jego utrzymanie aż do tragicznego pożaru w 1932 r. Odbudowę spalonej chałupy muzealnej sfinansował jej siostrzeniec Witold Kukowski z Kolibek. Izydor Gulgowski (1874–1925) – nauczyciel, współzałożyciel Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Kartuzach, poeta kaszubski, dziennikarz, publicysta, porucznik Wojska Polskiego, współtwórca wraz z żoną Teodorą skansenu we Wdzydzach. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego w Tucholi został nauczycielem w szkołach w Dzierżążnie, Konarzynach oraz we Wdzydzach. Był także etnografem, propagatorem kultury i sztuki kaszubskiej, / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW pisarzem, autorem artykułów i rozpraw, a także współtwórcą Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Kartuzach. W 1921 r. założył i prowadził w Kościerzynie szkołę gospodarczo -przemysłową. Istnieje Szlak im. Izydora Gulgowskiego – upamiętniająca go trasa turystyczna w Borach Tucholskich, dotychczas wytyczona jedynie w swoim odcinku północnym (7,5 km) – między Wdzydzami a Olpuchem (na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny). Planowane jest jej wyznaczenie aż do Iwiczna, miejsca urodzenia Gulgowskiego. Leon Heyke (1885–1939) – duchowny katolicki, członek Koła Kaszubologów w Seminarium Duchownym w Pelplinie, poeta, pisarz i publicysta kaszubski, nauczyciel i wychowawca młodzieży. Stałe miejsce pracy i posługi znalazł w Kościerzynie, gdzie w latach 1920–1935 był kapelanem i nauczycielem religii (prefektem) oraz francuskiego w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim, a po jego likwidacji – w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. J. Wybickiego, które zajęło jego budynek. Uczył też w Państwowej Szkole Ćwiczeń przy seminarium, prowadził kółka, organizował widowiska i uroczystości, a od 1924 r. do wojny prowadził szkolną Sodalicję Mariańską. Z wielką pasją opowiadał uczniom o historii i kulturze Kaszub. Wychował rzesze ludzi oddanych regionowi i kaszubszczyźnie. Hilary Jastak (1914–2000) – więcej na str. 10. Marian Kallas (1938–2020) – urodzony w Kościerzynie historyk specjalizujący się w historii administracji oraz historii państwa i prawa polskiego, profesor nauk prawnych. Absolwent studiów historycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Następnie nauczyciel w Wyższej Szkole Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii oraz w I Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. W 1962 r. zatrudniony jako asystent na Wydziale Prawa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1968 r. uzyskał na tej uczelni stopień naukowy doktora. Od 1975 r. doktor habilitowany, a od 1992 r. profesor nauk prawnych (od 1997 r. profesor zwyczajny). W latach 1989– 1991 ekspert Komisji Konstytucyjnej Senatu RP. Do 2004 r. wykładowca na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pracował także na Akademii Teologii Katolickiej, w Wyższej Szkoły Menadżerskiej w Warszawie, a także w Wyższej Szkole Finansów i Zarządzania w Warszawie. Benedykt Karczewski (1926–2019) – inżynier chemii technicznej po Politechnice Wrocławskiej i Akademii Górniczo-Technicznej w Krakowie. Urodził się w Kolonii w powiecie kartuskim i tu ukończył szkołę powszechną. Na macierzystej uczelni wyższej we Wrocławiu obronił rozprawę doktorską. W latach 1973– 1992 pierwszy zastępca dyrektora ds. Technicznych w Zakładach Porcelany Stołowej „Lubiana” w Łubianie na Kaszubach. Jest twórcą porcelany kaszubskiej. Przez 28 lat (1982?2010) był czynnym członkiem Kaszubskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Kościerzyna”, pełniąc w nim funkcję wiceprzewodniczącego Zarządu oraz konsultanta do spraw poprawności wysławiania się w języku kaszubskim. Pasją Benedykta Karczewskiego było też pisarstwo. Napisał i wydał piętnaście tomików wierszy w języku kaszubskim, opublikował również dwa tomiki kaszubskich przysłów i anegdot. Józef Knut (1938–1997) – urodzony w Borowcu k. Kościerzyny bokser. Jego pierwszym klubem w karierze była Gedania Gdańsk, następnie w trakcie odbywania służby wojskowej walczył w barwach Zawiszy Bydgoszcz, a po skończeniu służby wojskowej został zawodnikiem Wybrzeża Gdańsk. Startując w mistrzostwach Polski, wywalczył mistrzostwo Polski w 1962 r. i wicemistrzostwo w 1961 r. w kategorii półśredniej oraz brązowe medale w 1963 r. w wadze półśredniej i 1964 r. w lekkośredniej. Był dwukrotnym mistrzem Spartakiady Gwardyjskiej – w 1961 i 1962 r. – w wadze półśredniej, wicemistrzem w 1968 r. w kategorii lekkośredniej oraz dwukrotnie brązowym medalistą tego turnieju w 1964 i 1965 r. w wadze półśredniej. W latach 1961–1964 jedenastokrotnie wystąpił w reprezentacji Polski, odnosząc osiem zwycięstw przy trzech porażkach. Jerzy Knyba (1932–2010) – urodzony w Nowej Wsi Królewskiej, zmarły w Kościerzynie historyk, badacz kultury i historii Kaszub, nauczyciel, działacz społeczny. Dzieciństwo i młodość spędził w powiecie puckim. Ukończył z wyróżnieniem studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, po czym podjął pracę nauczyciela historii i łaciny w liceum w Kościerzynie. Był w nim również zastępcą dyrektora i przez 12 lat dyrektorem. W 1977 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. Aktywnie uczestniczył w działalności społecznej na rzecz miasta i regionu. W liceum stworzył izbę regionalną i izbę pamięci narodowej, które stały się zalążkiem Muzeum Ziemi Kościerskiej. W 1965 r. zainicjował rozbudowę skansenu we Wdzydzach. Był autorem publikacji: „Józef Wybicki – życie i działalność patriotyczna”, „Budownictwo ludowe na Kaszubach”, „Wspomnienia wpisane w historię małej ojczyzny – Kaszub”. Współinicjator budowy pomnika Józefa Wybickiego w Kościerzynie. Honorowy obywatel Kościerzyny. Faustyna Kotłowska (2001– ) – urodzona w Kościerzynie mieszkanka Małego Klincza, niepełnosprawna lekkoatletka specjalizująca się w konkurencjach rzutowych, srebrna i brązowa medalistka mistrzostw świata, brązowa medalistka mistrzostw Europy. Występuje w klasyfikacji F64. W marcu 2016 r. uległa wypadkowi, który spowodował poważne obrażenia lewej kończyny dolnej. W 2017 r. w technikum budowlanym wypatrzył ją nauczyciel wf Leszek Zblewski (były średniodystansowiec, reprezentant Polski, trener Daniela Peka, dwukrotnego wicemistrza paraolimpijskiego). Obecnie reprezentuje klub GZSN START Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / Gorzów Wlkp. Studiuje fizjoterapię na Wydziale Kultury Fizycznej poznańskiej Akademii Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wielkopolskim. Joanna Kreft-Baka (1964– ) – więcej na str. 22 Marek Kulas (1963– ) – urodzony w Kościerzynie kolarz szosowy, zwycięzca Tour de Pologne w 1986 r. Był zawodnikiem klubu Flota Gdynia. Uzyskał wicemistrzostwo Polski w szosowym wyścigu drużynowym (1986) i brązowy medal w mistrzostwach Polski w wyścigu parami (1985). W 1989 r. został członkiem pierwszej polskiej grupy kolarskiej EXBUD Kielce. Następnie był zawodnikiem zespołów Diana-Colnago i La William. Trzykrotnie wystąpił w wyścigu szosowym ze startu wspólnego na mistrzostwach świata w kolarstwie zawodowców. Jego największe sukcesy indywidualne w kolarstwie zawodowym to etapowe zwycięstwa w wyścigach Harald Sun Tour i Wyścig Dookoła Dolnej Austrii (1992) oraz drugie miejsce w wyścigu Paryż-Bourges (1991). Teresa Lasowa (1950– ) – wieloletnia dyrektor Muzeum – Kaszubskiego Parku Krajobrazowego we Wdzydzach. Absolwentka etnografii na Uniwersytecie Wrocławskim. Od 1974 r. pracownik w Stacji Gromadzenia Dóbr Kultury i Upowszechniania Wiedzy o Regionie w Pucku (przekształconej w 1980 r. w Muzeum Ziemi Puckiej) jako kierownik Działu Etnografii. Od 1988 r. starszy kustosz w Muzeum – Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach. Członkini Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, w którym pełniła różne funkcje – wiceprezesa Oddziału Gdańskiego, prezesa, zasiadała też w Zarządzie Głównym. Także członkini – założycielka Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce (1998 r.), pełniąca w nim funkcje wiceprezesa (1998–2009) oraz prezesa (od 2009 r.). Od 1995 r. członek Związku Europejskich Muzeów na Wolnym Powietrzu AEOM (organizacji stowarzyszonej z ICOM). Laureatka Medalu im. Gulgowskich, Pomorskiej Nagrody Artystycznej oraz Srebrnego Medalu Gloria Artis. Tadeusz Linkner (1949– ) – historyk literatury, publicysta i działacz społeczny, wieloletni pracownik Uniwersytetu Gdańskiego – profesor zwyczajny nauk humanistycznych, doktor habilitowany literaturoznawstwa. Ukończył szkołę podstawową w Odrach, następnie Liceum Pedagogiczne w Kościerzynie. W latach 1967–1969 pobierał naukę w dziennym Studium Nauczycielskim w Bydgoszczy, a od 1970 do 1974 r. studiował filologię polską na Uniwersytecie Gdańskim. W latach 1969–1973 był nauczycielem w szkołach podstawowych w Będźmierowicach (pow. chojnicki) i Tropiszewie (pow. malborski), a w latach 1973–1983 w szkołach średnich w Kościerzynie i Ozorkowie (pow. Łęczyca). Po obronie doktoratu w 1983 r. zatrudniony został na Uniwersytecie Gdańskim. W 1993 r. habilitował się, w 1996 r. został profesorem UG, w 2004 r. profesorem tytularnym, zaś w 2007 r. profesorem zwyczajnym. Zajmuje się literaturą Młodej Polski, mitologią słowiańską w literaturze, krytyką literacką, edytorstwem oraz tematyką regionalną. Honorowy obywatel Kościerzyny. 25 Abraham Lissauer (1832–1908) – urodzony w Kościerzynie niemiecki lekarz, antropolog i archeolog pochodzenia żydowskiego. Absolwent gimnazjum w Żaganiu i Gdańsku. Studiował na uniwersytecie w Berlinie: początkowo filozofię, później prawo, a następnie medycynę, którą ukończył na Uniwersytecie Wiedeńskim. W latach 1856–1863 pracował jako lekarz w Lidzbarku i Nidzicy, następnie przeniósł się do Gdańska, gdzie otworzył prywatną praktykę lekarską. Dodatkowo 1867–1869 zatrudniony w gdańskim Instytucie Położniczym. W latach 1871–1879 piastował stanowisko doradcy nadburmistrza Leopolda von Wintera oraz konsultanta przy budowie miejskich wodociągów. Był działaczem i od 1887 pierwszym prezesem Zachodniopruskiej Izby Lekarskiej w Gdańsku. Wolny czas poświęcał swojej pasji – archeologii, antropologii i etnologii. Prowadził badania wykopaliskowe na Pomorzu Gdańskim, m.in. w Odrach w Borach Tucholskich i w Oliwie koło Gdańska. Andrzej Łosiński (1957– ) – urodzony w Kościerzynie generał brygady Sił Zbrojnych RP. Absolwent, Szkoły Podstawowej w Wielkim Klinczu i Liceum Ogólnokształcącego w Kościerzynie, następnie Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Obrony Przeciwlotniczej w Koszalinie. W latach 1987–1990 studiował w Akademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych PRL, a w 1997 r. ukończył studia podyplomowe w Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Był m.in. szefem Oddziału Szkolenia 3 KOPow, dowódcą 61. Skwierzyńskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej, dowódcą 1 Śląskiej Brygady Rakietowej Obrony Powietrznej. W 2012 r. przeniesiony do rezerwy. Odznaczony m.in. Brązowym Krzyżem Zasługi, Lotniczym Krzyżem Zasługi, złotym, srebrnym i brązowym medalami „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” oraz złotym medalem „Za zasługi dla obronności kraju”. Aleksander Majkowski (1876–1938) – urodzony w Kościerzynie kaszubski pisarz, dziennikarz, poeta i dramaturg, działacz społeczny, kulturalny, polityczny, doktor medycyny i lekarz. W Kościerzynie ukończył szkołę ludową i uczęszczał do niemieckiego progimnazjum. Dzięki