Dekada robot! Kaszëbsczégô CENA 5,00 zł (w tym 5%VAT) NR 9 (501) WRZESIEŃ 2016 ROK PROF. GERARDA LABUDY 977023890490601 Kaszëbi z Nordowi Américzi 1*1 i! JAK TO WE WDZYDZACH BËŁO... Wdzydzczi Zjôzd Kaszëbów je ju historią. W snôżim Muzeum - Kaszëbsczim Etnograficznym Parku bawiłë sa tësące lëdzy z Pômörzô, Pölsczi, Europë, a nawetka z Nordowi Americzi. Köżdi wiera zapamiatô z tegö wëdarzeniô cos jinszego. Wiele uczastnikóm widzôł sa biesadny celt, gdze kapelom udało sa rëszëc lëdzy do tuńca, lubötnicë lëteraturë bëlë ród z zéndzeniów z utwórcama, jak wied-no bëlno sparłacził lëdzy farwny przemarsz szasëjama, téż jak wiedno dojachała (wnetka na sóm môl Zjazdu) Trans-cassubia. Niejedny zapamiatają przédno primasa Henrika Muszińsczego, chtëren - wiera pierszi rôz publiczno - mówił pö kaszëbsku. Rôczimë do öbezdrzeniô czile ödjimków z tegö wëda-rzeniô (wiele wiacy je jich na starnie kaszubi.pl), dzaku-jemë organizatorom wdzydzczégö Zjazdu i ju terô ni mö-żemë dożdac sa pöstapnégö pötkaniô - w Rëmi. ÔDJ. DM POMERANIA Numer wydano dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Samorządu Województwa Pomorskiego ■ & Ministerstwo Sjl Spraw Wewnętrznych i Administracji Sg> GDAŃSK W NUMERZE: 3 Kaszëbsczi nie je dlô glupëch Kôrbiónka ö kaszëbsczi edukacje ze Zbigôrza Bëczköwsczim, Renatą Mistôrz i Danutą Pioch 8 Co dalej z kaszubską edukacją? Łukasz Grzędzicki 10 Edukacja musi być w centrum zainteresowania Z prof. Edmundem Wittbrodtem rozmawia Sławomir Lewandowski 12 Dekada robötë (ö Radzëznie Kaszëbsczégô Jazëka) Red. 12 Działania dotyczące standaryzacji i normalizacji języka kaszubskiego w ostatnim dziesięcioleciu Danuta Pioch 15 Nôwëższi budink nordowi Pólsczi Dariusz Majkówsczi 16 PKM wraca na tory S.L. 17 Komu przeszkadza mały ruch graniczny? Sławomir Lewandowski 18 Pól wieku królowaniô Red. 19 Lato z kaszëbizną DM 19 Zachë ze stôri szafë. Slowôrz niemieckö-pôlsczi rd 20 Szesc zéódzeniów na szóstą edicja Red. 21 Listy 23 Lato roku 1939. Granica dwóch światów na łamach prasy Piotr Schmandt 27 Cassubiana Ryszarda Stryjca. O ekslibrisach -nie tylko z gryfem (cz. 1) Józef Borzyszkowski 32 Pómachtóny żëwót Bruna Richerta wedle aktów z archiwum Institutu Nôrodny Pamiacë (dz. 5) Słôwk Fôrmella WOIEWODZTWO POMORSKIE miasto wolności Dofinansowano ze środków Miasta Gdańska 34 Gdańsk mniej znany. Brama pełna skarbów Marta Szagżdowicz NAJÔ UCZBA. Edukacyjny dodówk nr 7(99) 35 Genius loci. Trzy smoki i jarzębina Jacek Borkowicz 36 „Żniwo je wiôldżé, le ni ma komu robie" Pioter Léssnawa, Ewelina Stefańskó, Paulëna Pałasz, Marta Miszczôk 38 Czarownó czarownica Z Idą Czajiną gôdô Łukôsz Zołtkôwsczi 40 Kaszëbiznajaktrôwa... Z Jarosława Białka gôdô Robert Groth 42 Bernard Chrzanowski. Ten, który poruszył wiatr od morza Jan Kulas 43 Gadki Rózaliji. Powjitanie szlcołi Zyta Wejer 44 Grôjta Kaszëbi. Nowi kaszëbsczi śpiewnik Tomôsz Fópka 46 Zrozumieć Mazury. Gauleiter Waldemar Mierzwa 48 Z Południa. Klucz i brama Kazimierz Ostrowski 49 Z Kociewia. Gdy mija zapach wakacji Maria Pająkowska-Kensik 50 Lektury 55 Ksążacó jachta i ji skutk Jerzi Samp, tłóm. Grégór J. Schramke 58 Pan jest tym Marianem Selinem...? Ryszard Struck 60 Klëka 67 Sëchim paka uszłé. Zeza rozlónégô mléka abó żôle susajlca Tómk Fópka 68 Z butna. Mojn, mojn Rómk Drzéżdżónk II óbkł. Jak to we Wdzydzach bëło... III óbkł. Rëbacczi odpust POMERANIA SÉWNIK 2016 1 Koszt prenumeraty rocznej krajowej z bezpłatną dostawą do domu: 55 zł. W przypadku prenumeraty zagranicznej: 150 zł. Podane ceny są cenami brutto i uwzględniają 5% VAT. Aby zamówić roczną prenumeratę, należy: • dokonać wpłaty na konto: PKO BP S.A. 2810201811 0000 0302 0129 35 13, ZG ZKP, ul. Straganiarska 20-23, 80-837 Gdańsk, podając imię i nazwisko (lub nazwę jednostki zamawiającej) oraz dokładny adres • zamówić w Biurze ZG ZKP, tel. 58 301 90 16, 58 301 27 31, e-mail: red.pomerania@wp.pl Prenumerata realizowana przez RUCH S.A: zamówienia na prenumeratę (...) można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com. pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Infolinią Prenumeraty pod numerem: 22 693 70 00 - czynna w dni robocze w godzinach 7-17. Koszt połączenia wg taryfy operatora. Od Redaktora Co należy zrobić, aby pomorscy nauczyciele, zwłaszcza „szkolny' języka kaszubskiego byli dobrze przygotowani do swojej pracy? Centrum Edukacji Nauczycieli w Gdańsku, dyrektorzy szkół i wiele innych osób odpowiedzialnych za edukację szuka odpowiedzi na to pytanie. Szuka jej też Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, które od kilku lat stopniowo podwyższa poziom egzaminów dla nauczycieli kaszubskiego. Pierwszym poważnym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie pisemnej części w 2012 r. W ostatnich miesiącach (na podstawie kolejnej zmiany w regulaminie egzaminu zdawanego przed Zespołem orzekającym 0 znajomości języka kaszubskiego) od przyszłych „szkółnëch" wymaga się też podstawowej znajomości historii, literatury, obrzędów czy geografii Kaszub oraz systematycznego doskonalenia swoich umiejętności, np. podczas specjalistycznych kursów. Z jednej strony odzywają się głosy, że w sytuacji, gdy w wielu szkołach brakuje nauczycieli, należy się na razie wstrzymać z podnoszeniem poprzeczki. Z drugiej strony wielu ludzi domaga się, aby do pracy z dziećmi 1 młodzieżą dopuszczać tylko tych, którzy ukończą studia przygotowujące do nauczania języka kaszubskiego (choćby podyplomowe, a najlepiej etnofilologię). Jak znaleźć złoty środek? O to m.in. pytamy w tym numerze osoby zajmujące się na co dzień edukacją: Danutę Pioch, Renatę Mistarz i Zbigniewa Byczkowskiego. O kwestiach związanych z obecnością kaszubszczyzny w szkole opowiada też były minister edukacji Edmund Wittbrodt, a prezes ZKP Łukasz Grzędzicki pisze o planowanych przez rząd zmianach w oświacie. Jak widać, szkolne i nauczycielskie sprawy są w tej „Pomeranii" traktowane priorytetowo, we wrześniu ten temat sam się nasuwa... Ale zdajemy sobie sprawę z tego, że o szkoły troszczyć się trzeba nieustannie, choćby dlatego, że właśnie tam może się rozstrzygnąć kwestia przetrwania języka kaszubskiego. T)ariu&7^ JwajkawsKi POMERANIA MIESIĘCZNIK SPOŁECZNO-KULTURALNY ADRES REDAKCJI 80-837 Gdańsk ul. Straganiarska 20-23 tel. 58 301 9016, 58 301 27 31 e-mail: red.pomerania@wp.pl REDAKTOR NACZELNY Dariusz Majkowski ZASTĘPCZYNI RED. NACZ. Bogumiła Cirocka ZESPÓŁ REDAKCYJNY (WSPÓŁPRACOWNICY) Ka Leszczyńska (redaktorka techniczna) Marika Jocz (Najô liczba) KOLEGIOM REDAKCYJNE Edmund Szczesiak (przewodniczący kolegium) Andrzej Busler Roman Drzeżdżon Piotr Dziekanowski Aleksander Gosk Ewa Górska Stanisław Jankę Sławomir Lewandowski Wiktor Pepliński Bogdan Wiśniewski Tomasz Żuroch-Piechowski Tłumaczenie na język kaszubski: Grzegorz Schramke Fot. na okładce: Rozpoczęcie roku szkolnego w Szkole Podstawowej nr 9 w Sopocie Fot. Krzysztof Mystkowski / KFP WYDAWCA Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego 80-837 Gdańsk, ul. Straganiarska 20-23 DRUK Drukarnia WL Elbląska 68, 80-761 Gdańsk Nakład 1200 egz. