Biblioteka Główna AP Słupsk nr inw. : kg - 136873 136873 ZS GEOGRAFIA CZASÓW TERAZNIEYSZYCH AlBO OPISANIE NATURALNE POLITYCZNE Króleftw, Paûftvy, Stanów wfzefokłch, ich rzą« du, praw, rzefhioft, handlu, prze my Iłu, przymioïow, obyczajów ècc. KU POŻYTKOWI NA RODOWE Y MŁODZI PRZEZ X. KAROLA WJRW1CZA SEc. tyTUŁ Rekt wARS. WY D A NA, A TERAZ NA NOWO Przedrukowana. FLołifei is ut (ipes in Jo! ti bus omnia liboni, Vintila nos itì&ctii depàfciìnUì* aurea dicta. Lu tret: Li! : III. JUD ICI U M CENS O RIS Delegatus ab Jiluftriffimo Reverendiffimô jDomino ANTONIO OKĘCKI Adminiftratore Epifcopatûs Pofnanienfis & Varfayienfìs fede vacante &cc. legi & examinayi Jibrum cui titu-lus: GEOGRAFIA czqfoiu tenaxnietjfxuch albo epifanie naturalne i polityczne Pańjłw, Kro* leftw &c. à R P. Carolo Wyrwicz Soc; Jesù Rtćtore Coilegii Nobilium elucubratimi, opus non foluiu ingenuae Juyentutis iïiftruëndas, fed etiam publicae rei adminiftrandie cu ram haben-îibus utiliffimurn, adeoque luce publirâ, nieâ fententiâ, digniffimum. Datiim Varfay se die 13 Mail À. D. 1768 Joannes Bohomolec Sccîetatis fE&U A A., LL & Philofophiœ Doctor, Publiais Theo-fogiœ & ofuris Sacri Profejsor. JMPKIMA,TUT ■ -, ^ N. ^jajkitwicz C. H. £fudex Surrogat. mpp. REIMPRIMATUR v Valu\i Vilntz in Cancellarla Conjisiorii die jf 2, jyfijtii A. D. x?94 DAVID PlLCHOtf -fin"(tli Coad; Decanus Cath: Nom: Sujffr^ & Officialis Generalis Vilnenfiï. PRZEMOWA Przemowy od pifzacych nowe, lub dawne kfìegi wydających1 zwy-czaynie daja fię dla zalecenia ich pracy, pifai wychodzących pożytku, Jub nauk tak-òwym pifmora za cel założonych zacności i Izacunku. Moja jedynie tym umyftem tę czafow teraźiueif/zych poprzedza Geografią, aby pokazała zamierzenie oney 1 ułożenie, to jeft jakim końcem ją pifac przedfiewziałem, i jakim kfztałtem rozłożyłem ^ Przekonany W tey prawdzie, że pożyteczne całemu narodowi ludzkiemu, lub fzczególnym onego podziałom wynalazki i pifma nie z wyna- laz- f r z e m o w a Jazcow î pifarzow zalecenia, ale z lodzi rozumnych, oświeconych i dobro po.wfzechne kochających uznania, fz.acunku i ceny nabywają, nie-odważyłem fie mojey zalecać pracy,, na tey gotów jedynie przeftąć nagrodzie, która mi takowi przyfądzą ludzie; ich famych pochwala zachęcony, a z krytyki potrzebne przeiłro-gi m'ajaçy o do.koączenm pvzedlio" wziętego Krajopifarftwa i daJfzych początkowych nauk do wiadowości politycznego świataftużących zamyślać b^de. Za rzecz też cale niepotrzebną o-fądziłem, wywodzić Krajopilar&wa pożytki i zacność ; te albowiem potrzeba pokazuje, a świat przyznaje oświecony» Powody zaś przeîozvé przedfìew.zietey pracy i rozłożenie, fądze bydź i rzeczy przyzwoitością i powinnością Autora. TaraźnieyfI wrzyftkich narodow Pifarze rozfądne mający zdanie i o- bywa- Przemowa bywatele o dobro krajowe trolkliwi za iftotną potrzebe zakładają, wydanie kfiag" początkowych, w których-by nauki do młodego wieku przyito-fowane, ipolobem jafnym, łatwym» krótkim, a jednakże dokładnym wy* łulzczone, do zafzczepieni^ w nieza-jętych jefzcze złym nałogiem fercach, cnoty, przetarcia rozumu i formowania roztadku były ułożone. 'WIzyft-kie narody tego powizechnie żądają, a żaden jefzcze, ile wiedzieć mogę, jiiewidzi u liebie Akademii publicznych i prywatnych w początkowe nauk ćwiczenia opatrzonych » Franćuflciemł, Angielftiemi, Wł'o . fkiemi tak zarzuceni jefieśmy pifma-mi, że jako dawnieyizych cz&fow trudno było dla kfiąg niedo.ftatK.i7»- tak terażnieyfzych dla onych mnogości» uczonym ftać lic człowiekiem W ła-śnie tu można Tacyta odnowić fkar* gę: Ut multa,rum rerum fic literarum intern per ankiâ laboramus. W tym kliag mnòftwie, uczonych i uczących " k & fì O Przemowa lie nacifku fchodzì na kfiegach dzie-jednym i drugim arcy-po-trzebnych; naypierwéy uczącym fie, to takowe kfięgi fkróciłyby młodzi praca, uwalniając onę od pifania, dałyby wiecey czafu do ćwiczenia fie w innych naukach, i zachęciłyby do czytania kfląg obfzerniéy pifanych w tey famey materyi; poty m uczącym, którzy gotowe mając lekcye, lepiey przygotowaliby fie do wykładu o-liych, jednoftayny uczenia fpofob zachowaliby, i ucząc drugich fami by fie dolkonalili. W Włafnym moim doświadczeniem o takowych kfiąg nieuchronney przekonany potrzebie, dla pożytku po-wierzoney dozorowi memu młodzi, fzukałem ich w cudzych krajach, a-lem oprócz Filozofii i Matematyki znaleźć niemógł; w innych nauk podziałach jedne niedokładne, drugie nazbyt krótko pifane, niektóre wiek młody i onego pojecie przenofzące, inne domowych dziejów wyfzukane- mi cinnych Przemowa mi fzczególnościami zawalone, a obcych narodow naywalniéylze odmiany zamilczające, niektóre dla wielości tomow, przeciągu wieku do czytania, a znacznych potrzebujące nakładów były mi powodem, abym fie na wyciągnie nie treści nauk w krają nafzym naypotrzebnieyfzych z iła-Wnych PifarzQW odważył. Nie włafna miłość, lub clieć nabycia tytułu Autora, lecz publiczna u-fljjga i obowiązana fumnieniem powinność dania jak naylepizey eduka-cyi i ułatwienia do niey śrzodkow do wydania kfiąg początkowych, a W fzczegulności Krajopif^rftwa mio nakłoniły. 'len jedyny jeft pracy mó-jey koniec, to zamierzenie. ]K.ażdą kfiege nie materya tylko w niey rozwiedziona, ale bardziej je-fzcze klztałt, rozłożenie, i jafny do pojęcia wykład zalecają. Piima Autorów te fa, moim zdaniem, liayfza-cownićyfze, które pożytek kraju fobie zamie- Przemowa aamierzywfzy, .do kfztałtu rządu, pi a w używania, narodu ikłonności, pańirW pc ożenią fłofuja fìe. Inaczey, przynarunięy ' niektóre kfiegi, aby przynofiły pożytek, maj^bydź układane dla wolnych, inaczey dla kiq, narch jçznych» a inaczey dla d.efpo* tycznych krajów, Narody wojenne od handłownych , nadmorlkie lub wy-Ipiarfkie od srzodek ładu zabieraja-cych, ubogie od bogatych, południowe od północnych, rekodziełmi fi© bawiące od rolniczych,"jako fkłonno-scia, powołaniem, położeniem, zabawami iię roznia, tak różnego potrze-buja oświecenia, leraźnieyli (bez inała nie wfzyfcy ) K rajo pilarze, któ--, rych pifma w różnych jeżykach po wfkrzefzeniu \y Europie nauk, ną ś w i a t wv fzł y, ziemie, je y po d z i a ły, fzczeguiności, zabudowane na niey miaftą, porty,; twierdze, w miaftacł* publiczne.gmachy, kclztowne domy» w fp ani ale Monarchów pałace, niedo-byte zamki, opifac ftarali fie; moinj przed fi e w z i eciem i jaraniem byłą Prze m o w à każdego pauftwa' granice, położenie, głównieylze miafta namisniw^zy, o-» Lrócić fie do epifania płodu ziemnego, narodu przyrodzonych Ikłonno-ści, pizemyiłu, nauk, praw miey-Ikich i politycznych, rządu, porządku fadow, i fpraw.iediiwości fprawo-wania, i bardziey dad« poznać rozumu ludzkiego wynalazki, niż ciekawe natury widów,ifka, przemyślne boga&wa, niż przyrodzone, przymioty, prawa, *ząd narodow, niż kiajow włalności; iłowem: bardziey ludzi, niż ziemie, W fzczególności pifząc naypier* wéy dla młodzi, którą, urodzenie do praw ftanowienia w Rzeczypofpóli-tey przeznaczyło, wyłożyłem oblzer-nie wolnych narodów rzad, prawa i fpofob onych ftanowienia, z hiftory-fcow* i ' poli tyków tychże pańftw oby-watelow krótko zebrane, aby młodzi wcześnie rzad kraju fwego pozna-wfzy, mogli go porównywać z cu-dzoziemOtim podobnego kfztałtu; W ulta- Przemowa W iï$awâch wady lub doflionałości upatrywać; prawa zamierzeniu rza* du właściwe Iłanowić, dobro powfze» cbtie,.nad fzczególne zyfki przenb-lić, Iwobody i wolności jedynie ną poddaniu fie rozumowi i prawią gruntować. Ze bogaćfcwa rzetelne każdego na-, radu wypływają z porządnego rolnictwa, pomnażają fię handlem, zatrzymują lie w kraju domowemi ręko° dzieimi: zdało mi fie pańftw ode-ranie opijanych głebiey roztrząfnąć krajowy płod, kupiećtwo, waritaty, aby doftatecznie onych boga&wa, przemyli, fizyczna i polityczna mo-iność, ekonomjja, jednego od drugiego narodu depenciencya, niedoftatek lub obfitość były poznane i przeni-kiiione; która wiadomość w przy-dłużfzych trochę wyłożyłem przy-pifkach, aby uczącey lie młodzi pytań tylko i odpowiedzi, na które ta lvii ega dla łatwieyfzego pojęcia jeft ioziożoaa, pamięć fie meobciążała./ a nau- Przemowa \ £ nauczyciele rzecz zupełny i wykład do objaśnienia kweftyi krótko przełożonych mieli prz3Tgotowany. Lubo ta Geografia dla biorącej pierwiaftkowy polor młodzi na świat wychodzi, ku pożytkowi jednak różnego ftanu i powołania ludzi zmie^ rza* W ziemi położeniui wewnętrznym Warfztow jey {kładzie, znaydzie obfij tą uwag materyą Fizyk, w opifaniu sfery niebieikiey i ziemîkiey, w naznaczonych podług ofèatnich Akademii Paryfkiey obferwacyi, długości i fzerokości Geograficzney Aftro-nom, w pokazanych handlu rodzajach i początkowych prawdach kupiec, w r,óżności rządowi właściwych im maxymach polityk, w prawie na fwoje rodzaje podzielonym prawnik, W namienionych pauftw odmianach. Kronikarz, w naznaczonym praw źrzódle prawodawca, nakoniec Filozof, którego powinnością jeft rozcią* gać myśl na całą rzeczy przyrodzo- P r ż e ivi o w X u y eh ogólność, z odmian pańftw i tłpadkó, z praw i rządów oiedoiko-nąiości, z max}/m pol? tyki z a wd » dnych i odmiennych jey z odmiana in te rei fu i okoliczności prawideł, Witielie i oftdzi, ze fózumu ludzkiego uiiło wania, przemyt, obrót i Wynalazki rn e {kończony m podlegają omyłkom, wadom, i ftabości. \ f Regestr tytułów O Geografii w powfzechności i O Geografii naturalnej y O dawnym świecie jy O nowym świecie ' 20 O oceanie, odnogach ijegoprże- Jmifkach O znaczniéyfzych wy [pach 27 O krajach polarnych go O Atmosferze g3 O Geografii Aftronomiczney qę O Gwiazdach \ Hanetach g a Frzyftofowanie sfery świata do globu ziemfkiego 63 O /zerokościi długości Geograficznej 66 O dziale ziemi przez odmienne powietrza umiarkowanie 69 O dziale ziemi.przćz climata 7g O dziale ziemi przez miar u kra■ jopijarMe " <77 O wielorakim używania globu O Geografii Polityczney ^ O luielorakini k/ztatcie rządów 9 y O panowaniu ipaiiftwie 11 g O ró- W© i €$§** O róznpści narodów względem ich oby czcij o w 1 -S O wiarach i fektàçh 13° O różności i ohjzernosci jgzij- kow *^8 Okoloraęh i po/ladach ludzkich 169 O granicach 1 oblzerności Europy 179 O pań/lwie Papiejkim • 182 O pań fi wie Króla obojeif Sycylii 19 2 O pań/iwie Kawalerów Malt: 197 O pań/lwie Ce far za Niemiecki 200 O pańjiwach lennych RzeJzij- Niemiecki ey 0 paiifiwie Tureckim O pańjiwach Monarchii Mo[k: s 87 KróleJlwach Francufkim 300 Hifzpan/kim 347 Portugal/kim 3^9 Angiellkim 393 Sardyńfkim 481 * Węgier [kim 49° Szwedzkim 5°4. JDuńfkim 543 Prujkim 574 Regeflr Materii 594 GEO- GEOGRAFIA CZASÓW TERAZN1EYSZYCH. GEOGRAFA CZASÓW TÈRAZNlEÎSZrCEÏ ^0 iesl Geografia ? Geografia abo nauka krâiôpiPàrflcà feft OpiTanie Ziemi. Co ieśl Ziemia? Jeft ta część świata z wody î ziemi złoźonst na którey miefzkamy; Ziemia takuwaźbna ieïl celem Geografii ty powfzechności, która zabawia fig na opifaniu iey powierzchowności, iey części zewnętrznych j i różnych iëy związków (a) tak z Niebem, które ią otacza, iako> _ f _ A - (a) Związki Ziemi ź Niebem fą te.- ï. jPodniefićniieb»» guna nad horyzon abo elevatio poli. 2;Ukofifty pozorny bieg gwiazd nad horyzonem mieyfcà pewnego. 3. Długość i krótkość dni iaywiękfza. 4. Klima i Zony, 5. Ciepło i zimno. 6. Wfchod, apparencya i przebywanie gwiazd nad horyzonem, 7. Przechodzenie gwiazd przez Zenith mieyfca w fzczegulności. 8- Szybkość obrotu, którą zachowuje każde miejrfce czyniąc ftatecztlie swóy obieg według Kopernika. Kaisndarznicy przydaią Domy Niebis* Ut e, to ieft mieyfca whściwe dwunaltu Znakom Zodyakt i Planetom panującym nad tèmi domami, lècz te wymvfìy Attrologiczue w pogardzie fą i wpośmiewiiku u ludzi Liczonych wieku teraźnieyfzego. Miedzy włafnoścjami Ziemi dziewięć iefl znaczniey-fzyth : 1. Granice i wyfokość mieyfca. ka£dego. 2. Figura* 3.Obfźernosć 4. Góty i pagórki. 5. Wody, jako to mo-rza, jeziora, źc zó4 na Geografią naturalną, Aftrono-tniczną i Polityczną. Co iest Geografia Naturalna ? Jeft opifanie profte ziemi i wody 7e względem na {î'odr.iaf, który farMa natura uczyniła ina słobie abo kuli ziemno Wódney: na ląd, mo-,rze , góry , wyfpy. pól wyfpy, cieśniny &c. 'Co iest Geografìa Astromiczna ? Geografia dsirońomicźna ieft opifanie różnych związków kuli żiemnoWodney z Niebem, i tych flcutkow, które z takowych związków fpły Wftią na zierrilę. Co izsl Geografia Polityczna, ? Geografia Polityczna ieft opifanie różnych rodzaiów panovvanin uftanowionego na ziemi jakie są: Monarchie. Króleftwa, Rzecżypofpc-lite , ftany udzielne Ste. Czy nie może inaczpy dzielić fię Geografia? Moie i na Geografią Fizyczną , która ziemię nie względem części powierzchownych, ale względem częici wewnętrznych należących do iey iftoty uWaźa,v i. Na Geografią Historyczną, która opifuiąć^ańftWo jakie abo Mia wady, urtueiftność, poięttvość,i ftaà, w którym zoftaią nauki. 4-I?zy^ narodowy. 5. Rząd polityczny. 6. Wiara 1 oney obrządki, i. Miafta, porty i mieylca ofobiiwrze. 8. P'rzédnieylzè odmiany W dziejach. 