stypendium Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie przeniósł się na dalszą naukę do gimnazjum w Chojnicach. Studia medyczne odbywał w Greifswaldzie (Gryfii) i Monachium. W 1904 r. otrzymał tytuł doktora, odbył roczną praktykę lekarską w szpitalu w Gdańsku, a w 1906 r. przeniósł się do Kościerzyny. Potem mieszkał w Sopocie, a na końcu w Kartuzach. Wszędzie działał na niwie regionalnej i narodowej. Od listopada 1908 r. wydawał miesięcznik „Gryf. Pismo dla spraw kaszubskich”. W 1912 r. w Gdańsku założył Towarzystwo Młodokaszubów. W 1913 r. stworzył Muzeum Kaszubsko-Pomorskie w Sopocie. W 1914 r. wcielony jako lekarz do armii pruskiej. Już w Kartuzach, rozczarowany nie taką niepodległością o jaką walczył oraz z powodu recesji, niepowodzeń i problemów zdrowotnych, odsunął się od życia publicznego, skupiając się na pracy zawodowej i literackiej. Patronował poczynaniom Aleksandra Labu- 26 dy i Jana Trepczyka, którzy w 1929 r. założyli w Kartuzach Zrzeszenie Regionalne Kaszubów. Później współpracował z ich pismem „Zrzesz Kaszëbskô”. W 1938 r. drukiem ukazała się jego powieść w j. kaszubskim „Życie i przygody Remusa”. Henryk Muszyński (1933– ) – urodzony w Kościerzynie duchowny rzymskokatolicki, profesor nauk teologicznych, biskup pomocniczy chełmiński w latach 1985–1987, biskup diecezjalny włocławski w latach 1987–1992, arcybiskup metropolita gnieźnieński w latach 1992–2010, prymas Polski w latach 2009– 2010, wiceprzewodniczący Konferencji Episkopatu Polski w latach 1994–1999, od 2010 r. arcybiskup senior archidiecezji gnieźnieńskiej. Absolwent Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie oraz Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. W latach 1960–1963 studiował biblistykę na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, uzyskując w 1963 r. licencjat z teologii. W latach 1963– 1965 odbył studia w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie, ukończone przyznaniem mu licencjatu z nauk biblijnych. Od 1965 do 1967 r. kontynuował studia we Franciszkańskim Studium Biblijnym w Jerozolimie, po których w 1967 r. uzyskał doktorat z teologii. W 1973 r. uzyskał na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie doktorat z nauk biblijnych. W 1979 r. otrzymał stopień doktora habilitowanego. W 1986 r. Rada Państwa nadała mu tytuł profesora nadzwyczajnego nauk teologicznych. Przez naukowców uznawany za jednego z nielicznych chrześcijańskich badaczy, którzy w sposób merytoryczny zajęli się rękopisami z Qumran. Daniel Pek (1991– ) – niepełnosprawny lekkoatleta, podopieczny trenera Leszka Zblewskiego, specjalizujący się w biegach średniodystansowych, wicemistrz paraolimpijski z Londynu i Rio de Janeiro, srebrny i brązowy medalista mistrzostw świata, mistrz Europy i halowy mistrz świata. Startuje w kategorii niepełnosprawności T20 (sportowcy niepełnosprawni intelektualnie). Pierwsze sukcesy na imprezach rangi mistrzowskiej odniósł w 2011 r. w Imperii, gdzie na mistrzostwach świata INAS zdobył dwa medale. W Londynie w 2012 r. zadebiutował na igrzyskach paraolimpijskich. Przed igrzyskami na mityngu w Białogardzie uzyskał czas 3.57,49, zostając liderem list światowych. W olimpijskim finale osiągnął wynik 3:59,45 i przegrał tylko z Irańczykiem Peymanem Nasirim Bazanjanim. Srebrny medal z wynikiem 3:56,17 zdobył również podczas Igrzysk Paraolimpijskich w Rio de Janeiro (2016). W 2016 r. podczas paralekkoatletycznych mistrzostw Europy w Berlinie wystartował w grupie T20 i zdobył brąz w biegu na 800 m, osiągając wynik 1:56,91 oraz w biegu na 1500 m. Ireneusz Recław (1960–2012) – urodzony w Kościerzynie profesor nauk matematycznych, specjalizujący się w teorii mnogości, jej zastosowaniami w teorii miary, topolo- gii i teorii funkcji rzeczywistych. Absolwent i wykładowca Uniwersytetu Gdańskiego. Autor bądź współautor licznych artykułów naukowych. Udowodnił m.in., że każdy zbiór Łuzina jest niezdeterminowany w grze punktowo-otwartej, a także szereg innych wyników związanych z niezmiennikami kardynalnymi ideałów, w tym diagramem Cichonia. Janusz Reiter (1952– ) – urodzony w Kościerzynie dyplomata, ekspert ds. stosunków międzynarodowych, publicysta, ambasador RP w Niemczech (1990–1995) i USA (2005–2007). Absolwent Liceum Ogólnokształcącego w Kościerzynie i germanistyki na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1977–1981 dziennikarz „Życia Warszawy”. Przez kilka lat pracował jako tłumacz, następnie od 1984 do 1989 r. zajmował się publicystyką w „Przeglądzie Katolickim”. W 1989 r. pracował w „Polityce Polskiej”, następnie do roku 1990 w „Gazecie Wyborczej” i w Telewizji Polskiej. Od 1980 r. był działaczem NSZZ „Solidarność”. Brał udział w redagowaniu podziemnego czasopisma „Solidarność Narodu”. W 1996 r. założył think tank Centrum Stosunków Międzynarodowych. Autor i współautor publikacji książkowych i prasowych. Wyróżniony tytułem honorowego obywatela Kościerzyny. Marcin Rekowski (1978– ) – urodzony w Kościerzynie bokser wagi ciężkiej, trzykrotny amatorski Mistrz Polski w kategorii superciężkiej. Na zawodowstwo przeszedł w kwietniu 2012 r. w związku z osiągnięciem 35 lat. W debiutanckiej walce z 2012 r. pokonał w drugiej rundzie przez techniczny nokaut Manuela Reussa. W czwartym zawodowym pojedynku po raz pierwszy walczył poza granicami Polski. Na gali w Berlinie już w pierwszej rundzie przez techniczny nokaut pokonał Vaclawa Fialę. 4 maja 2018 r. podczas gali w Kościerzynie zakończył karierę efektownym zwycięstwem, nokautując Węgra Andrasa Csomora. 13 lutego 2021 r. stoczył swój pierwszy, przegrany, pojedynek w formule mieszanych sztuk walki (MMA) podczas gali MMA-VIP 1. Tomasz Rogala (1860–1951) – urodzony w Wielu, a zmarły w Kościerzynie szewc, kaszubski działacz ludowy, zwany „kaszubskim królem”. Lider antygermanizacyjnego wiecu patriotycznie nastawionych Kaszubów i Polaków, zorganizowanego 6 maja 1906 r. na rynku w Kościerzynie. W 1909 r. współzakładał w Kościerzynie Towarzystwo Czytelni Ludowych, rok później Towarzystwo Ludowe, którego był wiceprzewodniczącym. W latach 1907–1912 członek rady nadzorczej kościerskiego Banku Ludowego. W 1912 r. współzakładał w Grudziądzu konspiracyjne Towarzystwo Odrodzenia Polski, którego celem stało się zorganizowanie w odpowiednim momencie zbrojnego powstania. Prawdopodobnie wraz z Antonim Abrahamem przyjęty przez polską delegację z Ignacym Paderewskim na czele uczestniczącą w obradach pokojowych w Wersalu, gdzie agitować mieli za przyłączeniem Pomorza Gdańskiego do Polski. Szybko rozczarował się do nowej rzeczywistości politycznej i ostro ją krytykował. / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Tadeusz Sadkowski (1948–2022) – muzealnik z Kościerzyny. Całe życie zawodowe poświęcił Muzeum – Kaszubskiemu Parkowi Etnograficznemu we Wdzydzach, w którym przeszedł wszystkie stopnie muzealne. W wieloletnich pracach terenowych wykonał niezliczoną ilość dokumentacji obiektów budownictwa. Stał się specjalistą w zakresie drewnianej architektury regionalnej (w szczególności kościołów, którym poświęcił swoją pracę doktorską). Jest autorem wielu naukowych opracowań i referatów wygłaszanych na specjalistycznych konferencjach. Utworzył i wypełnił muzealne Archiwum Naukowo-Techniczne, które liczy ponad 400 tomów dokumentacji oraz blisko 20 tys. fotografii. Autor wielu artykułów naukowych, popularnych oraz tekstów o ochronie dziedzictwa regionalnego. Nadzorował odbudowę 40 muzealnych obiektów. Szymon Sutor (1990– ) – urodzony w Kościerzynie kompozytor, aranżer i dyrygent, łączący jazz z muzyką poważną, ale wykonujący również muzykę rozrywkową. Absolwent Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku. Twórca czteroczęściowej mszy „Missa de Beata Maria Virgine” na orkiestrę symfoniczną, chór mieszany, trio jazzowe oraz solistów. Współautor kompozycji „The Lost Seasons” inspirowanej „Czterema porami roku” A. Vivaldiego wykonanej premierowo podczas szczytu klimatycznego ONZ 2018 w Katowicach. Kierownik muzyczny oraz dyrygent koncertu symfonicznego „Świat Mistrza Beksińskiego”, którego premiera odbyła się w 2019 r. w Filharmonii Narodowej w Warszawie. W 2019 r. ukazał się jego debiutancki album „Jazz Septet & String Orchestra”, za który muzyk otrzymał nagrodę Fryderyk 2020 w kategorii Fonograficzny Debiut Roku – Jazz. Franciszek Sędzicki (1882– 1957) – poeta i pisarz kaszubski, dziennikarz, bibliotekarz, urodzony w Rotembarku k. Kościerzyny. Syn średniozamożnego rolnika. Z powodów finansowych w 17. roku życia musiał zrezygnować z nauki w progimnazjum, dalszą naukę odbywając korespondencyjnie, w ramach niemieckiego Towarzystwa Oświatowego. Po służbie w wojsku pruskim pisał drobne artykuły do „Gazety Gdańskiej”, w której bezskutecznie starał się o stałą pracę. Aktywnie współtworzył czytelnie ludowe, dużo czytał, pisał, uczestniczył w spotkaniach polskich organizacji. W latach 1906–1911 był sekretarzem i współredaktorem wydawanego przez Aleksandra Majkowskiego w Kościerzynie „Gryfa”. W kolejnych latach pracował – zmieniając miejsca zamieszkania – w „Gazecie Grudziądzkiej”, „Dzienniku Starogardzkim”, „Słowie Pomorskim”, „Dzienniku Pomorskim”. Po I wojnie światowej zamieszkał w Gdańsku, stając się jednym z liderów Gminy Polskiej. Po II wojnie światowej powrócił do Gdańska, gdzie pracował Bibliotece Miejskiej. Dużo pisał o Kaszubach, ich kulturze i języku. Lubomir Szopiński (1913–1961) – urodzony w Kościerzynie kaszubski muzyk, dyrygent, wiolonczelista i kompozytor. Absolwent szkoły powszechnej i Państwowego Gimnazjum Klasycznego w Kościerzynie, a następnie Polskiego Konserwatorium Muzycznego Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsku. Studiując cały czas mieszkał w Kościerzynie, gdzie w 1935 r. założył Towarzystwo Muzyczne, w ramach którego powstały orkiestra symfoniczna oraz chór mieszany. Równolegle dyrygował kościelnym chórem Św. Cecylia, a od 1937 r. polonijnym chórem Lutnia w Sopocie. 8 września 1939 r. aresztowany przez władze niemieckie, w czasie wojny przebywał w kilku obozach koncentracyjnych, w których zajmował się prowadzeniem chórów (liczących nawet 200 osób różnych narodowości), orkiestr i komponowaniem. Po powrocie w 1945 r. do Kościerzyny ponownie objął kierownictwo chóru Św. Cecylia. W 1947 r. przy chórze powstała sekcja tańca kaszubskiego oraz kaszubska kapela ludowa – zaczątek przyszłego Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Kaszubskiej, który w latach 50. dorównywał poziomem Państwowemu Zespołowi Ludowemu Pieśni i Tańca „Mazowsze”. Wobec niepowodzenia zabiegów zmierzających do przekształcenia go w zespół zawodowy (decyzją władz zespół zawodowy powstał na Górnym Śląsku – był to Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”), w 1950 r. Szopiński opuścił Kościerzynę i przeniósł się do Poznania, gdzie objął stanowisko kierownika i dyrygenta istniejącego do 1953 r. Chóru Rozgłośni Polskiego Radia w Poznaniu. Sławomir Stolc (1993– ) – urodzony w Kościerzynie, dorastający w Dziemianach, siatkarz. Reprezentant Polski (od 2014 r. kadra U-23 na Ligę Europejską). Absolwent Szkoły Mistrzostwa Sportowego w Spale. Karierę sportową rozpoczął w GKS Stoczniowiec Gdańsk. W 2009 r. przeszedł do Lotos Tref l Gdańsk. W sezonie 2012/2013 powrócił do Gdańska, grając w drużynie Młodej Ligi Lotosu Trefla. Uwieńczeniem tegoż sezonu było zajęcie I miejsca w rozgrywkach Młodej Ligi oraz indywidualna nagroda MVP Młodej Ligi. W sezonie 2013/2014 rozpoczął dorosłą karierę siatkarską pojawiając się na parkietach Plus Ligi na pozycji przyjmującego w Lotos Trefl Gdańsk. 