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i redagowania artykułów oraz zmiany tytułów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam. Wszystkie materiały objęte są prawem autorskim. TÉMA MIESĄCA - EDUKACJO KASZËBSCZI NIE JE DLÔ GŁUPËCH Séwnik to miesąc, czej dzôtczi i młodzëzna wrôcają do szköłów pö latowëch feriach. Pöczątk szköłowégö roku to dobri czas, żebë przëzdrzec sa, jak je uczony kaszëbsczi jazëk i jak szkólny są przërëchtowóny do ti robötë. Na ta téma wespół z Piotra Léssnawą z Radia Gdańsk gôdómë ze Zbigörza Bëczköwsczim, chtëren pömôgô we wpro-wadzanim kaszëbsczégö do szköłów ösoblëwie na zôpadnëch Kaszëbach, a téż z Danutą Pioch i Renatą Mistôrz z Zespołu orzekającego ö znajomöscë kaszëbsczégö jazëka dzejającégö przë Kaszëbskö-Pömörsczim Zrzeszenim. Radio Gdańsk Radio Gdańsk Radio Gdańsk Radio Gdańsk Radio Gdańsk Radio Gdańsk Radio Gdańsk Radio Gda~ Radio Gda Öd prawi: wespółprowadzący debata P. Léssnawa i Z. Bëczköwsczi Radio Gdańsk: Na) a debata chcemë zacząc od cytatu z komunikatu wëdónégö przez Zespół orzekający po zćńdzenim z 13 stëcznika latoségó roku. Czëtómë w nim m. jin.: „Zależy nam przede wszystkim na tym, by dzieci i młodzieży nie zniechęcać słabym poziomem nauczania, brakiem stosownych umiejętności u nauczycieli, nudą i brakiem pomysłów na atrakcyjną naukę ze strony nauczycieli". „Pomerania": Niejedny szkólny są oburzony i rozgórzo-ny tim zdanim. Gôdają, że je to oskarżenie sczerowóné do nich, kritika jich robótë. Taczi béł waji cél, czej jesta piselë te słowa? D. Pioch: Jô mëszla, że to, żebë kaszëbskô edukacjo stojała na wësoczi rówiznie, to chëba leżi wszëtczim na sercu i miałobë leżeć téż szkolnym - ósoblëwie jima, bó oni są pierszi na fronce, chtërny ta edukacja realizëją. I ni ma sa co tu oburzać. Chódzy o to, żebë niwizna bëła wësokô, żebë bëła przënômni takô, jak w przëtrôfku jinszich przedmiotów. Nie chcemë, żebë kaszëbsczi - chöc to je dodôwkówi przedmiot - béł leno czims, co zapichô rozmajitégó ôrtu dzurë. Chcemë, żebë ön béł uczony pö prôwdze dobrze. Skór-no dzecë decydëją sa na to, żebë bëc na tëch zajacach, abó chcą tego jich starszi, to téż na gwës wëmôgają, żebë bëło to robione dobrze. I to, i leno to, jesmë mielë na uwodzę, piszące te słowa. Më mómë swiąda, że one sa nie ódnószają do wszët-czich szkólnëch, a nawetka nić do wiakszoscë. To mogą bëc jednostczi, to mögą bëc przëtrôfczi, ale nawet jeden SÉWNIK 2016 / POMERANIA / 3 TÉMA MIESĄCA - EDUKACJO taczi przëpôdk je czasto nagłosniwóny i może zrobić wiele lëchégö kaszëbsczi edukacji. „P": Wastnô Renata Mistôrz mô wiera dobré rozeznanie, jak to wëzdrzi w praktice. To pö prôwdze są leno póje-dinczné przëpôdczi? Kuli procentowo mómë szkólnëch, co zniechacywają słabą rówizną nauczanió? RG: Abó jaczim direktorzë szköłów kôżą uczëc kaszëb-sczégô, a ôni tegô nie chcą. R. Mistôrz: Jak to je w szkole, to më nie wiémë, dlôte że nicht nie badôł, jak szkolny robią. Taczé są przepisë w pólsczim systemie öswiatë, że to blós wizytatorze wchôdają na uczbë do szkółów. Më jesmë równak wi-dzelë, jaczi szkolny przëchödzëlë na egzamin, jak oni bëlë wëuczony: np. 48 gödzynów kursu, szkolny, chtëren nie je Kaszëbą, je anglistą abó germanistą i direktor mu rzekł: „Jo zapłaca za kurs. Wasta/Wastnô pudze terô uczëc kaszëbsczégö". I czasa ten szkolny béł przëmuszi-wóny, żebë przëstapiwac do egzaminu. I chtos taczi mô iiczëc naje dzecë? Z egzaminu na egzamin corôz wiacy szkólnëch nie zdôwô. To bëło dlô nas baro niepokojące i chcelë jesmë temu postawie tama. Dochôdają téż do naju taczé wiescë, że samörządë, chcącë dostać subwencja, kôżą direktoróm wëbierac szkólnëch do uczbë kaszëbsczégô... RG: Jak nie je wiedzec, ô co jidze, to jidze ö dëtczi... R.M.: Më uwôżómë, że taczi szkolny miôłbë sa przërëchtowiwac rok, dwa lata. Niech on rozmieje gadać, bö wszëtcë sa wësëpiwelë na pisanim i gôdanim. Östatny egzamin béł w czerwińcu, to 14 sztëk lëdzy zdało, a 11 nie zdało. Në, to cos mówi ö tim, jaczi lëdze przëchôdają. Më i tak mielë do ti pörë wëmôgania na rówiznie B1, to je w taczim anielsczim systemie dosc niskö. Terô jesmë do-pasowelë nasze testë barżi na B2, bö uwôżómë, że szkolny muszi bëc przërëchtowóny. Żlë zle przëszëkowóny szkolny sa bierze za uczenie dzôtków, to te dzôtczi sa wëpisëją. RG: Wasta Zbigórz Bëczkôwsczi zajimô sa szkölenim szkólnëch na zemi labórsczi i słëpsczi. 48? 60? A möże 80 gódzynów? Kuli sygnie, żebë wësztôłcëc chöcle na ti spödleczny rówiznie? Z. Bëczkôwsczi: To je zôczątk sztôłceniô szkólnëch. Wiadomo, że kurs to je za mało, nawetka 100 gódzyn nie sygnie. W zeszłim tidzeniu zwónił do mie szkolny, jaczi pô pödiplomówëch sztudiach dostôł uprawnienia le na 3 lata. Czasa tej nawet sztudia nie pomogą, żebë dobrze gadać i pisać, i jesz znac kultura Kaszëbów. Dobrze, żebë tëch gódzyn bëło jak nôwiacy, ale nié na móc. Szkolny muszi bëc utalentowóny, dobrze przërëchtowóny i muszi chcec. Në i taczich szukóm. To nie je letkô dobrëch szkólnëch nalezc. A czasto je tak, że jakôs gmina mô wniosczi od starszich, jaczi chcą, żebë jich dzecë uczëłë sa kaszëbsczégö, ale ni mają szkólnëch. W tëch placach, gdze dopierze zaczinają z kaszëbizną, nié wszëtkô jidze jak nôleżi, i më muszimë na te place wiacy czasu prze-znaczëc. Wôżné je téż, żebë w köżdi szkole bëło pôra szkólnëch, żebë möglë sa wspierać. Niżóden szkólny ni mô w sobie wszëtczich talentów. Jak je jich wiacy, to edukacjo jidze lepi. „P": Wasta Bëczköwsczi pömôgô we wprowadzenim uczbë kaszëbsczégô w tëch molach, gdze go chudzy nie bëło: czedës w labörsczim, terô w słëpsczim krézu. Timczasa w cytowónym ju dzysô kömunikace czëtómë: „Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie nie wywiera nacisku, by środowiska kaszubskie pochopnie i bez stosownego przygotowania podejmowały się organizacji nauczania języka kaszubskiego". Mómë to rozmieć tak, że np. w ôkölim Słëpska dac so jesz póku z wprowadza-nim kaszëbsczégö jazëka i pöczekac, jaż tam „stojizna dozdrzenieje" i lëdze badą do tego lepi przërëchtowóny? D.P.: Jô mëszla, że dzysô më ni möżemë w edukacji kaszëbsczégö jazëka postawie wszëtczich na jedny wodze, wëważëc i pówiedzec, że wszëtcë mają robie tak abó jinaczi. Z jedny stronë mómë ta swiąda jako Zespół orzekający, że szkólny z óbrzeżów, jaczi przëchôdają z tëch terenów, gdze kaszëbizna nie je żëwô, gdze oni ni mają z kim gadać, są w trudny sytuacji. A równak jako zrzeszińce sa ceszimë, że pókrok z kaszëbizną jidze na ta zôpadną strona, że Kaszëbi wrócają na terenë, gdze pierwi bëlë, że kaszëbizna sa rozkóscérzô. Z drëdżi stronë je z tim wiele tóklu i jiwru, bó mómë