B I U L E T Y N KAWALIERA KOŁO NR 21 STOWARZYSZENIA SAPERÓW POLSKICH W DRAWNIE IZBA HISTORYCZNA ZIEMI PEŁCZYCKIEJ W PEŁCZYCACH Nr 4/2022 Moja matko ja wiem: wiele nocy nie spałaś… Gdy mi smutno i źle, pójdę w leśną gęstwinę, W szumie dębów i traw wspomnę me dawne dni. Na zwalonym przez burzę, starym pniu, z wełny szalik rozwinę, Wtedy wróci Twa miłość i szczęście i łzy. W dniu 2 października 2022 roku w wieku 88 lat zmarła w szpitalu w Szczecinie Ś. P. OLGA SZUTOWICZ z d. BANACH Moja Kochana Mama Urodziła się 25 marca 1934 roku w prawosławnej chłopskiej rodzinie w Kolechowicach na Lubelszczyźnie. Osierocona przez wojnę i powojenne represje, po tułaczce trafiła do Państwowego Domu Dziecka w Bytowie. Absolwentka miejscowego Liceum Pedagogicznego i zawodowych studiów pedagogicznych w Gdańsku. Wieloletnia wychowawczyni Domu Dziecka, którego wychowanką była i który traktowała jak rodzinny własny dom, zawsze stawała w jego obronie, do końca broniła honoru tej instytucji. Kieruję tradycyjne podziękowania Panie Boże Zapłać do wszystkich, w tym do księży obu wyznań za koleżeńskie wsparcie i z potrzeby serca płynącą modlitwę. Dziękuję nieznanemu mi kapłanowi, który w bombardowanym Kijowie w kolejne liturgiczne dni do 40 dnia po śmierci odprawiał w swojej świątyni p. w. Świętego Wielkiego Męczennika Jerzego Zwycięzcy żałobną panichidę. Dziękuję za okazywaną w tym trudnym czasie życzliwość. Andrzej SZUTOWICZ NADCHODZI ROCZNICA Chrzest jest od wieków bardzo ważnym aktem przyjęcia do grona kościoła chrześcijańskiego. Pomorze było chrystianizowane już w X wieku przez Piastów, lecz burzliwe wydarzenia i reakcja pogańska sprawiły, że Piastowie musieli Pomorze podbijać po raz drugi w XII wieku i organizować proces rechrystianizacji, w którym pomógł księciu polskiemu Bolesławowi Krzywoustemu organizując pokojowe misje biskup bamberski Otton. Dziś święty kościoła katolickiego. Zbliża się 900 rocznica tego wielkiego wydarzenia, które upamiętniają dwie chrzcielnice w Pyrzycach (na zdjęciu) i w Cerkwicy pow. Gryfice . Biuletyn Kawaliera w kolejnych numerach prezentować będzie cykl okolicznościowych artykułów dr. Grzegorza Jacka Brzustowicza, do których przeczytania zapraszamy zwłaszcza, że jedna z teorii mówi o przejściu misji przez tereny dzisiejszej ziemi drawieńskiej. 1 Ostatnie lata przynoszą w historii Pomorza i Nowej Marchii liczne opracowania. Nowe badania coraz częściej wnoszą nowe hipotezy, weryfikują stare i korygują spojrzenie na utrwalone wydawałoby się „na zawsze” kwestie. Tak jest w przypadku początków Kalisza Pomorskiego. Nie wypowiadam się na temat badań archeologicznych, które w tej kwestii z pewnością będą też miały wiele do powiedzenia w najbliższych latach. Dzisiejsze uwagi zostały sformułowane na marginesie moich badań nad osadnictwem, onomastyką i heraldyką miast byłej Nowej Marchii. Kalisz Pomorski Wiemy, iż w 1945 roku przez krótki czas nazywano prawdopodobne, aby w nazwie osady utrwalano miasto Nowym Kaliszem, czasem w nawiązaniu do warunki naturalne, jakie znajdowały się w jego położenia „na Krajnie” – Kaliszem Kraińskim, otoczeniu niemal wszystkich lokowanych miast i a wreszcie dla odróżnienia od Kalisza w nie widać powodu, aby tutaj nabrały one Wielkopolsce, wprowadzono nawę Kalisz szczególnego znaczenia. Pomorski. Utrwalał to Czesław Piskorski publikując Dlatego słusznie uważa się, że nazwa w 1979 roku na łamach pisma „Jantarowych została tutaj przyniesiona, a zatem utrwala szlaków” artykuł Kalisz Pomorski młodszy brat etymologicznie rzecz biorąc, warunki naturalne Kalisza nad Prosną. Utrala to też histopriografia do innego Kalisza. I tutaj historiografia wskazuje na dzisiaj. Kalisz nad Prosną, skąd zapewne na długo przed Etymolodzy wywodzą słowiańską nazwę lokacją, bo trudno dopuścić możliwość, aby Kalisz od słów kal, kaliszcze czyli bagno, uważając, słowiańską nazwę nadali margrabiowie, lub ich że była ona odniesieniem do warunków lennicy – przeniesiono na tereny położone na naturalnych. Wszak miasto założono na terenie wschód od Drawy. pomiędzy jeziorami. Jest to jednak mało Kalisz wielkopolski Przypuszcza się, że przedlokacyjny Kalisz to osada, księciu Władysławowi Odonicowi (†5.06.1239), a być może targowa, o charakterze obronnym, leżąca potem jego synom: Przemysłowi I (†4.06.1257) i w pobliżu ważnego szlaku z Wielkopolski na Bolesławowi II Pobożnemu († 13/14.04.1279). Pomorze, wiodącego na zachód przez Recz i Ostatnim panującym był tutaj Przemysł II († Stargard. 8.02.1296), za którego wspomniano po raz Jeżeli nazwa miałaby być przeniesiona z pierwszy w tych okolicach rycerzy Kenstelów Kalisza wielkopolskiego, to musiałoby to stać się w (1286, właściwie w 1290), w których upatruje się okresie rządów Piastów wielkopolskich, w okresie, założycieli przedlokacyjnego Kalisza i kiedy okolica na wschód od Drawy znajdowała się odpowiedzialnych za nadanie nazwy. Ksiądz pod kontrolą Polski. A ta, jak wiemy, załamała się Stanisław Kozierowski podał, że Kenstelowie mieli po zabójstwie króla Przemysła II w lutym 1296 w herbie głowę jelenia, dlatego też uznano Kensteli roku i została opanowana przez margrabiów za linię polskiego rodu Niałków albo Zarębów. brandenburskich. Kenstelowie z ramienia Piastów posiadali osadę Pomorskie obszary położone na północ od Kalisz, obok której wznieśli swój zamek i trzymali Noteci, a pomiędzy rzekami Drawą i Gwdą, go do czasu pojawienia się tutaj margrabiów podlegały w latach 1202-1223 księciu brandenburskich w 1296 roku. Władysławowi Laskonogiemu, w latach 1223-1239 2 Kalisz brandenburski Zamek Kenstelów uległ zniszczeniu i zburzeniu. 29 Kalisz, Kalliezs, Kalicz, Calais, Calliss, Kalisz, września 1313 roku margrabia Waldemar Kallies) do 1945 roku. potwierdzając prawa miejskie oraz nadając miastu Kaliszowi (Calis) tamę, staw, sad i młyn pana Kenstela, określił, że daje go wraz z placem po zamku. Margrabiowie usuwali poddanych Piastów wielkopolskich i w ich miejsce sprowadzali swoich kolonistów i lenników. Było to dla nich typowe postępowanie nas terenach włączanych do Nowej Marchii. Natomiast Kenstelom, dotąd poddanym polskiego władcy, pozwolono pozostać na terenach Zadrawia. 23 kwietnia 1303 roku, gdy margrabiowie Otto IV, Konrad I, Jan II i Waldemar zlecali lokację miasta Wałcza, w ich otoczeniu znaleźli się wówczas nie tylko Wedlowie i Hertzlebenowie, ale znany nam stary pan kaliski Kenstel i jego syn Jan. A pięć miesięcy później, 14 września 1303 roku, ci sami władcy podczas pobytu w Dankowie koło Barlinka, wydali dokument lokujący miasto w Kaliszu. Jednak wtedy Kenstelów już w ich otoczeniu nie było. Pomimo tego uważa się, że stary Jan Kenstel wziął udział w lokacji Kalisza i przyczynił się do zachowania starej nazwy osady. Wówczas to, dopiero z okazji lokacji miasta w 1303 roku pojawiła się w źródłach po raz pierwszy nazwa Kalisz (Calis), a w licznych kolejnych zapisach mamy dowód używania nazwy Nowy Kalisz (Noua Calys, Novo Kalis, Novum Kalisz, Nove Kalis), w skrócie Kalisz (Calis, Kaliz, Korekta pochodzenia Kenstela Już w 1846 roku Johann Bagmihl w Herbarzu Kenstelowie, podobnie jak Wedlowie, czy Pomorskim ukazał pieczęcie Kenstelów z 1336 Behrowie podążyli utartą trasą na Pomorze, przez roku, które zawierały herb rodowy w postaci głowy Meklemburgię około połowy