9. Ludzie fiàwni nauką, kntiiztami żołnierskim i fzemieśłniczemi, i onych wynalazkiem. Te trojakiego rodzaiu, właluoSci daią naturalny podział Geografii »â ttzy tzfcśęi. WłafnOŚci ziemi będą wyłożone w Geografii naturàliiey. Włafności Nieba. wGéogiafii Agronomiczne/j, a ■rt'îafuossi kaźd*go narodu yt Geografii Polityczney, Geografìa « iafto namîenia onego odmiany, panowanie obyczaje, handel, przymierza uczynione Woyny odprawione i wfzyftko to co mazwią 2elc z dziejami kraju. 3. Na Geografią Swię> która opifuie kraje wfpomnione Wpiśmie więtym, abo dziejach Kościelnych. rolnych miey-fpaeh czynione pod -ednym Merydyàoem. StraboniDy-oiiizy nazwany Pexhgetes celowali nauką krappiiarlką wizyftkich innych Autorów, za Augufta i Tyberyulza. Strabon w 17» Kiięgach świat opiiał, i to uczone dzieło ftufznie ieft poczytane za nayWyborriieyfze, między wfzy-ftkiemi pifmami ' llarożytności w uy materyi. Za panowania Augufta Oyęa nauk. a obrońcy ludzi uczonych dokończone ieft całego świata apifanife , nad którym Rzymianie przez dwa wieki pracowali. Izydor Chàrax napiialKfiggçpod tytułem Stacyi Fartów, w którey rozległość opiiuie eśmnaftu Prowincyi fkłauaiących ' na Geografia g ?ft>fzczenia Panftwą Rzynjflęiego na zachodzie *H>ku P ńflciego 47D Geografia śrzednią(a) abo wieku śrzednie-ga rjzc aga fie od upadku Paóftwa R/y* fleie-g<-> na za hodzie, aż do upadku tegoż ('ańftwa R-VOlikiego, ab.o raczmy Greckiego na włcho-dzir- r >ku 1453. W tym długim caafu przeciągu wfzyftkie niemal liróltftwa, które teraz kwitną powftały , na 6 v czas Pańftwo Arfacydow; Pompeinfz ]VIela r^dem Hifzpan przyflużył fię światu krąiopifarfkim dziełem de Situ Orbis We trzech Kiięgach zamkniętym. Świadczy Swefonj Iz, że sa Dornicvana Celarza zacny Rzymianin Me'ht ? Pampofianus wymalowaną na pergaminie ziemi? cafą gminowi R/ymfego świata, i naznaczył iey dwo-Jąki obrót: ieden dzienny około włafney oft, drugi roczny około Słońca, które on czyni nieporuizonym w pośrzodku świata. e- _:___ (a) M/kołay Kopernrk narodził fię w Toruniu d. 10 Lut-r. 1473 umarł d. 24, Maja r. 1543. w kfiędze fwoiey d'e motu [pliera ottava wyłożył zdanie fwoje o ułożeniu machiny Świata. (b) Tegcź samego byli zdania .• EUpUntm, Sełmcus,, Ueant iesy Heraclides, t Anhimedes w Kfiędze fwojev ds granorum arenœ numero. Po nim to mniemanie prz»z tyele wieków było zaniedbane. Sławny Kardy...I CujĄ wieku piętpattym ie odnowił, Kopernik ie wyïuftczvî i powodami uiezbitęmi utwierdził &c. $; Geografia $ ahi et/ figury- ieft ziemia ? Prawie Sferyczńey abo okrągłey, ęhociaż arózne różnych o tym były zdania. tfakie fą te źdania ? Heraklit a po nim Laktąacyufz i inni rozumieli źe ziemia itftpłafka, którey oni fpodnią część mieli za niemieszkalną. ż,ìnaximander dawał iey nakfztałt kolumny okrągłey; Leucip' pus do bębna, a Demoh ijt równał ią ilo miednicy fpod maiący pi alku (*) Czym dowodzifz, źe ziemia ieśł okrągła ? Naprzód ze wfchodu liińca i innych planet, kt óre ptfźii.iey wfchodzą kraiom zachodnim nii wjchod lùn tak dalece, %e w krajach, 15 gra-f mi biiżfzycb wfcbodowi godziną pierwey fl tire wfchńdzi Póu/tóre Cień rzeczy o-krągłey. ieft okrągły, a ir- ziemi cieńna ćmiącym fię Xiezyçu wy dai e fię okrągły , wiec i ziemią aiufi bydź okrągła. Potrzecie Żeglującym na morzu, lub ladącym.rozległąrówniną , pierwey wierzchołki wieź i Kościołów widzieć lic daią. potym za zbliżeniem fię, do jńiafta niby lit- wynurzaią , gdyby zaś ziemia nie była okrągła, pierwey pokazywałyby fie fundamenta Wież. niz onych wierzchołki, gdyż linia od fundamentów prowadzona do 0» Jca bliższa ieft oka niż prowadzona od. wierzchołków. Foczwartę według Ptslomeujza, gwiazdy na każdym mieyfcu równie zdaią fię bydżodJegłe od ziemi. Popiąte. Ci którzy ca-3ą obi ehali ziemię(a)świadczą o ięy okrągło- ^ , , g:--„-■. .. ,==r?r-^—.---T— (a)R^ecz wątpliwa, aby ci Filozofowie w tak grubym ząftawab błędzie względem figury ziemi, gdyż za ich czasów Aftronomia. iui oświecona był a, i Thaïes z Mi/eta, itóry dobrzlB^jrzed niemi żył(około s;. 640. przed Chry:) zaćmienia^ N ATITR ALN A 9 ści. Dla czrgoś rzskt, ze ziemia ieśł figury prawie sferycznej ? Akademicy Paryfcy twierdzą, źe ziemia ieft fi g u r y n i e d o iók o n a 1 e o 'k r ą g I e y, 1 e c z o k r ą g ł a w e y podwvÈfzoney pod E kwa to rem, a fpłalzczo-ney ku biegunom , tak dalece że liińia dyame-tralna Ekwatora ziemfkiego leftdłużfza nimił około ośmiu, niż oś ziemfka Dla doświadczenia tego rzeczeni Akademicy n?ierzvli ieden gradus cyrkułu południowego pod Ekwato-rem, ieden we Frąncyi, ieden pod cyrkułem biegunowym abo polarnym, 1 poznali że t^-n cyrkuł był daleko mnieyfzy pod Ekwatorem niż we Franeyi, a mnieyfzy we Francyi niż pod cyrkułem biegunowym ; z tego doświadczenia wnieśli , że ziemia była bnrdziey wygięta, a zatym podwyżfzona pod Ekwatorem » a fpłafzczona ku biegunom. J>ak wielki ie,sl okrąg ziemi z wodą razem wziętey ? Pafpolicie teraz liczą w okręgu ziemnym mil 7SC0. takich, jakich dwadzieścia rachuią na jeden gradus, idzie zatym ze cała ziemi poca) Ferdynand Magellan Portugalczyk perwfzy był , który świat abiechał r. 1519. Na tę żeglugę łożył dni 1124. . Franci i zek Drach Ąngielcayk toż fatno uczynił r. 1577. w dniach 1056. Toma.iz Cavendifch w r. 1586. w dniach 777. odprawił te zegiuïjç. Szymon Cordas z Rotterdamu r. 1590 Oliwaryufz Hoort Holenderczyk w dniach 1077; Wilhelm K-rneliufz van SJiout r. 1613. w 749. dniach; Jan Hf-''e mi tes i Jan Hm/gkens roku 1653. w 280 dniach. Sławny Admirał Ąngielfki Lord Anfon czuwając na okręty Hifzp.ińfkie świat okrążył przez, rok 1740. 41. 42- 43- » 1744. Opifanie jego żeglugi Angieifkim językiem ieft drukowane W Londynie ittita r, 1748. ïo Geografia, powierzchowność zawiera mil kwadratowych 16,402400. fakt e ziemi ies7 wewnętrzne uło renie Ì Ziemia fofada % z iftoty ziemney i wodney* części ziemne Jako cięźfze śrzodek zaf>ieraia okręgu ziemnego , a woda 7 natur y fwoiey lekfza po wierzch u rozlewa %. Pod wierz-chem leżące części są złożone z różnych war-i z to w różney ziemi, jako to piafku, gliny ' z miner wielorakich, kamieni 1 innych materyi tak twardych, jako miękkich ^ czego Jię fkłcida fam irzodek ziemi ? Nic pewnego o tym twierdzić nie można, po -meważ tey rzeczy doświadczenie ieft trudne 1 prawie niepodobne, Im gfebiey ziemie kopano, (a) tym warfzty twardfze i bardziey z fobą zbite znaydowano. Wfzeiakie ieft do prawdy podobieńftwo, źe we wnętrznościach ziemi znayduią fie lochy, zakręty, kanady, zgroma-dzenia wód, wieie materyi fiarczyftych, faje-trzanych , kru fzcowych &cc. które sprawuią trzęfienie ziemi, i dodaią niektórym górom jako to Wezuwiufzowi, Etnie, Hekii &cc materyi ogniftey. Z czego fię fklada powierzchowność ofa-ę. gu ziemnowodnego? ______Po- Ca) W Amfzterdamie kopiąc ftudnią na 232. ftopy głęboką, takie ziemi ułożenie znaleziono: Na famym wierzchu 7 (top ziemi dobrey urodzaynev; 9. ftop ziemi czar-rey do palenia zgodney; 9. ftop giiny bia, gari)Car.. ,!ey ' 8- uk fię nazywaią gòrp. długie ? Nizywaiąfię łańcuchem, fąto góry niby p !mein jakim z fobą związane, iedrie g drugich idące ; takie Pirerieyfkie, Ąlpy, -4pen.' nin &cc. w Europie';^ Kordyliery w i4mery.ee .poiudniowęy. Niektóre góay vb) przez igo© inil fię ciągną Co są liany. ?> isą góry małe z piallai wyfypanę przed brzegami morfldemi wzdłuż lezące. ^ C Co (a) Naywyźfze gó.ry znayduiąfię w krajach podftone-cznych między dwuma iïoûca krefami i we śrzodku kra-iow zaflonećrnycb. Góry które przy biegunach świata znayduiąfię, wyfoko fię niepodnofzą. (b) Wfzyltkie wielkie góry pafmem fię ciągną, z fobą fię wiążą, i obeymuią całą lądu rozległość. Dawny ląd ieft przecięty górami od Hilzpanii ai Ho Chin równo odle-glerąi od Kkwatora, które na ftronę wybiegaiąe, różne formuią puł wyspy. Alpy na mnieyfze góry dzjelą fię ku puînocy Europy; a Kaukaz ku póinacy Azyi. Mały i wielki Atljs w Afryce zbiegaią fię z innymi górami a wfzy ftkie razem ciągną fię ku południowi i formuią fzczyt góry nadmorikiey Dobra nadzieja nazwaney. Góry Amerykańikie mają położen/a i ciąg z północy ną polu* duie. NATURALNA 13 Ço brzegi grobla, równina, dolina, pole? Hrzeg ieft kray ziemi ftykaiącyfię z morzem. Grobla ieft 2 ernia dla zatrzymania wody, abo prz. jaz du przez bagna Wyfyp«aa. Równina Wielka ziemi równey rozległość. Doliaa !e(t kray uiflci i równy, pofpolicie między dwu ma górami leżący, jaki ieft Celefyrya. w A-zyi między górami Libanem i Antdibanem Pole ieft ziemia do zafieWow fłużąca; Kray nie-ofiadły i do zafiewów niezgodny, nazywa fię dzikim polem. Co iest kraina abo kray ? Jeft część ziemi wielka od narodu wielkiego miefzkana. Naród może fię fkładać z wielu narodów mnieyfoych w iedno polityczne ciało spojonych Kray mi e/z kany od narodu fzczegulnego nazywa fię krajem miernym abo śrzedmm. Polfka w powfzeęhnoijci ieft wielkim kraiem ; Mazowfze, Podole, Wołyń fą kraie śrzednie. Kraje czy mogą fię dzielić na górne i doi' ne? s • Od położenia kraje nazywaią fię górnemi i dolnemi- Kray miedzy, abo przy górach lezący nazywa'fię górny, a kray gór niemaiący nazywa fię dolny Tak część Sląlka przy górach Mor-twlkich i Węgierikich leżąca, nazywa fie iSląfk gornij. a ta część która fię âyka z Wielką Poiik ctląfkdolny Część jakiego kraju blifko źrzódła rzt ki leżąca nazywa fię górna. a ku liściu zbliżona, część dolna, ztąd górna i dolna Saxonia od rzeki Jilby. Kraje bli-Ikie morza fą dolne, a oddalone od niego gór* ne, ztąd górna i dolnci NormUndya $ak fię dzieli woda ? Dzielifię na Ocean, morza, zafcoki abo ód" nogi 14 Geografia nogi mor/kie, cieśniny, aboprzefmyki morfine; r2eki, rzeczki, ftrumienie, ieziqra, bagna &cc. Co nazi/w afz Oceanem ? Całe tozebi'.uie wody ftoney, która świat oblewa. Co nazywafz golfem cibo odnogą morfką? Zatok, odnoga morjka, abo golf ielt woda, która zmorzą pomiędzy ziemię wpływa, która ieśliieft obfzernieyfz», morzem fię nazywa, ja-jkoto: morze Bałtyckie^śrzodziemne. Czerwone Scc, Odnogi morflfie iedne fą wtafne, które cieśniną abo wąfltun przefmykiem z Oceanu wypfywaią, a potym fie rozlzerznią. takie s^, morza czerwone, wypływające z Oceanu cieśniną Babelmandel ; śrzodziemne cieśniną Gibraltarlką Drugie odnogi są niewlafne, to if-ft lzerfze przy Oceanie z którego wypływaią, niż w pośrzodku lub końcu, takie odnogi fą: Liońilca, Kambayfica, Bengal-fka &c. Także iedne odnogi profto nie przez inizą odnogę z Oceanu wypływaią jako morze Perlkie, Bałtyckie &c, drugie odnogi nie* profto z Oceanu, lecz z infzey odnogi Wycho» dzą,jakO: odnoga Wenecka, Salatyylka &cc. Co jeśł Archipelag ? Przedtym Archipelagiem famo tylko morZé nazywało fię Egeyfkié , od dzifieyfzych Ge-ografow date fię to imie każdemu morzu wiele Wy lep maiącetfau, takie Archipelagi są: Archi* pf lag miedzy Grecyą .1 Ażyą ; S. Łazarza, MfXykańflci. Karaibfki, Maldywflti, Filipińfkl; Co test cieśnina m orfica ? Cieśnina tnorjka abo przęfmyk i e fi: kanał ciafny łączący diva mOrza z fobą , abo iedne-go morza dwie części; takie cieśniny Tą: Zunfł, foorz» ciafne między Francyą i Anglią, mię. dzy ^ATDRAŁNA 15 Hi izpamą 1 Afryką, Eurip miedzy wyfoą egrepontein iLiwadyą. " * Co ieśł pad w odi/ mor/ki ? Jeft bieg wody gwałtowny na morzu a zwła- zcza Oceanie, który czçfto pokazuie lie na Wierzchu, podczas we śrzodku, bywa to ze na dnie morza , a to czasów tylko pewnych i lednyeh. Poruizeniatakowego wody morflciey leli^ przyczyną obrót ziemi. Co i est wzbieranie i opadnienie morza, abo fluxus i refluxus? Wzbieranie i opadnienie Oceanu ieft wzru-fzerue onego codzienne i ftateczne iednego czasu przypadające, przez które woda mor-ïka nad fwoię zwyczay ną wy fokośó podnofi fię, a potym opada. Ocean przez fześć godzin podnofi fię i to ieft morza wzbieranie abo flu-Xus; podniefiony przez kilka minut w iedney zoftaje wyiokości a potym przezgodzin fześć opada, i to ieft morza opadnienie abo refluxus. Powróciwfzy do włafnego ftanovviOca po kilku minutach znowu przez fześć godzin fię podnofi i brzegi zalewa, a przez fześć godzin odchodzi, tak, że wczafie 24 godzin. 49. minut ocean dwa razy fie podnofi, i dwa razy opada. Wezbranie i opadnienie oceantì zawfze ieft znacznieyfze w pełni, a i&fżcże bardziey podczas porównania oboyga dniazi nocą. Morza śrzodziemne,Bałtyckie, czarne, martwe w Azyi, i fam Ocean w krajach Pod-Iłonecznych i w zaftonecznych za 65 ftopnieni długości pufnOcney niepódlegaią wzbieraniu lopadniemu fwey wody. Co ieśł jezioro? jezioro ieft zebranie wody Iłodkieya potł. ®2ais flońey niewyfyćhaiącey 11 morzem nie-. łączą- i6 Geografia Jaczącey fię, chyba nurtem podziemnymi. * Co iest rzeka ?. Jeft woda ko ryte to biegąca , i w Biegli nieuilaiąca póki nie złączy fie z drugą rzeką , abo z morzeni. Rzeka łącząca fię z morzem i do óne^o pod imieniem wtafnym wpadaiąća nazywa fię flumeń ; Wpadająca zaś do rzeki wię .fzey ' p° złączeniu fię z nią włafnie tracące imię nazywa fię po łacinie Jluvìus Co iest pràwa, a co lewa sir ona rzeki? Br/eg rzeki na prawey ręce płynącego ź woak iest objżerna każda ze trzech części da» ; Wnego świata ? Azya ieft cztery, a Afryka bez maîairzy ra-2y 1 e$ xviçkfza za Europę. Aią Siedmigrodzką . Skławonią 1 Kroacyą 5. Niemcy- 6 Czechy z fwemi przynależy tos. ia-y Niderłand 8 Francya 9. ^zwaycHry ł z ^fyzonan i i Wulezya. 