swiąda, że szkólny w tëch stronach je pozbawiony pôra wôżnëch nôrza-dzów, chtërne bë jemu pömôgałë w samösztôłcenim, i że jego droga je ö wiele barżi dragô jak szkolnego gdzes z nordë czë westrzódka Kaszëb, chtëren mó na co dzćń kaszëbizna köl se i je z jazëka ósłëchóny. Më to wszëtkö wiémë, ale tu są rozmajité stronë. Zdrzimë w ta i w ta. Nie chcemë wëlôc dzecka z baliczi raza z wódą. Gwës tak to wëzdrzi, że nieróz ti szkólny gdzes są górzi przërëchto-wóny, a gdzes lepi, ale baro nama zanôlégô na kóżdim terenie i jako Zespół orzekający më sa bijemë z mëslama i wijemë jak te piskorze wëjaté z wódë, jak to zrobić, żebë kaszëbizna dërch miała leżnosc do pókroku, ale żebë to równoczasno bëło na jaczis dobri rówiznie. Nie chcemë nikogo skrziwdzëc: ani dzôtków, ani starszich, ani szkól-nëch. Czasa nie jidze tegö pögödzëc. „P": Gôdómë tuwö wiele ö Słëpsku, körzistającë z bëtnoscë Zbigörza Bëczköwsczégö, ale kaszëbsczi w szkołach chutkö téż sa rozkóscérzô chócle w chónicczim krézu i w jinëch placach... Chcôłbëm jesz wrócëc do słów wastny Mistôrz, 4 / POMERANIA / WRZESIEŃ 2016 TEMA MIESĄCA-EDUKACJO 4 Öd prawi: Z. Bëczköwsczi, D. Pioch i R. Mistôrz bö to lëché wiadła, że ni mómë kontrole nad tim, co sa dzeje w szkołach. Möżemë to jakoś próbować zmienić? R.M.: Nié, bö taczé są szköłowé przepisë, ale dobrze bë bëło, czejbë szkolny kaszëbsczégô doczekelë sa chôcle systemu metodicznégö dorôdztwa, żebë w köżdim krézu béł jeden abô i wiacy dorôdców. RG: Centrum Edukacji Nauczycieli próbowało zrobić cos taczégö. Béł nawet pilotaż w dwuch krezach, ale za-interesowaniô ze stronę samorządów, jaczé miałëbë to financowac, na dzysô ni ma. R.M.: Marszôłk pômórsczégó województwa, jaczi dół dëtczi na ten pilotaż, pisół do wszëtczich samorządów, propónowół jima, żebë sa skłôdelë z tëch dëtków, jaczé dostówają z subwencji na uczba kaszëbsczégó. Takó pomóc dorôdcë je baro wóżnô. Ön może weńc do szkółë, może óbezdrzec uczba, może pomóc pisać scenarniczi... wiele rzeczi może robie. Më żdajemë, żebë to sa skuń-czëło pózytiwno, ale jak badze, nie wiémë. RG: Jesz róz tej wrócómë do problemu z dëtkama, jaczi-ma samórządë nie chcą sa dzelëc. Wasta Zbigórz Beczko wsczi wiele razy jezdzy do môlowëch wëszëznów i kórbi z nima ó kaszëbsczim. Jak gadać z wójtama, bur-méstrama i starostama, żebë jich przekonać, że nie jidze blós o pieniądze, ale mogą zwëskac téż cos jinégó? Z.B.: Jó mëszla, że to przekonanie, że jidze o cos wiacy jak leno ô dëtczi, je w coróz wiacy gminach. Pótikóm dosc tëli wójtów, jaczi czej widzą pó 3 latach uczbë wiele dzecy öblokłëch w stroje kaszëbsczé, téater kaszëbsczi, kaszëbsczé zabawë, zwëczi, regionalne kaszëbsczé jedzenie, to są przekônóny, że chöc dëtczi z subwencji nie są znaczone, wórt je na ten cél wëdac. Jesmë dopierze na początku ti drodżi, ale dzeje sa wiele. Sygnie wezdrzec na internetowe stronę szkółów. Wiele z nich mó zakładka: język kaszubski. Można tam óbezdrzec, co takó szkoła robi. Ale wcyg muszimë zdrzec, jak te pieniądze z subwencji na kaszëbsczi są wëdôwóné: czë są könkursë, czë dzecë mają atrakcje, czë mają uczbówniczi... Ökazywó sa, że czasto jak jem przëjéżdżôł, ni mielë nawet pódracz-ników. Pitôł jem sa: jak wa tej prowadzyta kaszëbsczi? Do dzysó w pucczim powiece jesz wiele szkół ni mó pódraczników. A oni zaczalë 20 lat temu. R.M.: To je prówda. Nama ó tim gódają szkolny w roz-majitëch anketach, téż jesmë robilë seminarium i tam móglë sa wëpówiadac. Jesmë czëlë, że gminë nie dôwają na wëjazdë dzecy, a kó dzótczi sa uczą w strzodowiszczu. To je taczé naturalne uczenie sa i pókôzanié, że kaszëb-sczi je żëwi. A jak gmina nijak nie dówó dëtków abó blós na jeden wëjôzd, to je za mało. I ó uczbównikach téż jesmë czëlë. SÉWNIK 2016 / POMERANIA / 5 TEMA MIESĄCA-EDUKACJO Sztudérzë etnofilologie ôbczas zeńdzenió z R. Drzéżdżona (pierszi z prawi). Uczastnicë debatë są zgodny, że öni badą teöreticzno bëlno przëszëköwóny do robötë w szkole „P": Wasta Zbiszk Bëczköwsczi miôł rzekłé, że to są dopierze póczątczi edukacji, że jesmë na początku drodżi. Pamiatóm, że 10 lat temu téż jem czuł jistné słowa od lëdzy, co sa zajimelë wnenczas kaszëbską edukacją. Na szczescé kąsk sa równak zmieniło od te czasu. Midzë jinszima egzaminë dlô szkólnëch, na jaczich pojawił sa pisemny dzél. Latoś nowizną je m. jin. to, że óbczas wa-raniô terminowego uprawnienió do uczeniô w szkole je musz zrobić pódiplomówka abó kurs kaszëbsczégô. D.P.: Dobrze bë bëło, żebë szkolny mëslôł ö se refleksyj-no przez całé swöje zawödowé żëcé. Żëcé jidze wcyg do przódku. Wiele sa zmieniwô w rozmajitëch przedmiotach, a kaszëbsczi nie je gôrszi. Chto czedës miôł rze-kłé, że „kaszëbsczi nie je dlô głupëch", i jô sa zgôdzóm z tim pöwiedzenim, bö chcemë öbôczëc, jaczi öbrzészk mô szkólny kaszëbsczégô: muszi bëc specjalëstą öd roz-majitëch edukacjów. To nie je biolog, chtëren mô dobrze znac biologia i ji uczëc. Ön muszi znac i kultura, i lëteratura, i muzyka, i roda, i historia. Sygnie zazdrzec do podstawę programowi, żebë widzec, jak wiele roz-majitëch rzeczi je tam zamkłëch. Kaszëbizna wëmôgô ôd szkólnégô baro wiele robôtë ze sobą. „P": Szkólny mają taką swiąda? Po skuńczonym kursu i zdónym egzaminie chcą sa dali sztôłcëc czë jaż do pôstapnégô egzaminu nick ze sobą nie robią? Z.B.: Mëszla, że ti słabi szkólny, co nick ód se nie wëmô-gają, ódpódają baro chutkó, ju na sarnim początku. Taczim testa, czë kaszëbizna je dobrze prowadzono, je wedle mie to, czë dzecë chatno chodzą. A żebë kaszë-bizna w szkołach sa rozwijała, muszą sa nią zajimac nie leno szkólny, ale i direktor, samorządowe władze, pozarządowe organizacje. Öni wszëtcë muszą ze sobą wespółprócowac, bo co może zrobić szkólny óstówiony samemu sobie? Tim barżi, że biwó i tak, że jeden szkólny uczi jaż w trzech szkołach. D.P.: Jo bë bëła përzinka ostrożno z tim pówiedzenim, że jak dzecë ród chodzą, to szkólny je dobri, że to je taczi miernik. Szkólny muszi robie swoje i robie to dobrze, a czasto westrzód uczniów swiąda przëchödzy późni, dopierze pó czasu dochodzą do tego, że to bëło dobré. A je taczi czas, że w dzôtkach je taczi bunt. RG: Dlóte szkólny muszi miec téż charizma... D.P.: To je gwësné. A dzecë baro uwôżno zdrzą na szkolnego i jak ôbôczą, że szkólny tim żëje i po prôwdze niczego nie udôwô, to one to téż przëjimną do se. I tedë ju ta wespółpróca badze le przënôszała rozmajité zwësczi. RG: Jesz rôz wrôcómë do komunikatu Zespołu orzekającego: „Nie jest zatem możliwe, by do nauczania języka kaszubskiego w szkole dopuszczać nauczyciela, którego umiejętność pisania (lub też każda inna z wyżej wy- 6 POMERANIA / WRZESIEŃ 2016 TEMA MIESĄCA-EDUKACJO mienionych) została oceniona na zero, bo to oznacza, że takiej umiejętności nauczyciel nie posiada i nie może pełnić roli nauczyciela języka kaszubskiego". Jakô je móż-lëwöta, że szkolny po