XIII wieku. dzika. Historiografia jak dotąd nie zwróciła na to Początkowo osiedli w okolicy Suchania, gdzie większej uwagi, kierując się zdaniem księdza później przez wieki posiadali kilka miejscowości, a Stanisława Kozierowskiego (1929), który miał wśród nich Nosowo (Güntersberg), Bytowo widzieć na ich pieczęci Kenstela głowę jelenia. Ale (Butow), Sicko (Altenwedel) i Wapnicę najnowsze badania Ewy Syski z 2012 roku (Ravenstein). Pierwszym znanym przedstawicielem dowodzą, a co niepodważalnie potwierdzają rodu był Jan Kenstel (1290-1303) – pan kaliski. pieczęcie z 1386, 1406 i 1436 roku, Kenstelowie W związku tymi nowymi hipotezami i posiadali w herbie głowę dzika, a nie jelenia. ustaleniami, rodzą się pytania co do początków Autorka tej ważnej dla nas korekty doszła też do Kalisza. Jak wytłumaczyć pojawienie się kolejnego ważnego wniosku w sprawie niemieckiego rycerza Jana Kenstela za Drawą w pochodzenia tej rodziny. Nie była to polska rodzina Kaliszu, gdzie stał się poddanym księcia rycerska, ale niemiecka, wywodząca się z Dolnej wielkopolskiego Przemysła II. Skoro Kenstel był Saksonii z okolic miasta Stade. I ta uwaga jest rycerzem niemieckim, to czy wprowadziłby nazwę niezwykle ważna, bo w hrabstwie Stade miały słowiańską „Kalisz”. Odpowiedzi na te pytania siedzibę inne rody rycerskie jakie dotarły na mogą co najmniej podważyć, jeśli nie zmienić Pomorze. Należy zatem dopuszczać, iż utrwalony pogląd na początki Kalisza Pomorskiego. W służbie Przemysła II Z badań Profesora Edwarda Rymara wiemy od Zazwyczaj podaje się przykład Liebenowów, którzy dawna, iż rycerstwo niemieckie wchodziło na podporządkowali się margrabiom zaraz po służbę księcia wielkopolskiego przed 1296 rokiem. zamordowaniu Przemysła II i uczynili to z dóbr 3 posiadanych już na wschód od Drawy. Słusznie małżeństwa tego władcy z Małgorzatą przypuszcza się, że poza Liebenowami musiały być brandenburską, zawarte w latach 1290-1292 i tutaj wcześniej i inne rody. Przykład rodu von trwające do 1296 roku. Liebenow, który zamieszkiwał w okolicy Recza Przypuszczam, że migracja Kenstelów z pozwala wnioskować, że wśród tych migrujących okolic Suchania i Recza mogła przypaść na czasy na wschód za Drawę rodów mogły być i te, które pierwszego z tych związków. Przed 1280 rokiem objął proces upominawczy z lat 1269-1271, Jan Kenstel mógł otrzymać zgodę na osiedlenie się zmuszający wyznaczonych rycerzy do oddania dóbr na wschód od Drawy. Zbudował tutaj zamek, który joannitom, tym samym pozbawiający ich majątku i z pobliską osadą nazwano Kalisz. Kenstel popychający do szukania nowych lenn. Tak mogło zamieszkiwał tutaj w 1290 roku, kiedy z polecenia być w przypadku Liebenowów i ich sąsiadów księcia Przemysła II wprowadzał templariuszy w Kenstelów. Droga na wschód, na tereny nadane im przez księcia dobra w Czaplinku. Chyba podporządkowane Piastom otworzyło słusznie uważa się Kenstela w związku z tym prawdopodobnie pierwsze małżeństwo księcia zadaniem, iż mógł być urzędnikiem - kasztelanem Przemysła II z księżniczką meklemburską kaliskim Przemysła II. Po pojawieniu się tutaj Ludgardą, zawarte w 1273 roku i trwające do 1283 margrabiów, zamek polecono rozebrać, co roku. Proces trwał chyba i w czasach trzeciego uczyniono jeszcze przed 1313 rokiem. Kalisz meklemburski Propozycja nowego spojrzenia na pochodzenie duże ich część została przeniesiona przez rycerstwo Kenstelów, rzutuje na kwestię pojawienia się nazwy napływowe. „Kalisz”. W związku nowymi ustaleniami warto Na meklemburskie onomastyczne ślady zastanowić się nad tym, czy czasami nazwa Kalies trafiamy w przypadku niedalekiego od Kalisza nie została przeniesiona z Meklemburgii, skąd na Pomorskiego miasta Frydlandu (Mirosławiec). Ten Pomorze w XIII wieku napłynęło wielu rycerzy. jednak pogląd, iż nazwa została dla Mirosławca Dotąd wcale nie brano takiej możliwości pod (Frydland) przyniesiona z Meklemburgii, z miasta uwagę. Ale przecież znajdujemy tam miejscowości położonego w ziemi stargardzkiej, istnieje od Gross i Klein Kaliess. Te nazwy są zniemczoną dawna. Być może na meklemburskie związki nazwą słowiańskiej, bo Meklemburgia przed Kalisza wskazuje także herb miasta. podbojem była słowiańska. Ne jej terenie istnieje Grzegorz Jacek Brzustowicz ogromna ilość zniemczonych nazw słowiańskich i Podążając dzisiaj szlakami turystycznymi po Pomorzu Zachodnim, trafiamy na wzgórza zamkowe, na ruiny starych zamków i dworów rycerskich. Niegdyś były one zamieszkałe i tętniły niecodziennym życiem. Rycerze w nich zamieszkujący trafiali nie tylko na karty starych kronik. Barwne biografie niejednego z rycerzy stały się kanwą legend. Ich znajomość znakomicie wypełnia naszą wiedzę krajoznawczą o terenach niegdyś należących do historycznego Księstwa Pomorskiego i Nowej Marchii. 4 Dawniej Stare Osieczno nazywano Weselem Pewien rycerz jadąc nad brzegiem Drawy, spotkał zamieszkiwała. Rycerz tęsknił coraz bardziej. W pod wielkim bukiem przecudną panią. Dama końcu wyjawił jej swe marzenie. Chciał, aby dalej zagadnęła rycerza, a ten odprowadził ją w przez życie poszli wspólnie. Poprosił ją o rękę, ale poszukiwane miejsce. Potem pożegnał ją i konno ona poprosiła o czas do namysłu. Gdy znowu się ruszył dalej drogą wzdłuż rzeki. Gdy dotarł do spotkali, zalała się przy nim łzami i powiedziała zamku, ciągle miał obraz pięknej pani przed łkając, że musi się z nim pożegnać, ponieważ jest oczyma. Jego myśli ciągle za nią biegły. Tęsknił. biedną córką rybaka i nie może stać się nigdy żoną Po pewnym czasie w tym samym miejscu spotkali rycerza. Jednakże rycerz przytulił ją, a potem się ponownie. Pani wzięła go za rękę i miło poprowadził do swego zamku, gdzie wkrótce potem porozmawiali. Podobnie jak podczas pierwszego świętowali wesele. Żyli długo w niezmąconym spotkania, rycerz pożegnał się, a gdy dziewczyna szczęściu, aż ich śmierć rozdzieliła. Na pamiątką obróciła się, ruszył przez las bukowy nad rzekę. rycerz dał nazwę zamkowi nazwę Wesele Pani nie podała swego imienia, ani gdzie (Hochzeit) i tak już zostało. Jak wybawić księżniczkę ? Gdyby któryś z czytelników zapragnął uwolnić Niektórzy śmiałkowie przypłacali zaloty do zaklętą księżniczkę, to przepisów na to udzielają księżniczek i dam życiem. Pewien książę pomorski dawne legendy. Uwięziona w zamku w Złocieńcu starał się o rękę niemieckiej księżniczki, księżniczkę można wybawić pocałunkiem w usta. mieszkającej koło Wierzchowa. Lecz gdy jej matka Gdy się tego dokona, wszelkie podziemne skarby ujrzała jak ten zakrada się nocą przez most do córki, staną się własnością wybawiciela. Trzeba jednak kazała zgasić kiedyś wszystkie łuczywa. pokonać odrazę, bo księżniczka ma usta pokryte Zaskoczony książę spadł z mostu do fosy i utonął. wrzodami. Koło Derczewa, u brzegu jeziora znajduje się Zamek i rękę księżniczki z zamkiem można Wzgórze Zamkowe. Nad brzegiem można było zdobyć uwalniając pocałunkiem damę zaklętą w spotkać piękną dziewczynę. Kiedyś znalazł się żabę na Pańskiej Górze koło Przekolna. Zaś w śmiałek, który nie „zapomniał języka w gębie” i pobliżu Ińska w jeziorze Studnica zamieszkuje spytał ją kim jest. Ta opowiedziała historię swego zaklęta w żabę piękna dziewczyna. Uwolnić ją zamku i ukazała możliwość wybawienia, jeżeli może tylko pocałunek w żabi pyszczek. Więcej zostanie zaniesiona na cmentarz w Przydarłowie, a poświęcenia musi wykazać śmiałek na Górze śmiałek nie obejrzy się. Śmiałek podjął się tego Chełmskiej. Tam musiał pocałować trzy różne zadania. Wziął na ręce dziewczynę i zaniósł przed zwierzęta. siebie, nie oglądając się. Nie wiedział jednak, że Kiedyś jeden ze śmiałków chciał uwolnić duchy podążają za nim. Gdy był blisko cmentarza, zaklętą księżniczkę w Świdwinie i ruszył odważnie pojawiła się nagle wielka burza, która zerwała mu do tunelu prowadzącego do jej komnaty. Gdy tutaj czapkę z głowy. Wtedy śmiałek zerknął za siebie. dotarł zobaczył damę pracującą przy kołowrotku. Wtedy dziewczyna uniosła się w powietrze i Zapomniał jednak na jej widok właściwych słów zniknęła z krzykiem rozpaczy: już nigdy nie zostanę likwidujących zaklęcie i uciekł. Wyprawa nie wybawiona! okazała się jednak nadaremna. Gdy wrócił w domu, Grzegorz Jacek Brzustowicz ujrzał że jego ostrogi przy butach stały się złote. 