10 Wiochy, ii Tur*. cya z maią T«*tar^ a. aì5. Hifzoauia z Poi tu^a* H ' B htJ- ig Geogbafca Które kraje •zamykaiąjię iv Azyi ? . i, Anatolia, abo Azya mnieyfzai a Dyarbekv 3, Syrya 4. Armenia. 5. Georgia. 6 jPerfy*. 7. Arabia 8- Indye Wfchodme. 9 Chiny. 10. Tac• tffrya. która fama iedna dwre trzecie części za« biof, Azy i Które kr aie znaydiïià fig tu Afryce.? j. Uaibarya. 2. Ęgypt 3 Nubia.4 Nigrycy.a. Abisynia 6 Gwinea.7 Kongo g, Kafrerya,. Którą trzecią część ma Afryki Move fąpólwyfpy dawnego świata ? Każda z trzech części świata dawnego może lie nazwać wielką połwyfpą maiącą inne mnieyfze, Które fą'te mtneyfze połwyfpy ? W JŁuropie fate: 1. Skandynawia,«#HHz'pfo» nia 3. Wiochy 4 Grecya 5. jutlandya xvvana dawmey CherJotiejuj-Cimbrica ^.Brytania mała ProWineyaFraucuflca 7 Morea od dawnych 1 Z^ana PeLLoponefus. 8 Alala Tar tary a nbo Krym przedtym Cher [onefus Tauri ca cieśnma Prekoplką złączona z lądem. W Azui cztery są póiwyfpy wielkie i cztery J male, wielkie połwytpy fą 1. Natòlia 2 Arabia g.Pułwyfpa Indyifka ztey ftrony Gangefu. 4.Pbtw,yfpa ża Gangefeinleżąca. Małe fą: 1. Kamfzatkft. a. Korea ftykaiąca fif z Chinami, 3 Malaka. 4. Guzarata. . W Afryce źailney niemafz znaczney połwy- fpy- Które fą góry- nadmorfkie abo Kapy znacxmey- fee dawnego świata ? W JŁuropie Kap pulnociiy w ftronie puîno-eney Nor ve gii. p Scangen- w ftronie puI-noeney • juclaadyi 3. Kap. Fmiśierra i 4 - Kap S Wïaceiitëgo w ftronie zachodniey Hifzpą- Vv nu. )V Atjji , Kap Fartâk «?Àr»6ii fe»łWey' • azalgata w ftronié wfchodniey Arabii. 2, ~~ a P Kom o 1 yń/ki W ftronie południowy pu3. ^yipylndyyncieyzachodrtey. 4 Kap Lhmpa o Ningpo w ftronie wfchodniey Chin ć Kap aowaty w ftronie wfchodniey Tartaryi WteU Kiey.6. Kap Tabin takie w ftronie wfcîiodniey *&eJ»rt,ryi. t Kap S Tadeufe, &c. W Afryce r Kap Bojador i 4. Kap biafy n£ rzegu Nigrycyi 3, Kap zielony we śrzodku rzegów Nigrycyi 4 Kap dobrey nadziei'na Końcu Afryki w Kafreryi. g. Kap Gwadarfui Niedaleko cieśniny Babef-Mandel v Kto11Ją góry. dawnego światał vV Europie r. Ofryńfkie {«) ktdfe dzieła «Zwrecyą od NqrV^ii. Karpackie. frtòVe ódhr czaią ^olftcę bd Wçgiéir i Ziemi Siedrhigrodz-^y- 3. Rifeyfkie ciągną fię od tnorzà bihtsgo do uścia rzeki Oby. (*>) 4. ;Góry ti«rćyńJkU Nazwane lachtplbergopafutąCzechy i ciągną Xû PrZ&z ri->źne kraie 5. Alpy fąćzą. Franerà , W lochy. Szwaycarów i Niemców. Zaczyna:» % miedzy Hrabft węm NiceńOfirr i granicą Pań-jwa Genueńfloego, 'a koftszą fię przy 0400* QJ5e Weneckiey. 6. Apennin dzseli Włochy r;â dwie części i daie początek wfzyftkim Wło*~ & im rzekom y Góry Pireneyfkie dzielą Frań-Oyą od Hifzp uii S- Góry Ksftagnaćkie / abo Bałkan Ttjrcyą Europeyflcą na dwie przeci* nai^ części, południową 1 pułjiocną (c) B 2 W *£■11 1.„ .1 u, 11 aasaaa^Liafcr'ii'i'; (a) Rodacy nazywaj ie- FilUfid i D0Ù1 , Cb) MofkaU w błędnym rozuriïiénio źe té góry caljf swiat otaczaią, nazywaią ie: Wthki Kamenny poras. i, (O Mniey znaczne, aie (îa\cne w Europie góry są.' Crampi an w Szkocyi " Parnafs i wflawion0 wier- 1'za- $ A T W KAŁ îf A g . ografia MO * -L'Y W Ami i. Góra7fl.uru«.u'/.vn« fie w Ns.to-l'ii a wchodzi az do Indy.. 2 Góra haukaz «d B.or-» czarnego d- MpiOriyg..s W „«vwySfza 1» A«i. 3 Oa^G^przcdu.» pot; -k •••'il- y'"* 4- Gt'ry l' « dawnyO. *•*•»I /v"/^u'.?rt1'y? WV l' k, na dwie części, 5 Goi y, Ufe» . JRojeb. ftawne w p ś >"'* b. cfhmje dwje le:., i w ' r bil. ó Gór - Adamowa vy Ceylar- se. W Afryce 1 Atlas odi rod ko w tiaźwany ■/>'-* dirim 'oé Egypt» ciągnie fif do Oceanu ^2. Ąnededa dzieli Z rę od i3 ìedulgendu 3. ^lina Kafr -rva-na wfchod:i~ 1 zachodnią przecina 4- Tener i fu n.w.yfpie T*neryfie.ieft miana 2an#ywyifeą na,cr y a; świecie. . fą znacznieujzerzćki dawnego świata? Rzeki EHropeyilci,e »àr w Anglii i.iamizà^a) a 'Humber- 3. Sawerna. , W £*09* i. Tajr..«. Spey. 3- %»«• 4- S Itlandyr. i. Shannon. a. Baïow. 3. Boy. na. 4- Blakwater. W Norwegii Glatnmer. Vf 'Szwecut i. Torna: s Dala. _ W Moikwie t. Wołga. 2 Don abo to ns «ned. do morza Żabach 3. Dw.aa wpada do „I,», białego. 4 Dzwma (Rubco) wpada ptzv Rydze do morza Bałtyckiego. p _ W Litwie 1. Dż-.cina 2 Wilia 3. Rzękaswię-ta. 4 N.emen 5 Ula. 6 Dryffa J-. Berwyna. I 1 ' J' 7.7~i »/>, Offa, Tr on, p'', 7 TeSiiM Athos wMacedumi.o którey górze mo-";r r. . à zachodem fiońcacitrń rozciąga aż dostali* r :-ftv to * •" '5- . . . , f. (\ f rn:,;-;2i"]ę 7, dwnch rzek zbiegających lię - fob*' orzv Docce;.*; rate - amy t óity zkąd TamiżA* Naturalna *t 8- fity*. o. Prypeć 10. Bobr. ii. Dzifna. ï» Do/ epr- W Polfzcze 1. Wilła. 2. Bug. 3 N«rew 4. San 5. Wk : iz ó. Diueftr. 7.Dniepr. 8 Warta. O Boh tre. W Turćyi i Prut. 2. Dunay, 3. Mariza, 4-Sei et &c, , W iVç grzech i Dqnay. s. Sawa 3. Drawa. 4 fyfz i Tibifcu- ) W Czechach 1. Moldawa. z - Elba. W Niemczech 1 Dmiay 2 Ren. 3. Wefer Ą> Elba 5. Odra 6 Men 7 Mozę Ila. 8 Sprea. 9. Lan. 10. Nekr i n I m. 12 Izera &c. W Nid er land zie i H oïl an'ri y i i Moza 2, Skal* da 3. Liza 4 Skarpa. 5 Dy ila 6. Leck iftel, Wah;.I fą odnogi Renu. We Uïofzt. h i. Po. 2- Ad'ga. 3. Tyczyn. 4. Adda. 5 Tyber ✓ We F rane y i 1. Sekw»ana z. GasónVia. 3 Ran abo Rodan . {Jgera. 5 Mama 6 Sona (Ara-ris.) 17. Doux &£C. " W Hifzpunii i Portugalii 1 Ebro, a Gwadal-kwiwir (Bcctis) 3 Gwadyąna(Anss) 4. Tag, 5. Msnho. 6 Dura 7 Xukar Rzeki znacznieyfze Azyatyekie są: w Turcut Azuatuchie.il 1 Tvgr; 2 Eufrat W Inaijach. Ganges Indus. Menati, t À va Chinacn Kiang i Hu mg- W Tartaryi O^y i«en fka i Leni. Rzeki znacznieyfze Afr^kańfkię $%: Nil (a') płynie przez Abiffynią i EgyptrR -eka czarna W Nigrycyi; Zaira w Kongo; Źambeza, Sene-gala» 'S Ì°~ fi " (a) Xdz Pitrrt Jezuita Francufki pierwfzy miedzy V.a-icpeyczykanvi i#ft , który.znalarì źrzó^dto N<ìu r- ku 6 "• Wfąyflko to, ce przed iiim Pilarze Europe) te) ozrzòdle %% G K OGRAFiA Ątfceją wielkię dawnego 'świata jeziora f Kraje^ułnoęn-e częftenri i -znabźrierni.obia-' fie są i»zi©rami : Laponia, $2;\veçya, FìrilaàdyA* Wofkyń',- Inflanty, Zittirà,Knś biafa, ,Prufy fą 'jpefhé- Wtèîfcreh i rybnjrcir iezior; lecz nay* znacznreyfze fą: Ladpga i Onega y/ M o fik-wie, ; Via w-Fihlaodyi, Szamay, w Itidyi, z które-, go c^ery znaczne rzeki wypływają, Moj-z è JCafpiyflfie Krajopifowie nay większym na świecie czynią jeziorem , ponieważ wid-zial-nie nie łączy fij* z Oceanem (a) ani z żadnym «ìer'zeip. O nowym^ Świecie abo ladzie, Ço leślnoipy świąt ? Jeft czwarta czfśc świata znaleziona Krzyfetćfa Xc tumba Genueńczyka 149$. Ta część świata nazywaj Ameryka od Amety.> 'Y ■ ■ --- -- - - ita łey przedziwney glafili rzefi, było bayką- Nil wylewa każcjego: roku od dnia ,15, Czerwca, do dnia x% Września, Którego dnTą woda ^aïzyna opadać Przyczyna pb\yod*i A àefztze zgór Ktyep/kich fpadające. Żyzność Egyptu, zawitfą cd wylania Nilu- ' Rok ieft zły i,nieurodzajny, Mfrmp NiJ ^zbiera niięy tiiź 14. łokci ,Egvpfltf«:h (na-fzych itop Zf) abo wyżey nad 18. Zyiay źaś ipożądą-ny !sÛ: gdy p«wodf miary 16. łokci dofięga. Dawni K>£ h>wie Egypfcy kazali wielë bąrd?o kopać kanałów, 2 któ-rych da^ch^arfs ieft ./Wotftf Nihiwedlngpo- v/fz«chnego mniemania, pomaga do płcdu ludziom,d czterech części fwiata3 które obiewa, zt^d Ocean pałnoc- :i ' , ■ «y Naturalna 25 fty abo lodowaty Ocean wfchodni abo Indyi. ìki ; Ocean pyłudnibwy abo Murzyn/ki, Oce. an zachodni ubo Atlańfki od góry Atlas nazwany. fak fię nazi/ UJ Cl Ocean Amerykę Oblewaią-cu ? Maie fię n a 7 w a ć w pówfzechności Oceanem A nery!' ńfkim , pofpo[icie nuìnak .zrywie fię mórz 'fri 1 dwa n o fi imiona. 1. ta część Octanu, która ieft na wTchod Ameryki n;ię-dzy Ameiylui i Europą zowie fię morzeni.puf» nocnym, a. Ta zaś część która ielt na zachód Ameryki to ieft między'Ameryką i Azy ą, zowie fię mórz -.w południowym abo fpokoynyqt. Ocea'i czy. dzieli Jlę na morza fzczcgułne ? J)zielifięna iwoje czyści, które figłiazywaią od tych krajów, które oblewaiąv Jakc* fam Ocean tak jego części abo .- orza fzczeguine nie maią pewnych granic fobie naznaczonych. Na któi t Jzczegulne morza dzieli fię Ocean pułnocny. ? Na morza Niemieckie abo puînOcne, An-gielflcie ku pu/iiocy, Szkockie, Du ń/kie, f\Tor» Wegikie , Mo£kiew/kie, Tatar/kię. Które odnogi wypływaią z Oceanu pułno- cnego ? M tu-z e Bałtyckie, które famo ma cztery od* nogi Ryficą, Finiandfką, Botnificą i G dań/ką. Morze bi: 'e, abo goif Mołkiew/ki. Które fa przefmyki abo morza dafne Oce-anu pułn. cnego P Zunt, wielki imały Bełt. przea które morze Bałtyckie ł^czy fię z Oceanem pułnoc-cnym. Cieśnina Waigatz między now^ Żemłą iTarfcnryą. Które fzczeguine morza należą do Oceanu tvjchofiniego ? Mo- *6 G JE 0 e ft A FIA M'orza lapońfkie, Chińfkie l^irîyifkie Archipelag Indyyfki M •,! ! w Ód &£o. h tore odnogi sa Oceanu wfchodniego ? ICamfzńtfka. Loreyflca, Siamfka, Berigafflçà, Pc ruea A i a I il a abo morze czerwone. dyą [ Negrepontem. ('a') . • Które odnogi wyptywaia z divoiaki e go morza âineryktià[kiego Odnogi: H ud 'tz BuJJtn. S. W awrz>jńca , j . Meosykańfka wchodzą z moYza puhiocnego , a mor/.- rumiane na wïchbd Kalifornii, imo* rzc zachodnie na piiłnoc teyże Kalifornii 2 morza fpokoyjiego, Które są przefmuki /Ini&rykanfkiego tuo* rza ? Cieśniny rworfkie; Davis, Hudfon, Belle ïsle między Labradorem i z-ir-mią nową : także przefmyk Magellańflci poft rzężony od Ylagel-łana roku 1320, lucz dla niebefpieczney żeglugi zaniedbany, Q snaczoieyfzych Wyfpach na Oceanie i różnych morzach.. Które fą w yfpif na Ostanie północnym ? Islandya według wielu zdania, dawnemi «sasy, nazwana Tuła; Oykady na pliłnoe Szkocyi, liczą ich 32. Wyfpy Szotlandjkie (J£/nc 11 a a d v *, La I a ne ■ a.. F e roeren, R ligia fą wyfpy m orza B/'tyeSÙP^o. Które są wyspy na Oceanie wfćhodnim ? San galleria w "wejściu do odnogi K.za-tki. fedfo, Wyfpy Jafpońflfie między któretni «aywie'tfca Nipkon; Formoza Heijhun: Wyfpy Fjiipinlxie a między rito m'- nay wi^ìdza Manilla W v fpy •' M olu c Ivi e j koto: Celebes. /J m borną. Giloia &c* Wy fpy Sondlbe Sątnaira, Borneo., (fawa; Ceyïan. Wyfpy Andamanc&ie w odnodze lieft^allkiey ; M&ldhvy, (a) S oko* tera , Bbrbóńjka S Maurycego : mad a gafkaf, Komora w Kanale Mozambickim fTylicz mi wyfpy Oceanu południowego ? V/yfpy SS Hieny, Mateufza, ïomafza, Xiazeca, Ferdinand-Po. Annaboua Na Oceanie zachodnim czy. znayduiąjię ia* hic wyspy '» , ^ ' Zi.aydułą fię wyfpy Kapu zielonego;. Kanary ifki e ja ko to; Tenery'ffa, Ferra. Forta Wen* tUra, &c. Madera, Wyfpy nad brzegami Fran- cuikie- (a) Wyspy Maldywy wynalezione od Portugalczyków ? 1507. ale od nich zaniedbane jako nieurodzayne i trudny przyftęp dla «krętów mające , lezą między czwartym ' fłepniem fzerckości poîadoicvvîy i'ofîhym fzero(còsci, piiï-jjocńey: «bntuią w pomarańcze, cytryny, grarfaty, drze» v,'o i owoce fcokufowó, ieezani zboia żadnego ani ryża ».e rodzą. Powietrze dla cućzc-remców ie-ft ca!® niezdrowe. Obywatele liczą onych na 12000. zapewnie w tey i iczbie -kładą flcaîy »ad wodę wynojzące fig. Dzisi% ftç wizylîkie te wyfpy na trzynaście głównieyfzych części, kjtóre zowią Attolanami', fą od fiebie oddzielone 12. przeuiiykami morikierni, krokodylow peïnemi. f«d p^iiowani»m Króla Mahometanina, miefzkaiącegc iia wyfpid Matt. która między wQiyftKiemi naywiçkfzae 33Ìe ma iednak na około nad milę. Od tey sazwifka i fîowa Arabfkiego div» wyspę gjuaącego. te wyfpy na* fą Małdywy. 17 I fcp», .N A T U R A LIS A 29 euïkiemî jako tp: Rea. Belle iste < Coîonesus) CUron, ^mx.% Gamefey . .f erfey Wyfpv *SV>r-Zfn ■ fkie nrsd brzt<*nmj ornw aiiii, który co liczba 145. YVyfn* W Brytańflcie, to ieft Anglia z S-kocya, i lrlandya Wyipa łPight Które " yfp$ leżą, na morzu, Jrzodziemnym i Arch. nel gu? Wyfpy îV*leorflcie to ieft Majoryka. Minor» Hi ìwfc ; Koiiy'ra, Sardynia., Sycylia. Wy, fpy i-ìparfkie, Malta, Gozo; wy fpy r^orza Jońlkiego .• S. Mauri/. Cor fou. Cefal onią. Zan-ta, Cerio o &c. Cyklady to ieft; Milo, Andro, Tina ht Sporady, .jako to; Staljmen a przed-tym Lesbos., Sci r o'. Samos, fatum os &c. Wyfpy ' Àzyatyckiè Cypr, Ród-£>cc. jiakie są u-y py na morzu pułnocnyin Ajic< rykanfkim ? Azory abo wyfpy Jaftrzębie po drodze le» zą zegluiącym z Europy do Ameryki; Zieaiia nowa nay wiek fza między wy'pami Arnerykań-licie mi ; Wyfnn Króiewflca abo Cap Breton; wyfpy Lukayflcu ■ ;^er mu dv; Wielkie Antiifkie wyfpy to ieft: Kuba, Jamaika, Hifzpanioïa abo St. Dominguo, i małe Antiiikie: Martinika, Gw** dniup . 