skuńczenim kursu nie zrozmieje jednégö z tëch dzélów i dostónie zero na egzaminie? R.M.: Żëcé to pökôzało. Mómë taczé przëpôdczi na egzaminie. Më téż jesmë bëlë baro zdzëwiony. D.P.: Mëszla, że nôwôżniészô je kompetencjo gôdaniô, ale szkólny muszi chôc wiedzec, jaczé są lëtrë w kaszë-biznie. Jeżlë chtos ni mô swiądë, jak wëzdrzi kaszëbsczi alfabet, to z czim chce jic do dzôtków? Öne chcą startować w diktandze kaszëbsczim, w rozmajitëch konkursach, a jeżlë szkólny nie rozmieje jich tegö nauczëc, to ödpôdô wôżné kriterium, jaczé je trzimie przë tim przedmioce, że mogą swój ima talentama gdzes blôsknąc. Dzecë chutkö zmerkają, że szkólny je słabi, że lëchö gôdô, że nie rozmieje pisać... i trący on autoritet. „P": Lëdze, co kuńczą kursë, ju przënômni cos próböwelë zrobić. Mómë równak i wiele taczich, co jidą na egzamin z mëslą, że jak ôd dzecka gôdelë pô kaszëbsku, to to sy-gnie. R.M.: Są taczé przëtrôfczi. Niejednym sa zdôwô, że sy-gnie póchödzëc z kaszëbsczi familie. Z.B.: Podług mie to, że te egzaminë są corôz barżi wëmô-gającé, to baro dobrze, bo ódséwają tëch szkólnëch, co sa nie przëkłôdają. A tu wëjątköwö trzeba sa wcyg rozwijać, bo szkólny ôd kaszëbsczégö muszi bëc z kaszëbizną spartaczony nié leno w szkole, ale związóny z nią na całé żëcé. To nie je leno uczba jazëka, ale muszi téż póka-zëwac dzecóm kultura, samemu ja znac, miec téż jiné umiejatnoscë. To pö prówdze nie je letko nalezc dobrego szkolnego. Krótko gôdającë, ze 100 szkólnëch na kurs kaszëbsczégö dô sa zebrać kol 20, a z tëch, co go kuńczą, dobrëch szkólnëch je möże piątka. Na szczescé są szköłë, gdze ta edukacja je prowadzono baro dobrze. „P": Skuńcził wasta z óptimizma... Chcemë jesz rôz wró-cëc do latosy reförmë w egzaminach dlô szkólnëch. Jeden z ji pónktów wëmôgô ód szkólnëch, żebë bëlë meritoricz-no przërëchtowóny nié Je ód stronë jazëkôwi. Mają w tim pomagać lekturë, jaczich zestôwk przëszëköwôł Zespół orzekający. Ta lësta wëbrónëch przez waju ksążków je baro kritikôwónô, m. jin. za to, że wikszoscë nie jidze dzysó nigdze dostać. Rok obrzędowy na Kaszubach Longina Malicczégó z 1986 r. - ni ma tego nawetka w wiele bibliotekach. Bôrzëszkówsczi, Mórdawsczi, Treder - Historio, geografio, jazëk i pismienizna Kaszëbów je w inter-nece, ale mómë w ni baro wiele felów, jeżlë jidze ó pisënk. Dlôcze prawie taczé lekturë? D.P.: Jakbë szkólny przeczëtół chócle dwie z tëch pózy-cjów, jaczé tam są, np. Nowy bedeker kaszubski Tadeusza Bölduana i „trojaczczi", to nawetka, żelë Malicczégö nie uzdrzi na óczë, to so pöradzy. Pitania nie są pôdrobné, nigdë nie pitómë ö rzeczë, jaczé są mało wôżné. Östało wëznaczonëch piac zôkrażów, w jaczich szkólny mô sa orientować. Komisjo nie dopitiwó sa ö jaczés datë i jiné pödrobnotë. „P": Ale niejedny szkólny tego nie wiedzą i uczą sa na pamiac np. żëcégó i dokazów jaczis wësziwôrczi spód Wejrowa... D.P.: Ju pierszi egzamin w nowi formie mómë za sobą. Mëszla, że szkólny chutkó sa dowiedzą, jak to wëzdrzi w praktice i badą uspokojony. Pierszé karno, jaczé jidze na egzamin, wiedno je nôbarżi urzasłé. „P": Jaczé tej mogą bëc pitania na gabnym egzaminie. Prosymë ó 2-3 przikładë. R.M.: To są baro proste pitania z 5 óbéndów: historie, lëteraturë, kulturę, geografie i jazëka. Na przëmiôr trzeba cos rzeknąc ó Majkówsczim abó ó Remusu. D.P.: Abó czemu Gduńsk bë miôł bëc stolëcą Kaszëb... Z.B.: Mie sa zdôwô, że tëch lekturów je tu baro mało. Wiedno pówtôrzóm szkolnym, że muszą czëtac wiele wiacy jak tu je pödóné. R.M.: Öni téż badą uczëlë gwósny historii i kulturę. Muszą czëtac baro wiele ksążków, ale téż i „Pomerania". RG: I na zakuńczenie pitanié: co może sa zmienić w naji edukacji za rok, czej swoje sztudia skuńczi pierszi rocznik etnofilologie? D.P.: Dzél z tëch lëdzy nie mdze chcół jic do szkółë, tak przënômni dzysdnia deklarëją, ale tak a tak jich wiakszosc tam trafi. A czë badą lepszi ód jinëch szkólnëch? To pókó-że żëcé. Teóreticzno oni badą baro dobrze przëszëköwóny, ale szkólny jak na poligonie muszi dopierze na dzótkach spraktikówac całą swoja metodiczną wiedza. RG: Badą tej oni lepszi jak ti pó 60-gódzënowëch kursach? Z.B.: Powinny bëc wiele lepszi. Ale w praktice je tak, że czasa chtos, po kim jem sa wiele nie spödzéwôł, öka-zywół sa baro dobrim szkolnym, a ten, na jaczégó jem licził, ôkôzôł sa słabim. D.P.: To, czë szkólny badze dobri, to sedzy leno w jego głowie. Ti pó etnofilologii badą na pewno lepi przëszëkówó-ny, ale czë badą lepszima szkólnyma, to sa dopierze ókó-że. Jó jima tego żëcza dló dobra kaszëbsczich dzôtków. Ödj. DM SÉWNIK 2016 / POMERANIA / 7 TEMAT MIESIĄCA CU L f fv 7i 'J ;>j M l? % m W ™ >e$mé Piselë w ma'etWi '•Pomeranii" (nr 5/2016>w artiklu Mariana Kaszëbsczégö Muzeum w Kartuzach Hirsza „Porucznik Leon Kąkol - żołnierz i wychowawca". RED. m STÔRÔ HËTA. FERIE Z RODNĄ MÔWĄ W Stôri Hëce ód 28 lepińca warało 10-dniowé Latowiszcze z Kaszëb-sczim Jazëka. Örganizatorama bëlë Kaszëbskô Jednota i Stowôra Akademia Głodnica. Dzecë, jaczé brałë udzél w tëch latnëch koloniach, miałë przede wszëtczim leżnosc do gôdaniô pö kaszëbsku ze swöjima rówienikama i pöznôwaniô kulturë swôji tatczëznë. Nie felowało téż wanogów po lasach i sztrądach jęzorów, kąpaniô sa, jedze-niô malënów i jagódów. Öbczas latowiszcza gazétnik i animator kulturë Adóm Hébel prowadzył téatrowé warkównie. Brzada jegö robotę z uczastnikama béł zagróny na óddzakówanié pökôzk „Szlachcëca Nitczi Głódkówsczégö szlachetne dobëcé" (scenarnik wedle pówiôstczi A ,.. , ... ... ... v r Odj. ze zbierow Kaszebsczi Jednote Alojzego Budzysza). RED. (www.facebook.com/Kaszebi) RÉWA. 20. RÔZ NA SZPËRKU Ze zbiérów KPZ part Dabögórzé-Kösôköwö XX Kaszëbsczi Festin w Réwie zaczął sa przemarsza na Szpërk, gdze na binie szesc ksażi miało ödprôwioné msza z liturgią słowa pö kaszëbsku. Kôzanié wëgłosył ks. Adóm Chólcha. Muzyczną stroną zajimnało sa karno Kosakowianie. Festin uroczësto ótemknął wójt gminë Kósôkówó Jerzi Włudzyk wespół z przédnika partu Kaszëb-skö-Pómórsczégó Zrzeszeniô Dabö-górzé-Kósôkówó Francëszka Sorna i wiceprzédniczką Danutą Tocke. Rozegracja na binie prowadzył Edmund Lewańczik. Wëstapówelë na ni m. jin. wspómnióny ju Kosakowianie, a téż dzecë z Dabógórzô przërëchto-wóné przez Teréza Czerwińską, Kö-sakówskô Datô Örkestra i Jantarki z Mostów. Gwiôzdą wieczoru bëła Shazza. Rozegracjô warała do póznégó wieczora i skuńczeła sa pókôzka fajerwerków. Bóg zapłać za pomóc w zorganizo-wanim festinu dló wójta Kósókówa, pucczégö starostę Jarosława Białka, Banku Rëmiô Spółdzelczégó, a téż rozmajitëch firmów, jaczé włączëłë sa w przëszëkówanié imprezë. Dzaku-jemë téż lëdowim utwórcóm, wszët-czim, co mielë stara ó regionalne jest-ku óbczas rozegracje, i pörządköwim służbóm. DANUTATOCKE Ödj. www.facebook.com/Zamek-Bytowski 62 POMERANIA KLËKA m WEJROWÖ, SZCZECËNO. PAMIĄTCZI MAJKÔWSCZICH ÖDDÓNÉ DO KONSERWACJE