25 maja 2015 r. klub ZAKSA Kędzierzyn-Koźle poinformował na swojej stronie klubowej o podpisaniu kontraktu między nim a klubem z Kędzierzyna -Koźla. W maju 2014 r. powołany do Kadry U-23 Reprezentacji Polski, która uczestniczy w rozgrywkach Ligi Europejskiej. W sezonie 2023/2024 reprezentant CUK Anioły Toruń. Mirosław Ugowski (1970–2019) – miłośnik i propagator karcianej gry baśka z Nowej Karczmy. Założyciel federacji Kaszëbë Baszka – Lës, autor poświęconych tej grze książki i strony internetowej. Organizował wiele karcianych turniejów w regionie. Był też nauczycielem młodych baśkarzy, w tajniki tej gry wprowadzał m.in. podczas lekcji w Ośrodku Kultury i Sportu w Żukowie. Józef Rufin Wybicki herbu Rogala (1747–1822) – urodzony w Będominie k. Kościerzyny pisarz i polityk. Jego protest przeciw wszyst- Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / kim aktom Sejmu Repninowskiego uznawany jest za jedną z ostatnich prób pozytywnego zastosowania liberum veto. Uczestnik konfederacji barskiej. Reformator praw w Polsce przedrozbiorowej. Przystąpił do konfederacji targowickiej, potem uczestniczył w insurekcji kościuszkowskiej. Długoletni współpracownik oraz przyjaciel gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, z którym wziął udział w wyprawie na pomoc powstańcom w Wielkopolsce w 1794 r., a później współdziałał w Legionach Polskich we Włoszech. Tam stworzył słowa przyszłego polskiego hymnu narodowego. Uczestnik wojen napoleońskich, w 1807 r. przyczynił się do utworzenia Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim współtworzył Królestwo Polskie. Senator-wojewoda Księstwa Warszawskiego od 1807 r., senator-wojewoda Królestwa Polskiego od 1815 r., prezes Sądu Najwyższego Królestwa Polskiego w latach 1817–1820. Andrzej Zarach (1948– ) – urodzony w Kościerzynie matematyk, działacz opozycji PRL. Jako uczeń 10. klasy I Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie zdobył pierwsze miejsce na Ogólnopolskiej Olimpiadzie Matematycznej. W latach 1966– 1971 studiował na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Zdobył I nagrodę w Konkursie im. Józefa Marcinkiewicza na najlepszą pracę studencką. Komitet Warszawski PZPR sprzeciwił się jego zatrudnieniu na stanowisku dydaktycznym. W zamian Uniwersytet Warszawski przyjął go na studia doktoranckie. Pracę doktorską obronił w 1973 r. na Uniwersytecie Warszawskim i w tym samym roku został zatrudniony jako pracownik naukowy na Politechnice Wrocławskiej. W czerwcu 1980 r. otrzymał wymówienie z pracy, lecz został przywrócony we wrześniu tego roku po sprzeciwie Rady Naukowej Instytutu. W 1988 r. wyemigrował do USA, gdzie od roku 1991 r. pracował na East Stroudsburg University w Pensylwanii. Tam w 1997 r. został profesorem matematyki. Leszek Zblewski (1973– ) – lekkoatleta, średniodystansowiec. Czterokrotny mistrz Polski w biegu na 1500 m: w 1998 (hala), 1999, 2000 oraz 2001 r. Wielokrotnie reprezentował Polskę na międzynarodowych zawodach, zdobył m.in. srebrny medal na Uniwersjadzie (1500 m Palma de Mallorcac 1999), 5. miejsce na Halowych Mistrzostwach Europy (1500 m Walencja 1998) oraz 3. na Pucharze Europy w Lekkoatletyce (1500 m Brema 2001). Był zawodnikiem klubów sportowych Remus Kościerzyna i Warszawianka, od 2013 r. reprezentuje Uczniowski Klub Sportowy „Olimpijczyk” w Skorzewie, gdzie pełni także funkcję prezesa. Nauczyciel wychowania fizycznego w Powiatowym Zespole Szkół nr 2 w Kościerzynie. Zebrała Iwona Joć 27 Lekkoatletka z żołnierskim marzeniem Z Olimpią Brezą z Kościerzyny, lekkoatletką, mistrzynią Polski juniorów i seniorów oraz mistrzynią młodzieżowych zmagań międzynarodowych w Azerbejdżanie, rozmawia Iwona Joć – Czytając w różnych miejscach informacje o Kościerzynie, mam wrażenie, że miasto to sportem stoi. Pochodzi stąd Pani, ale też całkiem sporo osób, które zaistniały w różnych dziedzinach sportowych na arenie ogólnopolskiej czy międzynarodowej… – To prawda. W naszym mieście, mimo że małe, znaleźć można wielu utalentowanych sportowców oraz trenerów. Mieszkam tu od urodzenia. Ukończyłam Zespół Szkół Publicznych nr 3, klasę sportową. Można było w niej poznać wiele dyscyplin sportu. Efekt jest taki, że obecnie sportowcy z Kościerzyny odnoszą sukcesy m.in. w lekkoatletyce, piłce ręcznej, pływaniu, piłce nożnej i tańcu. To bardzo pozytywne zjawisko. – Dlaczego postawiła Pani na lekkoatletykę? To wybór samodzielny czy ktoś ku niej Panią pokierował? – Jako że byłam w klasie sportowej, na lekcji wf nigdy nie było nudno. W ciągu roku szkolnego uprawialiśmy praktycznie każdą dyscyplinę sportu, nie dając przewagi siatkówce czy piłce nożnej. Zawsze było coś innego, nowego. Ja jednak najbardziej lubiłam lekkoatletykę. Po prostu spodobała mi się. Ale zamiłowanie do sportu jako pierwszy zaszczepił we mnie tata, który jest nauczycielem wychowania fizyczne- go i zawsze uczył mnie wielu dyscyplin sportu. Gdy byłam mała, oglądałam z nim w telewizji wiele zawodów sportowych. Zawsze najbardziej interesowały mnie dokonania lekkoatletyczne. – Pamięta Pani swoją pierwszą wygraną w ważniejszych biegach? – To było złoto zdobyte w 2018 r. w Toruniu na halowych Mistrzostwach Polskich juniorek młodszych na dystansie 2000 m. Rok później byłam już rekordzistką Polski na tym dystansie, a potem z EYOFU w Baku wróciłam z pierwszym złotym medalem międzynarodowym. – Gdy została Pani członkiem Kościerskiego Uczniowskiego Klubu Sportowego „Remus Kościerzyna”, miała Pani świadomość, kim jest patron klubu – wspomniany Remus? – Należę do tego klubu od 2017 r., czyli od początku mojej przygody z bieganiem. Zanim zaczęłam wyczynowo uprawiać sport, przez wiele lat uczęszczałam w szkole na lekcje języka kaszubskiego. Miałam także obowiązkowy przedmiot, który nazywał się ,,Własna historia i kultura Kaszub’’. Dużo na tych lekcjach mówiło się o Remusie, tak że wstępując do klubu doskonale wiedziałam, kim jest ta postać. – Gdzie, kiedy i na jakich dystansach udało się Pani pobić rekordy życiowe? Czy zdarzyło się, że do mety dobiegła Pani praktycznie ramię w ramię z innym lekkoatletą i jak wtedy reagują wygrany i „przegrany”…? – W ostatnim czasie poprawiłam swój rekord życiowy na dystansie 5000 m podczas międzynarodowego meetingu lekkoatletycznego w Karlshrue w Niemczech. Wynik, który uzyskałam jest jednocześnie nowym rekordem Polski do lat 23. O wygranej często decydują najmniejsze detale. To jest sport. Tutaj zawsze ktoś jest wygranym, a ktoś przegranym. Taki jest tego urok. Trzeba mieć bardzo silny charakter, być na bieżni takim trochę ,,walczakiem’”, słowem: zawsze walczyć do ostatnich Na bieżni trzeba być takim trochę ,,walczakiem’”, słowem: zacentymetrów. Nigdy wsze walczyć do ostatnich centymetrów – mówi Olimpia Breza. nie odpuszczać. /// Fot. zbiory Olimpii Brezy 28 – Jakie warunki należy spełnić, by zostać takim długodystansowcem jak Pani? Biegi długodystansowe mają to do siebie, że wymagają wiele wysiłku, który jednak nie dałby efektów bez emocjonalnego zaangażowania. Konieczne jest tu poświęcenie, często kosztem rezygnacji na rzecz treningów z wielu przyjemności. Tylko dzięki całkowitemu oddaniu się i mądrej pracy na treningach można zajść naprawdę daleko. – A co z nauką? W publicznie udostępnionych informacjach o Pani można przeczytać, że studiuje Pani na Akademii Wychowania Fizycznego w Gdańsku. Tak naprawdę na AWF w Gdańsku studiowałam tylko przez pół roku. Potem kontynuowałam studia na innej uczelni. W Gdańsku bardzo trudno było mi je pogodzić z wyczynowym trenowaniem. Podczas roku akademickiego przez większość czasu jestem na zgrupowaniach sportowych, dlatego często nie było mnie na zajęciach. Wielu wykładowców tego nie rozumiało, nie akceptowało. Obecnie jestem na uczelni, gdzie mogę bez problemu łączyć sport z edukacją. Przede mną obrona pracy licencjackiej. Potem zamierzam kontynuować studia, aby uzyskać tytuł magistra. – Gdzie zawodowo widzi się Pani w przyszłości? Ostatnio próbowała Pani sił w wyborach samorządowych do Rady Miejskiej w Kościerzynie. – Studiuję na kierunku ,,Wychowanie fizyczne’’, co sugeruje, że chciałabym być nauczycielem tego przedmiotu w szkole. Mam też w planach zrobienie kursów trenerskich, aby w przyszłości móc szkolić lekkoatletyczne talenty. Ale to później, kiedy sama przestanę już trenować. Na tę chwilę bardzo chciałabym być zawodowo związana z wojskiem, tj. wkroczyć w szeregi Armii Mistrzów, czyli najlepszych sportowców z naszego kraju, którzy reprezentują Wojsko Polskie na arenach międzynarodowych. Do Rady Miasta Kościerzyna nie zostałam tym razem wybrana. Trudno. Kto wie, może w następnej kadencji również podejmę próbę i wynik będzie zupełnie inny. Na ten moment nie wiem, gdzie będę za 4–5 lat. Sport jest ciekawy, ale nieprzewidywalny. Tutaj jedna poważniejsza kontuzja przekreśla wszystko. Żeby być na najwyższym poziomie, trzeba dbać o najmniejszy szczegół. Kluczowe są tutaj zdolność do regeneracji, dieta oraz praca mentalna. Wszystko to ma ogromne znaczenie. – Dziękuję za rozmowę. / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Reklama Gmina Władysławowo Otwarte morze, ponad 20 km piaszczystych plaż, 30 km tras rowerowych, cudne krajobrazy i czyste powietrze tworzą znakomite warunki do wypoczynku i oferują wiele atrakcji. W skład gminy wchdzi osiem miejscowości. Karwia obchodzi jubileusz 750-lecia istnienia. Szerokość jej plaży wynosi aż 100 metrów. Tu uchodzi do morza Karwianka. W Ostrowie znajduje się ujście Czarnej Wdy. To jedno z niewielu miejsc, gdzie można z nurtem wpłynąć do Bałtyku. Jest tu Rezerwat Przyrody Bielawa – raj dla ornitologów oraz zabytkowa Zagroda Kaszubska. Jastrzębia Góra – 100-letni kurort. Posiada najwyższy klif nad polskim morzem. Od 2000 roku jest najdalej na północ wysuniętym punktem na mapie Polski. Dzięki temu położeniu występują tu rekordowo długi dzień (trwający aż 17 godzin i 20 minut) i krótka noc. Miejsce to ukochał sobie m.in. Krzysztof Penderecki. Obok leżą 800-letnie Tupadły. Słyną z legendy o bohaterskich rybakach ratujących z topieli króla Zygmunta III Wazę powracającego z wyprawy do Szwecji. Stąd pochodzi major pilot Józef Jeka. Rozewie – piękny, wysoki klif z dwiema morskimi latarniami, tworzącymi Blizarium – jedyny w Polsce kompleks latarni morskich i budynków towarzyszących. Mieści się tu Muzeum Latarnictwa Morskiego oraz Park Miniatur Latarni Morskich. Rozewska bliza jest najstarszą czynną w Polsce, liczy ponad 200 lat. Obok roztacza się malowniczy wąwóz Dolina Chłapowska oraz Chłapowo – rodzinna miejscowość pisarza kaszubskiego Augustyna Necla. Władysławowo – związane jest z pobytem gen. Józefa Hallera po zaślubinach Polski z morzem. Miasto z dostępem do dwóch mórz: Bałtyckiego i Zatoki Puckiej. Mekka sportowców, przygotowujących się tu do olimpiad, z których wielu upamiętnionych zostało na Alei Gwiazd Sportu. Jest tu port rybacki z historycznym muralem, wpisanym do Księgi Rekordów Polski. Rozwija się tu turystyka morska, rowerowa, piesza i zimowy surfing. Warto zwiedzić Hallerówkę i wejść na taras widokowy Domu Rybaka. Kultowe Chałupy z przeboju Zbigniewa Wodeckiego to stolica windi kitesurfingu, ze względu na doskonałą płytkość i wietrzność Zatoki Puckiej. Co roku odbywają się tu Kaszubskie Łodzie pod Żaglami, prezentujące tradycje rybackie i kaszubskie. Przygoda z kaszubską etnofilologią Chcesz przygotować się do pracy w szkole jako nauczyciel języków kaszubskiego i polskiego? Może widzisz się jako pracownik