5 RODOWÓD DRAWIEŃSKO-KALISKI Najsłynniejszą przedstawicielką Kaliskiej rodziny wywleczona z domu i wraz z mężem i z 63 Fabian jest Gertruda Fabian. Urodziła się osobami deportowana na Lubelszczyznę do Getta 10.08.1885 r. w Drawnie, była siódmym dzieckiem w Głusku ( liczyło 700 Żydów, zlikwidowane kupca Meyera Fabiana (ur. 1842 w Kaliszu Pom jesienią 1942 r. ) , gdzie została zamęczona. zm.1904 r.), który był synem Samuela (1813- Podobny los spotkał w Lublinie jej męża. 1876) i Johanna z.d. Salinger ur.1818 r. Meyer - Siegfreid Fabian (ur. 1878) i Alfred Fabian miał kilku urodzonych także w Kaliszu Pom. braci: (24.03.1879 - 11.05. 1936), którego druga żona Leona (ur. 1848), Oskara (1854-1934), którego Jenny Pinkus (geb. Weiss) ur. 23 luty 1880 córka Ella Gertrud Fabian ur. w 1890 w Berlinie zamordowana została 8.12.1944 r. w Ravensbrück. zginęła w getcie w Warszawie a syn Kurt Fabian - Helka Hailbronner's Timeline z.d. Fabian ur. w 1884 zginął w tym samym roku w getcie w (1880-1951). W 1905 wyszła za mąż za Johna Piaskach, trzeci brat Albert (1856-1935) był ojcem Alfreda Hailbronnera, w 1935 r. rozwiedli się. W Johanny (Hanna) Fabian ur. 1898 w Berlinie, która 1939 r. z trójką dorosłych dzieci, Fredem, Ernstem i zginęła w 1942 w Chełmnie nad Nerem ( Kulm) Liselotte wyjechała do Anglii. Zmarła z powodu oraz trzech synów którzy przeżyli wojnę i zmarli w wylewu krwi do mózgu w 1951 r. i została Australii, Matką Gertrudy była Hermina z.d. pochowana na cmentarzu Vicarage Road w Rosenberg ( ur. 1854 w Drawnie ) córka Wolfa Watford. Syn Ernest Humphrey Hamilton urodził (1821- 1897) i Cacille z.d. Bergen ( 1827 -1914). się w 1910 r. jako Ernst Heinrich Hailbronner . W Meyer i Hermina Fabianowie mieli 11 dzieci. Jak 1929 wstąpił do Reichswehry, jako Żyd został pod widać rodzina ze strony ojca Gertrudy związana koniec sierpnia 1934 wydalony z armii. W 1939 r. była z Kaliszem Pom. a od strony matki z wyjechał do Anglii. Wstąpił do Korpusu Pionierów. Drawnem. W okresie drawieńskim Fabianom Walczył w 1940 r, we Francji . W 1943 roku został oprócz Gertrudy jako ostatniej urodzili się: przeniesiony do Korpusu Królewskich Inżynierów - Max (ur. 1875 zmarł na białaczkę 25.03.1942 r.), Elektryków i Mechaników i zmienił nazwisko na jego żona Luise z.d. Tropke ( ur. 24 grudnia 1882 r. Ernest Humphrey Hamilton. Po wojnie osiedlił się z w Nowym Mieście nad Wartą ) została rodziną w Beeston i Longeaton w Derbyshire, gdzie deportowana do Oświęcimia 28.11.1942 i tam został technikiem materiałów wybuchowych w zamordowana w dniu przyjazdu. Ich dwaj synowie kopalniach. Zmarł w 1983 r. Eugen Fabian ( ur.1909) zginął w Oświęcimu a Adolf Fabian ( ur.1910 ) w Rydze. Córki :Herda - Georg Fabian ( ur. 1881 ). W 1915 został po mężu Aron ( 1911-2008) i Alice po mężu ciężko ranny walcząc w niemieckiej armii Goldmann ( 1911- 1991) na czas opuściły Niemcy cesarskiej w 1915 r. Zginął 04.06.1930 r. w i zamieszkały w Brazylii . Berlinie, spoczął podobnie jak rodzice i brat Max na berlińskim cmentarzu żydowskim w Weißensee. - Elsbeth Recha Richter-Ehrich (1876-1942) „Ciotka Recha”. W marcu 1918 wyszła za mąż za inżyniera Alfreda Richtera, który zmarł pod koniec lat 20. W październiku 1932 polubiła gastrologa dr. Franza-Louisa Ehrlicha (ur. 13 maja 1869 w Białogardzie) i przeniosła się do Szczecina. 12 /13 lutego 1942 r. została W 1883 roku Meyer Fabian i jego młodszy brat, także kupiec wspomniany Oscar Fabian zostali właścicielami firmy Cohn & Caro trudniącej się handlem pasmanterią (zasłonami). Był też właścicielem dobrze 6 prosperującej hurtowni ; „Produkten” zajmującej się otwarty gdyż w latach trzydziestych i czterdziestych produktami rolnymi i rzemieślniczymi, które rozszerzył o recykling makulatury luzem i rozwłóknianie książek. Ok.1886/87 Gertruda i pozostali członkowie rodziny przenieśli się do Berlina. Tu urodzili się jej bracia Bruno (1887 - zm. w 1943 w Szanghaju w Chinach i Martin (ur. 1889; zm. w Londynie w 1965), który kontynuował tradycje kupieckie w rodzinie Miał w Hamburgu własny sklep, uciekł do Anglii gdzie nieźle prosperował. Rodowód berliński mieli także siostra Margarete (Greta) (1891–1943 w Oświecimiu) oraz brat Hans ( ur. 20 czerwiec 1893 r. w Berlinie. Zamordowany 23 września 1940 r. w Państwowym Instytucie Opieki Społecznej Brandenburg an der Havel (Landes-Pflegeanstalt Brandenburg a.H.) czyli w Brandenburskim Centrum Eutanazji. Fabianowie mieszkali na Gutenbergstrasse w Charlottenburgu. Interes kwitł i ok.1889 r. dołączył do nich kolejny brat Albert Fabian. Do Berlina sprowadzili się i inni członkowie rodziny także matka ojca a jej babka Johanna z.d.Salinger, która w 1891 zmarła i w Berlinie została pochowana. Ojciec Meyer zmarł w 1904 roku w Grosse w mieszkaniu na Frankfurterstraße 122,możliwe ,że tam prowadził także swoje interesy. Gertruda z młodszą siostrą Margarete do mieszkały w Berlinie trzy Gertrudy Fabian. 1918 r. mieszkały na Pestalozzistraβe w Nabywca uważa jednak ,że drawieńska Fabian Charlottenburgu. Wiadomo, że w latach uczestniczyła w kursach malarstwa prowadzonych trzydziestych mieszkała na Brettschneiderstraβe 9. przez Emil Orlików stąd nabyła umiejętności W dniu 24.11.1936 zmarła w Berlinie jej matka malowania. Gertruda Fabian z Drawna stała się Hermina. W dobie szalejącego nazizmu siostry popularna a obrazy podpisane jej imieniem i mieszkały dwa lata na Mommenstraße. W końcu nazwiskiem są bardzo poszukiwane. Co ciekawe marca zabrano ich z domu i transportem wśród Fabianów typowo berlińskich był artysta “Osttransport nr 31” wysłane zostały do malarz i grafik Max Fabian ( 1873 – 1926 ), który Oświęcimia, najprawdopodobniej zaraz po również prowadził kursy malarstwa. Ożenił się ze przybyciu zostały unicestwione. W 2013 r. za swoja studentką i w 1916 r. urodził mu się syn sprawą aukcji internetowej zobaczyć można było Erwin , który z dorobkiem ojca i matka uciekł do kilka obrazów podpisanych przez Gertrud Fabian. Anglii. Podczas bombardowania Londynu ok. 1942 Ich nabywca zaczął tropić losy autorki tak dotarł do cały dorobek ojca uległ zniszczeniu. Erwin Fabian Gertrudy z Drawna. Problem nadal pozostaje malował w Anglii i Australii. TRAGICZNE LOSY HANSA FABIANA Hans Fabian, urodził się 20 czerwca 1893 w Wojny. Przeżycia wojenne, a zwłaszcza pogrze- Berlinie gdzie zamieszkali jego rodzice po banie go żywcem we Francji, pogorszyły jego stan opuszczeniu Drawna. W przeciwieństwie do zdrowia. W 1916 roku został zwolniony ze służby niektórych członków rodziny zwłaszcza swojego wojskowej i zamieszkał ze swoim bratem Martinem brata Martina z którym był zżyty nie chciał robić w Hamburgu dokąd brat przeniósł się jeszcze przed kariery kupieckiej, miał bardziej artystyczną duszę i wojną i założył własną firmę. Mieszkali przy chciał zostać rzeźbiarzem i w tym kierunku Steindamm 71. Pod tym samym adresem rozpoczął już edukację. Był normalnie funkcjonowała firma brata hurtownia cygar, w rozwijającym się młodzieńcem lecz będąc w której podjął pracę. W tym samym roku, 26 wieku 17 i 18 lat doznał pierwszych ataków sierpnia, wstąpił do Wspólnoty Niemiecko- epilepsji, co nie przeszkodziło, by uznany został za Izraelickiej. 