Muzeum Kaszëbskö-Pömörsczi Pis-mieniznë i Muzyczi w Wejrowie oddało do könserwatorsczi warköw-ni Renova Art ze Szczecëna zbiérë z kolekcje Francëszczi i Aleksandra Majköwsczich. Są tam m. jin. nega-tiwë z początku XX w., céchunczi i projektë wësziwku z lat 1910-1960. W przińdnym roku Muzeum badze obchadac 50. roczëzna smiercë Fran-cëszczi Majköwsczi, jakô miała m. jin. usadzone wejrowską szkoła wësziwu. Jednym z pónktów obchodów badze wëstôwk prezentëjący zbiér pamiąt-ków odnowiony przez szczecyńską warköwnia. Konserwacjo je möżlëwô dzaka udëtköwieniu Minysterstwa Kulturę i Nôrodny Spôdköwiznë a téż finan-cowému wspiarcu Powiatowego Starostwa w Wejrowie. RED. Ödj. Justina Wdowiak z warköwnie Renova Art i kustosze wejrowsczégô Muzeum B. Grzen-köwicz-Ropela i M. Kiirpiewsczi öbczas przekôza-niô zbiérów do konserwacje. Ödj. AK Na Stadionie Energa Gduńsk lubót-nicë modelarstwa i banë möglë öbez-drzec nëkającé pö sztrëce wagónë abô cażczé lokömötiwë, jaczé dżiną w dłudżich tunelach. Öd 10 czerwiń-ca do 28 zélnika dzejała tuwö Wiôl-gô Kölejowô Maketa. Raczno robioné mödele mijałë sa na 150 rozdrogach i jachałë pö kilometrowi sztrece. Chcemë na taczi ôrt rozszerzwiac modelarstwo westrzód dzecy i młodzëznë - gôdô Arkadiusz Lewandowsczi, przedstôwca Makieta City. Na stadionie powstałe téż môłé banowiszcza, fabriczi czë gburstwa. Dzaka kómputrowému czerowaniu i interaktiwnym fónkcjóm zwiedzający môglë nié leno öbzerac ten stworzony we Gduńsku świat, ale téż wzyc udzél w jegö żëcym i np. kôrmic kurë, urësznic wietrzny młin abö wezwać ogniową straż. W akcji ökróm karna Makieta City uczastniczëło téż karno lubötników banë i modelarstwa „Nostalgia za parą", jaczé przëszëköwało weekendowi kurs na maszinista. Wiacy wiadłów i snôżé ödjimczi nalézeta na star nie: www.makietacity. pl i fanpageu: facebook/makietacity. RED. m GDUŃSK. WIÔLGÔ KÖLEJOWÔ MAKETA Ödj. Dzél ekspozycje. Ze zbiérów firmë ITBC Communication Sp. z o.o. ■tWEJROWO, GDINIO. MIDZËNÔRODNÔ KONFERENCJO Ô MEDIACH „Plac mediów w pômôganim euro-pejsczim (bezpaństwówim) nôrodóm w jich samóstójnoce" - to titel konferencji, jaką wespółörganizowałë Ka-szëbskô Jednota i European Free Alliance. Ödbëła sa óna 14 lepińca w Muzeum Kaszëbskö-Pômôrsczi Pismieniznë i Muzyczi we Wejrowie. Témama wëstąpieniów referentów z całi Europë bëłë m. jin.: stojizna bez-państwówech nôrodów w państwó-wëch publicznëch mediach, analiza mniészëznowëch mediów, publiczne media w Polsce pö uchwólenim nowego medialnego ustôwu, fónksnéro- wanié mniészëznowëch mediów niepublicznëch. 15 lepińca uczastnicë konferencje pótkelë sa z wejrowsczim starostą Gabrielą Lisius i pucczim starostą Jarosława Białka, a po pôłnim pöjachelë do Gdini, gdze öbezdrzelë sedzba Radia Kaszëbë. RED. m BËTOWÔ. NOWÔ PÔMÔC DLÔ UCZĄCËCH SA KASZËBSCZÉGÔ Na internetowi starnie http://www.bytow.com.pl/gry/ jidze nalezc nową gra w kaszëbsczim jazëku. Je ona sczerowónô do nômłod-szich, ale môże pömagac w uczbie kaszëbiznë nawetka dozdrzenia-łim. Ta edukacyjno-rozriwköwô gra nawlékô do żëcô na wsë. Autora i udbödôwôcza je Przemësłôw Fornal, a skaszëbił ja Pioter Dzeka-nowsczi. Powstała dzaka udëtkówieniu z Minysterstwa Bënowëch Sprów i Administracje a téż gminë Bëtowö. Kóôrdinatora zadaniô béł bëtow-sczi part Kaszëbskö-Pömórsczégô Zrzeszeniô. zinwA fino"}---------- i i 6»0kstw6 J • |\ sa.vzi mjnjI ii 'i BURK/ij ' • RED. Öbrôzkzgrë S£V !IK 2016 / POMERANIA / 63 ft KLËKA m KARTUZË. NOWÔ ROZEGRACJÔ Kaszëbsczé Muzeum przërëchtowa-ło 8 lepińca I Festiwal Kaszëbsczi Naléwczi. Wszëtcë zainteresowóny möglë tegö dnia zaprezentować swoje brzadowé likerë zrobione zgódno z regionalnyma receptama. Béł téż konkurs na nôlepszé pitku. Pier-szi plac jurorze przëznelë nalewce z kwiatów czôrnégö besu przëszëköwó-ny przez Teréza Pëtka z Dzerzążna. Drëgô bëła malënowô nalewka Kata-rzënë Lës z Dłëdżégö Krza, a trzecô „kartuzjanka" Dariusza Wölsczégö. Jiné atrakcje Festiwalu to m. jin. artisticzné zajimniaca z Bożeną Kiip- MGDINIÔ. STRZÉBRZNÉ TOBACZÉRË Zarząd gdińsczćgó partu Kaszëbskó--Pömörsczégö Zrzeszeniô przëznôł swôje rokroczne nôdgrodë. Latoś Strzébrzné Tobaczérë Ôbrama do-stelë: pöétka i szkólnô kaszëbsczégó jazëka Ida Czajinô (w tim numrze publikujemë kôrbiónka z nią), wiele-latny kaszëbsczi dzejôrz, wespółzałóż-ca Kaszëbskö-Pömörsczégö Zrzesze-niô, bibliofil i bëlny fotograf Édmund Kamińsczi, a téż ks. Stanisłôw Megier, chtëren mô wiôldżé zasłëdżi we wprowôdzanim kaszëbiznë do liturgie i miôł zachtny udzél w pôwstanim Köła Kaszëbskö-Pömörsczégö Zrze-szeniô w Gdini-Cësowi. Wraczenié nôdgrodów ödbëło sa 24 czerwińca. Wëdarzenié zaczało sa öd m BËDGÖSZCZ. JESZ JEDEN KASZËBSCZI DOKTORAT Na Uniwersytece Kazmierza Wiôldżé-gö w Bëdgôszczë östôł obroniony dok-torsczi dokôz namieniony Matce Bôżi Królewi Kaszëb. Prôca „Swiónowskô nasza Matinkö. Dzieje parafii i sanktuarium oraz cuda Królowej Kaszub" napisôł Eugeniusz Prëczköwsczi. Öpi-sywô ôn wnetka 700 lat historie tegö môla. Czetińcowie nalézą tu m. jin. wiele infórmacjów ö kórunacje sprzed 50 lat i dzeje pielgrzimöwaniô do Swiónowa. Jeden z recenzentów prof. mszë swiati w intencje Tónë Ôbra-ma w köscele sw. Michała Archanioła w Gdini-Öksëwim. Późni uczastnicë złożëlë kwiatë na grobie Ôbrama. Strzébrzné Tobaczérë latosy laureacë dostelë w Zespole Szkół nr 11. Winszëjemë wszëtczich latosym laureatom taczégö wëprzédnieniô, a kapitule bëlnégô wëbieru. RED. Andrzéj Groth napisôł ó tim dokazu: „Öpiérô sa na bëlny kwerendze w kra-jewëch archiwach i bibliotekach i wiacy jak 150 gabnëch relacjach. Pórëszoné óstałë w prôcë wôżné témë sparłaczoné z twörzenim i fónksnérowanim parafie i sanktuarium, a téż z jegö znaczënka w rozwiju kaszëbsczégö regionalizmu i juwernotë Kaszëbów". Dokôz, jaczi skłôdô sa z szesc rozdzélów, aneksu ze swiódectwa-ma uzdrowieniów, wstapu i zakuń-czeniô (raza kol 500 strón), óstół ju wëdrëkówóny. RED. Öbczas rozegracji nie fetowało atrakcjów dló dzecy. Ödj. ze zbiérów Muzeum per-Krzëżanowską, jakô uczëła de-coupage u i malowaniô kaszëbsczich modłów na drzewianëch délëkach, zabawë dlô dzecy z animatora Jacka Miąskôwsczim i wëstapë karnów Mali Hopowianie i Kapela Zdzicha. RED. Ödj. É. Höppe m REMIO. XXIII KASZEBSCZI JÔRMARK Z WÔDECCZIM Ödj.Tadéusz Dominik Pierszô niedzela zélnika to ju w Rëmi ód wiele lat je „kaszëbsczi dzén', kaszëbsczé swiato. Rëmsczi part Zrze-szenió raza z Miesczim Dodomem Kulturę urządzają tej w parku przë Latny Binie Kaszëbsczi Jórmark z ar-tisticznym programa, kónkursama dló chatnëch, turniej a baszczi, wëstôwka-ma (m. jin. gołąbków, autów), han-dlarsczima budkama z wërobama kaszëbsczégó rzemiasła, ksążkama itd. Móżnô pósedzec, zjesc i wëpic, nawetka pośpiewać, są téż rozegracje dló dzecy. Wszëtkö pod szilda Jôrmar-ku Kaszëbsczégó, chóc nié wszëtkó je samą „kaszëbizną". W tim roku 7 zélnika na binie