instytucji kultury, samorządowej lub mediów? A może wiążesz swoją przyszłość z turystyką, chcąc efektywnie wykorzystać potencjał regionu w tym zakresie? Pomoże Ci w tym etnofilologia kaszubska – unikatowy kierunek, który proponuje tylko Uniwersytet Gdański, a jego absolwenci poszukiwani są na pomorskim rynku pracy. S tudiując etnofilologię kaszubską, lepiej poznasz język, literaturę i kulturę kaszubską. Studiując etnofilologię kaszubską, nauczysz się bardzo dobrze czytać, pisać, mówić po kaszubsku. Studiując etnofilologię kaszubską, zrozumiesz specyfikę wielokulturowego Pomorza. Etnofilologia kaszubska to także dobry pomysł na drugi kierunek studiów – umożliwiający uzupełnienie wiedzy i kwalifikacji zdobywanych w innym obszarze. W ramach studiów zapewnione są m.in. praktyki, intensywny wyjazdowy kurs językowy, kontakty z liderami ruchów regionalnych, siecią instytucji i organizacji w regionie. A co równie istotne − indywidualny tutoring. Po uzyskaniu dyplomu ukończenia studiów I stopnia absolwenci etnofilologii mogą kontynuować naukę na studiach magisterskich na wybranym kierunku filologicznym, historycznym, pedagogicznym czy w dziedzinie nauk społecznych. W ten sposób w wybranym przez siebie obszarze – z bardzo dobrą znajomością języka − uczestniczą aktywnie w rozwoju kaszubszczyzny. Natomiast kontynuując naukę na studiach doktoranckich przykładają swoją cegiełkę do rozwoju szeroko rozumianych badań kaszuboznawczych. Absolwenci tego kierunku przyczyniają się do rozwoju edukacji kaszubskiej, która jest fundamentalnym warunkiem ochrony i rozwoju języka kaszubskiego. Studia są dotowane przez MSWiA w ramach zadania „Etnofilologia kaszubska”. Aktywność podczas wydarzeń literacko-kulturalnych pomaga studentom etnofilologii kaszubskiej zdobywać nowe doświadczenia. /// Fot. ze zbiorów studentów etnofilologii kaszubskiej 30 Perspektywy zatrudnienia Absolwent studiów ze specjalnością nauczycielską już po trzech latach studiów licencjackich nabywa uprawnienia do nauczania języka kaszubskiego w szkole podstawowej i ponadpodstawowej. Jeśli dopełni wykształcenie studiami II st. na kierunku filologia polska, będzie mógł uczyć obu przedmiotów: kaszubskiego i polskiego. Absolwent studiów ze specjalnością „język kaszubski w praktyce kulturowej” predysponowany jest do pracy w zawodach: dziennikarz, redaktor lub korektor w redakcjach prasowych i w wydawnictwach, animator kultury. Pracowników z biegłą znajomością języka kaszubskiego poszukują muzea, domy kultury, instytucje edukacyjne i samorządowe. Dr Justyna Pomierska W przerwach między zajęciami zasłużony odpoczynek łonie przyrody. /// Fot. ze zbiorów studentów etnofilologii kaszubskiej / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Opinie studentów Kod QR przeniesie zainteresowanych na stronę kierunku etnofilologia kaszubska Uniwersytetu Gdańskiego. Monika, II rok etnofilologii kaszubskiej: Te studia nie są jak wszystkie inne. To możliwość rozwoju w rodzinnym gronie. Nasi wykładowcy są pełni pasji i zaangażowania, aby przekazać nam w sposób przystępny wiedzę, którą sami zdobywali przez lata w trudzie poszukiwań. Etnofilologia kaszubska uczy doceniać to, co własne. Dała mi silną świadomość odrębności językowej i kulturowej. Dzięki niej odkrywam swoją tożsamość. Weronika, II rok etnofilologii kaszubskiej: Zaczynamy naukę od całkowitych podstaw, jednak jeśli grupa będzie bardziej zaawansowana, to wykładowcy również potrafią dostosować się i zwiększyć poziom trudności, aby nauka nie była również zbyt nużąca. Co ciekawe, mamy też zajęcia w terenie. Zwiedzamy Kaszuby, poznajemy ważne osoby, uczymy się organizacji różnych w ydarzeń. Gdybym miała jeszcze raz wybierać, zdecydowanie wybrałabym etnofilologię kaszubską. Hubert, I rok etnofilologii kaszubskiej: Trudno przecenić wartość tego kierunku. Kaszëbstwò łaknie młodych. Etnofilologia kaszubska wprowadza do społeczności, która w młodych ludziach pokłada wielkie nadzieje, a za włożony wysiłek i serce potrafi się odwdzięczyć. Student może liczyć na personalne podejście oraz na rzeczywistą pomoc ku wykrzesaniu z siebie tego, co najlepsze; zapał wykładowców i osób współpracujących z kierunkiem wyposaży go w miecz, wid i wiarã. Kto dokona tego wyboru, z całą pewnością nie pożałuje! Reklama Reklama Polska Filharmonia Bałtycka zaprasza Gdańskie Lato Muzyczne Każdy wtorek i piątek wakacji do 27/08, 20:00 Archikatedra Oliwska 67. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej w Oliwie Recitale organowe Krzysztof Urbaniak, Józef Serafin, Daniel Roth, Jerzy Kukla, Gabriele Marinoni, Winfried Bönig, Ugo Spanu, Fabio Ciofini, Władysław Szymański, Andrzej Chorosiński, Stephan Lutermann, Dominik Mendak i Filip Woźniak Błażej Musiałczyk, Hanna Dys, Marco D’Avola, Mateusz Rzewuski i Paweł Wróbel, Giulio Mercati 15-24/07, 20:30 16/08, 19:00 Polska Filharmonia Bałtycka Polska Filharmonia Bałtycka Chopin nad wodami Motławy Recitale pianistyczne Koncert symfoniczny – Wieczór amerykański Anna Prabucka-Firlej, Daniel Ziomko, Tato Alania, Paweł Rydel, Mikołaj Sikała, Natalia Zaleska, Bogdan Czapiewski, Bogdan Kułakowski, Michał Mossakowski, Bartosz Skłodowski 6-10/08, 20:00 Muzyka w zabytkach starego Gdańska Koncerty kameralne w perłach architektury Gdańska Wystąpią filharmonicy gdańscy i zaproszenie goście Orkiestra PFB Alexander Humala / dyrygent Aleksander Dębicz / fortepian W programie: M. Ravel, G. Gershwin 22/08, 20:00 Park Oliwski Międzynarodowy Festiwal Mozartowski Mozartiana Wieczór operowy Massimiliano Caldi / dyrygent Orkiestra PFB 9/08, 19:00 Polska Filharmonia Bałtycka Koncert symfoniczny – Cztery Pory Roku Robert Kwiatkowski / skrzypce, prowadzenie orkiestry Orkiestra PFB W programie: J.S. Bach, A. Vivaldi SPONSOR STRATEGICZNY PFB GŁÓWNY SPONSOR PFB MECENAS KULTURY Intelektualne serce Kościerzyny Wizualizacja nowego wnętrza Biblioteki Miejskiej w Kościerzynie /// Fot. zbiory Biblioteki Miejskiej w Kościerzynie B iblioteka Miejska im. ks. Konstantego Damrota w Kościerzynie powstała w odpowiedzi na oczekiwania i potrzeby rozwijającego się miasta. Od 1947 r. mieści się w trzykondygnacyjnej kamienicy z drugiej połowy XIX w. zrekonstruowanej w 1980 r. Z okien rozpościera się piękny widok na zabytkowy rynek z fontanną i rzeźbą Remusa – głównego bohatera epopei Aleksandra Majkowskiego „Życie i przygody Remusa”. W Kronice Kościerzyny czytamy: W 1947 r. została otwarta Biblioteka Publiczna w budynku Rynek 21. Pierwszą kierowniczką była p. Różańska. Dyrektorami placówki byli również: p. Irena Turzyńska, p. Murawski, mgr Jan Machut i mgr Gabriela Bielecka -Hommel, która w grudniu 2018 r. przeszła na emeryturę. Od 1 stycznia 2019 r. dyrek- torem Biblioteki Miejskiej jest dr Justyna Kujach. Po pierwsze – książka Biblioteka, usytuowana w zabytkowym centrum miasta, to od 77 lat skarbnica wiedzy i miejsce integracji społecznej dla mieszkańców Kościerzyny i okolicznych wsi. Dzięki długoletniej tradycji gromadzenia zbiorów jej księgozbiór liczy obecnie 54 741 książek. Poza bogatym wyborem literatury dla dzieci, młodzieży czy dorosłych oferuje najnowsze książki z wielu dziedzin, takich jak: psychologia, pedagogika, socjologia, medycyna, ekonomia, prawo, rachunkowość, administracja publiczna, filozofia, historia czy rolnictwo, a także audiobooki, gry planszowe, książki z wielkimi literami czy „książkę mówioną” przeznaczoną dla ludzi niedowidzących. Tak jak w Wypoży- Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / czalni dla dorosłych oraz w Wypożyczalni dla dzieci i młodzieży przede wszystkim wypożycza się książki, tak w Czytelni popularnonaukowej można w komfortowych warunkach popracować, a także skorzystać z wypożyczania międzybibliotecznego, pracowni internetowej oraz wydrukować, skserować czy zeskanować potrzebne dokumenty. Biblioteka posiada zintegrowany system biblioteczny Patron z katalogiem online, który umożliwia przeglądanie księgozbioru również w domu. Kościerska książnica dla dobra lokalnej społeczności współpracuje z licznymi instytucjami, a od kilku lat pełni funkcję biblioteki powiatowej. Najważniejszym działaniem pracowników jest służba dla czytelnika, tzn. zakup i opracowanie książek oraz codzienne ich wypożyczanie. Bardzo ważne jest również systematyczne 33 Spotkanie poetycko-muzyczno-fotograficzne, podczas którego czytano wiersze Izabeli Brandt, odbyły się wystawa zdjęć Pawła Cherka, a także koncert Kasi Błaszkowskiej i Adama Szewczyka./// Fot. zbiory Biblioteki Miejskiej w Kościerzynie Ogłoszenie wyników jednej z edycji corocznego Konkursu Literatury Kaszubskiej i o Kaszubach./// Fot. zbiory Biblioteki Miejskiej w Kościerzynie i różnorodne pozyskiwanie nowych czytelników oraz dbanie o tych już zapisanych. Pomóc w tym mają atrakcyjna oferta zajęć i spotkań oraz systematyczna promocja książek i działalność w mediach społecznościowych. bach. To wydarzenie kulturalne w pierwszą sobotę lipca przyciąga rzesze wydawców, autorów, bibliotekarzy, księgarzy, środowiska naukowe oraz miłośników książek i wyróżnia tę książnicę nie tylko na tle województwa pomorskiego, ale i Polski. Po drugie – edukacja i kultura Priorytetowym zadaniem Biblioteki Miejskiej jest również udzielanie wsparcia w procesie edukacji przedszkolakom, uczniom szkół podstawowych, ponadpodstawowych i studentom, tworzenie dla nich nowoczesnego i przyjaznego miejsca kontaktu z książką i drugim człowiekiem. Poza dostępem do bogatego księgozbioru placówka integruje społeczność, organizując dla wszystkich grup wiekowych różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, spotkania autorskie, warsztaty edukacyjne, rozwojowe, zajęcia biblioterapeutyczne, artystyczne i inne aktywności. Realizuje projekt „Mała książka, wielki człowiek” i bierze udział w wielu cennych, promujących kulturę czytania inicjatywach takich jak: Noc Bibliotek, Tydzień Bibliotek, Narodowe Czytanie itp. Dużym zainteresowaniem cieszą się lekcje biblioteczne czy konkursy literacko-plastyczne. Kościerska biblioteka od 24 lat organizuje ważne w województwie pomorskim literackie przedsięwzięcie – Targi Książki Kaszubskiej i Pomorskiej „Costerina”, przy okazji których ogłasza wyniki corocznego Konkursu Literatury Kaszubskiej i o Kaszu- Pozyskane fundusze Biblioteka Miejska aktywnie pozyskuje też środki zewnętrzne. Od kilkunastu lat w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa kupuje nowe publikacje. Od kilku lat realizuje ważne i potrzebne projekty dla dużych grup młodzieży, dorosłych czy seniorów. Największym powodzeniem cieszyły się następujące tematy: 1. Dorośli i młodzież – razem dla wspólnej przyszłości (warsztaty z psychologiem i doradcą zawodowym); 2. Aktywny senior. W zdrowym ciele – zdrowy duch (dwie edycje warsztatów i prelekcji dla zdrowia fizycznego i psychicznego); 3. Dobry start w dorosłość (prelekcja z psychologiem dla dwóch roczników maturzystów); 4. Nikt nie jest lepszy, nikt nie jest gorszy. Co nam daje siłę, byśmy dobrze wybierali i żyli szczęśliwiej (prelekcja z psychologiem dla wszystkich klas kl. 7 i 8; w ramach projektu do wszystkich bibliotek w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych trafiło kilkadziesiąt wartościowych książek wspierających młodzież w dobrym i pięknym życiu). Największym sukcesem w 2024 r. jest pozyskanie z Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0, Priorytet 2 „Infrastruk- 34 tura Bibliotek 2021–2025” 740 000 zł na modernizację i doposażenie biblioteki. W ciągu ostatnich kilku lat budynek