3 maja 1919 r. uzyskał koncesję na zdolnego do służby wojskowej . Kartę powołania handel cygarami, papierosami, tytoniem i otrzymał w 1914 roku , trafił na front Wielkiej przyborami do palenia wyrobów tytoniowych. 27 7 marca 1921 ożenił się z Hertą Herz, urodzoną 17 była o tradycjach kupieckich i rzemieślniczych listopada 1895 w Hamburgu. Była najstarszą z .Ojciec Henry Herz, był z zawodu tapicerem i czwórki rodzeństwa jej dwaj bracia Manfred (w niezbyt wiodło mu się w swoim zawodzie. Matka 1897) i Waltera (w 1899) oraz siostra Berta (w Herty, Helene Herz, z domu Nathan, była osobą 1900) zginęli podczas Holokaustu przedsiębiorczą w 1919 roku założyła własny (www.stolpersteine-hamburg.de). Rodzina żony biznes, zaczęła prowadzić letni pensjonat Park Hotel w Niendorfie nad Morzem Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym, domu Bałtyckim. Zatrzymała jednak miejsce zamiesz- spokojnej starości „Daniel-Wormser-Haus”. kania w Hamburgu, jej brat Neumann Nathan 20.01.1937 r. został oddany do domu opieki zbudował hurtownię zegarków i złota, która z społecznej („Versorgungsheim Farmsen”). powodu inflacji popadła w trudności ekonomiczne. Jego brat Martin Fabian został po Nocy Hans Fabian zmienił profesję i do 30 maja 1921 Kryształowej ( 9 na 10 listopada 1938) uwięziony roku uzyskał koncesję hotelarską . Wraz z w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen i współwłaścicielem nazwiskiem Weinberg zarządzał zmuszony do zaprzestania działalności handlowej. „jedynym żydowskim hotelem nad Zatoką Mimo to Martin Fabian nadal wspierał niektórych Lubecką”. Małżeństwo rodziców Herty rozwiodło krewnych, zapłacił bratu Bruno za bilet do się w 1922 roku. Matka i wujek Herty zostali w Szanghaju i wysłał pieniądze siostrze Gertrudze czasie wojny zamordowani ( www.stolpersteine- Fabian do Berlina. Pomógł szwagierce Lucie hamburg.de). Bleiweiss w Essen i teściowej Fraenze Rosener w W tym czasie Martin Fabian , który był Akwizgranie. W tych ciężkich czasach Herta żonaty z Kathariną z domu Rosener ( ur. w Berlinie Fabian złożyła wniosek o rozwód do Sądu 26 kwietnia 1890 r.) i miał z nią córkę Steffi ( ur. w Okręgowego w Hamburgu . Martin miał zostać Hamburgu 24 maja 1919 r.) również zmienił opiekunem brata w postępowaniu branżę. Przeniósł się z rodziną do Berlina i wraz z rozwodowym. Sąd Rejonowy zdecydował inaczej i żoną otworzyli ok. 1923 roku sklep z odzieżą zlecił to żydowskiemu „radcy męską przy Steindamm 102 . prawnemu” („Konsulent”). Ów radca przed W 1924 r. stan zdrowia Hansa Fabiana znacznie się pogorszył, w latach 1925/26 wystąpił z wnioskiem o rentę inwalidzką. Niestety komisja uznała iż jego choroba nie miała nic wspólnego z wydarzeniami wojennymi a jej nasilenie się było typowe dla wieloletniej padaczki i wniosek odrzucono. Pomimo choroby Hans Fabian pozostał dzierżawcą Parkhotelu przez osiem lat, aż do przejścia na emeryturę we wrześniu 1929 roku. Niemal równolegle wiele działo się w rodzinie żony, jej brat Manfred Herz, został współwłaścicielem a od 1926 r. właścicielem firmy swojego wuja Neumanna Nathana. Szwagier, Berta Herz zachorowała na chorobę psychiczną i w 1925 roku musiała zrezygnować z pracy . Choroba psychiczna „dopadła” drugiego brata żony Waltera Herza w 1925 r. został przyjęty do szpitala Friedrichsberg w Hamburgu . Zrozpaczona matka Helene Herz zdecydowała się opuścić społeczność żydowską i stała się członkinią kościoła rozpoczęciem postępowania rozwodowego chrześcijańskiego „Erste Kirche Christi, wyemigrował wraz z rodziną podobnie, podobnie Wissenschaftler, Hamburg” . Kłopoty finansowe uczynił Martin Fabian. Do rozwodu jednak doszło, miał także Hans Fabian w 1932 roku nie musiał stało się to 17 maja 1939 r. W dniu 2 lutego 1940 r. nawet płacić żydowskiego podatku religijnego . Hans Fabian został przeniesiony z domu opieki Najpierw z żoną Hertą zrezygnowali z mieszkania Farmsen do „sanatorium i domu na Kuhmühle (Hamburg) ; potem się rozstali. Hans opieki” Langenhorn (Heil- und Pflegeanstalt Fabian mieszkał jako podnajemca w Borgfelde Langenhorn). (dzielnica Hamburga); Herta Fabian przeniosła się Spotkał się tam ze swoją szwagierką Bertą na drugą stronę rzeki Alster. 1 stycznia 1936 Hans Herz. Wcześniej przebywał tam Jego szwagier przeniósł się do prowadzonego przez Izraelskie Walter Herz, który w październiku 1939 r został przeniesiony do Lubeki-Strecknitz. Gdy 8 „Langenhorn” stał się punktem zbornym dla żoną Rosalie i z dziećmi Ruth (ur. 28 lipca 1931 r.) żydowskich pacjentów psychiatrycznych, Walter i Herbertem (ur. 3 XII 1933 r.) została 6 grudnia Herz musiał tam wrócić. 23 września 1940 r. Hans 1941 deportowana do Rygi, tam też zostali Fabian, Berta i Walter Herz zostali przewiezieni do zamordowani. Jej matka Helene Herz została ośrodka zagłady eutanazji w Brandenburgii wywieziona do Theresienstadt 15 lipca 1942 r. Nie transportem zbiorowym złożonym ze 136 przeżyła. 13.03.1958 r. chcący ustalić losy Hansa żydowskich pacjentów i tego samego dnia zostali Fabiana otrzymali z Żydowskiej Gminy zamordowani. Wyznaniowej w Hamburgu, oświadczenia: Była żona Hansa, Herta Fabian ,jej brat Manfred z „Zaświadcza się, że według dostępnych nam dokumentów p. Hans Fabian, urodzony T4”). Hans Fabian zamordowany został za pomocą 20 czerwca 1893 w Berlinie, musiał opuścić tlenku węgla zaraz po przybyciu . Co ciekawe o Hamburg 23 września 1940 r. pod numerem 24 587 jego losie nie powiadomiono szpitala w transportem zbiorowym z Langenhorn”… W 1958 Langenhorn, ani krewnych .Mimo, że w ciągu r. nie było jeszcze konkretnie wiadomo, o jakim następnych miesięcy rzekoma kancelaria transporcie mówi powyższe zaświadczenie. Według metrykalna w Chełmie koło Lublina wysyłała do ewidencji Szpital Państwowy Hamburg- krewnych zamordowanych fikcyjne, sfałszowane Langenhorn miał wśród pacjentów 62 Żydów akty zgonu , w których podawano nieprawdziwe płci męskiej i 74 pacjentki Żydówki. Ich akta informacje o przyczynach zgonu. Niestety akt datowane na 23.09.1940 r., nie określają dokąd zgonu Hansa Fabiana nie znaleziono, dopiero w zostali zabrani. Dopiero po latach okazało się, ze 1964 został oficjalnie uznany za zmarłego. miejscem ich przeznaczenia był „Brandenburg State Asylum” („Landespflegeanstalt Branden- Andrzej Szutowicz Opracowano na podstawie: HANS FABIAN (*1893; burg”) nad rzeką Hawelą, czyli jedno z centrów Kuhmühle 6; Hamburg-Nord, Hohenfelde) z 2019 r. autorstwa zagłady realizowanej tam w