wëstapówałë dwa karna w kaszëb-sczich ruchnach i z kaszëbsczima usódzkama: na póczątk nasz chur Rumianie, a późni znóné karno pieśni i tuńca Kaszuby z Kartuz, chtërno w tim roku óbchódzy ju 70 lat dzeja-niô. Rzma lëdzy pewno przeszła, żebë pösłëchac „gwiôzdë" z Krakowa -Zbigórza Wödecczégô. I sa nie zawie-dlë. Równak tak samo baro widzałë sa jiné karna: polonijny chur z Biółi Rosji Czerwone Maki (patrioticzné pieśni) i jaż trzë karna z Rëmi: Janowska Orkiestra Promenadowa (instrumentë daté), Siebie Warci (szantę), a na kuńc Półtora Gościa (piesnie biesadné). Dopisała téż pogoda, wszëtcë bëlë za-dowölniony. A w póstapną niedzela na Latny Binie przë grillu i akórdionie bawiło sa pôradzesąt Kaszëbów i naszich sympatików. Dzejórzóm partu zanôlégało, żebë nen Jórmark sa udół, bo doch za niecałi rok Rëmiô badze góscëc XIX Światowi Zjôzd Kaszëbów. Mómë nô-dzeja, że tak samó sa udó! J.H. 64 / POMERANIA / WRZESIEŃ 2016 KLËKA m SALERNO. PROMÔCJÔ KASZËB W ITALIE Öd 4 do 11 lepińca kaszëbsczé karno Kartësczé Zwónczi i duet Tropico göscëłë w Italie. Przędnym céla rézë bëła promöcjô Kaszëb öbczas Swiata Nôrodów (Festa dei Popoli), jaczé je ôrganizowóné rok w rok w Salerno. Do wzacô udzélu w rozegracji östelë më rôczony przez polonijną organizacja, co dzejô w Italie. Jakno że témą lato-sy imprezë bëłë lëdowé ruchna, jesmë wëstapöwelë w kaszëbsczich óbleczën- kach (chôc nie jesmë fölklorowim karna i dlôte ruchna bëło musz pöżëczëc). Na binie w Salerno Kartësczé Zwónczi i Tropico prezentowałë wiele kaszëb-skójazëkówëch dokazów. 7 lepińca nôleżnicë zespołu wzalë téż udzél w konferencje tikający sa Swiata Nôrodów, öbczas jaczi bëła téż gôdka ö Kaszëbach, a naji muzycë wëstąpilë dlô ji uczastników. MARK SERKÔWSCZI Ödj. ze zbiérów M.S. STARZENO. BENEFIS KIRKOWSCZEGO Wacłôw Kirköwsczi - pedagóg, muzyk i utwórca kaszëbsczi kulturë skuńcził 85 lat. Swôja roczëzna swiatowôł m. jin. 9 zélnika w remize OSP w Starzenie öbczas benefisu, na jaczim ödbëła sa téż promöcjô jegö nônowszi publikacje: śpiewnika Starzno, môja wies. Je w nim cziledzesąt sztëcz-ków z nótowima zapisënkama. Wszëtczé są napisóné przez utwórców ze Starzëna abó jich téma je sparłaczonô z tą wsą. Öbczas zélniköwégô zeńdzenió dzél tëch dokazów zaśpiewało karno Bursztynki z Mieroszëna. Ksążka wëdało wejrowsczé Muzeum Kaszëbskö-Pömór-sczi Pismieniznë i Muzyczi, a pieniądze na publikacja delë: pucczi i kartësczi starostowie, burméster Kartuz i wójt gminë Puck. Benefis Wacława Kirkówsczégó zórganizowôł Östrzódk Kulturę, Sportu i Turisticzi w Gminie Puck i MKPPiM w Wejrowie. RED. m CHOJNICE. PROMOCJA KSIĄŻKI 0 B. SZCZĘSNYM Fot. ze zbiorów ZKP o. Chojnice W czytelni Miejskiej Biblioteki Publicznej w Chojnicach 7 czerwca odbyła się promocja książki dr. Krzysztofa Sławskiego Bernard Szczęsny (1919-1993). Więzień Stutthofu, burmistrz Wejherowa, prezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Dlaczego w Chojnicach? Otóż Bernard Szczęsny był mieszkańcem Chojnic od 1920 roku. W czasie II wojny światowej, w 1942 r., był ko- mendantem Związku Walki Zbrojnej, później Armii Krajowej w powiecie chojnickim. W październiku 1942 r. został w Chojnicach aresztowany, a w grudniu tego roku trafił do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. W promocji uczestniczyło ponad 30 osób, a wśród nich syn Bernarda Szczęsnego Michał oraz inni krewni bohatera książki. Obecni z zainteresowaniem wysłuchali wystąpienia autora o tym, jak praca powstawała, z jakimi problemami trzeba było się zmierzyć. Równie chętnie nabyli książki i ustawili się w kolejce po autograf - 20 egzemplarzy (czyli wszystkie przywiezione do Chojnic) rozeszło się w mig. Organizatorem promocji był chojnicki oddział Zrzeszenia Kaszubsko--Pomorskiego wraz z Miejską Biblioteką Publiczną w Chojnicach. J. KOSIEDOWSKA m GDAŃSK. KOLEJNY „MISTRZ NAUKI" W DOMU KASZUBSKIM Fot. ze zbiorów Instytutu Kaszubskiego Bohaterem drugiego spotkania z „Mistrzem Nauki", zorganizowanego przez Stację Naukową i Komisję Kaszubską Polskiej Akademii Umiejętności w Gdańsku oraz Instytut Kaszubski, był prof. dr hab. Janusz Jasiński - historyk, badacz dziejów Warmii i Mazur, ale także Kaszub i Pomorza. Profesor jest również Honorowym Obywatelem Olsztyna, współtwórcą Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego i współautorem Historii Pomorza. Podczas spotkania, które odbyło się w gdańskim Domu Kaszubskim 20 czerwca, prof. Jasiński otrzymał, uroczyście mu wręczony, Dyplom Członkostwa Honorowego Instytutu Kaszubskiego. Przypomnijmy, że gościem pierwszego spotkania z „Mistrzem Nauki" (15 stycznia 2016 r.) był prof. dr hab. Janusz Limon, a uczestnicy mogli wówczas także obejrzeć wystawę prac córki profesora Małgorzaty Limon pt. „Obrazy czernią malowane". RED. SÉWNIK 2016 POMERANIA/65 KLËKA / WIEŚCI Z GDAŃSKIEGO ODDZIAłU ZKP m WIELE. TURNIÉR GÔDKÔRZÓW W dniach 13 i 14 zélnika we Wielu sa ödbéł ju 39. Turniér Lëdowëch Gôd-kôrzów Kaszub a Köcewiô. Latoś ö laurë nôlepszich ópówió-dajków barköwało sa blós 14 sztëk lëdzy (łoni 29). Pierszégö dnia mia môl przënôleżnô biôtka na gôdczi, ubökadnionô wëstapa kapelë Kaszuby z Wiela a Körsëna, drëdżégô dnia, pö mszë swiati w intencje gadëszów, zwëköwim paradnym marszu pöd szlachôtë Wicka Rogalë a Hieronima Derdowsczégö i do grobu załóżcë ti gôdkarsczi rozegracje Józefa Brze-zyńsczćgó - koncert dobiwców. Nen usnóżił wëstap môlowégö lëdowégö karna Kaszuby, a téż kapelë Zgry-wańce z Kóscersczi Hëtë. Nimö że do sobótny biôtczi wëszło le 14 pöwiôstników (le niechtërny bralë udzél w dwuch kategoriach) óbsądzycelowie - Felicjo Baska--Börzëszköwskô, Bożena Ugówskó, Tadeusz Lipsczi i Grégór Schramke - mielë ful racë robötë. Jak późni rzeklë: „niwizna óceniwómë jakno wërównaną a wësoką", co póswiód-cziwało téż żëwé reagowanie lëdzy na widzawni, jaczich dosc tëli sa zeszło w niedzela, na koncert dobiwców. Latoś, króm wiele kaszëbsczich gôdkôrzów, zafelowało téż ópöwiô-dajków zeza Kaszub a Köcewio, tak tej w kategorie dlô nich - m. Win- centego Rogale - place, sa rozmieje, nie östałë przëznóné. W karnie m. Józwë Brusczégó, to je dlô tëch, co pówiódają dokazë nieswoje abö swoje ju publikowóné, 0 laur dobiwcë biôtköwało sa leno szesc sztëk lëdzy. Pierszi plac - 500 zł, regionalne pamiątczi i ksążka - do-bëła Ana Gleszczińskó z Lepińców. Za nią béł młodëchny Köcewiôk Macéj Mökwa z Lubichowa, jaczi króm rzeczowëch nôdgrodów do-stôł 300 złotëch. Trzecy plac nôleżôł do Klaudie Rzóska z Zelony Górë köl Lubichowa (200 zł, pamiątkowe zachë i ksążka), a wëprzedniony óstalë: Kristina Kamińskó z Pińczena 1 Klaudiô Zelińskó z Lubichowa. Nót dopówiedzec, że Gleszczińskó bëła jedurną Kaszëbką, co brała udzél w tim karnie gadëszów. W nówóżniészi kategorie, to je m. Hieronima Derdowsczégó na dokóz swój, nigdze rëchli nie publikowóny, na binie do biótczi stanało 10 sztëk