placówki wypiękniał i stał się dostępny również dla osób ze specjalnymi potrzebami. W tym celu m.in. przeprowadzono prace termomodernizacyjne (wymieniono okna, kaloryfery, ocieplono mury i zabezpieczono dach), zakupiono nowe wyposażenie, nowy wygląd zyskała Wypożyczalnia dla dorosłych na parterze, a w Czytelni popularnonaukowej zamontowano klimatyzację. Statystyki Czytelnicy docenili piękne, jasne, nowoczesne i dostępne wnętrza kościerskiej książnicy na miarę XXI w., jej bogaty księgozbiór oraz przyjazną atmosferę. Potwierdzeniem są sukcesywnie rosnące i napawające optymizmem statystyki z końca 2023 r. Liczba odwiedzin wyniosła 32 869 (wzrost 15,17% w stosunku do 2022 r.), wypożyczonych książek – 56 445 (wzrost 13,40%), a czytelników – 14 465 (977 osób więcej). Biblioteka Miejska w Kościerzynie to niezwykle ważne miejsce, które cały czas prężnie się rozwija, tworzy ofertę atrakcyjną dla różnych grup wiekowych i społecznych, służy wszystkim. Poprzez inicjatywy czytelnicze, edukacyjne czy kulturalne stwarza okazję do rozpoczęcia przygody z książką, zapewnia odpoczynek i relaks, motywuje do rozwoju osobistego i odkrywania swoich pasji. Dr Justyna Kujach / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Z książką przez ziemię kościerską Czas próby i nadziei. Wspomnienia mieszkańców ziemi kościerskiej z lat 1939–1945, pod red. Krzysztofa Jażdżewskiego i Rajmunda Knittera, Kościerzyna 2016 Publikacja jest próbą ocalenia od zapomnienia radości i smutków osób żyjących w Kościerzynie w latach II wojny światowej, ich życia codziennego w tym czasie i przesiedleń. Powstała z pomocą uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie, którzy przy wsparciu opiekunów przeprowadzili 21 wywiadów z tymi, którzy w 1945 r. mieszkali na ziemi kościerskiej. Są wśród nich: Józef Bławat, Zofia i Edward Brezowie, Zenona Dębińska, ks. Edmund Kosznik, Józef Czapiewski, Stefania Gierszewska, Werner Rzeźnikowski i Antoni Zwara. Krzysztof Jażdżewski, Nadleśnictwo Kościerzyna. Dzieje leśnictwa w sercu Kaszub, Kościerzyna 2017 Monografia stanowiąca pokłosie badań autora historii leśnictwa Pomorza. Cezurę początkową opracowania wyznaczają XIII-wieczne źródła świadczące o wzroście zainteresowania władców pomorskimi drzewostanami, natomiast cezurą końcową – źródła pochodzące z początku XXI w. Publikację wieńczą trzy wspomnienia pracowników nadleśnictwa: Józefa Peplińskiego, Gerarda Wryczy Rekowskiego i Jerzego Borzyszkowskiego. Tadeusz Linkner, Dawniej w Kościerzynie. Zarys monografii, Kościerzyna–Gdańsk 2020 Wybór tekstów autora dotyczących dawnej Kościerzyny od jej zaistnienia do międzywojnia, publikowanych m.in. w „Wieczorze Wybrzeża”, „Dzienniku Bałtyckim”, „Głosie Wybrzeża”, „Pomeranii”, „Gryfie Kościerskim” i „Życiu Kaszub”. W niniejszej publikacji T. Linkner swoje teksty uzupełnił o przypisy, by zyskały naukowy i wiarygodny charakter. Autor, umiejętnie wykorzystując materiał źródłowy i literaturę przedmiotu, z punktu widzenia historyka literatury, przedstawił szeroki obraz intelektualnego życia regionu. Czesław Wolski, Progimnazjum, Państwowe Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie – do 1939 roku, Kościerzyna 2014 Prezentacja dziejów szkolnictwa kościerskiego przez nauczyciela renomowanych w mieście szkół, którego zainteresowania tym tematem zaczęły się na etapie pracy magisterskiej. Autor zapoznaje z powstaniem, działalnością i reorganizacją tytułowych szkół, występującymi w nich problemami dydaktycznymi i ideami wychowawczymi systemu oświatowego II RP oraz działalnością organizacji uczniowskich w gimnazjum i liceum. Przedstawia też sylwetki wyróżniających się nauczycieli i uczniów i plon ich działalności. Arkadiusz Modrzejewski, Kościerzyna w procesie współczesnych przemian kulturowocywilizacyjnych, Toruń 2006 Celem rozprawy jest ukazanie skutków przemian ustrojowych dokonujących się na przełomie lat 80. i 90. XX w. w społeczności lokalnej, jaką stanowi miasto Kościerzyna, a w tym oddziaływań globalnych na jego ład polityczny, społeczny i ekonomiczny. Liczne materiały źródłowe do pracy autor pozyskał drogą wywiadu. Spośród dokumentów drukowanych Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / istotne znaczenie miały dla niego opracowania Urzędu Statystycznego w Gdańsku, informacje z Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Miasta, korzystał też z lokalnej prasy i literatury przedmiotu. Elżbieta Szybowska, Ojciec Stanisław Czapiewski SJ. W labiryncie posłuszeństwa, Kartuzy 2013 Biografia wybitnego jezuity i harcmistrza rodem z Wieprznicy, absolwenta szkoły powszechnej i gimnazjum w Kościerzynie, który jako młody kapłan w 1941 r. zesłany został na Syberię, skąd – po zwolnieniu w 1942 r. – dołączył do tworzącej się Armii Polskiej pod dow. gen. W. Andersa. Z wojskiem tym, jako kapelan -kapitan, przeszedł szlak przez Kazachstan i Środkowy Wschód do Bejrutu. Następnie przebywał w Egipcie i Nazarecie, gdzie opiekował się osieroconą polską młodzieżą. W lipcu 1947 r. ewakuowany do Anglii, skąd w 1948 r. wyjechał do USA. W Chicago utworzył biuro misyjne, pozostał wśród Polonii i pracował z urzędu jako prokurator dla misji. W wieku 94 lat powrócił do Polski – zamieszkał w kolegium ojców jezuitów w Gdyni. Z jego inicjatywy przy kościele św. Trójcy w Kościerzynie powstał Dom Pogodnej Starości dla Księży Emerytów. Antoni Wencki, Orkiestra Be ga ma i moje życie, Kościerzyna– Pruszcz Gdański 2014 Monografia dokumentująca historię Młodzieżowej (na początku: Żeńskiej) Orkiestry Dętej „Begama” – dzieła życia autora-dyrygenta. Grupa zapisała się na kartach życia kulturalnego w mieście, w którym nie było ważniejszego wydarzenia bez jej udziału. Antoni Wencki przedstawia najważniejsze fakty z historii powstałej w 1978 r. orkiestry, pisze o jej trudnych początkach, rozwoju i rozkwicie na tle wydarzeń w mieście, regionie i kraju. Są tu również wspomnienia instrumentalistek, zarysowana także została podstawowa wiedza o muzyce. Orkiestra działa przy Zespole Szkół nr 1, popularnym „ekonomiku”. Oprac. Iwona Joć 35 Wydawnictwa Zrzeszenia Aleksander Majkowski, Żëcé i przigòdë Remùsa. Zwiercadło kaszëbsczé, Gdańsk 2020 Unikatowe wydanie kolekcjonerskie dla miłośników prozy A. Majkowskiego. Zawiera tekst oparty na pierwodruku z 1938 r. w opracowaniu prof. Jerzego Tredera, dostosowany do współczesnych zasad pisowni kaszubskiej przez prof. Marka Cybulskiego i Bogumiłę Cirocką. Fabuła epopei toczy się pod koniec XIX w., w czasach zaboru pruskiego, a jej bohaterem jest Remus, uważany przez ludzi za dziwaka, który w dzieciństwie chłonął ludowe baśnie i legendy, a w życiu dorosłym marzył o odczarowaniu zaklętego zamku i uwolnieniu uwięzionej królewny. O oprawę graficzną publikacji zadbał Wawrzyniec Samp, wybitny rzeźbiarz i grafik związany ze Zrzeszeniem Kaszubsko-Pomorskim, ilustrator książek oraz twórca pomników i tablic. Grzegorz Schramke, Procëm Smãtkòwi. Współczesna literatura kaszubska w latach 1981–2015, Gdańsk 2023 Publikacja pozwala czytelnikom poznać paletę możliwości artystycznych literatury kaszubskojęzycznej, daje również wgląd w to, jak liczny jest szereg twórców i jak różna tematyka jest przez nich wyrażana. Autor ukazuje nade wszystko zjawiska z 35 lat (1981–2015), ale żeby je dokładniej objaśnić, sięga się do wydarzeń wcześniejszych i późniejszych aniżeli zaznaczone ramy, co pozwala zaobserwować jak fascynująca jest tradycja literacka języka kaszubskiego. W sześciu rozdziałach zary- 36 sowuje tło kulturowe dla zjawisk literackich i poświęca wiele miejsca na scharakteryzowanie przykładów liryki, epiki i dramatu. Edward Breza, Gramatyka języka kaszubskiego. Morfologia, tj. słowotwórstwo i fleksja, Gdańsk 2022 Autor (1932–2017), kaszubski lingwista, profesor Uniwersytetu Gdańskiego i innych szkół wyższych, jeden z najbardziej znaczących kaszubistów, zapoznaje z podstawowymi wiadomościami z morfologii języka kaszubskiego oraz na temat jego fleksji. W pierwszym przypadku charakteryzuje słowotwórstwo kaszubskie (m.in. warianty słowotwórcze i fonetyczne wyrazów, charakterystyczne dla kaszubszczyzny formanty i geograficzne zróżnicowanie kaszubskiego), w drugim zapoznaje m.in. z odmianą przymiotników i rzeczowników, zaimkami, liczebnikami i czasownikami. Eugeniusz Gołąbek, Wielki Słownik polsko -kaszubski, t. V T–U, Gdańsk 2022 „Z tego Słownika korzystać mogą wszyscy, którzy chcą wzbogacić zasób swego słownictwa kaszubskiego tak w mowie, jak i przy tworzeniu tekstów pisanych. Słownik bowiem w miarę możności – i oczywiście ograniczonej liczby uwzględnianych źródeł – ma prezentować jak najbogatszy zbiór słownictwa, wyrazy używane przez Kaszubów na co dzień i też te zapomniane, m.in. z myślą o możliwości ich odrodzenia we współczesnej kaszubszczyźnie mówionej i pisanej, a więc ogólnie: Słownik obejmuje całą leksykę przëdatną dlô kaszëbiznë lëteracczi” (fragment wstępu prof. Jerzego Tredera). Aleksandra Kurowska-Susdorf, Żëcé jak nudle, Gdańsk 2022 Jak żyć pełnią życia, świadomi jego kruchości, ale i smaku? Czy możemy na nie spojrzeć jak na makaron, który ma swój początek i koniec, lecz pomiędzy jego graniczącymi punktami toczy się smakowita przygoda? Bajka pokazuje, że warto cieszyć się różnorodnością życia, jego smakiem i niepowtarzalnością, akceptując to, że na pewno, tak jak najpyszniejsze danie z makaronu, kiedyś się skończy, że śmierć też ma w nim swoje miejsce. Tomasz Słomczyński, Zajcowô górka, Gdańsk 2020 W czasach, w któr yc h ż y j e To m e k , wielu Polaków nie go d z i ł o s i ę n a to, żeby Polską rządziły ówczesne władze. Jedną z takich osób jest tata Tomka, który wieczorami słucha Radia Wolna Europa – rozgłośni radiowej nadającej poza granicami Polski, a zagłuszanej przez władze w Polsce. Tata Tomka śpiewa mu również pieśń, która w tamtych czasach była znanym hymnem Solidarności. Rozpoczynają się wakacje. Chłopiec wyjeżdża z rodzicami pod namiot na Kaszuby i tam właśnie zaczyna się opowieść o małym Tomku i jego spotkaniu z kaszubskimi duchami. Więcej: Kaszubskaksiazka.pl / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Kościerskie sanktuaria maryjne K ościerzyna jest nie tylko – jak w pierwszej dekadzie ubiegłego wieku pisała Zofia Przewóska-Czarnocka – „miastem, w którym ogniskuje się polskość całej ziemi kaszubskiej”, lecz wyjątkowym grodem, w którym ogniskuje się kult i chwała Najświętszej Maryi Panny. Jest to bowiem jedyne takie miasto w Europie, w którym mieszczą się dwa sanktuaria maryjne z koronowanymi postaciami Matki Boga. Mowa o otoczonym szczególnym kultem obrazie Matki Bożej Kościerskiej Królowej Rodzin oraz gotyckiej Piecie Matki Boskiej Bolesnej. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z XVII-wiecznym obrazem będącym wierną kopią obrazu Matki Bożej Śnieżnej (Salus Populi Romani) z rzymskiej bazyliki Matki Boskiej Większej (Santa Maria Maggiore), przywiezionym około 1610 r. z Wiecznego Miasta przez ówczesnego biskupa kujawsko-pomorskiego Wawrzyńca Gembickiego i ofiarowanym kościerskiej świątyni. Obraz właściwy o wymiarach 109 na 93 cm przedstawia postać Maryi Panny z Dzieciątkiem Jezus, siedzącym na lewej ręce Matki, z uniesioną prawą ręką do błogosławieństwa, a księgą w lewej ręce. Maryja natomiast skrzyżowanymi rękami obejmuje Chrystusa, ogarniając – podobnie, jak Jej Boży Syn – dobrotliwym wzrokiem przybywających do Niej wiernych. Gdy w 1626 r. spłonął drewniany kościół Świętej Trójcy, dość rychło zbudowano nową, murowaną świątynię, a w okazalszym od poprzedniego ołtarzu umieszczono cudownie zachowany w wyniku pożaru obraz, który teraz nieco powiększono, doszywając doń w częściach bocznych obramowanie, wskutek czego rozmiary obrazu wynoszą odtąd 150 na 108 cm. Z czasem na bocznych częściach namalowano dziewięć kolistych medalionów z niektórym scenami różańcowymi, tj.: „Zwiastowanie”, „Nawiedzenie”, „Boże Narodzenie”, „Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu”, „Ukrzyżowanie”, „Zmartwychwstanie”, „Zesłanie Ducha Świętego”, „Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny” i „Ukoronowanie Matki Bożej”. Wzmagający się, zwłaszcza w okresie XVII- i XVIII-wiecznych wojen, kult Matki Bożej Kościerskiej generował szczególne akty pobożności ze strony wiernych i spektakularne formy czci okazywane Kościerskiej Pani. Między innymi założone w 1642 r. Bractwo Żywego Różańca doprowadziło do ufundowania srebrnych szat Najświętszej Maryi Pannie i Dzieciątku oraz koron, nałożonych na partie malowane. Szaty-sukienki wykonał gdański złotnik Arnold Lange, natomiast korony także mistrz-złotnik z Gdańska, Jakub Buckhausen. Ostatnich uzupełnień artystycznych obrazu dokonano w latach 1748–1749, po kolejnym pożarze kościoła, gdy wzbogacono sceny różańcowe srebrnymi, kolistymi plakietami. Aktualnie otoczony szczególnym kultem obraz Matki Boskiej Kościerskiej jest umieszczony w bocznej kaplicy, czwartego już z rzędu, kościoła, zbudowanego w latach 1914–1917. Systematycznie rozwijający się i zbogacany kult, liczne łaski uproszone przez wiernych za wstawiennictwem Matki Bożej z jednej strony wyzwalały ducha szczególnej czci i szacunku dla Maryi (wota, specjalne pieśni, modlitwy, indywidualne przyrzeczenia i ślubowania, ofiary), z drugiej zaś wpłynęły na działania władz kościelnych, zmierzające do jeszcze większego upowszechnienia i oficjalnego usankcjonowania owych praktyk w formie wielce znaczących aktów kanoniczno -administracyjnych. Tak bowiem należy widzieć inicjatywę biskupa chełmińskiego Kazimierza Józefa Kowalskiego, który w październiku 1970 r., „idąc w kierunku posoborowego pogłębienia kultu Najświętszej Maryi Panny ustanowił w farze kościerskiej Maryjne Sanktuarium dla całej kościerskiej ziemi, tak bardzo wiernej i bezgranicznie oddanej Bogu, Chrystusowi, Maryi i Kościołowi świętemu”. Spowodowało to tylko zintensyfikowanie kultu maryjnego, wzmogło liczebność i częstotliwość pielgrzymek do łaskami słynącego obrazu, a biskupa pelplińskiego Jana Bernarda Szlagę zmotywowało – na Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / W sanktuarium Matki Bożej Bolesnej czci doznaje łaskami słynąca XV-wieczna barokowa Pieta, przedstawiającą siedzącą na tronie Maryję, która na kolanach trzyma martwe, zdjęte z krzyża ciało Jezusa. /// Fot. archiwum 37 prośbę ks. kustosza, proboszcza i dziekana kościerskiego Mariana Szczepińskiego – do ustanowienia w 1995 r. parafialnego święta Madonny Kościerskiej „według formularza przewidzianego na sobotę po uroczystościach Najświętszego Serca Pana Jezusa”. Dwa lata później tenże sam hierarcha pelpliński nadał sanktuarium maryjnemu w Kościerzynie tytuł Matki Bożej Kościerskiej Królowej Rodzin. Swego rodzaju apogeum tego typu działań związanych z obrazem i kultem Kościerskiej Pani były podjęte w 1997 r. starania o koronację Matki Bożej Kościerskiej papieskimi koronami. W obszernej i odpowiednio udokumentowanej prośbie do Ojca Świętego Jana Pawła II z 7 października 1997 r. bp J. B. Szlaga napisał m.in.: „Bogate i długie dzieje obrazu Matki Bożej Kościerskiej, powiązane w dużym stopniu z wydarzeniami politycznymi i społecznymi, wydaje się, że wyjaśniają jego niezwykłą formę i rolę kulturową. Ziemia kościerska, od wieków wierna Chrystusowi i Jego Matce, godna jest najwyższego wyróżnienia”. Specjalnym brewe z 11 stycznia 1998 r. papież wyraził zgodę na koronację, której dokonał nuncjusz apostolski Józef Kowalczyk oraz biskup J.B. Szlaga 16 maja 1998 r., nakładając na skronie Dzieciątka Jezus i Maryi korony (papieskie) wykonane ze złota pochodzącego z wotów. Uroczystość odbyła się z licznym udziałem duchowieństwa i wiernych z różnych zakątków Kaszub i nie tylko. Podobną zresztą frekwencją cieszą się doroczne odpusty Matki Bożej Kościerskiej Królowej Rodzin, których bogaty program rozciąga się na cały tydzień w pierwszej połowie czerwca. Tytułem komplementarności danych na temat dość spektakularnych form czci i szacunku dla kościerskiej Ikony Królowej Rodzin i Jej sanktuarium warto jeszcze wskazać na dwa istotne przedsięwzięcia. Pierwsze to decyzja Rady Miasta, która w krótkim czasie po koronacji wystąpiła do biskupa J.B. Szlagi z prośbą, aby – poprzez Konferencję Episkopatu Polski i Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów - uzyskać zgodę na ogłoszenie Matki Bożej Królowej Rodzin patronką Kościerzyny. Finał owych starań nastąpił we wrześniu 2001 r. podczas uroczystej sesji Rady Miasta Kościerzyna. Natomiast decyzją archiprezbitera bazyliki Matki Boskiej Większej w Rzymie z 2009 r. kościerskie sanktuarium Królowej Rodzin zostało oficjalnie afiliowane do tej rzymskiej 38 świątyni. Łączą się z tym ostatnim faktem dodatkowe odpusty udzielone kościerskiemu sanktuarium, mianowicie: 5 sierpnia (tytularne święto Matki Bożej Śnieżnej), w dniu tytułu własnego kościoła, czyli Trójcy Świętej, we wszystkie uroczystości Bogarodzicy Maryi oraz w jeden dowolny dzień roku wybrany przez indywidualnego wiernego bądź grupę pielgrzymów przybywających do kościerskiej świątyni. Jak zostało wspomniane, drugim kościerskim sanktuarium jest właśnie sanktuarium Matki Bożej Bolesnej, w którym czci doznaje łaskami słynąca XV-wieczna barokowa Pieta. Jest to kamienna figura o wadze 50 kg i wysokości 58,5 cm. Przedstawia siedzącą na tronie Najświętszą Maryję Pannę, która na swoich kolanach trzyma martwe, zdjęte z krzyża ciało Jezusa Chrystusa. Matka Boża, siedząc frontalnie na czarnym tronie, podtrzymuje ciało swego Syna, trzymając lewą dłonią Jego prawą rękę. Jak podają źródła, „ani autor rzeźby, ani pierwotne miejsce jej pobytu nie są znane”. Wiadomo natomiast, że Pieta została odkopana w pobliżu kościoła św. Jana w Chełmnie nad Wisłą, będącego wówczas kościołem klasztornym sióstr benedyktynek. To właśnie one zaopiekowały się znalezioną figurą, umieszczając ją w swoim chórze i otaczając wielką czcią, gdyż poprzez zanoszoną przed nią modlitwę upraszały wiele łask. Nic więc dziwnego, że z chwilą kasaty zakonu w 1822 r. (dotychczasowe zabudowania zakonne przekazano Siostrom Miłosierdzia Bożego św. Wincentego a Paulo, tzw. szarytki), siostry – przenosząc się do swego folwarku w Bysławku – zabrały ze sobą także łaskami słynącą Pietę. Umieszczona tam w bocznej kaplicy kościoła, doznawała głębokiej czci nie tylko ze strony sióstr, lecz także ze strony okolicznych mieszkańców, doświadczających wielu łask, zwłaszcza podczas odpustów w święto Matki Boskiej Bolesnej. Po śmierci ostatniej benedyktynki „bysławskiej” przełożona szarytek Aniela Melszyńska przewiozła otoczoną kultem figurę ponownie do Chełmna. Gdy natomiast dotychczasowa przełożona chełmińskich sióstr szarytek została w 1863 r. przełożoną nowo powstałego Zakładu Najświętszej Maryi Panny Anielskiej w Kościerzynie (największa wówczas na Kaszubach szkoła żeńska), przeniosła do przyzakładowej kaplicy łaskami słynącą Pietę, która przebywała tam – otoczona powszechnym kultem – do drugiej wojny światowej. Następnie, ukryta w plebanii parafii Trójcy Świętej, wróciła na dawne miejsce w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Warto wszak dodać, że współcześnie kościerska Pieta, znajdująca się w bocznej ścianie po prawej stronie ołtarza kaplicy Matki Bożej Królowej Aniołów sióstr niepokalanek, doznała kilkakrotnie szczególnej czci publicznej. Otóż w 1958 r. z okazji misji parafialnych mieszkańcy Kościerzyny w dowód wdzięczności za opiekę i ocalenie miasta podczas obu wojen światowych oddali Matce Bożej Bolesnej wyjątkowy hołd, organizując tłumną procesję z Pietą do kościoła parafialnego, gdzie na całą dobę wystawiono ją do publicznego kultu i żarliwie się modlono. Natomiast w 2001 r. papież Jan Paweł II poświęcił korony dla Chrystusa i Matki Bolesnej, które – decyzją Kongregacji rzymskiej – zostały nałożone na Pietę 8 czerwca 2002 r. z udziałem prymasa Polski kardynała Józefa Glempa, siedmiu biskupów, ponad stu księży oraz kilku tysięcy wiernych. Bez wątpienia była to wielka manifestacja pobożności maryjnej i oczywiste świadectwo wiary, potwierdzone dodatkowo wyjątkowymi wotami złożonymi przed Maryją. A były wśród nich różaniec z pereł na srebrnym łańcuszku od papieża Wojtyły oraz bursztynowe serce otoczone srebrną koroną cierniową od mieszkańców Kościerzyny. Ks. Jan Walkusz Opracowano na podstawie: • Banach A., Matka Boża Kościerska, Pelplin 2003. • Kościerzyna i powiat kościerski w latach II wojny światowej 1939–1945, red. A. Gąsiorowski, Kościerzyna 2009. • Linkner T., Dawniej w Kościerzynie. Zarys monografii, Kościerzyna 2020. • Macieja M., Koronacja Matki Bożej Bolesnej, http:/www.niepokalanki.pl (dostęp: 5. 06. 2024) • Parafia Świętej Trójcy w Kościerzynie, http:/www.sanktuarium.pl (dostęp: 6. 06. 2024) • Pieta Kościerska, Kościerzyna 1998. • Stencel ER., Szczepiński M., Sanktuarium Matki Bożej Kościerskiej Królowej Rodzin, Pelplin 2003. • Więckowiak J., Piety pomorskie w rzeźbie, malarstwie i złotnictwie, Pelplin 2002. / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Kościerskie święto poezji maryjnej uż od ponad dwudziestu lat Kościerzyna jest szczególnym miejscem czci i chwały Najświętszej Maryi Panny, egzemplifikowanej poezją, czyli słowem dość wysokiej próby. A chodzi w tym przypadku o niezwykle popularny dziś konkurs, realizowany w dwóch płaszczyznach, mianowicie recytacji utworów publikowanych oraz autorskich tekstów poetyckich, pisanych zarówno w języku polskim, jak i kaszubskim. Konkurs ów, obecnie o zasięgu ogólnodiecezjalnym, narodził się w wyniku współpracy ks. prałata Mariana Szczepińskiego, kustosza Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Kościerzynie, z oddziałem kościerskim Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, reprezentowanym przez ówczesną prezes i nauczycielkę Marię Mach. W 2000 r. jako wymierny efekt tego współdziałania zorganizowano (pierwotnie chodziło o uczczenie wizyty Jana Pawła II w diecezji pelplińskiej w 1999 r., lecz zaprojektowany rozmach inicjatywy wymagał dłuższego przygotowania) w Miejskiej Bibliotece wystawę pt. „Sanktuaria Maryjne na Kaszubach i Pomorzu”, wzbogaconą konkursem poetyckim (recytacje i nadesłane utwory autorskie) oraz ekspozycją kaszubskiej sztuki ludowej o tematyce maryjnej. Olbrzymie zainteresowanie przedsięwzięciem (w poszczególnych etapach konkursu wzięło udział ponad 360 uczestników) zachęciło organizatorów do kontynuacji tego dzieła, lecz już ograniczonego tylko do samego konkursu poetyckiego (autorzy i recytatorzy). Prowadzona w ciągu roku przez Marię Mach na szeroką skalę reklama i popularyzacja maryjnego konkursu sukcesywnie poszerzała krąg zainteresowanych, dzięki czemu „impreza” przyjęła charakter ogólnodiecezjalny pod patronatem biskupa pelplińskiego. Tak zatem w pierwszej dekadzie maja odbywa się każdego roku w Kościerzynie finał konkursu, w którym uczestniczy kilkudziesięcioro recytatorów i przeciętnie 70–90 twórców poezji, podzielonych na cztery grupy wiekowe w przypadku tych pierwszych i pięć grup, jeśli chodzi o twórców (grupa od 0–1 klasy szkół podstawowych, klasy 2–4, klasy 