'Marya Galonda, Barbada &ïc. Które fą a'y fpy na morzu Amerykańjkim Południowym ? r ł. Gęfto porozrzucane a nie ze wfzyftkim zna-io m e na tym inorzo znayduią fię wyfpy; zna-cznieyfze sî}; Roîboynicze abo Marynar/kif ; Nowe Filippiny; S. ł/azarza, Salomona: S. Francifzka; S- Piotra; ,'MiefzcaęśUwe; Markie-aanki de Mendozaj Galapy &łc. 6:ct O Kra- 3° Cl £ 0 G 3 API A O Krajach polarnych i nie dobrze znaioraych. Co rçxumiefx przez kr aie polarne ? R o z u ni i e nv w u- i k i e kraje odległe, po \yyns* lezieniu dinery ki, które ori Krąiopifow nie« kładą fię między kraja ni dawnego i nowego świata Miçdzy temi krajami liczą fię kraj® południowe, chociaż niektóre znichfą dobrze oddalone od bieguna, antarktycznego a« bo poîudniowego. Kraje lezące ku bieguno-południowemu, nuży waią Gę antarktyczne, lezące z «'S ku północnemu pułriocne abo Ar-ktyczne. które, fą kraju pul no cne posîrZezone, ale nie dobrze znajôme ? fiatbą Zernla-, Gronlandya między cieśninami morficiemi Dazis i For hi ficher $ Islandia, d^ikicmi miefzkańcaini oladzopa; Spitzberg wy'pa na północ Norwegii od Hołlendrów "ii y n al aziona r. 1596. imię 'to iey dane ieft od oftrych gór ten kray przecinających ; Ziemia fedfay, Wyfpa ^ fakóba między przefmyka-mi morfkiemi Buffiti i Davis ; Kum ber land//a Biiętizy przt f'u.iy n. mii H ud fon i Baffim Kraje biilkie Archipelagu S Łazarza poftrzeźone r. 1741. przeje Kapitana Mo&iewlkiego Cz?ry-kçwa 1. Krajopfi.t Deiiale de La Croyere Cfc. Atóre kraje nazywa/z poiudniowani, abo anta, kty.cznemL ? ' Nazywam krajami półudniowemi wfzyftkie te Krainy; kio re leżą ku biegunowi południowemu, znaczniey(ze fa: Nowa Gwinea abo ziemia Papous £0 ieit czarna poltrzcźona r. 1527.'Wiadomo nie ieft, jeśli ten kray ieft wyspĄ; jibo częścią Jądu krajów południowych turałna gt ^ych; h cu. a Holandia pierw Izy raz poftrze-2ona r. 1Ó44 iłrena iey pułnócna nazywa fïç 4--rejTìfft Ditiinirt; zachodnia, ziemia IVlth abo Endracht, abo też Konkordya\ południowa, żremi a Liewen ; K arpent ary. a, abo Karpenter t'antya mięfizy wfchodem i pułnocą notvey Hołbndyh Ziemia Oietnen odkryta roku 1643 od Abla rafmana Hollendra na południu no« wey Hollandyt; Ziemia Obrzezania wynaleziona (a) d. 1. Stycznia roku 1739 od. Kapitana Francufkiegó de Lozier Bouvet ; Nowa Zelandia na zachodzie ziemi ogniftéy; Zie-ruta o g nifi a oddzielona od Ameryki południowcy przefwiykieai Mageijańlkim; Wyfp}} ticibomanowc 1 inna na morzu łpokoynym &c. ^ . O At- Ca) Kray byl znaleziony d. 1. Stycznia r. 1739, od Kapitaiia de Łozitr Bouvet, który vcyfìany by! od Kompanii knpieckiey Francufkiey dla zważania kraiow na południu Afryki leiących. Ten Kapitan poftrzegÎ gdręnadmorfką pod 44. ltopniem fzerokości południowey a 28 ftopńiem 30 minut długości, nazwàî ią ziemią obrzezania 2 przyczyny dnia, którego ią poftrzegł, a dla gór lodowatych z wiatrów przeciwnych zawinąć do lądu ni«mógl- Z obfer-wacyi icgo na onym miayfcu ucaynionych wncfić można, że kn biegunowi południowemu wielkie zwaydnią fif ki a-ie wysokiemi aagęficzone girami; z których fzerokie pîjjo ną rzeki, p„d czas zimy wiele lodow do rnorzi pędzące; kray ten *daie fię bydź ten fam, ktdry drugi Kapitan Fran-cufki.di Sannevith odkrył r. 1503. i tam zapędzony prze» ciwncmi wiatrwmi mie/zkaî półroka. Swiaaezy' cnf ii îo kray ludny, iyźny, i od wièia tnàîych Królów rząd2onjr. Odjeidżaiąc doFrancyi wziął z sobą Syna jednego KróU iamecznego pod obowiąakiem cwjprowadaenia go do Oy> Czyîny,!ecz obietnicy niemogąc wypeîniî, odk«Zfł umis« Te ąc owsmu Ivrólewicowi wfzyftk * fwoi® dabrn, pod łytn Pokładem, aby imieniem i tg® fit nazvwajï iherb«n| f'Ç piętZgtoW»Ł Co to iest Atmosfera ? Atmosfera ielt ta cała mafia powietrza „ która całą ziemię otacza ; pomiefzana z vaporami i « xaJil-acy imi z ziemi pcdniefionemi i meteory formuact'W. tfak luyfoko nad z-teinią. Atmosfera fiępoB-uojl ? Rzecz niepodobr?? naznaczyć oney wyfo-l?ość. ' Niektórzy Fizycy uwaź:dąć ze żywe frebro w Barometrze (a) opada według pro-P reyij tk ie niosą nanneysce wyżfze, chcieli wysokość pow:etrza ziemię otaczającego naznaczyć , lecz tym spofobem mierzona Armo,sf ra me byłaby nad ziemie wyniefiona jak 9 e wierci miii; inni jako de la H ire wiedząc że zorza zaczyna fie przed' wfchodęm , a kończy (ie po zachodnie Iłońca, gdy tAż 3oń-ce i ft na 13 ftopniów pod horyzontem, mniemali że wysokość Atmosfery icft mil 16- Inni daleko więkfzą Atmosferze nazna-czaia wy foko śó z zorzy półnccriey; Akademik Paryiki Mairan, Wyrachował w v foko sé Iławney zorzy pułnocoey, która d "39 Października r. 1726 iedńey godziny na horyzoncie pokazaćiię w Mo&wie, Paryżu, Rzy-ini-, Warfzawie Scc. i znalazł ią długa mil s6'6, według ttfgo mniemani» tak wielka, a może to hyciź ze wifklża , byłaby długość Atmosfery. Wielorakie meteory na Atmosferze formula Jie 'i Dwo -y;»"»*■ ' "li.*" __J__LÎÏÎ? ......... m- ^ (a) Barometr left mftri'tnent wynaleziony od torri* cel'ego BCîma flawuego Galltleufza do poznania lekkości ï ciężkości powi«trxa, i pogody odraiany. NAT^RAL^A ść kolorow w obło» "ach pochodzi z położenia fzczfcgulnego oilyth względeni j avdbicia rozmaitego promieni flouecznycho 24 geografìa ftycli, które z obłoków padaią na ziem e, Gdy wapory w górę wynieiione równey górnemil powietrzu nie m.ai'ą-lekkości, abo w obłokach czy to zimnym wiatrem , czy mrozem ści»' śnione na ziemię op?.dac muł.zą» łą>zą fię n® ów czas bardz.iey z fobą i czynią Kropie, któ* re tym fa wifkfz-e im z więkfzey fpadaią wy fokości. v . Snicg i grad czy- z wovn^ch także wcipot oiV pochodzą? Gdy eząftki drobna wodnifte zmarzną tum 2 foba fię złączą.' śnieg czynią, ieżeli _ w kropie ( iuż "uformoVawfzy fig, mrozem są ściśmone.r grad sprawują, ' Co fprawuie rofg i śrzón ? Wapory z,łona ziemi rozegrzaney w nocy , wyftepuiące wyfoko podn-ofić fię nie,mogą . chłodem rąnym wfc.hod flanca poprzedzaią-cym potym ściśnione ?fooą łączą fię, a złączy-wfzy % na ziemię apadaią; i to ieft rofa; le^ fame wodnifte kropie śrzon czynią, gdy przed; wfchodem ftońca wiatr oftry abo mrozie zachwyci. Co iesl rofa wieczorna ? Cząftki grube wapoiów wodrtiftych z exh«' Iacyąmi cięzfzemi zmiefzane wyfoko pod' nieść fie w górę nie mogą , i dla tego zarîi^ po zachodzie flonca opsdaią , i to ieft io<»ł wieczorna, która w krajach mindr pełnych jako to we WłoIV.ech zdrowiu bardzo ie» fzk©dliwa i nieb»Tpieczna Co iesl mgła ? Jeźel' chłód abo zimno niedopufzcza wa' porom w górę wzbiiać fię, abo jeżeli one tro che z ziemi podnioftfzy fie nie znacznie na do ^ ©padaiąc z Tubą nie łączą fię? w ten czas na r ' kfztałt Naturalna 555, fefztałfc dymu po nad ziemią i wodamî rozcią-gaiąfię i mgłę czynią , która dla tey przy< czyny częściey bywa widziana zimie nie lecie. Cò iesl tęcza ? Tęcza ieft piękny widok powietrzny na-frfztałt łuku śiicżnych kolorów różnością mie-hiącegoiię, który sprawuią kropie defżczu abo refy , a nie obłok Z którego defzcz pochodzi, Ten widok pokazuje fię zawfze ìvzed, abo po defzczu na przeciwko ftońca,, krórego promienie o krople defzczu z natury fwoiey okrągłe odbiciem fię i łamaniem fwyui śliczną kolorów fóżność patrzącemu pre* 2entuią oku. Co iesl parelio, ? Pareiia ieft figura ftoneezna, którą ftońce W obłokach Fwemi for*iuie promieniami. Takie figury ftoneczne abo Fałfzywe Iłońca z. odbicia i łamahia promieni prawdziwego ftońca o obłoki, uformowane pokazuią fię dwa, pod czai trzy aż do fześciu , i mogą trwać foaydłuiey przez cztery godziny. Co iesl Wiatr ? Wiatr nic innego nie ieft, iako ruch gwałtowny > ciągły powietrza ku iedney horyzontu ftronie. Przyczyny wOsyftkie wiatrów trudno znaleźć, przednieyfze fą: Obrót ziemi dzienny na fwey oli , fkutki fionca i Xiezyca *ia Atmosferze, fennentacye podziemne &c. C o iest zorza puinocna ( aurora borealisf) Zorza pułnocna abo światło pułnocne ieft ®błok rzadki, pr^ezroczyfty 1 światły na hory~ boncie północnym wvnocy cza fero pokazuią* G a ' cy G fi o S r AFTA cy fię i fzeroko fię rozciągaiący. (a) Co iest ogień nocny ? Ogień nocny (b) nad ?iemią a w fzczegul; ności nad trzęfawicami, łąkami i cmentarzami W nocy przechodzący fie, także gwiazdy fpa-. daiace i kule ognifte, które widzieć fig datą na powietrzu' i zdaią na zi eirńę (padać, ią ex-halacye tlufte i iìuxzyfte kiśnieniem to ieft fermentacyą zapalone Co iesi blyjkawica i grzinot ?. ^ Biyikawica ielt płomień ogmfty, fzyb.:*o na powietrzu migaiący i lze,roiu)Jię rozciągaiący. a vv okamgnieniu ginący. Grzmot ieft huk ftrafzny pofpolicie zapioiunem naftępuiący. abo go poprzedzaiący. Do tych czas Fizycy Ca) Swiaito północne rzadko pokaźnie fię w krajach Em-cy południowych, lecz w krajach północnychteraź niemal tell zwyczayne. Francnłki Mąte^naryk lt Mannit* w Wiedze: In-Jltluttons Agronomiques twierdzi, że pewil* mâteiya wyftępuiąca zeismi i w gór? do niezmierne/ wvf"kości podnofząca lię iprawuie na Atmosferze swiati® pótnocne. Podług świadectwa tęp Matematyka żadnej simie nocyniemalz, któreyby światło ro nierpzciągałi» n? •o wfzyftkich (tronach Nieba. Inni Fizycy inną świat!* północnego kładą przyczynę, czyniąc 1e fkutkiem pro-niieni ftonecznych z_pod horyzontu obiiaiących fięogorjr śniegiem okryte , którvcli tak wiele ieft w krajach pu»' nocnych. Patrz Traité Phijfiqtu & Hrjlorique de l'aut or' boréale przez de Wairan, także Us Mémoires, pour fervi* 4 l' HiII Otre de l' A/tron oąiie w Petersburgu. > -..'l Çb) Ognie nocne są wielorakie. Naïwanc po,łacinie- Ambulones, nie są ani ciepie, aai palące. Ignis lamhefi ieft to światło pokazuiące i',ę nad głową dzieci i włofarB ludzi. Exbalscya tîu!\a wyl'rçpnfyca z gîowy lgnie a* "yylosow, i zapala fię z* pdruiV.epiem włosów grzebienie#1 abo ręką. poganie to światło czynili świętym i progne' ft/kiem izczęicia Ilkry wypadające z grzbietu kotctf gtafkauych przeciwko włosoW lą z rodzaiu tegoż fameg' lwi ( i !, które nic'infzego nie jeft, tylko materyą elektrf cza,;. Pàtrz MuJfchenbroÂ* t' ejfai de Phyfi: Tern II. p S5$* ttaturalna 3j i grzmot czynili flcutkiem mnogich i J Pc yi zapalony c!i i obłokami Uciśnionych; ,fCZ ^uSiV'*dczenia nowe pokazuią , że mate-^ S V^Uryc2,îa blylkawiçç i grzmot fprswìj» Jf- Doświadczona albowiem rzeez ieft. że e-«-U ry za cy a w */\ fik i e te czyni {klitki w izbie, K ore grzmot fprawuie na powietrzu î przeciwnym lp o lo beni; i dla tego można z Franfcdi-t"^'e:rdz!Ć, że gdy obłok elektryzowany iza nę do nieelektryzowanego, ilkra miedzy j-*u orna obłokami z żywym gwałtownie po* a/tut (ię światłem , i to ieft bł.yjkawica ; taż ama ukra wielki czyni fzeleft, i to ieft grzmot. Cc° le/ł piorun.? ■ jakakolwiek rzecz ieft na celu gwałto-• ' ney '(kry Z obłoków elektryzującego fię i ełe-■ 'y z u i ą ce g o wypadaiącey. pocifk <>w mocny przyymuie i oc{ fjebie odbiia ito \eft piorun (a) Prze- r°fp°!icie pioruna iftotę tnk Fizycy opifuią: ieft ■gj"!»')?»-»-. Wr,»» i Î4.L..&.S; Padaf^r m . k o w zapaląiąca, i z pomiędzy onych wy. Piorunv H r i huk. 1 flcutki nadzwyczayii# c?yniąca. iacvrli , . ko rz?ściey biią w krajach wielo fiarki ma< tilnr "1Z ^ 1 błotniftych Dla tégo czeftfzefa V f -Ve barzo rzadkie i prawie nieznane ocm ^^t)rcP'' ^c* Pożyttk zpiojrttnowieft ten.źa i i za ^"nosferç i oczyfzcza poi^fêtrze r exhalacyi odlivvych ; niektórzy tego fą zdania, że defzcz z pióru» BaH^h»8 daIek" Źyź'»eyfzą czyni rolą, tii£ gdy znavHnie Ç,crun„°w. Spasob robienia iztucznego piorunu , J - . ^ W Mémoires de l' Académie des fcreruts rok« koni' "r 13 ' ^cź trzy łoty foli m°rfl«iev abo oleyku iaznv7haten/HZCZyUi0,ieg0 ^ » takÌ<1 0P!