pówióstników. Przędną nódgroda -800 zł, regionalne pamiątczi, ksążczi i kórta turistë - dobëła Karolëna Keler z Kaszëbsczi Dabnicë. Pierszi plac i w ti kategorie zajała Ana Gleszczińskó, jako do swójich ju dobëtech dëtków a zachów dołożëła jesz drëdżé 500 zł i pösobné regionalne pamiątczi, ksążka i kórta turistë. Wórt tu nadczidnąc, że dwie nôlepszé gódczi może nalezc w „Stegnie" (dodówku do negó numra „Pomeranie"). Drëdżi plac ex aeąuo zajalë Kadzmiérz Budzyńsczi z Kósobudów i Kristina Engler z Pińczena. Dostalë pó 300 zł i téż pamiątczi, pó ksąż-ce i kôrce turistë. Trzecé place téż óstałë przeznóné dwa - Eugenie Lasce z Lëpusza i Edmundowi Lewań-czikówi z Żukowa (pó 200 zł i rzeczowe nôdgrodë). Wëprzednionô östa Andżelika Kamińskó z Pińczena, jaczi Pomorsko Wojewódzko Rada LZS we Gduńsku da do tego apartną pamiątkową nódgroda dló nómłod-szégö gadësza rozegracje. Turniér óstół zrëchtowóny przez Dodóm Kulturë m. H. Derdowsczégö we Wielu, Muzeum Zabórsczi Zemi we Wielu, wielewskó-kórseńsczi part Kaszëbskö-Pómórsczégó Zrzeszenió i Urząd Gminë Kórsëno, jaczi béł téż jego przędnym dobrzińcą. Dëtkama a rzeczowima nódgrodama latosą biótka na gódczi wspómóglë téż: Z.P.H. „STOL" Tomósz Mudlów, Zakłód „Sylva", Stowóra na Rzecz Rozwiju Wiela, Kôrsëna i Ökólégö, „Składrol - JaZbi", Firma „Robus" Robert Sënók, „Fungopol", GS „Samopomoc Chłopska" z Kôrsëna, Kamila Cerzón-Czópiewskó, Firma Hańdlowó-Usłeżnotowó Béjata Pe-plińskó. SCHRAMKE 18 maja - w katedrze oliwskiej odprawiono mszę świętą z okazji jubileuszu 25-iecia kapłaństwa 18 księży wyświęconych 18 maja 1991 r. w bazylice Mariackiej. Wśród kapłanów był bp Zbigniew Zieliński oraz ks. Waldemar Naczk -wieloletni kapelan wspólnot kaszubskich na Przymorzu i przy kościele pw. św. Jana (św. Janów). Na zaproszenie ks. Waldemara członkowie oddziałów ZKP w Gdańsku i Sopocie uczestniczyli w jubileuszowej mszy świętej z kaszubską liturgią słowa (lektor - Jerzy Nacel) w kościele pw. św. Antoniego w Wocławach oraz w spotkaniu w restauracji w Bystrej. Czas umilał zespół Koleczkowianie. ■ 7 czerwca - w XXI Wojewódzkim Konkursie Haftu Kaszubskiego w Lini w kategorii dorosłych I miejsca zdobyły Danuta Niechwiadowicz (ZKP) i Maria Stosik, II miejsce - Wanda Krzemińska (ZKP) z Gdańska. 12 czerwca - przy katedrze w Oliwie odbyło się X Święto Produktu Tradycyjnego - Pomorskie Smaki 2016, pod patronatem Marszałka Województwa Pomorskiego Mieczysława Struka. 2 lipca - zrzeszeńcy z oddziału gdańskiego, wraz ze sztandarem, udali się autokarem, samochodami lub pociągiem na XVIII Światowy Zjazd Kaszubów do Wdzydz. 17 lipca - w uroczystości w Sianowie upamiętniającej 50. rocznicę koronacji figurki Matki Bożej na Królową Kaszub uczestniczyli pielgrzymi ze Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Oddział w Gdańsku wraz z pocztem sztandarowym. 23 lipca - w Centrum św. Jana w Gdańsku odbył się wernisaż wystawy „Barwy pomorskiej tradycji. Hafty kaszubskie", zorganizowanej przez Nadbałtyckie Centrum Kultury, Gminny Dom Kultury w Lini i Muzeum Narodowe w Gdańsku. Zaprezentowano prace przygotowane na XXI Konkurs Haftu Kaszubskiego w Lini. 8 sierpnia - rozpoczęcie trzeciego stopnia rocznego kursu „Od podstaw do mistrza - kurs haftu kaszubskiego", który obejmuje technikę wykonywania haftów czepcowych. Kurs organizowany jest przy finansowej pomocy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i ma na celu dogłębne wyszkolenie hafciarzy. Zajęcia odbywają się w Domu Kaszubskim w Gdańsku od 4.01.2016 r. dwa razy w miesiącu. Swoją wiedzę i umiejętności przekazuje mistrzyni Irena Szczepańska - wielokrotna laureatka konkursów w Lini, uhonorowana m.in. przez parę prezydencką Annę i Bronisława Komorowskich. TERESA JUŃSKA-SUBOCZ SËCHIM PAKAUSZŁÉ ZEZA ROZLÓNÉGÖ MLÉKA ABÖ ŻÔLE SUSAJKA Purgnąłsa zdrok mój, dze mitkö-cwiardé czamią sa pier-së - nôpierszô szmoka z möjich lat dzecnëch. Ta mit-kösc, zo jaką tęskni raka i cwiardosc w ni zaklatô1 (...) Tak pisôł w jednym ze swójich erotików jeden dosc stôri ju klasyk zez Chwaszczëna. Bö czë je co, do czego barżi „tęskni raka"? Pöwiéta, że za 500+2 téż tęskni, za zëmnym piwa w cepłi lato-wi wieczórk czë za plastikówim, zdrzélniköwim pilota w zëmną, jesénną noc. Prôwda, równak nick nie je tak wôrt teskniączczi, jak białczënô pierś. W całoscë, czej je ful mléka. Nôlepszégö białczënégö soku, co go ani w promilach, procentach czë euro achtnąc sa nie dć>, bo prosto nie je do zapłaceniô! To, co nólep-szé - je dlô nômłodszich. Kö to öni brëkują te nóbar-żi! Wcyg roscą a mlékö öd mëmë jima w tim bëlno pömôgô. Dochödzy do te sprawa blisköscë z nówóż-niészą dlô dzecka ösobą na świece - z mëmą. Hewö jedna białka ób-skôrża sopocką restauracja za to, że kelnera dwa lata temu zakôzôł ji dawać dzecku piersë przë stole. Bödôj klijencë tak sobie żëczëlë. Zazdrzôł jem do internetu, a tam dzél wiacy lëdzy ajtakuje białka z piersą... Ze sa w karczmie z dzecka nie sedzy; że może to robie tak, cobë w slépia jinëch nie pôlëło; że piersczi jo, a wimiona nié... I mówią tak colemało białczi...! (Przënômni tak sa pódpisywają). Są też białczi, co białczi z piersą bronią, i jô sa téż do nich zaliczóm. Skądka sa, do diôchła, wzało to przëkriwanié piersów w całoscë?! Zëmno sa zrobiło? Globalne öznobienié nastało? Kóscół zôzdrostno zakôzôł, bö Marija jaką rzimską „humaną" Jezëska fudrowa? Ko to je nólep-szô pölitika prorodzynno, jaką jidze wëmëslëc! A może same białczi tego nie chcałë, bo chłopi chcelë miec wëłącznosc na ten dzélëk cała swëch białków...? Möże taczé göłë piersë są nieprakticzné? Przeszkô-dzają w chödzenim czë co? Öbczas bieganiô 6 kölana pacają? Przë pödskakiwanim w broda walą? Wiera nié. Öne (piersë) chcą, cobë je retac öd zazëbaniô. Tuwö leno chłop z chwatczima rakama może pomoc. A jak ju rôz chwëcy - tej „ji on je!" - jak bë zawoła Danuszka z Krzëżôków Senkewicza. Czemu to biédné dzeckö, co jesz rozëmku ni mć>, ni möże so pósusac w restauracje? Ko to je prawie mól do jedzenió! Jesz bë mielë niejedny dopłacëc za taką atrakcją! Tec to aptitu dodôwô! I taczi gósc po „cëcóny"sesji po sąsedzku zamówi jesz jaczégö de-wölaja czë karbónada! Prosto tego nie rozmieja! Może jaczi Freud bë rozmiôł to rozpińdlac...? Może tak krzëczą ti, co jich matka za chutkó ód piersë odstawia? I nicht jich nie kóchó, jak podatków... A może prawie nowi rząd, ókróm podatków ód stôrëch auto-łów, wprowadzy jaczi nowi pódatk ód za wióldżich i za môłëch piersów...? Za wzór mdze robią białka te mi-nystra, co tego mdze pilowół... I nowi urząd ód pier-sowëch miseczków powołają. Od „A" do „B" - 100 zł podatku na miesąc. Wëżi ód „F" - 300 złotëch. Za rok. Na póczątk. Za pora lat pojawią sa piersowé kómba-tantczi. I stowóra założą. I reńta dostóną. Za diskrimina cj a dostóną. I dobrze! Wcyg mie je dzywno, że to białczi tak jagują na drëdżé białczi, te z piersa-ma. To pewno bez zózdrosc. Je wiedzec, że białeczczi mają piersë różné. I nië wszëtczé mogą je dawać do pósusaniô... W całoscë publiczno. Może tam zazdrzec jaczi szef z robótë i... mlékó sa wëleje. Jesz jaczé kwasë z te do. A może prawie „mleczną droga" do warköwégö awansu - czej szef je z krëjamnégö karna „nôrëmnëch susków"... Chto wie... Nie wiém, jak je z białkama, bó one bódój z jiny planétë są. Dló chłopów je jedna recepta... W snôżim dokazu Kaszëbë z zópadu, Gintera Gra-sa, w Turböce, nalôżómë wiersz pt. „Zaspokojeni"3. Czëtómë w nim: Po czterdziestce wszystkim mężczyznom należałoby znów dawać cycusia: publicznie i za opłatą, aż nasyceni i pragnień wyzbyci przestaną płakać, nie będą już płakać w klozecie, samotni. Jô jem za. A Wa? TÓMKFÓPKA Czemu to biédné dzeckö (...), ni möże so pösusac w restauracje? Ko to je prawie mól do jedzenió! 