5–8, młodzież szkół ponadpodstawowych, dorośli). Komisję konkursową, rozstrzygającą część literacką, tworzą od samego początku Stanisław Janke (pisarz i poeta), Jerzy Stachurski (poeta i kompozytor) oraz wyżej podpisany. Niejednokrotnie podkreślali oni w swym werdykcie, że „konkurs ujawnił, szczególnie wśród dzieci i młodzieży, wiele autorów obdarzonych autentycznym talentem literackim”, czemu dano wyraz w pokonkursowych publikacjach specjalnych antologii poetyckich. Dotąd ukazały się cztery takie wydawnictwa: „Gdy Maryja otwiera drzwi” (Pelplin 2004), „Matko bólu i miłości” (Pelplin 2009), „Tyś Kaszub Królową” (Pelplin 2013) i „Pomorska Pani” (Pelplin 2019), obejmujące wybór wierszy laureatów konkursu z lat 2000–2018. A warto dodać, że jest coś urzekającego w klimacie tych tekstów, wykreowanym prostotą i bezpośredniością uczuć, pozwalających spojrzeć na Najświętszą Maryję Pannę jako na autentyczną, a zarazem bardzo bliską Matkę, która „otwiera drzwi i okna”, „z aniołami śpiewa wesołe piosenki, bawi się ze zwierzętami, roślinkami się Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / Konkurs maryjny narodził się w wyniku współpracy ks. prałata Mariana Szczepińskiego, kustosza Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Kościerzynie, z oddziałem kościerskim ZKP, reprezentowanym przez jego ówczesną prezes i nauczycielkę Marię Mach (na zdjęciu). /// Fot. zbiory oddziału ZKP w Kościerzynie zajmuje”. Trzeba mieć niezwykłą wiarę i nie mniejszą wyobraźnię, by dostrzec Matkę Boga na ludzkich, więc naszych drogach i mówić do Niej takim samym językiem, jakim przywołujemy naszą ziemską matkę, gdy potrzebujemy jej niezastąpionej pomocy. Nie ulega wątpliwości, że kościerski (diecezjalny) Konkurs Poezji Maryjnej już od 23 lat generuje swoistą kulturę maryjną i stanowi wymowny przyczynek do uczczenia Niepokalanej Matki. Na szczęście, po przerwie spowodowanej pandemią w latach 2020–2021, inicjatywa została wznowiona przez aktualnego kustosza Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin ks. prałata Antoniego Bączkowskiego przy wydatnym wsparciu miejscowej katechetki Genowefy Jank. Ks. Jan Walkusz 39 Reklama Gdzie są „eintopfy” z dawnych lat… W ielu z Was przeczyta te słowa w pociągu Transcassubia wiozącym uczestników XXV Światowego Zjazdu Kaszubów, inni, przybywający autami lub miejscowi, zrobią to już w Kościerzynie. Większość będzie wystrojona w stroje regionalne bądź w przeróżne dodatki do zwykłych ubrań podkreślające przywiązanie do regionu. Tak m.in. będzie manifestować to największe święto kaszubskiej kultury, języka i tradycji, niezależnie od tego jak szeroko to ostatnie pojęcie traktować będziemy. Jestem przekonany, że gdybym zadał w pociągu pytanie o to, co się podaje przy uroczystych okazjach w domu kultywującym kaszubską tradycję, usłyszałbym: kuch z mokką, rosół z kury, kurę w białym sosie z marchewką z groszkiem, a później wedle życzenia kuch w kilku wariantach, nalewki, sznapsy… Pytanie zadane w pociągu skierowane zostałoby do ludzi, którzy z racji swojego pochodzenia posiadają odpowiednią wiedzę płynącą z doświadczenia, a jednocześnie żyjąc w pierwszej połowie XXI w. wiedzą, jak dostosować starą, prostą formę do współczesnych warunków, choć trzeba powiedzieć, że żadne nowoczesne metody nie zastąpią wolniutkiego gotowania swojej kury z dodatkiem świeżych warzyw z ogródka za domem. Żadne urządzenie wielofunkcyjne, które podobno umie wszystko, nie zrobi tak pysznego sosu do kury jak babcia. Czy w tym samym urządzeniu wyrobisz smaczne ciasto na kuczerkuch? Pewnie tak, ale czy będzie ono miało serce, czy będzie pachniało starym piekarnikiem w kuchni ceramicznej opalanej drewnem? Nie ma wątpliwości, że świąteczne obiady pojawiają się w zaciszu rodzinnych pokojów stołowych, ale, niestety, sporadycznie wychodzą na zewnątrz. W zastępstwie klasyków kuchni kaszubskiej pojawiają się dania mające z Kaszubami związek w postaci dodatków „kaszubska” lub „kaszubski”. Mamy więc śledzia po kaszubsku podawanego na czerwono, a nie na biało lub w słodko-kwaśnej marynacie i w towarzystwie kartofli gotowanych w łupinach. Niedawno czytałem o morenkach wędzonych, a mądrala, który stworzył materiał opublikował zdjęcie sielawek z patelni. Mamy halibuta (najbliżej w norweskich fiordach) prosto z kutra. Mamy kaszubskie pierogi z kaszanką lub dorszem będące wymysłem współczesnym. Zupa rybna najczęściej jest czerwona, a z samej ryby pochodzą drobniutkie kłaczki na dnie talerza. Czy jednak jest w tym zestawieniu, a co za tym idzie w menu restauracji, eintopf, aintop – czy jak tam chcielibyście go nazywać? Mimo że nie jestem kwalifikowanym obżarciuchem, w menu restauracji i barów nie znajduję pozycji o tej nazwie. Choć dania jednogarnkowe głęboko tkwią w naszej kulinarnej świadomości, zbudowanej na tożsamości minionych pokoleń, szefowie kuchni zdają się je omijać wielkim łukiem. Mówiąc o eintopfach nie chodzi mi o ciężkie zupy, których domeną urzędowania będzie jesień, zima i przednówek, wszak bazując na wiosennych lub wczesnoletnich produktach też można skomponować eintopf, choć lżejszy. Najlepszym przykładem wiosennego eintopfu mogą być dania sporządzone na bazie młodej kapusty, bo przecież tuż po świętym Janie można się spodziewać dań w stylu młody kapuśniak na żeberkach wieprzowych z dodatkiem młodych warzyw i młodych kartofli. Oczywiście mogą to być również lekkie krupniki na nieoszczędnie obranych szkieletach drobiowych i szyjkach albo szczawiowa z kartoflami i sporą ilością wieprzowego mięsa obranego z kostki, który zapewni zupie smak mięsny. Lub fasolowa na młodych strączkach i młodych kartoflach podana z kiełbasą. Dobra będzie też zupa klopsikowa na cielęcinie. Czy kucharze boją się tych dań? Pewnie nie, bo, w zgodzie z relacjami osób pamiętających dawne czasy, ich przygotowanie wbrew pozorom jest bardzo proste. Składa się z wywaru na kościach, odrobiny jarzyn, zamorskich przypraw do zup w postaci listka bobkowego i kubaby. Do takiego, a nie innego działania zmusza raczej mistrzów kuchni ekonomia. Restauracje nie wytrzymałyby konkurencji, gdyby oferowały wyłącznie dania regionalne, Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / Choć dania jednogarnkowe głęboko tkwią w kulinarnej świadomości Kaszubów, szefowie kuchni zdają się je omijać. /// Fot. zbiory Autora a przestały sprzedawać spaghetti, pizzę i golonki. Tymczasem w okresie międzywojennym większość restauracji oferowała nie golonkę po bawarsku, a nogi wieprzowe w kapuście, będące „odpadem produkcyjnym” eksportowej rzeźni bekonowej w Kościerzynie. Czyż taka historia, do której można dodać zdjęcia, ogłoszenia, nie wsparłaby marketingu restauracji? Zwłaszcza że dania mające swoją tradycję smakują lepiej? Wyobraźcie sobie, że w następnym roku również jedziecie Transcassubią na zjazd. Tym razem skład pociągu został uzupełniony o wagon restauracyjny oferujący kaszubskie dania – jak te z dworcowych restauracji sprzed 100 lat. Czy to tylko mrzonka, czy możliwy do zrealizowania pomysł? Jeżeli nie chcemy stracić gastronomicznej tożsamości, walczmy o to, by w menu obiektów gastronomicznych pojawiały się dania nawiązujące do historii regionu, a nie stylizowane na region. W ten sposób będziemy nie tylko budować, ale i ocalać swoją tożsamość. Rafał Nowakowski 41 Reklama Nadleśnictwo Kościerzyna serdecznie zaprasza na wyprawy po kościerskich lasach, gdzie czekają na Państwa malownicze krajobrazy, krystalicznie czyste jeziora oraz niezliczone dary lasu. To idealna okazja, aby odpocząć od zgiełku miasta, naładować baterie i spędzić niezapomniane chwile w otoczeniu przyrody. Po więcej informacji zapraszamy na naszą stronę internetową: https://koscierzyna.gdansk.lasy.gov.pl/ lub do kontaktu telefonicznego pod numerem: 58 686 28 69 Godziny otwarcia Nadleśnictwa: poniedziałek – piątek od 7.30 do 15.30. Muzeum x 3 Miasto Kościerzyna posiada trzy placówki muzealne. Na rynku, w budynku ratusza, zwiedzić można Muzeum Ziemi Kościerskiej im. dr. Jerzego Knyby oraz jego oddział – Muzeum Akordeonu. Natomiast przy ulicy Towarowej, blisko dworca kolejowego, działa drugi oddział – Muzeum Kolejnictwa. M uzeum Ziemi Kościerskiej istnieje od 2007 r. Początkowo funkcjonowało jako odrębna, samorządowa instytucja kultury. Z czasem w jego struktury włączone zostały Skansen Parowozownia Kościerzyna jako Muzeum Kolejnictwa (2009) oraz Muzeum Akordeonu (2010). skiej. W zbiorach znajdują się m.in. meble, hafty, plecionkarstwo, rzeźby i ceramika. Aktywność placówki w głównej mierze dedykowana jest historii miasta, jego mieszkańców oraz ziemi kościerskiej, a także sylwetkom i dokonaniom zasłużonych kaszubskich działaczy. W salach muzealnych prezentowane są eksponaty i znaleziska archeologiczne (wśród nich wiele cennych), które pozwalają oglądającym prześledzić historię oraz zapoznać się z kulturą Kościerzyny i ziemi kościerskiej od pradziejów po czasy dzisiejsze. Ważne miejsce zajmują również różnego rodzaju wyroby rękodzieła ludności kaszub- Muzeum Akordeonu to jedyne muzeum w Polsce poświęcone akordeonom i innym instrumentom działającym na zasadzie stroika przelotowego. Akordeon to bardzo popularny i ważny instrument dla społeczności kaszubskiej, o czym świadczyć mogą coroczne próby bicia rekordu w liczbie osób grających jednocześnie na tym instrumencie podczas Dnia Jedności Kaszubów. Ekspozycja powstała na bazie zbiorów Pawła A. Nowaka – akordeonisty i kolekcjonera. Obecnie można na niej zobaczyć 140 instrumentów pochodzących z całego świata. Zachwycają one nie tylko wartością historyczną, ale i kunsztem wykonania, a niektóre z nich to prawdziwe unikaty. Zwiedzający mogą również posłuchać dźwięku wybranych eksponatów, a nawet spróbować swoich sił w grze na tych instrumentach. Muzeum Akordeonu to jedyne muzeum w Polsce poświęcone akordeonom i innym instrumentom działającym na zasadzie stroika przelotowego. Muzeum Kolejnictwa przez ponad 60 lat było placówką obsługującą parowozy i ważnym elementem wybudowanej w latach 1926–1933 magistrali węglowej. Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / Muzeum Kolejnictwa w Kościerzynie to muzealna perełka miasta i jedna z największych atrakcji Kościerzyny. Miejsce, które ma niezwykłą wartość historyczną, gdyż przez ponad 60 lat było placówką obsługującą parowozy i ważnym elementem wybudowanej w latach 1926–1933 magistrali węglowej. Obecnie gromadzi największy tabor pojazdów szynowych w Polsce Północnej, a także udostępnia dla zwiedzających zabytkowy budynek Parowozowni z 1929 r. W Muzeum Kolejnictwa można nie tylko zobaczyć zabytkowe lokomotywy czy wagony, ale również wejść do budki maszynisty, zapoznać się z przekrojem parowozu i poznać zasady jego działania. W Parowozowni zajrzeć można do autentycznych warsztatów. Dostępna jest również ruchoma makieta stacji Kościerzyna. W placówce pokazywana jest stała wystawa poświęcona Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi, znajduje się tu także zrekonstruowany wagon sanitarny z I wojny światowej. Na zwiedzających czekają dodatkowe atrakcje: przejażdżka drezyną ręczną czy kolejką lilipucią „Romek”, a nawet, w określone dni, najstarszym w Polsce nadal czynnym parowozem miniaturką „Atlantic” z 1914 r. Kościerskie muzea to miejsca idealne dla osób w każdym wieku. Poza zwiedzaniem z przewodnikiem skorzystać można w nich z lekcji muzealnych. Placówka organizuje również wiele wydarzeń: Majówkę, Dzień Dziecka, mistrzostwa w wyścigach drezyn ręcznych, Kościerskie Warsztaty Akordeonowe czy konkurs wojewódzki Kaszubi Wczoraj i Dziś. Dr Krzysztof Jażdżewski Zdjęcia: Muzeum Ziemi Kościerskiej Ważne miejsce w muzeum zajmują różnego rodzaju wyroby rękodzieła ludności kaszubskiej. 