ramach niemieckiego Erwina Finka wspieranego przez Hermanna Reemtsma. programu „eutanazji” tzw. „Operacja T4” („Aktion GŰNTER DEMNING I JEGO POTYKACZE Potykacze to dwie stojące tablice kredowe połączone ze sobą zawiasami u góry. Są potykacze ostrzegawcze, reklamowe, bhp, Jest także inne stosowane w Polsce znaczenie potykacza. Jest ono militarne i stosowane były głównie w zaporach przeciwpiechotnych jeko spleciony w pułapke na nogi drut czy zaostrzone potykacz ze świńskim ogonkiem, czubek zaostrzony, który jest w zasadzie zaostrzonym słupkiem fortecznym. Stosowano też potykacze dla koni w postaci metalowych jerzy o zaostrzonych końcach. Gunter Demnig ur 27 października 1947 r. w Berlinie Demnig dorastał w Nauen i w Berlinie. Maturę zdał w 1967 roku. Sudiował pedagogikę artystyczną w Akademii Szutk Pięknych w Berlinie pod kierunkiem Herberta Kaufmana. W latach 1969/1970 studiował na tej uczelni wzornictwo przemysłowego. Od 1971 kontynuował studia na międzynarodowym uniwersytecie artystycznym Kunsthochschule Kassel (KhK) , gdzie w 1974 r. zdał pierwszy egzamin państwowy. Po czym rozpoczął studia artystyczne pod okiem Harry’ego Kramera na Gesamthochschule Kassel (GHS) projektów Od 1994 roku pracuje również w (dziesiejszy uniwersytet). Od 1977 roku pracował ośrodku kultury IGNIS (IGNIS-Kulturzentrum) Od w budownictwie m.in. przy renowacji kwietnia 2011 r. jego pracownia znajduje się w zabytków. W latach 1980-1985 był asystentem centrum sztuki w Frechen na terenie dawnego artystyczno-naukowym na wydziale sztuki swojej dworca kolejowego. W 2017 roku przeniósł swoją uczelni w Kassel. W 1985 roku otworzył w Kolonii pracownię do Elbenrod w Hesji . Demnik sławę własne studio zrealizował kilka własnych 9 zdobył jako projektant i wykonawca zabytkowym ratuszem w Kolonii.Kostka kamienna Stolperstein’ów. Wiele z nich sam położył. W z mosiężną tabliczką z stosownym napisem od lat wolnym tłumaczeniu nazwa Stolperstein oznacza jest największym zdecentralizowanym pomnikiem kamień, o który się potykamy, zwany „potykaczem” na świecie istnieje już około 90 000 kamieni, w w pojęciu polskim jest to po kamień pamięci. 1265 niemieckich gminach i w 26 krajach Pierwsze kamienie pamięci pojawiły się na ulicach europejskich. W Polsce zainstalowano ich ponad Kolonii w 1995 roku . Od tej pory są stale 30 sztuk, pierwszy we Wrocławiu, poświęcony ustawiane. Wykonywane są z betonu w formie został Edycie Stein (w 2008 roku przy ulicy kamienia brukowego o wymiarach 10 na 10 cm, na Nowowiejskiej). Innymi polskimi miastami które którym umieszcza się mosiężną tabliczkę z napisem mają swoje „Stolpersteiny” są: Biała Podlaska, informującym np., że w tym miejscu mieszkał, po Łomża, Mińsk Mazowiecki, Słubice, Zamość, czym poniżej podawane są dane osoby (imię Oświęcim. Co jakiś czas kamienie pamięci są nazwisko), niżej rok jej urodzenia, pod nim data niszczone przez neonazistów, lecz są uzupełniane. deportacji i miejsce i data śmieci. Stolpersteiny Mimo szlachetności idei umiejscawianie upamiętniają osoby, które padły Stolpersteinów w miejscu umożliwiającym ofiarą nazistowskich zbrodni nie tylko Żydów ale i chodzenie po nich spotyka się także z krytyka osób Romów, niepełnosprawnych, świadków Jehowy, uważających, że ta forma nasuwa skojarzenia homoseksualistów i członków partii politycznych. deptania pamięci osób upamiętnionych. Dla Umieszczane są na ogół przed ich dawnymi przykładu „w Krakowie – po tym, jak domami na ulicy w bruku lub chodniku, czasami na doprowadzony niemal do końca proces formalnego murze. Projekt, który rozpoczął się w 1995 roku w załatwiania pozwoleń, na mocy opinii IPNu Kolonii zrodził się w latach 1990-1992 w umieszczenie kamienia pamięci zostało przez pięćdziesiątą rocznicę deportacji 1000 Romów i magistrat wstrzymane. Projekt Demniga został Sinti z Kolonii i w 50 rocznicę wywiezienia uznany za sprzeczny z przyjętą w Polsce kulturą Romów do Oświęcimia co zaowocowało pamięci i uwłaczający godności ofiar”. wstawieniem kamienia pamięci w chodnik przed Czy w Drawnie mógłby być umieszczony Stolperstein ? Jak udało się ustalić ogólna liczba związanych z Leopold Mann urodzony 18 sierpnia 1866 r. w Drawnem poprzez urodzenie i zamieszkanie osób Neuwedell, znany był jako „Leopold obwoźny”. deportowanych do gett i obozów na Wschodzie Pseudonim jego wynikał z profesji, gdyż trudnił się wynosi ok. 45. Tą 45 -tką jest niedawno „odkryta” także handlem obwoźnym. Mieszkał na ulicy Neue w zasobach Bundesarchiv Emma Cronheim z d. Sraße 18 na rogu z ul. Mittelstraße, gdzie w Lichtenberg ( ur. 16.8.1861 w Drawnie niem. suterenie miał swój sklep. Mieszkańcem tego domu Neuwedell ) mieszkała w Oldenburg i w Berlinie był także: dr Niemeyer, prawnik, który urzędował w (Charlottenburg) deportowana z Berlina 14. lipca swoim biurze. Po 1933 r. dom został sprzedany a 1942, do Theresienstadt, Ghetto gdzie zmarła Mann osiadł w Berlinie.W dniu spisu 30.9.1942 r. W tych samych zasobach widnieje , powszechnego 17 maja 1939 r., został Philippine, Cohn ur. 30 stycznia 1847 w sklasyfikowany przez władze hitlerowskie jako Neuwedell. Mieszkała w Berlinie .gdzie zmarła w „wróg Rzeszy”. Był aresztowany i więziony w okresie Holokaustu 02 lipca 1943 lecz nie ma jej obozie koncentracyjnym Sachsenhausen gdzie na listach ofiar gdyż najprawdopodobniej zmarła przebywał do 5 grudnia 1938 r. Z chwila zwolnienia śmiercią naturalną. Czy zatem gdyby w Drawnie z obozu miał 72 lata. Zamieszkał w Berlinie u wzorem innych miast Polski chciano upamiętnić rodziny Haasów przy Sybelstrasse 35. Potem miejscowe ofiary Holokaustu należałoby wykonać mieszkał przy Lietzmannstrasse 21 w ówczesnej max 45 „potykaczy” ? Otóż nie, jak można dzielnicy Mitte, a następnie w nieistniejącym dziś zauważyć kostki pamięci stawiane są w miejscach domu starców żydowskiego związku skąd przeprowadzono deportację lub w ich pobliżu. wyznaniowego przy Gerlachstrasse 18-21. Mann Upamiętniają one osoby, które nie przeżyły. Na był wdowcem i według własnych oświadczeń miał drawieńskiej liście nie do wszystkich osób mamy „całkowity majątek 27,50 RM”, Przebywał w pewność ,że zmarły w wyniku Holokaustu..Ponadto obozie przejściowym na Grosse Hamburger Strasse. spośród wymienionych 45, 44 osoby opuściły 17 sierpnia 1942 r. załadowany został do pociągu wcześniej Drawno i zamieszkały w innych pasażerskiego z 987 osobami na stacji Moabit przy częściach Rzeszy, niektórzy z nich mają w tych Putlitzstraße, Wywieziony został do getta w miejscach wstawione Stopelsteiny. Dla przykładu 10 Theresienstadt. Stamtąd, podobnie jak wielu innych, został wysłany do obozu zagłady w Treblince, gdzie zginął 19 września 1942 r. Jego Stoperstein został ustawiony w Berlinie. HIER WOHNTE LEOPOLD MANN JG. 1866 VERHAFTET NOV. 1938 SACHSENHAUSEN ENTLASSEN 5.12.1938 DEPORTIERT 17.8.1942 THERESIENSTADT ERMORDET 19.9.1942 TREBLINKA Wynika stąd, że tylko jednej osobie można byłoby przechowywanym w Yad Vashem. ”. Ponieważ bezproblemowo taki kamień poświęcić. Jest nią zgodnie z intencją twórcy Stolpersteiny Isidor Lippert (ur. 17.04.1879 w Drawnie) mieszkał upamiętniają osoby, które padły w Drawnie. Deportowany 22.06.1938 do ofiarą nazistowskich zbrodni, to Herrmann Sachsenhausen, gdzie zmarł 13.01.1940. Jednak Blauzwirn mieści się w tych kryteriach. należy