Ìk°w^- torf • ■ retorty ztrząfl/zy zatkaną dobrze ro. « J.Vrr .B{l,eiyci® uiczmiefaaią fię opiłki żelaza® ©h« iU ' ^ ,em* Otwórz retortę i przed famymoney rB„°r;m trzymay zapaloną świecę. Cząftki znikliw® krpî es volatiles Jwoka mgnieniu zapałaią fię, a płomień Uj ''î z ltępuie aż do dna. zmiefzanego iikworuczy» "t uc zczenie i błyikanie podobne piorunowi. wuie Z=: 20 G ko grati ą Przeczyć iednak niemożna, «by ta gwałtowni ifkra nie zapalała ńa powietrzu rozprofzonyc j jrvateryi falętrzanych i fiarczyftych do.kładai^. cychfiędo różnych jako to poźarow, to.pieni*. trufzcow Uc. (a) które piorun podczas fpr«1 * CZĘSCj (a)Skutki przedziwne a od Fizyków doftateczni* d° ty czas niewyłożone, ani niepochybnym przyczyHom nie o*' znaczone przednieyfze fą te: Piorun częściey biie na mief fca wynioflę, niż tianiikię, pali częfto odzienie na człowiek bez narufzenia człowieka i.przeciwnym fpofobem, kru® kości człowieka bez_ opalenia, odzienia, topi w pochwali iiublę, bez zepfucia pochew, i pali pochwy bea nafuftf! nia żelaza. Te i inn# tyfiączne przedziwne piorunu /îçti1 ■f' były powodem różnym Pogańfkim narodom do różny'' zabobonow. Rzymianie przez makfvmy polityczne rzą^, fwego w zachowaniu bałwochwalfki.ch praktyk ściślej' daią tego fzalęńftwaprzykłady, na których famych moi11' przeftąć nie fzukaiąc ich wHiftoryi innyęh narodò^ Czynili oni różnicę między piornnęm nocnym i dzie"! nym; pioruii dzienny pochodziì od Jowifza , a nocny & Boga. Summana, piorun między dniem i nocą nazyw ful wen provo; fum i obu Bogom przypifowali, Piofl1' pochodzący ze wfchodu, żadney znaczney fzkody nieczf' niący,, i w tęź famę flronę powracający był znakiem fzcl{ &cia wielkiego: Summa prafagies, więcey huku, I1!' fzkody pioruny czyniące nazywały fię vana & bruta f"' mina, fzczęście abo niefzczęście przepowiadające naif wały fi ę fatidica fulmina-, inexpiabile fuîmtn, któretf niefzczęście ofiarami niemogło bydi; odwrócone, fu/m1] txpiabile,którym przeznaczona niepomyślnośc mogia by^; zatrzymana; fulmina concili ari a pod czas rady publicznej fulmina autîorativa po radzie padłu« dniowy nazywa % antarktyczny ( polus an* tarcticusyod flowa Greckiego ąntąrcios któ« are znaczy położenie przeciwne konftellaçyî Niedźwiadka» Ktà- (a) Cbociai AftrononiowŃ? łsraźpieyfi uznali, ie fyft«« 3na abo świat uîoiony, wedîug zdania Ftołoipeufza nie sgadzalięzobferwacyami Aftronomicznemi; jednakże sfe» ya Ptoloipenfza ieft od wfzyftkicb ipianaza nayleplżą do> poznania właściwego uioienia niebios, ułoienia nienaJe-iącego ani do obrótu iłońca «kolo si«ni, cni do fibiótai Sitmi okoio Hońca, AsTRONOlftlCZtf \ 41 Które fy cjpkuiff dzielące sferę świata ? Jeft onych dzielieć, iresti wielkich, a czte* îy mnieyfze. Które fą ctfrkuij wielkie ? Eli w a tor cyikuł porównania dnia i nocy* Zndyak, Horyzont Merydyan i dwa koIuryt leden porównania, dìtigi nrz Hienia dnia z nocą. Ie cyrkuły nę.zywaią fię u iclkiemi, ie ca» Ją sferę dzielą na < wie czt ści równe,inne cztery nazywają Hę mnieyfzerni, że sf ry dzieją na dw;e <%ęści nierówne. ^ -Vi~e są włafności poujzechr.e wfzyślkim Çffî'kuiom wielkim ? J\aźdy cyrkuł ma fwoie oś i fwoje włafne bieguny , które biorą fię na wierzchu sfery i są równie odległe od wfzyftkich części obwodu tego cyrkułu, którego fą biegunami; Oś ka* zdego cyrkułu ieft iinśia profta odiednego do drugiego bieguna przez śrzodek cyrkułu prowadzona, każdy wielki cyrku! dzieli fię na ,60 grad,ufow, a każdy gradus na 60 minut, każda piinuta na 60 fekund. i tak daiey. Co iest Rkwator ? Ękwator ieft cyrkuł wieifci wfzyfëkîemi fsre* , 3«i częściami równie na 90 'gradufow ód biegunów świata odległy. Nazywa fię Iimią ekwi-^okeyałną, źe'flońce równy dzień nocy wy», pierza wfzyftkira krajom gdy w tym znayduie< cyrkule. Żeglarze morfey liniią go nazywa^. Które fą włafnoś/ci Ekwatora ? Cały świat dzieli na dwte równa części, z których iedna nazywa fię póisferzem pułnoc-"y m abo. arkfyczny oa^hemisphefiutn arSbicum,) druga półsferzem antarktycznym abo połu* 'SniQwym Ekliptykçprzecina we dwóch miey«. fcaełi % ąz Geografia fcach, do których Iłonce przyfzedłfzy dnia 2t iyiąjfca i 23 Września równa dzień 2nocą. Cyrkuły godzinne przecina wcią* arjgułem pro-ftym; ud -_n cyrkuł godzinny 5 g rad ufo w za« myka. Obieg È kwa torà ieft miarą dnia naturalnego, gdy taź fa aj a część onego we są. godzinach powraca do fwego uieiydyanu, która obieg zaczęta. Na Elewatorze liężą fif. gradufy długości Geograficzney. Co i ęst Zodtjak ? Zodyak ieft cyrkuł wielki nieporufzony U-kośnie na sferze-położony świat cały na dwie łów ne częścs północną i południową dzielący, a fam na dwanaście części dwunaftą Zodya^ çzne'mi znakami podzielony. Jedną połową nachyla-fif ku biegunowi północnemu, a dru< gą k« południowemu. J)ld czego ten cyrkuł nazywa Jię Zodiakiem ? To. iiowo Zodyak -w Greckim ięzyku zna-' czy zwierzę , od którego ten cyrkuł nazwany -przyczynyze dwanaście znaków abo kon-fieliacyi figurami zwierzęcemi wyraźaią lię. fi tor e to fą te znaki Zodyaku abo Konstel-lacye ? .Ss, one dwojakie północne i południowe, dwu ma łacińfluemi wierfzami wyrażone. Sunt aries, tciurus, gemini, carlcer, leo, virgo[, l*ibraque,fcorpius, arcitenens, caper, ainpho-Po Pelflcu (ra. ptfces„ JBaran idzie przed byciem po bliźniętach raki, Lew przed Panną uchodzi, te fą letnie znaki; /'Vaga chłodzi z niedźwiedziem, Strzelec zimnem grozi, JCozieroźec iąd wiąże, wodnik ryby mrozi. Astrnomiczna 4§ fakiemi figurami Astronomowie wyraźaią. *naki Zodyacxne. ? Znaki północne tèmi : Barana y 1 Byka § Bliźnięta XE Rika Lwa Ì$ Panne ^Hì- ZSnąkęw południowych figury fą Wagi £b Niedźwiadka ITL Strzelca >?* ' Kozie roZca Bs Wodnika Ryb ^ Od koąo wynalezione i konśfellacyoiri Za-fy/acznym nadane fą te. imiona ? Niektórzy wynalazek znaków Zodyaeznych, przypifm^ Egypcyanem, (a) lecz pewnieyfza rzecz ieft, ge one od potomftwa Noego przed yofprofzenieąt Narodów były wymyślone. "Znaki Zodycicy.ne ęzy do tych czas fą niepo" vufzone i czy ^oflcpnale kor ref pond nią biegowi fiton&cznemu ? Aftro- Ca) figury konftellacyi Zodyacztiych znaczących porządek. ?ab*w ludzkich nąybardziey do ekonomii gofpo-dar/kich, śęiąjaiących fię, zapewne nie były wynalezio-ne Egypcie, bo ani do porządku ?abaw, ani do wîa-fności tego kraju przyftofowane bydź niemogą. Dowodem tey prawdy i.efl Wodnik znaczący czas ponury zimy, i ezęfte, « wnisktórych krajach uftawiczne defzcze, wE-gypcia zaś. ledwie dafzi-z Znajomy , a czas naymiifzy ieft etma; Pątina zfierpem znaczy żniwo, ktfire w Egypcia «lew Sierpniu, fecz na końcu Marca zaczyaa fię; wSier^ Pnl;1 wyla,viem rzeki Nilu są zatopione. Znaki , jednały Zo.dyacatie'od początku Narodów byty •Egypcya-ęom ziuiiome; ponieważ onych figury na naydawnieyfzycł^ fcgypiKieli grobowcach znayduiąOę. 44 Geografìa Agronomowie dzifieyfi z pilnych poftrzegli Uwag .że pur.kta ek witokeyalne ufi* puią ufta* więźnie, a punita eklipfcyki i wizy fit ki e znaki Zodyacznt pomykaią fię włafnyn) obiótcro Z wichocu na z-achod każdego roku' aa 50 fe-kutid . tàk ze od czasów Hypp r-cii-!, (aj iuź na 30 g rad r. so w pomknęły fię, zjiiym gdy ro-^uiiifv my że flońce ieft naprzykład w znaku harapa, w rzec/.y famey na ów czas wchodzi do z o-(ku RVb, i tak daje y (b) »Słońce czy* równie Sługo bawi fie w zna.' ba s.h północnych i południowych ? D/u- tu* ?'}. "ii «yrrr*".;.1^.1;r -L^ŁS (a) Ten flawny Aftronom kwitnął za panowania Królów Egypfkith Ptclomeufzow nazwanych Philometor i Ever' gei'rs między rokiem przed Chry-ftufem 168 i 129, (b) Francufki uczony Pilarz Pluchę bardzo wy borną i gruntowną czyni uwągę nad tym mieyfcem.- „ Jeft to„ ęt mów: a-i, n®wa materya zawftydzenia 1 hańby dla Aftro-,,Jogow- Przypifuią oni fkutki abo influency e łafkawe „Wadze, złośliwe Niedźwiadkowi, infzym znakom podobne ich naturze abo tym rzeczom, których one są zna» .Jfcami. Naoczaią że ikutek influencyi niebieikich dziel-„noŚć noa fv/oiç, gdy ten abo ow znak zodyaku na ho» „ryzoncie pokazuie hę; lecz takowa nauka ijeft próżna ?,i 1>łędu peina, ponieważ gdy według ich zdania kto „rodzi fię pod niebefpiecznym afpektem Niedźwiadka , „w tenczas w rzeczy famey Waga-wftępuie na horyzont, ,,ftońce ieft w rzeczy famey w Bliźniętach, gdy Rak zdaia „fię byJź na horyzonci» i tak o innych znakadh. PJ-uchs, X* fpefiacU de la nature Tom IF. pag: 380,' Mocny to dowód przeciwko wymyftom Aftroiogow dzifieyfzycbs, Jec2 oni go niepoymuią nieznaiąc p/erwfzych początkonr Aftronomif fjcałą fwoię nnukę zafadzaiąc na czytaniu lbaiamuekich kfiąg Arabfkich po łacinie wytłumaczonych v ten czass gdy Filozofia nic prawdziwego i grimtewn *> $0 niemiaia, Astronomiczna 45 Dłuźey ośmiu dni (a) bawi fie fłońce w znakach północnych . niż południowych-Zkąd ta różność pochodzi ? Z T;:ź-róvvne'go biegu ftońca według Ptoîo* meijlz.i, abo ziemi według Koperniku, któr® ra,z prędzey, drilli raz Ieniwiey obracają He» »bo t..z ze eklyptyka nie ieft na dwie równe części od Elewatora przecięta , lecz więk(z$ obw?odu fwego c?ęścią nachyla fię na półsfe-rz® pułnocne. test RkLiptyka ? ^ Ekliptyka iefi droga po śrzodku Zodyaku która ilońue podług Ptolomeufza abo ziemia według Kopernika obieg fwóy roczny z zachodu na w (chód odprawuje, Za co fię nazywa ekliptyką ? , Nazy\va (]ę ekliptyk'4 od fl°wa łacińskiego ecllPfis, to ie ft zaćmienie, ze zaćmienia fię Pfzytrafiąi^, gdy Xie^ycieftw punktach (b) od Aftron omow, nazwanych ogon i głowa / mocze, Ekhptyka czy ićśl cyrkułem ? Aftronotiiowie maią 13 za cyrkuł wielki na dwanaście znak.ó/v. abo części podzielony , Z których każda część dzieli fię na 30 gradu fo w k Ekliptyką ma (\voię włafną "oś różną od ofl świata,- i ekwatora, końce tey ośi nazy-fię pou t abo bieguny ekliptyki, ieźy u* koś »'.i ' - i ■ r'T-' ^--1—ir (a) KaJ/ini tę długość naznaczył; wedługiego flońce na półsferzu nafzym bawi fię dłuiey dni 7 godzin 2$. minut 57- (b) ^ i e punkta s4 abo rnieyfca eklipty ki# któ* remi Xięźyc vv eklyptykę wftępmąc niby ją przerzynaj, pierwlzy w kalendarzach znakpie fię ^ to ieft ogon fmo" czy, abo nodus d«Jienden», auftrnlis ; drugi wyraża .i:f 2nakieni ^ to ieft' głowa fmocza, abo nodus ajtendtn* boriatisi 46 Geografia kośnie względem ekwatora» (a) który on& jprz^cina vi e dwu eh punktach. Co i est horyzont? Horyzontieft cyrku! wielki z odmianą miey* fca odmiensaiacy iię ca l'y świat na dwie części, libò pnlsferza doin^ niewidzialne. i górne widzialne dzielący* Horyzont inny ieft racyo-lialny a inhy widzialny Zkùd cyrkuł świat ria dwa pòlsferza dolnć i górne dzielący, nazywa fig horyzontem ? Od iłowa greckiego granicę znàcï^cego. że ten cyrkuł » anieç zakłada patrzącym> 2 odmianą mieyfca ten cyrkuł odmienia fię, każde iednafc mieyfce ma fwóy włafny horyzont nieodmienny. Horyzont sfery artyficyahiey ieft cyrkuł wieiki nieodmienny» w który wpada merydyan mofięzny z całą sferą. Na obwodzie onego ła wyznaczone i s Znaków Zo-dyaku, dni dwunaftu miefięcy, i 32 wiatry kil Wielorakiein'ii sfery mifterney używaniu* fak nazywaią fię bieguny horyzontu ? Górny nad głowami nafzemi pfofto wifź!$« cy Àrabfkint ięźykiem nazywa fię Zenith-, a dolny naprzeciwko iemu leżący Nadir-. (a) Aftronomowie kTzczefię z fobą niezgodzili > iezeli położenie ukośne Ekliptyki Względem Ekwatora 2 czafeift fię odmienia, czyli też ieft ftaîe y niêpofafzcne. To ieft rzeczpewna źciizifieyli Aftronprnowie mnieyfzą iey przy* zrtaią ©d Ekwatora odiegiośi, tìii dawniéyfi. Kawalef Franculki de Louville twierdził, że wtooolat ekliptyka jedną minutą zbliża do ekwatora.. Herodot przywodzi dawnych Ęgypcyanów podanie, że ekliptyka przedtym była perpendykulahia ekwatorowi i z caafetn do niego nachyhła fię w takiey odległości, w jakiey teraz fię znay6 duie. Patrz le Mbnnier w ìnjìttunyijìron: Brandley pief" ^fzy poftriegt w ekhptyee mc tum nutattoms* ASTR OTJ O M I C Z N A 4 *j Co i e sì horyzont widzialny. ? Horyzont widzialny jU-ft. ta część świata, któ-rìì na koło nas widziemy. Ten horyzont nie dzieli świata na dwie cźeści równe jako horyzont racyonalny. Co iest horyzont racy cna lny ? Horyzont racyonalny a!5o prawdziwy hor}''' 2ont ieft cyrkuł wielki myślą przez świat cały prowadzony; maiący za bieguny Zenith i Nadir mieyfca onego, którego ten Cyrkuł ieft horyzontem. Nazywa !ię racyonalny ni gdyz tylko myślą ludzką moie bydź kreślonym, .5'akiQ Ją uj{aj~n oś-i. horyzontu racjonalnego ? Horyzont racyonalny przecina całą sfere na dwa pułsferza dolne i górne , idzie zatym źe gdy dzień ieft w iednym półsferZU, noc ieft «T drugim; pokazuie wfchod i zachód ftońca i in* «ych światełŃiebielkich. które wfćhodżągdy nad horyzontem fię pokazuią,zachodzą gdy pod horyzont fie fpufzezaią; naznacza długość dnia, 1 nocy, gdyz dzień nic innego nie ieftjako obe? cność ftońca nad horyzontem,a noc zniknienie-onego z heryzontu; pokazuie długość zorzy za raney i wieczorney;zorza wieczorna zaczyna fię gdy ftońce znika z horyzontu, a kończy fię gdy na ig oc| nje£r0 oddala fięgradusów, zorza Zarana zaczyna fię, gdy fltonce o i$ gradusow; ieft przed w fchodém,a kończy fi? gdy wfchodżi na horyzont;<3zieli światna cztery części kardynalne, to jeft, wfchod, zachód, południe t północ. Mieyfca, gdzie horyzont i merydyaa abocyrkułpołudni owy vvzaiemnie Hę przecinają ieft południa i północ, a zaś gdzie tenże horyzont przecina ekwatora,ieft wfchod i zachód; Jeft krefem Szerokości geograflczney abo wy fo« 4$ G ko g K api a kości bieguna.gdyż od horyzontu zaczynaj fiç liczyć gradufy i.erokoścj geograficznej n>a mervdyanti ku biegunowi. ffiielofaki. <- w Lreografii. o są koLurfy. ? • 3 d wa cyrkuły wielkie na krzyż fìebjè w blé* Kętrow? tìen Drzecina na cztery rówiie cźęści;>«* tQ iek ra w punktach ekwmokcyalnych, kołu *> 'i baranka i Wagi i nazywa fié « noi m?C WlnOkcya,nymab0 Porównania dnią r*^ć)i w punktach folftyc.yainyćh(t0 ie^ ma 5° GkoGB Atl A na początku raka i kozierożca i nazywa fie ko* lurem (cfifticyàlnym «bo przemienia dnia z nocą, idzie zajcym, źe kolury naznacz<*ią cztery części roku, iejień i w io (nę w punktach ekwinokcyal* j nych ; jUto i z me w punkt ich (oMtycyalny cb< Które fa cxtérif cyrkuły mnUyfze ? Dwa tropi-czne i dwa polarne. Cyrkuły tra-cicz^e równie na g.radusow 23 minut 30 od b< kwatora odległe lą kretem biegu Słonecznego i itykaia fię z eklipty ką na początku raka 1 kozierożca. Jeden nazywa flf tropicuś cancri, abo kres ftońca pułnocny, a względem nas letni do i którego ftońce przyfzedłfzy ku ftrome cofahf poiùdniowey ; przynofi początek nam lata t dzień naydłuźfzy; drugi tropicus capricorni, abo kres ftońca południowy względem nas zimowy , u którego fiońce ftanąwfoy.kraiom po- i łudniowym lato i dzień naydłuźfzy , północ- ; aym zaś noc naydłuźfzą 1 zimę fpra^ute. Cofą 3wn cyrkuły polarne abo biegunowe? f Sądwacyrkuły nsnieyfże od biegunów świa' [ ta naij. rradufy, minut 30 odległe, z którycłl iedenieft na pufsferzu pułnocnym 1 nazywa hę cyrkułem putnocnym, abo arktycznym; drugi | na półsferzu południowym,aboantarktycznyî# Oba te cyrkuły fą kreślone przez bieguny e< jkliptykł, I dzielą kraie zimne od utempercw*J nych» 0 Gwiazdach ionychbiegtî0 Ponieważ cyrkuły wynalezione fą do tuyU' zenia biegu, wiedzieć chciałbym wielorakie JĄ ^ Gwizdy abo światła Niewielkie dzielą fif na gwiazdy «ieporufzone i Planety. ' Co ^STRONOAÏÎCZNA gg- «.i. w 1 dy n• eporufzone nazywają fie te świa» feawfze fa iB> względem dr ugięli h hę obraeI/0Tn>y °^leStośoi, chociaż zdą-chod Pł « 1. 