43 Wybrane kalendarium historyczne miasta Kościerzyna i okolic 1284 – najstarsza znana wzmianka o Kościerzynie w dokumencie księcia gdańsko-pomorskiego Mściwoja II, wystawionym w Słupsku; mocą tego dokumentu Mściwój nadać miał swojej stryjecznej siostrze Gertrudzie (najmłodszej córce księcia lubiszewsko-tczewskiego Sambora II) ziemię zwaną Pirsna, z wymienionymi z nazw 22 wsiami, wśród których była Costerina 1312 – sprzedaż przez księżniczkę Gertudę ziemi kościerskiej zakonowi krzyżackiemu 1437/1438 – w świetle wykazu czynszów i służb rycerskich do okręgu kościerskiego (zwanego niekiedy komornictwem) należały takie osady krzyżackie jak: Kościerzyna, Skorzewo, część Stężycy, Lubiana, Korne, Gostomko, Raduń, Dziemiany, Kalisz, Lipusz, część Pierszczewa, Barkocin, nieznany „Lelekaw” (w okolicach Jeziora Wdzydzkiego) i „Mielnicz” (w okolicach jeziora Sudomie), a także wsie rycerskie, m.in. POdleś, Rąty, Sławki, Gołubie, część Stężycy, Sikorzyna, Przywidz, Szklana Góra… 1346 – z tego roku pochodzi pierwszy (wiejski) przywilej lokacyjny Kościerzyny, wystawiony w Malborku przez wielkiego mistrza krzyżackiego Henryka Dusemera 4 grudnia, w dzień św. Barbary 1398 – Kościerzynie nadano miejski przywilej lokacyjny 1415 – z tego roku pochodzą pierwsze pewne informacje o folwarku w Kościerzynie – Chata podcieniowa (z przystawkiem) w Skorzewie na Kaszubach. Pocztówka wydana między 1906 a 1918 r. 44 w inwentarzach krzyżackich odnotowane zostały trzy konie przeznaczone do wozów 1440 – przystąpienie miasta do Związku Pruskiego poł. XV w. – Kościerzyna liczyła 300 mieszkańców 1450 – w przywileju wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Ludwika von Erlichshausen po raz pierwszy wspomniano o istnieniu rady miejskiej w Kościerzynie, choć niewątpliwie istniała ona wcześniej 1466 – po zawarciu pokoju toruńskiego kończącego polsko-krzyżacką wojnę 13-letnią Kościerzyna stała się siedzibą powiatu w województwie pomorskim Korony Polskiej 1466–1655 – przynależność administracyjna Kościerzyny do Prus Królewskich ok. 1500 – Kościerzyna zaliczała się do najniższej kategorii miast woj. pomorskiego tak pod względem liczby mieszkańców (ok. 400), jak i roli gospodarczej 1526 – w świetle przywileju sołtys Kościerzyny dysponował sześcioma łanami 1593 – w dokumencie wizytacyjnym kościerskie probostwo zawarta została informacja, że przy parafii istniała szkoła, a nauczyciela utrzymywali obywatele 1611 – przejęcie starostwa kościerskiego przez Dymitra Wejhera; nasilenie się akcji osadniczej 1626 – najazd wojsk szwedzkich na Kościerzynę; najeźdźcy zabrali m.in. ok. 1200 owiec starościńskich, ok. 100 sztuk bydła starościńskiego i mieszczan, a w czasie plądrowania budynków zaprószyli ogień 1627 – uchwalenie wilkierza dla Kościerzyny; m.in. zabraniał on osiedlania się w mieście Żydom i Szkotom, czyli kupcom-domokrążcom, czasami też rzemieślnikom 1764 – od tego roku, a w szczególności od r. 1766 można mówić o powiecie kościerskim 1772 – Kościerzyna w wyniku I rozbioru Polski znalazła się w granicach państwa pruskiego; zmiana ustroju administracyjnego miasta 1772 – w wyniku epidemii w zdziesiątkowanej Kościerzynie żyło tylko 602 mieszczan 1775 – od tego roku Kościerzyna byłą siedzibą pruskiej administracji leśnej; ponadto funkcjonowało tu pięć warsztatów tkackich 1781 – w mieście było 21 szewców 1781 – do miasta przybył pierwszy pastor ewangelicki – Gottfried Lietfass 1816 – Jan Borchard z Butowa założył w Kościerzynie pierwszą aptekę 1817 – powołanie do życia wspólnej szkoły polsko-niemieckiej pod patronatem powiatu i magistratu; w 1828 r. uczęszczało do niej 444 uczniów, z którymi zajęcia prowadziło trzech nauczycieli 1818 – Kościerzyna stała się siedzibą rozległego powiatu (Landkreis Berent); napłynęła tu wówczas okoliczna ludność kaszubska oraz rzemieślnicy i urzędnicy z Niemiec 1843 – w Kościerzynie zakończona została budowa ceglanego Ratusza przy Rynku 1845 – otwarcie synagogi 1862 – założenie w Kościerzynie Towarzystwa Rolniczego dla Ziemi Kaszubskiej 1863–1866 – budowa Zakładu Najświętszej Marii Panny Anielskiej Wydane w 1894 r. „Geschichte der Stadt Berent” („Opowieści miasta Kościerzyna”), których autorem jest Rudolf Stoewer (1858-1943). / Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW Kościerzyna – widok ogólny. Zdjęcie wykonane między 1918 a 1939 r. 1873 – połączenie Kościerzyny z Tczewem i Chojnicami linią kolejową 1878 – otwarcie Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego 1878–1920 – przynależność administracyjna Kościerzyny do prowincji Prusy Zachodnie 1885 – powstało połączenie kolejowe między Kościerzyną a Gdańskiem przez Pszczółki 1889 – powstanie w Kościerzynie Katolickiego Stowarzyszenia Przemysłowców 1891–1893 – wzniesienie kościoła ewangelickiego 1894 – powstanie Królewskiego Progimnazjum 1896 – działalność rozpoczęło Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” 1898 – wybudowana została elektrownia miejska 1898 – otwarcie szpitala powiatowego, nad którym nadzór sprawował lekarz powiatowy Bremer i jego zastępca Koch 1909 – powołanie do życia Domu Kaszubskiego „Bazar”, skupiającego pod swoim dachem czytelnię i inne organizacje 1910 – zorganizowanie Wystawy Przemysłowo -Rolniczej – wystawy ludoznawczej kaszubsko-pomorskiej, która przyczyniła się do upowszechnienia wiedzy o kulturze materialnej Kaszubów 1914–1917 – wybudowanie kościoła katolickiego 7.12.1918 – nowym burmistrzem Kościerzyny został Klemens Lniski 1919 – podczas przekazywania władzy administracji polskiej rozbrojono oddział Grenzschutzu i zmuszono do ustąpienia niemieckiego burmistrza 1920–1939 – przynależność administracyjna Kościerzyny do województwa pomorskiego 1920 – liczba mieszkańców Kościerzyny wynosiła 6789: 5700 Polaków, 1000 Niemców i 95 Żydów 1920 – uruchomienie szkoły powszechnej, do której uczęszczało 724 uczniów, w tym 24 dzieci niemieckich; w 1922 r. istniejąca dotychczas szkoła ewangelicka, licząca 32 uczniów, została podporządkowana szkole polskiej jako osobna klasa (została ona zlikwidowana w 1929 r. ze względu na małą liczbę uczniów) 1927 – w tym roku gościł przejazdem w Kościerzynie prezydent RP Ignacy Mościcki 1927 – powstanie Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej, które liczyło na początku działalności 70 członkiń 1931 – w tym roku przebudowano linię kolejową do Żukowa, dzięki czemu stała się ona częścią tzw. magistrali węglowej (Górny Śląsk–Gdynia) 22.05.1932 – uroczyste otwarcie miejskiego boiska sportowego; dzień ten był powiatowym świętem przysposobienia wojskowego i wychowania fizycznego 1935 – likwidacja seminarium nauczycielskiego 1938 – Kościerzyna liczyła 9200 mieszkańców 21.05.1939 – ostatnie wybory samorządowe w okresie międzywojennym w Kościerzynie 2.09.1939 – gdy po wybuchu II wojny światowej miasto zajęli hitlerowcy, okupacyj- Pomerania. DODATEK SPECJALNY Z OKAZJI XXV ZJAZDU KASZUBÓW / nym starostą i kierownikiem powiatowej organizacji NSDAP został Günther Modrow, główny inspirator zbrodni w Skarszewach oraz oprawca miejscowej ludności 1939–1945 – przynależność administracyjna Kościerzyny do Okręgu Rzeszy Gdańsk -Prusy Zachodnie 8.03.1945 – do miasta wkroczyła Armia Czerwona 1945–1975 – przynależność administracyjna Kościerzyny do województwa gdańskiego 1975–1998 – przynależność administracyjna Kościerzyny do województwa gdańskiego 1965 – w tym roku w Kościerzynie założona została druga w kraju Izba Regionalna 1992 – utworzono samodzielną gminę miejską Kościerzyna poprzez wyłączenie obszaru miasta z dotychczasowej gminy miejsko-wiejskiej 1992 – utworzenie Muzeum Kolejnictwa, które w 2009 r. stało się częścią Muzeum Ziemi Kościerskiej 2006 – uchwałą Rady Miasta Kościerzyna powołano do życia Muzeum Ziemi Kościerskiej jako samodzielną samorządową jednostkę organizacyjną 2010 – w Kościerzynie utworzono Muzeum Akordeonu Oprac. Iwona Joć Źródło ilustracji: Polona.pl Ogłoszenie z 4 czerwca 1945 r. skierowane do wszystkich właścicieli działek rozparcelowanych majątków w pow. kościerskim, że 9 czerwca 1945 r. o godz. 11 na rynku w Kościerzynie odbędzie się uroczyste rozdanie akt nadania ziemi. 45 Reklama Wydawca: Wydawnictwo Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Dodatek specjalny wydany z okazji XXV Zjazdu Kaszubów w Kościerzynie Adres wydawcy: ul. Straganiarska 20-23/14B, 80-837 Gdańsk Redakcja dodatku: Iwona Joć-Adamkowicz, Anna Dunst Redaktor techniczny: Damian Chrul Współpraca: Paweł Wiczyński, Łukasz Richert Redakcja zastrzega sobie prawo skracania artykułów oraz zmiany tytułów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam. Reklama WAKACJE Sobótka na plaży w Gowidlinie WOLNA GRUPA BUKOWINA, KZPiT Sierakowice nastrojowa zabawa przy ognisku 22.06 Festiwal Kultury Łowieckiej KNIEJA muzyka myśliwska, kuchnia łowiecka, edukacja przyrodnicza, pokazy sokolnicze 06.07 GOVI Sunset Music klubowa muzyka na plaży w Gowidlinie: DJ Twins Chojnackie DJ Gaga, DJ NoLimits, główny organizator : Set of Sunset 13.07 NOC pod GWIAZDAMI HAPPYSAD, TMS, Młodzi Zdolni Kreatywni koncerty, forobudka 360°, dmuchańce 27.07 Seniorada - piknik w Kamienicy Królewskiej otwarta zabawa integracyjna dla seniorów z prelekcjami i potańcówką 08.08 Otwarcie Centrum Kultury uroczyste otwarcie obiektu koncert ENEJ 23.08 Dzień otwarty nowego Centrum Kultury warsztaty taneczne, wokalne, rękodzielnicze, koncert Pawła Nowaka z projektami CUARTETO RE!TANGO oraz L'APERITIF 24.08 Dożynki Gminne w Tuchlinie dziękczynienie za tegoroczne plony, gry, zabawy, konkursy, impreza taneczna przy muzyce na żywo 25.08 w WOLNA GRUPA BUKOWINA ENEJ MŁODZI ZDOLNI KREATYWNI HAPPYSAD KZPiT SIERAKOWICE PAWEŁ NOWAK szczegóły na: www.gok.sierakowice.pl Zbuduj z nami pomnik Lecha Bądkowskiego Prosimy Państwa o wsparcie inicjatywy upamiętnienia Lecha Bądkowskiego, ojca idei samorządności, pierwszego rzecznika prasowego NSZZ „Solidarność”, wychowawcy i autorytetu pokoleń, które nadały nowe demokratyczne oblicze naszemu krajowi. Inicjatorami budowy pomnika są trzy organizacje: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdański Komitet Obywatelski oraz Stowarzyszenie „Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 w Gdańsku”. Pomysł wsparło Miasto Gdańsk, podjęło w tym celu uchwałę oraz ogłosiło konkurs rzeźbiarski, który wygrał Maciej Jagodziński-Jagenmeer, autor projektu widocznego na wizualizacji. Pomnik stanie na skwerze u zbiegu ulic Świętojańskiej i Minogi w Gdańsku – w miejscu nieprzypadkowym, bo na drodze, którą Lech Bądkowski przemierzał z pracowni na Targu Rybnym do mieszkania przy ul. Długiej. Koordynatorem działań jest Komitet Budowy Pomnika Lecha Bądkowskiego. Osoby, którym bliskie są wartości wyznawane przez Lecha Bądkowskiego i pragną wesprzeć budowę pomnika, mogą to uczynić, realizując przelew na konto Zrzeszenia: nr 85 1020 1811 0000 0402 0123 9185 tytułem „Pomnik Lecha Bądkowskiego” lub wpłacić w biurze Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego przy ul. Straganiarskiej 20-23 w Gdańsku. Uczcijmy działalność Lecha Bądkowskiego i razem zbudujmy pomnik, który utrwali pamięć o tej niezwykłej postaci. Sierakowicką kulturę wspierają: TMS Reklama Samorząd województwa pomorskiego zakupił 36 nowoczesnych pociągów które wyjadą na pomorskie tory  do 2026 roku Poruszamy Pomorskie