pamiętać,że w Drawnie pierwsza ofiarą Reasumując gdyby idea postawienia kamieni nazistów był: Herrmann Blauzwirn, był to pamięci przyjęła się w Drawnie, do wykonania i pochodzący z Mirosławca, kupiec drawieński, postawienia były by minimum dwa kamienie – właściciel zakładu rzemieślniczego, mieszkał przy potykacze. Zgodnie z artykułem 53 Ustawy o Neue Straße 14. Żonaty był z Minną Nathan z Instytucie Pamięci Narodowej, organy, które Neuwedell (Drawno). Zamordowany został w wydają zezwolenie na wykonanie trwałych kwietniu 1933 w Drawnie. Według jednej z wersji upamiętnień walki i męczeństwa, mają najpierw (W. Doell) uzbrojeni w broń SS-mani napadli zasięgnąć opinii prezesa IPN-u. Według Adama Blauzwirna, chcąc go nastraszyć, grozili mu Siwka niezwrócenie się do IPN-u to naruszenie pistoletem, który przypadkowo wypalił, trafiając go przepisów. W praktyce nie zrobiło tego wiele śmiertelnie. Natomiast nieco inną wersję wydarzeń samorządów i nie poniosły z tego tytułu żadnych podała dr Ewa Küβner z d. Schnabel (Heimatgruss konsekwencji. Stolpersteiny wymykają się jasnej Rundbrief nr 251/2000 s. 44) „Żydowski kupiec klasyfikacji, a podciągnięcie ich pod ustawę o IPN- Blauzwirn, w kwietniu 1933 zmarł w więzieniu z ie jest kwestią dyskusyjną. Jednocześnie Instytut, powodu pobicia. Gdy umilkły plotki o jego śmierci który obliguje do zasięgnięcia opinii, wydaje je SS ekshumowało zwłoki i stwierdzono, że umarł bardzo opieszale. W przypadku Krakowa było to śmiercią naturalną”. Śmierć ta jest jedynym jedenaście miesięcy i wymagało licznych oficjalnie znanym przypadkiem zabójstwa Żyda w interwencji rodzin zainteresowanych Drawnie co znajduje potwierdzenie w zeznaniu upamiętnieniem swoich krewnych Andrzej Szutowicz Stolperstein Leopold Mann, Foto: F. Siebold, Juni 2013. Niemieckie kamienie i polska kultura pamięci w „Chiduszu” nr 3/2019 https://openheim.org/pl/aktualnosci/stolpersteine-czyli-o-pamieci-ktora-mozna-sie-potknac/ https://de.wikipedia.org/wiki/Stolpersteine https://www.berlin.de/ba-charlottenburg-wilmersdorf/ueber-den- bezirk/geschichte/stolpersteine/artikel.179726.php Bild: Stolpersteine-Initiative CW, F. Siebold https://pl.wikipedia.org/wiki/Gunter_Demnig https://chidusz.com/stolpersteine-w-polsce-ipn-szczecin-bedzin-wroclaw-krakow-procedura/ 11 Herb kojarzy nam się zazwyczaj z plastycznym wyobrażeniem należącym do władcy lub rycerza, a rzadziej do miasta. W tym ostatnim przypadku, wyobrażenie takie miało zawsze ścisły związek z powstaniem miasta. Poprzez umieszczane w herbie wyobrażenia wskazywano przeważnie na założyciela i pochodzenie kolonistów. Jeszcze przez długi czas po lokacji mieszczanie rycerska von Zűhlsdorf, która przybyła na ziemię dobrze wiedzieli, jakie było znaczenie użytych w choszczeńską w końcu XIII wieku z Meklemburgii, herbie symboli. Jednak z biegiem czasu i posiadała w swej tarczy herbowej żurawia. Rycerze burzliwych wydarzeń, pamięć ta blakła i ginęła. ci założyli wieś Suliszewo (Zűhlsdorf) i Czasem wraz ze zmianą właściciela miasta zmieniał zamieszkiwali tam do końca XIV wieku. Mamy też się herb. Wówczas przeważnie zapominano o poświadczonych ich jako lenników Wedlów z starym herbie. Ustalanie dzisiaj symboliki herbów Drawna i Korytowa od 1321 roku. Natomiast część przypomina prace detektywistyczne. Jednak zadając Suliszewa, którą posiadali, wspomniano w źródłach sobie taki trud, można odkryć ciekawe informacje, jako należącą do Wedlów drawieńskich jeszcze w które mogą wzbogacić wiedzę o początkach 1519 roku. Zatem rycerze mogli być lokatorami i naszych miast. sołtysami dziedzicznymi Drawna z ramienia rodu Opis herbu Drawna: w tarczy dwudzielnej w Wedlów. Rodzina wymarła w początkach XV słup, w prawym złotym polu połowa czarnego koła, wieku i znaczenie tego symbolu szybko zostało po lewej w błękitnym srebrny żuraw na zielonej zapomniane. murawie. Grzegorz J. Brzustowicz Pierwsze pole z połową koła dokładnie w symbolu heraldycznych oraz barwie wskazuje na właścicieli miasta z rodu von Wedel. Natomiast występujący w drugim polu herbowym żuraw nadal jest tłumaczony na poziomie ogólnej symboliki heraldycznej tego ptaka w powiązaniu z położeniem miasta i zamku, może strażnicy na pograniczu, skoro ptak trzyma w szponach kamień symbolizujący czujność. Herby o dwudzielnej tarczy, jak w przypadku Drawna, miały zawsze odwołanie do założycieli i właścicieli miasta. Nie udało się jak dotąd wskazać rodziny rycerskiej żyjącej w XIII- XIV wieku na ziemi choszczeńskiej, związanej z Wedlami z Drawna i w dodatku mającej jeszcze w herbie żurawia. Gdyby tak było moglibyśmy przyjąć, że miasto zakładali i może otrzymali tutaj urząd sołtysi z ramienia Wedlów rycerze tegoż rodu. Dzisiaj, po wielu dziesiątkach lat badań, mogę wreszcie zaproponować inne wytłumaczenie tego symbolu. Poszukiwania ujawniły, że rodzina 12 MS Drawno nowoczesny masowiec szeroko lukowy, zbudowany „kolejce” do nadania dla nowych statków tego typu dla Polskiej Żeglugi Morskiej przez chiński były jeszcze nazwy : Sopot, Solidarność i Karlino. koncern stoczniowy Yangfan Group Co Ltd. w Niepisana wieść niesie, że pierwotnie miał on nosić Zhoushan. Statek należy do kategorii handy- sitzei . nazwę Generał Anders, ale zwycięski generał miał Jest to klasyczny udźwigowiony masowiec, mogący przegrać z Drawnem. Według innej wersji Polska jednorazowo przewozić 39 tys. ton ładunku. Ma Żegluga Morska planowała by nowe statki nosiły 179,99 m długości, 30.03 m szerokości, 44,0 m nazwy dawnych miast polskich Kresów wysokość oraz 10,5 m zanurzenia pod pełnym Wschodnich, tę serię miał zacząć statek któremu ładunkiem. Jego pojemność brutto wynosi 25278 zamierzano dać nazwę Lwów. Obawiając się reakcji GT, pojemność netto 13 200 NT. Napędzany 1 strony ukraińskiej z pomysłu tego zrezygnowano, a śrubą silnikiem o mocy MCR 6050 kW (8226 KM). patronem statku zostało Drawno, które o czym mało Osiąga prędkość 14 w. Statek zakontraktowano w kto wie związane jest od lat z PŻM. poprzez 2010 roku, budowę rozpoczęto 22. listopada 2013, ośrodek wypoczynkowy. Jak wieść niesie nazwę ale w trakcie budowy został w 2016 porzucony „Drawno” wzięto pod uwagę za sprawą przez właściciela (PŻM), wraz z zaliczkami „podszeptu” burmistrza miasta Andrzeja armatorskimi. W lutym 2017 w PŻM wprowadzono Chmielewskiego. Tak to statek o tym imieniu stał zarząd komisaryczny powodem takiej decyzji była się 58. jednostką PŻM. Oficjalny jego odbiór trudna sytuacja armatora,oraz brak symptomów nastąpił 7 września 2018, jednak jeszcze 11 poprawy koniunktury na światowym rynku września stał w stoczni na kotwicy . Pierwszym shippingowym. W 2017 r. zarządca komisaryczny dowódcą „Drawna” został były dowódca m/s w osobie Pawła Brzezickiego podjął decyzję o Resko, Lubie, Tczew kapitan ż.w. Marek dokończeniu budowy i odebraniu jednostki z Wilczyński a rejs dziewiczy odbył z chińskiego stoczni. Zastanawiano się nad nadaniem dla niego portu Nanjing do brazylijskiego portu Paranaguá. nazwy. Otóż statki tej serii noszą imiona patronów Obecnie Drawnem dowodzi kpt. ż.w. Marek geograficznych np. Tczew i historycznych Władymiruk. Na zdj. Widok z pokładu „Drawna”na związanych z walką o wolność: Armia Statuę Wolności i załadunek Drawna przy Krajowa, Legiony Polskie, Szare Szeregi . W nadbrzeżu New York (2022 r.) Andrzej Szutowicz O KRASNALACH RAZ JESZCZE Krasnal ogrodowy to istota o ciepłym sercu i „Thonwarenfabrik Seegerhall“ zwany instytutem tolerancyjnej naturze. Godny podziwu, ponieważ sztuki i rzemiosła Etruria w Drawnie ma wiele zadań do spełnienia i ciągle przyciąga reklamował w Deutsche Illustrierte Zeitung swoje wzrok . Mimo ,że jest stworzeniem kiczowatym, „jasnokolorowe gnony”. W artykule o „przemyśle ma wielu sympatyków w Austrii , Niemczech a figurek glinianych w Turyngii” w Illustrated także w Polsce. W czerwcu 1886 r. World z 1893 r. wspomina się Heinricha Dornheima 13 z Gräfenroda jako założyciela krasnalego ujrzał światło dzienne już w latach 70. XIX wieku, przemysłu. Był on projektantem i modelarzem W udowodniono, że stało się to mniej więcej 20 lat 1856 roku otworzył małą firmę specjalizującą się w później. Czyli choć firma istnieje do dnia produkcji głów lalek i zwierząt z porcelany. dzisiejszego nie im należy się pierwszeństwo. Krasnale ogrodowe z Gräfenroda miały swoje Wiadomo ,że na Targach Lipskich w 1898 roku po wzory do naśladowania w starszej niemieckiej raz pierwszy zademonstrowano krasnale turyńskie tradycji, bo już od około 1840 r. w kilku miejscach czyli 12 lat po wykonaniu w Drawnie kolekcji wykonano ozdobne gnomy z ceramiki. Wcześniej w Etrurii, co poszło w zapomnienie. W 2006 r. gdy ogrodach stawiano wykonane z marmuru i odnaleziono i opisano wspomnianą ofertę Etrurii piaskowca stosunkowo duże posągi Świętego w Frankfurter Rundschau krasnalą genealogię Mikołaja wykonane z marmuru . W okresie baroku trzeba było zmienić . Dzięki temu ku zaskoczeniu w zamku Mirabell w Salzburgu, austriacki sympatyków krasnali, Drawno wysunęło się na architekt i rzeźbiarz Johann Bernhard Fischer von czoło jego pierwszych producentów detronizując Erlach na podstawie rysunków Jacquesa Callota uznawaną za najstarszą ofertę z 1893 r. z Turyngii. wyrzeźbił w latach 1690-1695 co najmniej tuzin Fabryka Figur Terakotowych w Drawnie gnomów. Uczniem Dornheima był Philipp Griebel, (Neuwedel) została założona w 1866 roku przez który w 1874 roku założył własną firmę Hermanna Seegera i jego żona Estefe . Początkowo „Thoonwaarenfabrik Philipp Griebel” , by w latach produkowano cegły jednak stopniowo zwiększano 1880-1890 współuczestniczyć w rozwoju słynnego swoją ofertę. Dzieło rodziców kontynuował ich syn krasnala ogrodowego z Gräfenroda. Funkcjonowało Günter Seeger do momentu likwidacji zakładu w tu i w okolicy ponad dwudziestu producentów. połowie lat 30 (1935 r.). Wbrew wszelkim twierdzeniom, że ich „gnom” Die „Thonwarenfabrik Seegerhall“ Etruria Kunstgewerbliche Anstalt (Instytut Sztuki i Rzemiosła Etruria) Etruria miała przez dziesięciolecia ważny status cenniki czyli katalogi. Jej „jasnokolorowe ekonomiczny w Neuwedell. Jej figurki z terakoty gnomy” reklamowane były od Deutsche były dostępne na całym świecie i osiągały Illustrierte Zeitung do gazet lokalnych. Jak przystępne ceny. Zawdzięczano to nowoczesnemu zauważył Rüdiger Helmboldt w pierwszych systemowi marketingu zwłaszcza reklamy , którą reklamach krasnali używano nazwy „Gnome” firma skutecznie stosowała w ilustrowanych (gnomy), a „Gartenzwerge” zaczęto używać gazetach od 1879 do 1914. Bardzo wcześnie bo, od 1882 roku, firma bezpłatnie udostępnia ilustrowane dopiero w drugiej połowie lat 20. XX wieku. O krasnali honor Krasnal ogrodowy mimo ,że jest kiczowatym wszystkie gnomy z ich zimowych kwater i stworzeniem to istota o ciepłym sercu i odpowiednio ustawić je. Krasnale weszły do tolerancyjnej naturze. Ludzie dotknięci polityki przybierając kolory ugrupowań i nieszczęściem lub bojący się go popadali w podobieństwo polityków. Jeśli widok stojących przekonania, że magią i mitem, są w stanie je przed domem krasnali wywołuje u sąsiadów odeprzeć , dlatego stawiali gnomy uważając ich za negatywne odczucia, mogą oni zaskarżyć swoich przyjaciół. Wiele spośród krasnali właściciela do sądu. Czasem jest to zrozumiałe, wyglądało tak , jakby pomagały w pracy łopatą i zwłaszcza gdy tam stoją krasnoludy z dzbanem lub chroniły dom . Wygląd krasnali wystawionymi językami, uniesionymi środkowymi wykazał że są odpowiedzialni. Przedstawiani byli palcami i opuszczonymi spodniami. Sąd Rejonowy jako starsi mężczyźni z gęstymi brodami ze w Grünstadt w Niemczech uznał to za zniewagę i wzrokiem wskazującym na łagodną życzliwość, ich uznał, że tak samo należy traktować stojąca i twarze były delikatnie wymodelowane. Austriacy i obnażającą się przed domem osobę jak osobę za Niemcy prezentują za płotem miliony krasnali którą robi to krasnal. Właściciel prowokacyjnych ogrodowych. Największą ich prywatną kolekcję na krasnali musiał je usunąć. Natomiast Wyższy Sąd świecie mającą 4443 krasnali posiadają Helge Okręgowy w Hamburgu stwierdził, że jeśli Eidenhammer z Pfaffstätt na granicy krajów kogokolwiek denerwuje stojący w parku , czy na związkowych Salzburga i Górnej Austrii. Szacuje osiedlu mały krasnal z „jasnoczerwonym się ,że zebranie takiej kolekcji przez lata spiczastym kapeluszem” to może zostać uznany za kosztowało ich co najmniej 80 000 euro. Na wiosnę „kontrowersyjność pod względem estetycznym”. potrzebują około trzech tygodni, aby powyciągać By ratować honor krasnali niedawno powstałe 14 „Międzynarodowe Stowarzyszenie Ochrony surfingowymi, grillami , a nawet z nożem w Krasnali Ogrodowych” wyjaśniło: Prawidłowy plecach, należą do kategorii fałszywych gnom ma nie więcej niż 68 centymetrów, nosi toksycznych gnomów. W niemieckich ogrodach spiczastą czapkę, ma brodę i jest z konieczności jest podobno 25 milionów, w Austrii ich liczbę wykonany z terakoty. Oznacza to, że wszyscy szacuje się na 2 miliony krasnali , czy wszystkie są bezduszni plastikowi i gipsowi mężczyźni, którzy prawdziwe? głupio pozują z telefonami komórkowymi, deskami Andrzej Szutowicz Marian Twardowski DZIEDZICE 29 stycznia 1945 r. do Dziedzic dziś gmina Barlinku. Kwatera wojenna w Dziedzicach Barlinek, powiat Myślibórz dotarła kolumna upamiętnia z imienia i nazwiska 19 oficerów a w „Wschód” z ewakuowanego przez Niemców obozu Barlinku 17. Na płycie grobu w Dziedzicach jenieckiego Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew). widnieje nazwisko członka KG AK ppłk dypl. Nadzorujący marsz Niemcy zorganizowali w wsi Karola Strusiewicza. Pamięć o poległych kultywuje rejon wypoczynku dla ewakuowanych , który Stowarzyszenie Przyjaciół Dziedzic organizując rok nazajutrz rankiem 30 stycznia 1945 roku rocznie blok uroczystości rocznicowych. Niestety przypadkowo znalazł się w strefie działań przez wiele lat przy dziedzickiej mogile nie frontowych. Doszło wówczas do tragedii, gdyż widziano Żołnierza Polskiego. Dopiero na początku jeden z pocisków atakujących czołgów trafił w 2022 r. dzięki dowodzonej przez płk Tomasza stodołę, w której odpoczywali jeńcy - polscy Borowczyka 14 Zachodniopomorskiej Brygadzie oficerowie głównie Marynarki Wojennej i Obrony Terytorialnej im. ppłk. dypl. Stanisława Kawalerii z dawnych obozowych baraków 15 A i Jerzego Sędziaka, ps. „Warta” ta tendencja uległa 15 B. Zginęło wówczas 17 oficerów a 30 zostało zmianie. Nie zawodzą natomiast harcerze z rannych ( według Flukowskiego 25/34), spośród Barlinka, Dobiegniewa, Drezdenka, którzy na których wkrótce kilkunastu zmarło w szpitalu w uroczystości potrafią przyjść pieszo tym samym Barlinku. Poległych i zmarłych oficerów szlakiem, który pokonali jeńcy polscy w styczniu pochowano na cmentarzach w Dziedzicach i w 1945 r Balkowski Zygmunt, ur. Dąbkowski Fr. Tadeusz, ur. września 1939 awansowany 26.IV.189 : kpt. sł. st. piechoty, 9.X.1902; por. marynarki; 130/ przez kontradm. Józefa Unruga dowódca 3 ckm/26 pp. 49215/ XVIII.C. na ppor. Marynarki; 253/ IV.A. (? zm. 10-04-1943) nie Hulanicki Jeremi, ur. 1917( XVIII C zginął w Dziedzicach. 