2,eh1' ż wfchwtu na za. CceJ I* gwiazdami bł^ eh tintai» ' u W2§Mem Ciebie iedney niezą. *0 ieft Ua°d'egf°ści, podczas Z fobą fię łącz^, leu a iw,/6 znayduiąfię Zody^ Co / ?Zaś naprzeciwko fibbie ftawaią. fżónych? ^ Utûa*a<* w gwiaxdack nkportAt o^d!e8ióś* gwiazd od ziemi, wielkość I fà ™nosć onych> iftota, liczba, bieg> i obrót Paniti*"6 Wiadomości * uwa§* każdego Zie» !*£$** gwiazd Hctłych ieił od ziemi od-(ita^y Hoîlenderôfi Âftronom tfuygenśii' toń „i'5 doWie^dź, źe odległość gwiazd ftałych *>d tewJ6? Z7- 66tî raZy wl$kfz*> n»z *°Ae» sua ziemi • Uczony d Alembert tipew-j I [ że Swiazdy ftałe ftaymniey ro.ooo r»zy ey od ziemi leżą niż lłońce. Myśl ludzka l^nąc mufł wtakogromney niebios rozległa* yak fą wielkie gwiazdy tiieporufzone ? 4 oj0ńin°ść gwiazd nieporuszonych w ie-yć więkfaa, w drugich mnieyfza wydaia ?» 1 może pochodzić, przynayrtiniey pd Więk-l»6^ CZ'Sc'< 2 różnego dnych połoźenra i od« głosci. anie zmnieyfzey lub więkfzey fa-ych gvnazd ogromnośc}, AflronotftoWie U-i: Sl 1 doświadczenia czyniący, iedni lo mil* *>ow iraay «gijomnieyfzemi gwiazdy niâ# P » pa* ga G eograf 1A norufzone nad ftbńce upatruią'; drudzy podo- bno prawdziwiey.onezdiońcem rownemi czy* "'fak wiele Uezgf* gmiazd ftatych? Jttniemanie kul/i polpolltyoh gwiazdy »• za niezliczone; AJłrooomow.e dawno oeych liczbę naznaczyli, zwtalzcza ty. h, Worc-ui* kim okiem widziane byc.z mogą _ iedpak na iednę nie zgodzili fio iiozbe. liczy gwiazd wfzyftkich 139a, 1 w hedmiora-kim one rozkłada porządku. Pierwfzey wielkości gwiazd - - *5 Prugiey \ "-L Trzeciey - - - - - ° Czwartey - - - " "t ' " Piątey - - - - " v. So Szoftey Gwiazd ciemny chi pofgpftyg" " '3 _ 139a. ^ xaaauùejffee wtafnoïci gwiazd Ha,- ^ Włafności i iftofca gwiazd ftatych dla nie-zmierney onych od ziemi odległości doftona-le poznane i opifane bydz nie mog%, Altre,o-m o Ivi e dzifïeyii uaftępuiące w nich upatrują włafno&i. t ) Gwiazdy nieporufzone wia-Cnvm bîyfzcza światłem ; ponieważ nieporównane dàieyYą oddalone od IWa, n.Z aMl-turnus, ażywfzym.za tę piane tę migai 4^ vi m tłem, z innego źrzódła-, niufzą brać jaînosc , 2k«i ią bierze SeturnmsYtoie* nie od Jońca s y Rzecz' zdaie fięibydż do prawdy podobna, że bie sa nvnievfze od flttńca; ktorego wfzyft-kie mala włifriości jako to meforufeenie-światto àfafoe «è». 3 ;Kaida.Swmzd»^ep;> astronomiczną - S°'"fety 91010 "•■»• tocneeflg, ""Pomfzone czy maią jaki wiaty j„d|'"S KnF'rnika tak gwiazdy nieporufzo. Wh-ì "Ua ' do których otie zdaią fie »?.yopbX"; iż*;"irg0 niemai'w znrir-).' vili o pozorny pochodzący Ptolome^fT gr °brf!" zie.mi około fwey °śr. nvm nr-! .lhvcJAl gwiazdom nieporufzo, Jfpolitv j';^lUle ob,ot: leden dzienny, abo po- tym r , ory ««ży wa mobilis, razem z hoto y"1" *r*r' Z firmamentei« obraesia-fię o-zJfid „2" W 24 Sodzinach i "a tym mieyfcu obrót f, ® dfenny ««ç/y ftfjwaią; drugi Wfcl ,ZC2eSUi'iy «bo wfafny z zachodu ną «znvH, ?edh,Ś po^ądku znaków Zodyz-brót ° b.egunow ekJiptyki. Tym o. uj» §tvi«zdy nieporufzone ledwie w «7» fatach jeden gradus wymierzają 7 0 PLANETACH. mele. iefi płnnetp fla ich 0nì,turzIic?y onych fiedm; których imia• Jen nzłi ai i y ^ft'onomiczne według porząd-t) Inlw-0^' or,ych od flońca fą te: Śaturnus Mars^, Słońce (f fenus Ç. czyni ni bu X,?zyc C Kopernik fl-ńce porufzona azd? Pierwfzey wielkości nie-miefzczi »? mïgc,zy PIaneta'"' więkfzerni u- ^kie7ôe,W?',[^n^C ^ °4- '^Ch ^ Aft«noma,' Słoń "f nleP°,ó«'"'S« świata rifcnU ? dzone wu srzodku kA^c";fie8.° p^Y °- ^ okzów LSo * kto,'y ,na 2"6rZO- ^4 GBOG RAFIĄ Ktôrâ Tlanettf nazy-wąiąjlę. więkfzsrnt', kŁÓ1 ft fnnieyfzeini Ì Planty więkfze fą które kęęcą okofa flońca, tychiefl Cześć Saturnus, Jowita* Mais» piemia. Venus iMerkuryufz; fi» ci ety mnięy' fze nie maią flońcą za punkt śrzedni (ęęntrąm) biegu fwego, lecz inną która planetę, flanek jnnieyfzych nieznamy -$o tych czas nad dzif lięć kfiezyca , cztery około Jowjłzą, » pieć 0' Voto Saturna ('a) idących. $>ak więkfzę dzielifz Flaaety ? Dzielę one na wyżfze i niźfzej wyźfze pirt' nety ùç. Mars Jowifz i Sarurnus dla tego.. ta* nazwane, źe wyzey |eźą za ziemię i odłeglęy* fze fą od Iłońcą ; niźfzes Venus i Mer kury ufy fetóre ^{iifze fą ftońca niź Ziemia. łfCylię» inipowfzęckne wiąfności Planet? -j.) Planęty nigdy ?a ïSodyàk nie wyftgpui?! 3^1CqJo obroku ich nie ieft z iednegp z ziemif punktu śrzędniego prowadzone ; zkąd pocho' dzi , że na czas oddalają fiç a podczas zblisM't dp ziemi 3 ) Uftawicznie odmiennaią mjeyjfc?» jedne w?ględem drugich. 4 ) Obrót maią dw^! jaki, roczny około ftońca, dzienny około 0^ ^łafney. o słonie.» y11 s—> j'........r ,l. ..........,1 (a) Aftronomawie jrmieyfte planety nązywaią Satell'' tfs, które niby są ftraią piautt więkfzych około któryś aftawicznię obraęąią. Simon Maciuś pierwfzy f°' ftrzeg! cztery mtìieyfzé pląąely okpîo Jowifzą roku1649' Gąlileufz poltrzegî ie takie d. * î. Stycznią 16'łp. CaJ)'l'1 - »aznaczył pewny cżas obrótu ich około JoWiTza. Dnia V . Marca 36^ Hughens po,ftra:egï naywiękfzą planetę oko'1', Saturna biegaiącą, Cztery tegoż Saturna planety zoc?) Caflini, to iertr trzerią i piątą wrpku 1671, 1672, i 16Ą - jpierwfżą zâtë Vpfątą roku <1684. Do tey oòserwacyi vty $P$ni p«rfjp«ktyw od70. do aś'6 ftop dìHgièfe. astronomiczną. e 3-5 O SŁOŃCU. €0 ieft Hdiografia ? Siowo to greckie znaczy opifhnfe iłońca. Co lestJłońce ? Jć* ««JTaognifh figury okrągłey, któm nie J" .włsfnym świeci światłem, lecz onym planety oświeca. y fakieśł wielkie Jłońce? lff7^nît.Waè dyameterfio"ca ieftroot^y wie* i*2v nuffi KyT-eter Żemi; floń(łe br"°miilion > y »M bydz więkfze za ziemię. O łi ^ale^e fłońce iesł od ziemię Icfy g*°ść ftońca odzemi czjem ieft wię-; czafem mnieyfza Srzednrïa ftońca odle-§> sc ieft pij 26,400 000. W Grudniu ftońco KpIv?CeJWPunkc,e ziemi "/ybl'zfzyru mfllio. 'ednym mil bliźfze ieft ziemi niź w Çzejt- idzU ieft w naywi?kf«ey odlegośęi; niecało ,ednakzatym,aby flóńce roocniey ogr?®-niewal!em'e W Grudniu ni^: w Czerwcu , pobaw/ ; Grudnm krótko na horyzoncie fie • 1 ukośnie promienie rzuca. P XU ftoiice w Aopernikowum śpjiata [kia.• e rnci jakikolwiek bieg ? U,r(>te^ug Kopernika ftorjce ma divojaki ,0-fetóri 'e^en ną Pozor ** wfchodu na zachód „ koło ?dai% °dprawować w 24 godzinach o-do narń!*1' ' ten P°*orny bieg fluży ści dnia wfcł?pdw ' 1 zacilod« - długo- czorney ; d?u^ P°rS!łne/ wie' Ifołr, ™,>.r 8 b,eg»bo obrót prawdziwy or fi , ney ofi, który ftońce odbrawuie w «5 dniach, poniewai w tym Czafletpoftrze2V fie d8- 0ÎÎCU znowu też jfame widzieć ? Jw g6. i GEOGRAFIA faje a i e si przyczyna zaćmienia Jïoneczncgo ? i W ł uściwie mówiąc nie fłońce , lecz z\e" jrcia fię ćmi, na którjj pada cierç kfięzyca, gdy jiońce kfiężyć i ziemia razem ftawaią pro^onll przeciwko fobie . co fię nie trafia tylko na n°" wiu gdy kfieżyc łączy fię ziłońcein. (a} 0 ZIEMI Wieloraki bieą ma Ziemi à ? D woiaki; dziennif i roczny., Obrót dzięhn#\ potrzebny ieft do wy łożenia.dni i nocy po ib' bie naftępuiących, a pbrót roczny do wyłożę' nia czterech części roku. fak wykładąfz dni i nocy przez obrót Zie' mi dzieąny ? Gdy fię ziemia na fwoiey ofi z zachodu n*~ ■tyfchod w 2.4godzinach obraca, zda Ile nam źe w tym- I JH-J___-ii_________ ___ (a) Z tey przyczyny nie możną wnofić źe ua kaidyif saowiu. może bydź zaćmienie ftońca., Zaćmienie bowiert Wtenczas tylko bywa, gdy flonce zXiçzycem łączy fi!j W tych punktach, któremu Xiężyc ekliptykę przecina'' aźe floîice dwa razy tylko w roku w tych punktach rnoź* lię łączyę z kfi^życem , dla legodwa anaywifięey trzyra' zy w iedńym roku zaćmienie przypada ftoneczńę, i t« trzeci raz dla tego, że chociaż nie w famyçH punktach ale białko przy nich flońde zkfięźycem łączy fię. ćo p« Narodzeniu. Chryftufa Pana ledwie trafiłoiię cztery raz/» to ieft r. 186,884- 1098» mj. Bywa to-czafemźeźadn« W roku nipt.rafia fię zaćmienie jak<> w r, 1766. a to dlą tey Ïrzyczyny, że gdy ftońce w owych punktach znąyduie fię, fięźyc z nim fię nie łączy. Zaćmienia, ftoneczne iedn« caîe Jiońc® zakrywaią, drucie część tylko iego. Słońc* chociaż nierównie więkfze niż kfięźyc może fię zaćmić «aïe wielorakiemi sposobami, których wykład naleiy d° Afironomdw, u których można także doczytać fię co ieft ędżpjii, annularis, totali s enimlis^ mctxitnâ mara, tot& inllantąma, fint merą &c* Astronomiczną, g? ^ tymże fam y ni czafiie ftońce inieboz wfcho-£U na zachód' fię to cza', takim «rhśnte fpofo-jako gdy cz'owiefç w okręcie zamkniętym, którego biegu nie czińe , z wodą pły' in^c, przez okno obaczy inny okręt przy brzegu froiący, rozu'i j-" że okręt ów (iotąey pr2e-civyko wodzie i c î -t i e Z tsjd gdy nafze pół-1 sferze iefi-Jaj ftońcu obrócone, mamy dzień ; 8 'e^°d ftońca odwrócone, mamy noc. ^ ^ przez obroS Ziemi rocznu. czteru cze-V'roh* lyktadaht fię * *. . £fieni|a obrącaiąc fie około ftońca czyni ob- - ' f i?r! ^Wc?j|r* rocznym wieikie koło, to ieft Jyr'L1-! abo raczmy elłipfę (a) około te.y piane- 3^ poinykąi^c fię codzie ń iednym ftopniem % ^ zachodu ną vvfchod, Z tego prawdziwego nij obrótu pozorny wynika bi»g ftońca, t?re Judzkiemu toczyć fię zdaie po eklj-P yce i Wymierzać w tymże farnym czafie ró« gradusow liczbę. Gdyby oś ziemfka abo !lma ^ała, na którey zie mia fię obraca , była perpenriyjfijjarna ękljptyce, promienie fłone-^ ne obiiąiyjjy flg o poje cyrkułu ekwatora, cz byłyby pejrpendykularne tey , ?£c® Powierzchpwney ziemi, która znay-,UIe '? pod ekwatorem, pofzłoby zatym zê ns ząwfze fówne byłyby nocom, Cb) żadney — nie 1 'U—L2i. —LI-----t ---J-rn.M. . ' I J tyle ub"v\ 'R^ ^?ura °krąglawa nakfztaît owaty, kt^rey Cbì To '* rWl'2er^ od cyrkułu . ile wzdłuż przybywa. Frarcu? "1a'S ^urnet "czony Szkot, a po nim Pi*eh* C2ŁPrieg0 Zda nia, że przed potopem świata ziemia cziia »Ł.'c^ściotn niepodlegała, ale wiofnf uftawi-zitiu'1 ^ fi-' uftąwiczncść ztąd pochodziła, ża do o / ^10 °.n'ei)kcśniepodZodyakiempołożonazawîïe fwci *'Ca -21 V' 3 °^!'6copy swóy ekwater, nieńachylaiąę oĄ " - łv nąieuiif bąrdziey flrong niż na drugą, jak teraę 5S Geografia nie by łeby w czterech roku częściach odmiany» ligez trwałaby wiofrja ufcawiczna. Zkąd tedy. pochodzi ęztęrech reku części od' miana ? Ztąd: Oś ziemi ieft: do ekliptyki dwudz;eft$ półczwarta gradosow nachylona, izawfze do jednego punktu Miebiefkiego [kierowana; i tfl to ieft prawdziwa przyczyna dla czego siemię, odmiennie w różnych czafach flonecznym pre' ?.entpie fię promieniom , gdy ieft na początki! Barana i Wagi ii niia prowadzona od śrzodka, tfl; irAlcentrum flońca do śrzodka ziemi przecho* cizi przez Ekwatora; w ten czas nam lie zdaie èeiîonce przez śrzodelc fam ziemi abo Ekwa* torà ziemlkiego toczy % i czyni dzień równy p pzyni. Pofzîo z takowego sfery ułożenia iednoftayn# /Atmosfery umiarkowanie , dni równały fię ź nocami, eie' ■pło zgadzało fit» zżimnem, wiofna trwała uftawiczn3' Wapory w dzień w górę podniefionew nocy opadały dl* utrzymania rówirey zawfze rzeźwości w żywiołach i na"; pełnienia świeźemi wodami rzek i źrzódeł Powietrz' gwałtawneini nigdy wichrami niewzrufzone nieznałod*' fzczu, nawałnic, grzmotow, piorupow iinnych.okropnycl?> pewiefrznych wicjokow takzwyczaynych teraźnieyfzemf natury porządkowi. Tych ęzasów uftawicznąwiofnąkwl' tnących rzetelność Bnmet ipiuche dowodzą £ perfwazyi jróźnych Narodów, z świadectwa dawnych Pó£tow,i z żf eia ludzkiego, które w takowym powietrzanftanowienii1 Voniecztiie długie bydź mufiało. Aie złość ludzka rniarf przebrała, Bóg nie tylko ludzki naród, ale ziemię chcą" ukarać na pożytek onego {tworzoną, oś ziemną 23 ftc pniami nachylił na północ, i tą położenia iey odmiaiił przedziwne sprawił łkutki. Zą,raz ziemia tym nachylę' niem powfzećline, a to gwałtowne trzęfienie uczuwfzjfr Tyfowaîa fie pod nogami niezboinych, i ze wfzyftkiclj fltron zapadła w podziemne wody, które według wielkości bryt ziemi walącey fię, zewnątrz wypadły, i złączywfzy fię zwodami górnemi powfzechnym świat zalały potopem-Burnet : Telluri* Jknoria Jfdira^ Pluch.® Li SptÏÏacU d' (4 naturę. astronomiczna p0C2!ìte,t w,ofliy » le He n(; gc{y w 17. ł9ft^P°c^u rak, , Iiniia myślą pZ 2 i e n ) r ° Sr2?d^a ft^ńca przechodzi tropiję ^ 'ki Koziorożca . , a za tym flońce mpfi fie tek zLWaà W tr°*Iki^ ' * HftToc,;? pierw(y y' rs"''j!:on5^L' gdy Ziemia wchodzi w L y, gradus Koziorożca, prpmieft flonç-_h 1 e srz°dka lłoncado śrzodka ziemi przecząc tropjk ziem/ki r.tka, flońce na ©w i to i#»ftale '?Przee^0^?'