1 Tómk Fópka, Szlachama Kusków, Gdinia 2002, s. 13. 2 Wspömóżka Państwa Pölsczégö dlô tëch, co mają dwoje a wiacy dzecy. 500 PLN na dzeckö co miesąc, do ustnoscë. Wprowadzono w 2016 roku, za rządów Prawa i Sprawiedlëwöscë. 3 Gunter Grass, Turbot, przełożył Sławomir Błaut, Gdańsk 1995, s. 83. SÉWNIK 2016 / POMERANIA / 67 Z BUTNA MOJN, MOJN - Mojn, mojn - przëwitôł sa wiesoło brifka, wchôda-jącë do móji zatacony na zbërku Pëlcköwa kôtë. - Wejle, të gôdôsz jak mój ópa. Ön téż do swöjich drëchów gôdôł „mojn". Skądkaż cebie to sa terôzka wzało, co? - Z kulturą, jô wida, u cebie nie je za dobrze. Miast odrzec, jak sa słëchô, „mojn, mojn", të mie tu ö swöjim ópie pleszczesz. - Mojn, mojn - rzekł jem a ucesził sa do brifczi, ko długö jegö nie bëło. - Jô ce, drëchu, ni miôł widzóné, że ho, ho... Dzeż të sa pödzéwôł? - Chłopie, dze jem béł a co jem widzôł, długö bë muszôł opowiadać... - drëch rozezdrzôł sa pö wiôldżi jizbie, a sczerowôł zdrok na szafa - ...a öd negö öpöwiô-daniô, të wiész, w gabie robi sa sëchö. Môsz të co? - Co? - udôwôł jem, że nie rozmieja. - A jenku jo - wzdich-nął a pödeszedł do szafë, dze wiedno jô miôł „co" schöwóné. Odemknął dwiérczi, zakuknął bënë, a wzdichnął jesz rôz, _ leno głośni: - A jenë jo! Tuwö je blós pömión czëc! - Kö slédnym czasa jô miôł wiele göscy, tej wszëtkö, co jem miôł uszpórowóné, rozczastowôł. Swójsczégö chcelë sa napie, a tak jima to szmaka, że do nédżi wszëtkö wëpilë. - Tej mdze teleekspres... - rzekł z obrażoną munią brifka, a sôdł, pö prôwdze legł so na zëslu. - Jô béł na saksach! - Të na saksach?! - zawöłôł jem zadzëwöwóny. - Të? - Kö w Dólny Saksonie. Wiesz, dze je Hamburg? -cziwnął jem głową, a brifka zamknął öczë ë dolmacził: -Tej muszisz jachac na zôpôd, przez Brema, do Ölden-burga, a z Öldenburga jesz sztëk do Westerstede i ta jô béł z białką i dzecama. Brifka wzdichnął, jakbë no dolmaczenié kôrtë bëło dlô niegö dragą robotą. - Westerstede? Jô nigdë nie czuł. - To taczi môłi gard köle Öldenburga. I w nym Westerstede mieszko jeden Pëlcköwiôk, co je krewnym möji białczi. Nie chcą cë terôzka dolmaczëc, jakô to je krewnosc, kö jô bë to musził na kôrtce rozpisać. Nen kuzyna białczi mć> frizyjską gospoda w Moorburgu... - Të gôdôł ö Westerstede? -Jô wida, że të z geografie za dobri w szkole nie béł. Moorburg to je dzél Westerstede, ale osobno wies, tak jak naju Chlapöwö - nibë Wiôlgô Wies, ale apart. Leno, co jô mda cë wiele dolmacził, wezkôj so Google włączę a öbezdrzë. Tak tej më w tim Moorburgu, w ti frizyjsczi göspödze bez tidzeń sedzelë a szmakelë rozmajité szmaczczi. - Temu të jes taczi wëpaniałi na gabie - brifka po prôwdze béł kąsk zgrëbiałi, nié le na gabie. Nôwicy wiera brzëch mu na tëch saksach rozsadzëło. - Kö taką jô miôł kol kuzyna robota. Reno frisztëk do öszmakaniô, tej pödpôłnik, pötemu pôłnié, pöpôłnik, wieczerza, a tej jesz nocné pödjôdanié. - Të so miôł dobrze - pözazdroszcził jem drëchöwi. Kö nie mda jegö jiscył, że no „mojn" przeszło do naju z platdojcza, a do negö jazëka trafiło z frizyjsczégö. Jak chce, niech so nen naju kochóny brifka „mojnëje". - A żebë të wiedzôł, jak dobrze! Do te më so jesz pörézowelë pö ökölim a nawetka swójińców z Pëlc-köwa spötkelë! Të nie wiész, jak to je fejn w nym mórzim niemiecczi gôdczi pogadać so pö pëlcköwsku! Chöc czasa nawetka w ti niemiecczi gôdce dało sa czëc niejedne słowa z Pëlcköwa. Kö oni ta „kukają" jistno jak më, në i witają sa, jak przódë lat sa witelë Pëlc-köwiôcë „mojn, mojn". - Terôzka jô wiém, skądkaż cë to „mojn" przeszło. - Czej jem to uczuł, a czuł jem to dwasta razy na dzeń, kö öni czë ce znają, czë nie znają, ze wszëtczima sa witają, tej jem so przëbôcził, że kole naju no słówko téż bëło czedës w użëcyrm. Widzysz të, jak ta naju pëlc-köwskô kultura je ekspansywnô! Pewno czedës jaczi Pëlcköwiôk tam béł wëjachóny a naju „mojn" jima zaszczepił - na gabie brifczi dało sa widzec stolemną bucha. Zasmiôł jem sa, ale nié tak, żebë brifka pömëslôł, że jô sa z niego wëszczérzaja. Kö nie mda jego jiscył, że no „mojn" przeszło do naju z platdojcza, a do negö jazëka trafiło z frizyjsczégö. Jak chce, niech so nen naju kochóny brifka „mojnëje". RÓMK DRZÉŻDŻÓNK 68 / POMERANIA / WRZESIEŃ 2016 REBACCZI ODPUST 25 czerwińca rëbôcë przëjachelë na swój ich botach, w tim na pómórénkach, na rokroczny odpust sw. Piotra i Pawła w Pucku. Na wódach Pucczégô Wiku ostało ödprôwioné nóbóżeń-stwó dłô mörsczich pielgrzimów, a późni - ju na łądze - przedstôwcowie rëbôków przëwitelë arcëbiskupa Leszka Sławoja Głodzą i ksażi, jaczi brelë udzél w ödpusce. Pódzakówelë za to, że wsôdającë na jich kutrë, póbłogösławilë jich môle dradżi robótë. Późni pod przédnictwa arcëbiskupa bëła ód-prôwionô mszô swiatô w intencje łëdzy mörza. Pô oficjalnym dzélu przeszedł czas na wëstapë na binie, ôdwiedzywanié rozmajitëch krómów i zabawa. A najim Czetińcóm bédëjemë pôra ódjim-ków snôżich bôtów, jaczé przëjachałë na odpust. Niech to mdze przëbôczenié lata, jaczé ju pómale ódchôdô, i zôchata do rézë do Pucka na póstapné swiato Piotra i Pawła. ^ » . ÔDJ. S. LEWANDOWSCZI Trondheim, • Molde i Alesund m> rdeen Glasaow Bergen • Haugesund Stavanger • • Edynburg • Newcastle • Leeds Manchester • Doncaster-Sheffield _ > • Groi • Birminghan Londyn-Stansted Bristol * • * < Turku elsinki slo-Rygge • Sztokho ztokhol Kristiansand Göteborg Billun GDAŃSK ningen Berlin Warsz • Radom ;indhoven Bruksela 9 Dortmund Köln-E • Paryż-Beauvais Praga • Frankfurt • Frankfurt-Hahn Krakóv Kijów • Iwano- * Fuerteven Mediolan-Bergamo Granoble • O Verona « Piza /arna Burgas ubrovnik Antalayia aloniki Corfu Palma de Mallorca ö Zakyntos O' icante Rhodes ° Malaga Chama Malta eraklion Hurghada O O - połączenia sezonowe Lataj z Gdańska! PARKING Rezerwacja on-line www.airport.gdansk.pl Promocyjne ceny! BILETY Sprzedaż biletów lotniczych bilety@airport.gdansk.pl, tei. 58 526 88 00 www.airport.gdansk.pl Cv r GDAŃSK LECH WALESA AIRPORT http://www.airport.gdansk.pl/passenger/vip