1918 ) bosman pchor. MW 29 15 Jakubowski Lucjusz (Lucjan A; 420/IX A Po 30-01-1945 niczych na okrętach i związane Kazimierz Wacław Jakubow- Cmentarz kom. w Myśliborzu. z tym zagadnienie regulacji ski,) ur. 25-09-1917; ppor mar. Eugeniusz Polak ur. 7.X.1908 obrotów. (Przegl. Morski, 265/XVIII C; dowódca) II Srebrna k. Łomży; ppor 27. styczeń 1939). plutonu baterii im. Laskow- p.a.l. 481,590/XVIII C Zmarł 2- Strusiewicz Karol ur. 1891 skiego, obrońca Helu. 02-1945, zamordowany przez Stanisławów ; ppłk dypl., w von Jougan Alfred Maria, Volkssturm wg innych źródeł kampanii wrześniowej 1939 ur.04-08-1900 Königsfeld; kpt. 31-01-1945. Prawdopodobnie roku kwatermistrz Grupy KOP marynarki, 1005/Oflag XI A cmentarz komunalny w gen. bryg. Wilhelma Orlika- dowódca Oddziału Kutrów Barlinku, w Dziedzicach, ale to Rückemana, współzałożyciel (obrona Helu) - Dywizjon niepewne (Jego dane osobowe tajnego KOP, następnie ZWZ – Okrętów Pomocniczych. znajdują się zarówno na tablicy AK, w czasie Powstania Juściński Czesław Marian, nagrobnej w Dziedzicach, jak i Warszawskiego mianowany ur. 07-04-1899 wg innych w Barlinku). p.o. kwatermistrza (szefa źródeł 25-03-1899 Przyłuki; rtm Sielanka (Sięlanko?) Józef, ur. Oddziału IV Kwatermistrzow- kawalerii, dowódca 4/17 p.uł. 07-04-1902 Warszawa; kpt. skiego) sztabu Komendy 829/II B. mar. inż. 671/XVIII C obrońca Głównej AK. Po upadku Kaczmarek Bernard Antoni, Helu. Staże młodych oficerów Powstania Warszawskiego ur. 23-07-1913 Górno k. Leszna administracji, marynarki woj. osadzony w Oflagu por. rez. kawalerii, dowódca (Przegl. Morski, styczeń 1939). Woldenberg, zginął 30 stycznia pocztu 7 psk ; 833/IX B.Kajda Sienicki (Siennicki) Stefan ur. 1945 r.; 101422/318 (na tablicy był Wajda) 15.04.1905; kpt. łączności mar. Strzyżewski Narcyz, ppor. Walerian, ur. 28.X.1914 Biało- brak na listach zginął w innych (por?) marynarki, LOW ? koszek; ppor. rez. kawalerii, okolicznościach ? Czesław T. Więckowski ur. dowódca I /szw. kolarzy / 7 psk Siwicki Kazimierz ur. 15-04- 3.V.1909 Sandomierz Ppor. ranny 19 września 1938 r. 1905 Wilno : kpt. mar. Inż. ; Piech. Inż.; 60/Oflag VII C. kawaler V.M.; 836/XIB Kona- 677/XVIII; obrońca Helu, sztab Zginął w innych okol. siewicz Tadeusz Stanisław,ur. obrony. Zimmermann Franciszek ur. 04-06-1897 Sokal ; kpt. sł. st. Jan Strupczewski ur. 1905 02-09-1893 Czerwony Kamień ; piechoty nr 1782/XI B; 4 ppleg. Mława; por. mar. inż. obrońca zm.29.01.1945 r. kpt.int. Armia kmdt KG 2 DP Leg. Łapawa Helu 733/XVIII C; od 1937 Kraków; 31/VII C; Zmarł z Jan ur. 11-10-1896 Czacho- członek Polskiej Komisji wycieńczenia . Pochowany w rowo; chorąży marynarki woj.j; Nadzorczej Budowy Okrętów nieokreślonej mogile na terenie 3090/Stalag X A Orda Witold podczas budowy ORP Sęp Barlinka ponoć przy drodze na ur. 04-04-1901 Nowoszyce; Zagadnienie koniecznej mocy Lipiany. Nazwisko widnieje na Podporucznik ; 420/; Stalag IX silników elektrycznych do płycie nagrobnej cmentarza w napędu mechanizmów pomoc- Dziedzicach. BARLINEK Chorowicz Jan; Brak danych Kluczewski Romuald Brak Lenartowicz Stanisław Brak Podporucznik, 98/XVIII C zm. danych. pchor ( Podporucznik) danych ;Podporucznik; 2010/II 30-01-1945 Cmentarz komun. 1 5 4 8 / I I B 31-01-1945 B 30-01-1945; Cmentarz Dębski Jerzy ur. 12-07-1910 zamordowany siekierą przez komunalny. Kapalnia, Porucznik; 556/X A Niemca. Cmentarz komunalny. S k o w r o ń s k i J e r z y u r . 2 4 - 0 9 - 30-01-1945 Cmentarz kom. w Kycia Michał Franciszek ur. 1913, Pabianice; ppor; Barlinku. 1900 Tarnopol; komandor Marynarki Wojennej; 678/ Iwaszkiewicz Edmund ur. 22- podporucznik dyplomowany XVIII C 30-01-1945 Cmentarz 02-1891; Zakowice (pow. marynarki wojennej; Flotylla kom. w Barlinku. Pińsk); ppłk 101424/318 30-01- Rzeczna Pińsk; 122/Oflag IX C Skowroński Brunon ur. 1913; 1945 Cmentarz komunalny w był nieetatowym wykładowcą brak danych Podporucznik sł. Barlinku. Na tablicy widnieje Wydz. Administracji SPMW. st., obserwator 4 p.lot.1007/IIB imię Edward. Ranny 30 I 1945 w 30-01-1945 Cmentarz kom. Jabłoński Witold ur. 27-10- Dziedzicach. Ponoć jednak Strzyżewski Julian Brak 1896; Petersburg; Major dypl. przeżył i zmarł w 1978 roku w danych Podporucznik 864/II B Kawalerii; 802/Oflag XI B ; 31- Bielsku-Białej. Inna wersja 30-01-1945 Cmentarz kom. 01-1945 Cmentarz komunalny. p o c h o w a n y w B a r l i n k u . T o m a s z e w s k i B e r n a r d u r . 2 0 - 16 09-1912 Ramborn; Porucznik; Tomaszewski Bończa Zygmunt lekarz Marynarki Wojennej; 1330/XI B; 30-01-1945 ur. 15-07-1904; Borówka; 805/XVIII/C Zmarł 9-02-1945, Cmentarz komunalny. Podporucznik 550/XVIII B; 30- Cmentarz w Prenzlau widnieje Tomaszewski Marian ur. 07- 01-1945 Cmentarz komunalny n a t a b l i c y n a g r o b n e j n a 08-1912; Łódź; Podporucznik Walczak Józef; Brak danych cmentarzu Witowski Stanisław, 773/XVIII/C; 30-01-1945 Podporucznik 48752/IV A Po ur. 1-06-1911 Chruścice Cmentarz kom. 30-01-1945; Cmentarz w Kapitan 729/Oflag XI A 30-01- Tomaszewski Piotr; Brak Hochenholz (Niemcy). Jego 1945 Cmentarz komunalnym danych; Podporucznik ;639/II nazwisko widnieje na tablicy Wróblewski Mieczysław, ur. B; 30-01-1945; Cmentarz kom. n a g robnej na cmentarzu 08-02-1916 Dobre Miasto Tomaszewski Ryszard ur. 03- komunalnym w Barlinku. P o d p o r u c z n i k Marynarki 02-1907 Michałów; ppor; Wąsowicz Stanisław, ur. 01- Wojennej 851/XVIII C 30-01- 737/Oflag XI A 30-01-1945 05-1893 lub 01-06-1892 1945 Cmentarz kom. Cmentarz komunalny. Tulatycze dr, kmdr, ppor. sł. st., INNE Jasiński Marian, ur. 1894; w miejscowości Krzynka wg. 30-01-1945 zmarł z powodu Podpułkownik dyplomowany; Dembek i Flukowsk; Miejsce pęknięcia wrzodów. Cmentarz d-ca art. dywizyjnej 10 DP; nieznane. parafialny w Kosinie. 579/Stalag IX (zmarł z Sierko Władysław ur. 1900 wycieńczenia jak Zymmerman) Suwałki Kapitan 1428/XVIII A Gerard Sopiński ŻYCZENIA OD REDAKCJI Kartka pocztowa mal. polski malarz batalista Leonard Winterowski ( 1868 – 1927) urodził się w Czerniowcach . Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych z 1897 r. gdzie studiował u Teodora Axentowicza. Następnie uzupełniał naukę w Wiedniu. Oprócz Krakowa , wystawiał w Warszawie, Wiedniu i Berlinie. Prezentowaną kompozycję kartki wykonał Krystian Czapiewski z Dębicy Kaszubskiej, wiersz pod melodię słynnej kolędy ułożył Andrzej Szutowicz 73-220 Drawno , ul. Jeziorna 2. Tel. 500 358 148. Redaguje Kolegium: K Redaktor naczelny: Andrzej Szutowicz; z-ca red. nacz. Gerard Sopiński; dział sportowy: - Jerzy Wiewiórowski; AWALIERA dział ogólny: - Marian Twardowski , Jan Brycki; ; BIULETYN KOŁA NR 21 Redakcja nie odpowiada za opinie wyrażane przez autorów artykułów. STOW A R Z Y S Z E N I A S A P E R Ó W P O L S K I C H W D R A W N I E IZBA HISTORYCZNA ZIEMI PEŁCZYCKIEJ W PEŁCZYCACH 17