ć przez tenże tropiły, ięlt p0ęz^tek ląta. * ? ' O KSIĘŻYCU. Ulna 1?ni?hPIahet* m»ieyfza, okrągła, cis* voi;ctrrczyù* 'we wrzyftk,m *ie™ o ftopniow od niego , i rogi fwo* %e świetne ma na zachód obrócone Kfięzyc nia naywięcey światła floneęznego względem fiebie w nowiu, mniey wkvyadrach, naymniey \v pełni- Jaka iesł przyczyna zaćmienia KJiężycowe* g°? t . . , Zaćmienie księżyca w famey tylko pełni przypada, na ten czas albowiem ziemia mię-tfzy iłońcem i kiiçzycém położona cieniem fwym ÀsfRONOAÎICZNA 6* klięźyc zaćmn: możś przeymjinjc pro-. Wlenie ftoneczne. Nie w kazdęy■ ieânak pet-r|' zaćmienie' kïïç/yca trafia fię; bo nié w kaź-j'ey pełni flońce, kfięzyc i ziemia w proftey linii naprzeciwko fiebip ftawai;j (a) 0 innych . Planetach* fah n w afz p;'ęr.. innych Pianeti . Saturnùs, Jovvifz, Mars, Venus, i Merkury' Ufz. falde fą ich więlkoią,. od ziemi odległość, cza.1, ktòìi/. łożą na czynienie obiegu około ??ca * °fL fwoich ? ' -' z to wfzyftko wyrażono w naftę piti â* cym porządku według Raypóźnieyfzey obfer-WacyiPana De la Lande " © SŁONCE, Diameter (b) Słońca ieft wlekfzy z^D,yame- (a) Zaćmienie Kfiężyca w tey tylko przypsda peîbf, ^ ^^rey kfieżyc inâyduie lię w Ekliptyce abo bardzo bhfko ekliptyit j ^ to ieft w tyçh dwuch punktach abo felifko; nich . okfęgu ftvego, którèmi wEkiiptvkçwftępuiącniby ią przerzyna, pierwrzy z tycli dwSch punktów, przez Który kiiężyc z (trany południowcy ekliptyki przechodzi a° póinocney nazywa fie gtowĄ fmoczą ' znakuie hçfj,ô» Omgi- którym z poîudnu wltępnie kliężyc w ekliptykę na północ ieft pod znakiem 99i nążywafięogonem fmo-c/ytri. Te znaki razem 2eklipcyką żawTze uftępui^, idlś tego przechod kfięźyca przez to'niebiefkie koìo odmie» nia fi ę. (b) Dijametey kaidey Planety ieft iey długości od jednego końca do drugiego przèz lam śtzbdek abo centrum ciągniona. Aftronomowie kaźdey Planecie dwojaki na-Zilaczaią dyar,>tert\ż den pozorny to ieft Itaki, jaki w ok® Patrzące wpada ; drugj prawdziwy, to ieft iaki w rzeczy •Umey fię znaydnie. Tu kazdey Planety dijameter kta-^zie fię ftawdzmij. W inftit: Jflronom: Pana Le monie* fag- 554. &c. znayduie fię mi«ra i opifanie dyawettoi# VQ^)nijdu ÓÈ GEO G rafią ter Ziemi razy to^ ma/sa zaś abo OgromnoJà' słońca J.stf.Ąso razy. Odległość ( a) odZie-tni mii 26 400,000 Rok tropiczny jloneczif-, a-bò pozorny obrót Słońca względem Gwiazd oâprawtiiè fię W dniach 365. go d: 5. minuty, fek: 45- Obrót około włafaey 0J1 w dniach àfj« minu; ta. $ MËMtf£YUS2, Du âme ter Merkury u>fza względem ziemi iéîl jak t względem 3 a Ogromno ść jak £ względem 24,odległość od ziemi iefi mil 56 400,000? od SłońcA toit i.Odp^oO; ro& tròpiczny abó obieg około Iłonca dni §5, godzin «3. tairtut 16; około- wlafneu ofi niewiadomy. 2 ihtkits.. Dydmetér tey Planety Względem Ziemi ieft a ogromnośó abo wielkość f ; Odtegłóśćod ziemi mil 26 400,000 Od Sł&ńctti&ń 19096» 000. Rok tropiczny dhî 224 godzin 14. fliińUC co. Obieg około wtdfneu ofiûtà 25, gOctzin îa». Ô ZIEMIA. Dyathetćr Ziemi ieft mil 2 292, Ma/sci tełft itiielkość abo ogroiiitiOŚć mil 6,56^,^16,800-F owi er z chow no ść mil kwadrató: îô^Oa^oO» odległość odJłcńccL uiil 26,400 000, Obrót roczny. około Słońca dni 365, god:6, minut 9 fe-ktirid 10. Obrót około włafney ofi dni âg. illî-nut 56. ^ M A SŚ, Byameter względem Ziemi ,*41. wielkość odległość od Ziemi mil 40,000.000; od Słoń-ć<ż uiil ^o.s^g 460. Obrót roczny około Słoń* ca (a) Odległość wfzyftkich Planet odi Słońca i Ziem! kładę tu średnią między naywiękfżą i nayii1nieyf2% Mile kładą fię, w całey kfiędże takie* iakich 3» naiedeli gradus liczą Krajojifaïze^ Astronomiczna 6a wlaL*' âr S^.-godzin 23.n1,nut 39 Około "O-Jney. oji godzin 24. minut 40. n Jowisz. Byameter Jowifza ieft więkfzy u, razy niz . ie,mV, amaffa abo ogromnośó 1246 razy Od legtość od ZutńimW 136,000,000: Od Słońca mu ^37,304 ooo. Obrót około Słońca Ut tx Qni 315 g°dzin g, minut 4 włafiieti Ofi g°dzin 9> minut 56, *) SATURN. Dyametir Saturna ieft wtękfzy razy 9! , niz tiyameter Ziemi, a Mafia abo ogromność 868% *a2y Odległy ieft od Ziemi mil «50,400,0005 a od Słońca 820,000, Obrót około Słoń- fcîat 29, uni i66,Około włafney olì obrót nitì ieft znaiomy, ^ KSIĘŻYC. Dyameter Kfiężyca względem bierni T?.,« ô* gromność 5|-, Odległość od Ziemi milóg 260. Od Słońca mil 26,<400 000. Obrót Około Zie-Judni 27,godzin 7. minut 43, fekund ifi, około włafney ofi dni «7, gôdzm 8, ^rzjftofòwanie sfery Świata do kuli abo globu Ziemlkiego* durnia dla cXègô nazywa fię kulą abo globem. Z i cm fkim i które sfery świata abo niebie* Jkiey mci włafnośći ? ^ Ziemia nazywa fię&u/ą uho globem: dla fwey okrągłości, wfzyftkie niemal sfery niebiefkiey Włalności do niey przyftofowane bydź mogą; »1r fwoię ośj bieguny, Ekwatora, Horyzont > cyrkuł południowy, Żódyak, krefy Słoneczne, afro Tropiki, cyrkuły b egunowe abo polarnej holury na globie zienifkirai niekładą fię jakd ^niey potrzebne, C* G E 0 S R A F ï A. Co iest Oś Zietnjka ? Co biegimìj. ? Oś Ziemi ieft li uii;v myślą przez śrźodek Zie* ini prowadzona, którey, końce nazywają fię bieguny aììopoli, i e den północny, a drugi pò-ìudaipwy, odległe od kazdey części Ękwato-ra ziémfifiego ns gradusòw 90. Co iesi Ékwatór Ziemfki ? ' Kkwator Ziemni od Marynarzow linią póf-ńocną abo tylko Uniiąnazwany ieft , cyrkuł wielki ziemié calcina dwa równe poìsferza, abo części -dzielący naprzeciwko Jïïkwatora Niebiefkiego lezący, Cyrkuł ten przechodzi przez morze Gwi-neyfkie,, Gwineę,część hity* ki. Archipelag Maldy Wiki. Ocean Wfchodnu Wyspy, Sumatrę, WęvGęfebe, Moluckie » morze fpoićoyo©, czesc ztéïrti PertłauOciey , i tęgiey, Q 'Terra firma,, ) Co iest Zody.cik Ziem/ki ? Z ody ah ziemfki ieft cyrkuł wielki naprzeciwko'Eklipty ki lezący i całą ziemię na dwie równe części ukośnym Elewatora przecięciem dzielący,iam na i2,równychczęści od i2zna« kqw Zodyaku podzielohy Co ieft Horyzont Ziemfki ? Jeft cyrkuł; wielki całą ziemię na dwie ró* Vii e części wyżlzą i nizfzą przecińaiący z od* niianą raieyfca odiiłieniaiący fię. Wieloraki ieci Horyzont Ziemjki ? Dwojaku myślą prowadzony abo Aftronô* miczny, i widzialny. Horyzont Astronomiczny. ieft cyrkuł wielki mysią 2 tego mieyfca, którego ieft horyzontem, prowadzony, zabiegliby punkta Zenith i Nadir maiący i Ziemię na dwié równe części przecinaiący, Horyzont widziul ny ieft kray świata, który kto z wyfoktegd mieyfca okiem w koło obeyrzec iak nayclaiey inoze* Âté* , ^«TRONOMICZIfA 65 ^ fą głóu ne kraje świata dzielące Ho- ' cztery: Wfchod,Zachód, Południe, Pdf-Z tych ftron wieiące wiatry nazywają JÇi Hf chód ni a na morzu śrzodziemnym na-żywa fię Levante ; Zachodni na morzu śrzodziemnym Ponente; Potnocnu na morzu śrzod-Ziemnym Tramontane; Poiudniowu na morzu śrzodziemnym OJłro. (a) zifmfkil cyrkut Poiudniowy< abo merydyan Merydyan ieft cyrkuł wielki z odmianą miey-iea odmieniający fię , ziemię na dwie części wlchodnią 1 zachodnią dzielący przez Nadir i Zenith mieyCca tego, którego ieft merydya-^•m, prowadzony Co iest pierwfzt/ merydyan ? Pierwfzu M ery dy an .eft od którego ftopni. długości Geografic^ney liczyć fię poczynaią, *«żdy Aftrom m podług fwego upodobania Pierwfzy kładzie merydyan. (b) Francuzi rut *Hrtach Geograficznych kładą pierwfzy mery-Qyanna Wyfpie Kanaryyflciey Fer: Hollendrzy powadzą go przez górę Wyfpy Teneyiffy , { pap zuLony ; Portugalczykowi© przez Wy-^P? Azo łfleą Jer cerę ; Hi ('z puoi i przez Toi et ___ E co WfcfLmiT"" wiet^!,ł^2' U6r* nazwift.mi Polacy w *rJ!ncue1.» Njeracy, Włafi &c. nazywaią. My ftw. Lrffcwym tł?yk»,»,*nty«h "'«namy. boiegl,£ Ck k u DÌyWa,,fLUftÌen,"my' totìténgo je. »{ ani h.Bdk do. każdym kraju m»zakwitly. lurff- ka-Ekwatorze kładą m«rydyauy abo cvrkułv to. *■« n«°Wf L ,ei? Lch 3éô' P0fPolic'9 jednak Jtładziefi. tyl* n* globach 36, to j»ft każdy daiefiąty cyrkuł. GB«6HAFIA Co fą krejy Słoneczne cibo cyrkuły. Trefi' czneì Są dwa cyrkuły mnieyfze od Elewatora na gradufow 23 minut 29 odległe cyrkułom tro» picznym abo krefom ftonecznym korrefpondu* jące. Co fą cyrkuły. Polarne ? Są dwa cyrkuły mnieyfze od bïegunow zie* mi na gradufow23. minut a przykład Warfziwy od Ekwatorn ziemlkiego. ^naydziefzią na globie tak: Szukay Miaft* Warfzawy, podfuńją pod Cyrkuł południo. j^y » liczpotym gradufy na Merydyanie od E-*Wat na m«rzu- Francya, Anglia, i Hollandva rZn*CZn* na«rod? którzy by przepiiali °™y,ny Ipesób naznaczenia na morzu długości. Hart kiT f "g M tym czafi* wymyilii Zegar, który ledwie kil. *>a mi'my'' w naznaczeniu długości kaid'ego mieyfca " wynalazek wyliczona mu ieft znac*nR ™ nadgrtdy •iFarlamanta t, l7ianftaoawi»ney, G«06*AFIA nego ń«pr2ykład Warfzawy ieft toź famo c© wyniefienie bieguna nad horyzont Warfzaw-fku Niech człowiek pod-ekwator«y idzie d* bieguna północnego, za każdym poftąpiemem mufi odmieniać horyzont. W tenczas bte» eun północny podnofi fiç nad horyzont, a biegun południowy fpui^cza fiç na dół. niech ta-ki człowiek uydzie mil i <>oo rzecz ieft widoczna że ■«* m 1 «,ooo. abo gradufow 50 bi«-gUn północny wynii fie fiç nad horyzont, * gdyby taki człowiek przyfzedł do Warfzawy, wiałby biegun północny podnieiiony nad horyzont Warfzawfki na gradusow 52. minut 15, co ieft właśnie fzerokość Geograficzna; dla tego miefzkaią^y pod Ekwatoremże ośnic biefka tam wpada doEkwafcora, a nie podnofi fiç nad horyzont, Geograficzney nie inaię fzerokości. „o r Co ieft długość Geograficzna w powfze-chności i fzczegulności, jak ią znaleźć? Długość Geograficzna w powfzechności ieft rozciągłość Ziemi od wfchodu na zachód, abo z zachodu na wichodj Długość wfzcze* gulnosci naprzykład Warfzawy ieft odległość od pierwszego cyrkułu południowego przez wyfpę Kanaryylką Fer, od którego Krajopifa' rze mierzą długość^ z zachodu na wfchod; chcefz znaleźć długośó w fzczegulnośęi naprzykład Warfzawy, fzukay iey na globie, podfuń pod cyrkuł południowy, a na Ekwato* rze licz gradufy od pierwfzego cyrkułu polir dniowego , ai do Warfzawy, ta liczba poka-ie długość Warfzawy, to igft gradufow 38» minut 45 (a) — (a)' Podobnym fposobem znaleźć moina długość ka' idejo Miafta. Na końca drugie/ tey czfści xnaydzief* Astsomomiczka 66 Dla ezego na globie dofkonale okrągłym' rozległość ziemi z zachodu na wfchod nazywa fiç długością , a z północy na południe fzerokości ą ? Dawni ffrajopifowie więcey znaiąc krajów * zachodu na wfchod niż z pò/nocy na połu* dnie pierwf/ą rozległość nazwali długością, 3 drugą fzerokością, fViele gradusow potrzeba długości aby ie• 2ne mieyfce od drugiego różniło fiç godziną czafu ? Trzeba gradusow 15 na mieyfcu na 15 gradufow odległym od Warfzawy ku wfchodowi, ft godzina pierwfza z południa, gdy w War« fzawie i'ft dwunafta, a ku zachodowi ieft go-jjzirm dwunafta, gdy w Warlzawie ieft pierw* 0 DZIALE ZÏEMI NaKraie przez odmienne powietrza umiarkowanie. Co fą kraje powietrza umiarkowaniem roi« niq.ee fiç ? Łacinicy kraje odmianą ciepła zbytniego , zimna od fiebie różniące fiç, nazywaią z Greckiego Zonœ ; które zawieraią fiç między ««terma mnieyfzemi cyrkułami idąc z południa na północ : abo z północy na południe. Na- anacznieyfzyih Miaft świata Gradufy fz«rokoici ^•ograficzney równie f'ą długie mil 20, ponieważ liczą "î na cyrkiii.ich pofudiiowycli przechodzących przez koń-5* ofi ziemfkiey, gradufy zaś długości pod famym lyłkcr ~*»aror«m mają md 20 ponieważ liczą fiç na gradufach r»ralel°|jryth, które jm daiey od Ekwatora leżą » tymfą 7© G lodiArt m. Na wiele krajów takich dzieli fię ziemia f Cztery cyrkuły mnieyfze sfery ziemiowo* dney dzielą całą ziemię na p>ęć krajowi na krajf fuchy, gorący.,abo podftoneczny zawarty mif* dzydwóma krefnmi biegu (na pozor ) flone-czriego ; na dwa kraje mierne abo zafłone• czne między iłońca krefami i cyrkułami po-larnemi leżące; na dwa kraje zimne między cyrkułami polarnemi i biegunami olì Ziem* flciey zawarte • , fakic fą wlafności kraju podjłonecznego ? Kt ay podjłonęczny pod Ekwatorem ma sferę proftą, dni zawfze równe nocom, dwa razy na rok pod czas porównania dnia z nocą i nocy ze dniem wpołudniu flońce wpośrzodktf Niebaprofto nad głową ftoiące,toż famo ftońc* ona przez fzećć miefięcy na północy, a przeZ drugie fześć na południe ; Obywatele tamte' czni widzieć mogą wfzyftkie obroty Niebios Ì konftellacye tak południowe , jako półno' cne, maią dwie zimy i dwa lata, i powietrz® umiarkowane dla równych dni z nocą. W kraju podfłonecznym między Ekwato' rem i krrfami Iłońca abo tropikami , sfer» ieft ukośna: dni nocom nie równe, oprócz pod' ezasooych porównania to ieft dnia 3 i Marca 1 33W rześma, iłońce dwa razy w roku ftawa pod głowami , a raz tylko pod famym krefeBirwo»1 im; iedno tylko tam ieft lato daleko goręt' fze , niż pod Ekwatorem dla dnia dłużfzego i iednę zimę imożnieyfzą dla więkfzey odległości flyńca. fakie fą wlafnoici krajów zaftonecznych ? M iefzkaiący u> krajach zaftonecznych abo miernych nigdy ftońcaani żadney niemaią nad głowami planety, konftellacye północne wfzy ftkie A ITR O V OMICZNA k« do Hollandyi w Pa-idzierniku roku V597. odprowadził; Berentz powracaja.c «marł wtymmn/emaniu, że droga pirez północ Azyi do Chin nie ieft do znalezienia niepodobna. HoIIendrzy ftra> ciwfzy wielkie fummy, utracili do (żukania iey ochotę. R. 1670, poczwar ty raz knfili fię, lecz i tpich ufiłowanUi było daremne Vayngts dita Compagnie to: !./>• 57; Ze wfzyftkich ś\yiadectw, ipodiętych żeglug wnieść mo« ina ; źeprzeyścifezEtirop^ d<' Cliin przez morze północne nie ieft niepodobne, chociaż do tycliczts tłieznalezion*. jf4 GiesiAFiA tniefzkaią kraju względem zimna abo ciepf*v jednego czafu mają zimę i lato. dni i nocy równie u nich przybywaią, i ubywaią, leci godziny fą przeciwne, naprzykład gdy u jednych ieft południe, u drugich içft północ-Narody miefzkaiące pod ieduym południem i równie odległe od Ekwatora, lecz jèdnena półsferzu północnym: drugie południowym nazy waią fiç Antœci południe i północ mają jedney godziny. lecz gdy u jednych ieft dzień naykrótfzy,u drugich ieft naydłuźfzyf gdy u jednych ieft zima, u drugich ieft lato Sec. Miefzkaiący pod jedną fzerokością na różnych półsferzach a oddaleni na i go gradu* łów długości to ieft pod drugą połową mery. dyanu, nazywaiąfię Antypodami, (a) Ci ma-________ h (a) Starożytność znofiła Antypody, to ieft ludzi na fpodniey ziemi (Ironie pod nogami nafzemi miefzkaiących. Pierwfzy z Greckich Filozofow Platon podziemnym mie» fzkańcom Antypodów dal imię i że oni fą na świecie, W no (ii 7 okrągłości ziemi, którey nauczai. Luhrtcyufz L. I. v, iode Plut art h de fati* in orbe Lunet. Pliniufz L. //. C 6j. zh jaią zdanie o rzetelności Antypodow. Pierwfi Chrześcianie różne mieli o Antypodach mniemania, niektórzy odrzucając Pogańłkich Filozofów mniemania,odrzucali też Matematyczne dowody pokazuiące okrągłość 2temi, a z niey wnofzące prawdę o Antypodach. Takiego był zdania Laktancyufz h'Jì- L. j. C 24. 5". Jugujtyn D* Civ. L t6- C. 9. pozwalał że ziemia ieft okrągła, i że każdemu mieyfcu ieft naprzeciwne na fpodniey ziemi czę-|ci mieyfc», Antypodów iednak niepraypufzczał ro2u-jnieiąc że fpodnia część ziemi ieft zatopiona i że ludzi* podziemni niemogący mieć z górnemi żadnego fpołeczeń-ftwa, od kogo innego nie od Adama braliby pochodzenie. Jeżeli godny ieft wiary Aveniinus, Bonifacy Arcy Bi (kup Moguółki i Namieśnik Zachary* za Papieża w wieku o* fmym, naukę JVtrgiltufza Bifkupa o Antypodach naganił. Patrz M«m: de Trévoux w Mitfiq.cn Styczniu roku 1708. Wfeyttkie wątpliwości i błędy oAntypodach odkryła A-aner„yka i świat oświeci) ni* nz dekoło objechały. Astronomiczna 75 lł! dni ì nocy równie długie; afe wcześciach toku przeciwnych gdy u ledtych ieft południe , u drugich ieft północ ficc. O DZIALE ZlEiMl Na kraje (c/ima) przez odmienny dnia długość. Co ieśl kray. odmianą dnia różniący Jte ? Jeft kray między dwoma p^ralelnemi cyrku0 fami od Ekwatora na północ abo południe ta-kiey fzerokości, która półgodziny odmiany we dnie abo w nocy uczyni. Takie kraje abo climata inne fą dawne,inne teraźnieyfze.inne godzinne,inne miefięczne, inne1 północne, inde południowe, Co fą climata dawne i wiele ichliczą ? Dawni Krajopifowie rozumieiąc, że krajów podftonecznych mała część od kresów flone* cąpych ku Ekwatorowi dla zbytecznego go* rąca ludźmi ieft ofadzona , a kraje zaflone-czne za 50 gradufem fzerokości fą pufte , fiedm tylko naznaczali climata prowadząc o* nę przez znacznieyfze dawnego świata miey» fca. Doświadczy wfzy potym że ludne n»ro« dy za 50 gradufem znaydują fię , dwa nowô climata do dawnych fiedmiu przydali. Przez które miei/fca dawne climata byty prowadzone ? Pierwfxe przez Meroę wyfpę górney Etyo» pii; drugie pjrzezSiennf Mci (lo Egypfkie; trze• eie przez Alexandrvą miafto takie Egypfkie; czwarte przez Wyfpę Rod; piąte przez Rzym abo Hellefpont ; fzóśle przez morze czarne ; fiódme przez uście rzeki Dniepru; ójtne przez góry Ryfeyłkie w Sarmacyi Azyatyckieyj dziewiąte przez rzekę Don, Lo GeaenAFtA Co fą eîimatt teraźnieyfze ? Są kraje długością dnia oc} teraźnieyfzycli krajoDifarzów wymarzone, którzy zdoświad* czenta wiedząc, że ziemia dobrze ku końcom o fi ieft ofwdh, każdemu półsferzu naznaczyli po 30 climata tik godzinnych , jako miefiç» Czuycfu Co fą climat* godzinne i wiele ich liczy fz 9 Są kraje iedne od drugich długością pół-godziny dnia różniące fie, ieft ich dwadzie* Ścia cztery od Ękwatora do cyrkułu polarne* go północnego, a drugie 24. od tegoż E kwa* t ra do cyrkułu południowego i pierwfze na* zy waią lie pólnocne^-długie południowe. Czy wfzy§lk,ic climata Ją równie od Jtebre odlegle ? , Im climata fyardzłey od Ek watóra ku pułno-cy abo południowi oddalaią fię, tym mniey/Vr-go mieyfca dja czynienia dnia półgodziną dłużfzego potfzebuią, tak dalece że fzefna. fte naprzykład \lima od (iedninaftego odległe ieft na minutes; » dwudziefte trzecie od dwudzieftego czwartego na minut tylko trzy; (a) im bardziey bieguny ofi ziemfkiey pod-niefione fą nad horyzont, tym mniey trzeba mieyfca ziemi, aby dzień byl półgodziną dłuż-fzy Climata miefięczne przeciwnym fpofo ł>cm im daley od cyrkułów polarnych ku bie» guiiom uftęf uią, tymwięcey mieyfca dla dnia długością muTfącf» więklzego potrzebują. Co fą climata miefięczne? i wiele ich liczy fzQ Climata mtefięczne są kraje za Cyrkułami po- (k) Kładę na końcti fev drngiey części dwie tablic* z llójrych moiri* poznać jik fzeroko rozciągają fię lak go > itn», jjko iniefięczii * sii muta, Astronomiczna 77 foîarnemi położone, w których dni różnią fię *eden od drugiego miefiącem, także ofłatniie climata maią dzień uftawiczny jvrzez fześć «liefiçcy trwaiący, ieft ich fześć napółsferzu północnym, a drugie fześć na południowym. Czy w krajach przy i pod końcami oji ziem• Jł-iey leiąci/ch za oddaleniem Jię Słońca na drugie półsferze ieft noe przezpolroka usla-uiicxna ? Rzecz pewna że kraje lezące za 8?- g rad ti-flern faerokości przez 6 miefięcy iłońca na horyzoncie fwym przytomnego nie maią; ni>e przeto jednak grubą fa okryte nocą; Uftawi* czna im świeci zorza, póki ftońce nie fpuści % do 38 gradufa niźey Ekwatora, abo ( co toż lamo ieft) pod horyzont , co we dwuch Otietiącach ledwie iif ftaje, a za dwamieilące Znowu tarn Z zorzą zaranną flońce powraca ; "Więc przez cztery miefiące zorza wieczorna i poranna rzeczone oświeca kraje. W dwóch ittiefiącachirzednich; kfiężyc prięez cały swie« ci mieliąc, a zatym ieden tyikó miefiąc i to nieciągła i*ft grubey nocy. O DZIALE ZIEMI Przez miary Krajopifom zwy«zayne. Których miar Krajopifowie uzywaią ? Miary Kr^jopifarłkie UŹ fame niemal fą t których nnuka używa miernicza. W nayczeft-fzym ieunak uKrajopilow używaniu fą graiius i mile. Co itśł gradus ? Gradus ięft trzyfetna fześćdziiHata część cyrkułu abo koła tego, który cały świat zięm-«10wodny opafuie. Wiele mil udtn gradus zawiera ? Je- ?8 {jEOQRAPYA. Jeden gradas z a wier» krokow mierni c«y eto 6o,ooc, im więcey mila którego kraiu ma kro* Ifow mierniczych, tym mniey mil idzie na ie* den gradus, kładę tu wfzyftkich krajów dła* gość mii: Na i. gradus idzie mil Angiel: mor ikich 20 pofpoiitych 48 małych 75 Arabfkich ... 56 f Aragoń/kich - • - 18 Artezyyflcich * - . a$ ^uftryackicb Wielkich g Bar/kich - - . . 2» f Bawarfkich - - - 13 Borbońfkich • ■ *3 Brabańlkich - - - 20 Bretańlkich « . . a# Burgońflcich • - - 4 1 f Chtńfkich ftajow(Lys)a 50 Chińfltich mii (Pus) - 2<; Czeflfich , ■ Delfinackich » - . 1^ Duńfkich - - * -Faltzgrabikich - - z4 FJamanikich pocztowych 20 Flandryytkich pofpoli: aj Francuflcich morfkich- 20 pofpoiitych «5 %ł Genueńfkich - - . 67 Haflcich - - - » " 11 * HoIIender: więkfżych 20 Hifzpańlk; morfkich 17 £ pofpoiitych *0 pocztowych 26£ iapofi- ASTRONOKKZKA 79 Japońfkich * - • 40 Indyylkich • • • 30 Inflantfkich • • 17 Irlańfkich - - - - 50 Lotaryńikich • » - aa-f Mofkiewikich wiorftow 104 Niemieckich - - -Norwegfkich - * - 10 f Perlkich ( Parafange) aa § Piemonckich • - • go Poilkich - - - - - *0 Portugalflcich - • ig Proftenckich *v» - 19 Safkich ----- i© Sląfkich - . - 17 I Szwaycarfluch wielkich 8 śrzednich »... 10 małych tz Szwedzkich - - - 12 Tureckich - - - - 66 \ Ukraińikich - - - 13 £ Węgierikich - - - 10 Zmudzkich - - - 15 OWIILORAK1M UŻYWANIU ^lobu abo sfery ziemno-wodney do poznania rzeczy potrzebnych. Sak ustawić sfere na horyzont każdego tnieyfca ? 0 l rzeba naprzód podnieść koniec ofi półno* *i»ey, jezli mieyfcr ieft na pólsferzu półno* ęnym, naprżykład Warfr.awa na gradufcvr 5?, minut potym podfunąć lVarfzawç a~ •® każde inne mieyfce pod cyrkuł południ®* *y S© Geografia wy mofiężny, ten pokaże gradus długość Geograficzney, który ieft w Warfzawie 38-1 minut 45. 4. fak znulezc długość iJzerokoic, abo wy fokośc oji pewnego mieyfca naprzykład tVuf-fzawy ? Szukay na Globie Warjxawy., podfuń ią pod merydyan, gradus merydyanu nad War* fzawą profto lezący to ieft 52 m. 15 ieft iey fzerokością abo wyfokośc ą o fi nad horyzon* tem Warfzawfkim ; a gradus8 Ekwatoia poi merydyan podfuniony ieft długością IVarfz&' wy ? 3. fak xnaleiè Słońce w Zodyaku na każdj} dzień ? Chcefz wiedzieć w którym znaku i onego gradufie leftftońce, naprzykład dnia 10 M*' ja , fzukay tego dnia ną cyrkule horyzontO' wym, znaydziefz że na ten dzień przypada i fzukajf mieyfca nadzień 42 Lutego, znaydznefz %% gradus Wodnika, znalezłone mieyl.e iłonc» podiun pad merydyaii, a ftrzałkf kompaio' r « AsTRONOMiezifA 8$ cł? S°^W W Po*"*™ > obracay sferę Ra 2a-& u . ^rZałka ftanie na godzinie piatey # Ktorey ftońce zachodzi We dn u to gòdzm j. ,SimS W tenczaS podnoś aber fp^ fzczay me* 0n Sradufem 43 Wodnika nié* utknie fię horyzóntM zachodniego » koniec j.1 podhiefiony òbaczyfz nà gradufotr 4$. i nieomylnie Wniefiefe. źe kraj® L girâdufeiiî fzerokośći północńey le* 3e*, ttaisj godźirt ió* dnia tżł Lutego, îo. flak znaleźć diteti tv krajach Zimtycht CL°*yêa ftońce wfchodzi nà tZds długi bez żd* ?du, abo zachodżi ben tbfchodu % h ,'ech będzie miëyfcc» dane Haprzykfsdi t gradulem £0 fzerokośći północńey $ w t j Pokładzie io gradufow fzerokośći teft d horyzontem, któlfe że fą W tiftfpku pòi* '«y* Mci, trzeba obraeftć sferę aby któ« J' gradui Ekliptyki częścią wiefien* ^ Przechodził przez t5 gradus ullępku Iło* g ^2nego wziętego na mferydyanie, tengra* *2 k2$ Barana przypadający na dzień Wd n'*' kfcóffego dnia wfchod flońca ^ości kfaje pod 80 gradufeia fzero* Wifccîaîêé dzień źachodu W tym&ê ^yrn krąju trzeba uważać. który gradtit jjn 'Ptyki częścią letnią dotknie fię merydy* ^ed ió 8ra^ufćm uftępkt* ftońca , ten 8*aduś Panny, w którym ftońce znay-lefięUum Sierpniat tett dzień będzie łsit tia mieyfce dane. Ż tąd Wo wnieść, ie pod so gradu Tern f2eroko-ttftawiczny prz«ź pół piątft Fu *ł" Geogr aîïA ii, fiik znaleźć można na kai&y dxien wy foko s i Jłońca południowego ? Wyrachowanie Wylokosci ftonca powinna uprzedzać znajomość co it ft wylokosć Ekwa-tora na każde mieyfce i deklinacya abu uftç» pek ftońca Wyfokość Êkwatora ieft dope'fc» nienie Izerokcści Geograficzney i równa ÇiÇ Zawfze z odległością bieguna abo końca oU od punktu Mnith, W uftawionym globie na ho' ryzont Warfzawfki mafz 5a gradufy 15 m'' nut fzerokości Geograficzney, abo onlegfo* ści bieguna od horyzontu jako i fzerokoścj między Ekwatorem. i Zenitem, a poniewa^ od Zenitu do horyzontu ze>.vfzech ftron i.-» 90 gradufow, z których wziąwfzy 52 gradU' fow 15 minut na fzerokośó Warfzawy zofta' nie fię 37 gr: 45 minut, któremi wyrazi, wyfokość Ekwatora nad horyzontem Warfz*' wikim. . u i j D&klinacya abo uslępek Końca leltiągood ległość od Ekwatora ku bregunowłpółnO' cnemu « sibo południowemu. Jeżeli iłonc^ ' znayduje fię na pófsferzu północnym w zn*' ku którym , policz jego uftepek od EkWatoJfi1 i złącz z wyfokością tegoż Ekwatora , bf dźiefz miał wylokosć fionca południowej na dzień dany. Jeżeli ftońce ieft na pófsfe' IZU i w znakach południowych, odciągniyK go uftępek od Ekwatoca z wyfokości tego» îÊkwatora nad horyzontem, oftatek graduso softałych będzie wyfokością ftońca. Chcefz wiedzieć jaka ielt wyfokość fiońc południowego w Warfzawie d. ai.CzerwCfl' i dnia ci Grudnia, uftaw sferę na horyzof Warfzawflci, podfań mieyfce w którym ftofl cm d, «i Czerwca znajduje fig pod merydy aa Astronomiczna §5 •». poznafz źe w ten dzień oddaliło fię abo ^piło od Ekwatora 23 gradufow 29 minut, **îcz ten uftępek to ieft 33 gra.' 29 minut X Wyfokości^ Ekwatora to ieft 37 gra: 45 minut ędzielz nriiaj" 6i gra: 14 minut wyfokości onca, Przeciwnym fposobem wiedząc że «once d 21 Grudnia uftąpiło od Elewatora 513 połsferzu południowym na 33 gr; zy mi-J'Ut, odciągoiy ten uftępek od wyfokości E-•watora , zoftanie na wylokosć południowy flońca 14 gradufow 16 minut. 1 « $ak znaleźć mityfca wfzyslkie. na których południe przypada iedney godziny jak ty fVarfzawii? Podprowadź Warjzawe pod merydyan , ^fzyftkie mieyfca w iedney linii od północy południe z Warfzawą znayduiące fię, ma-^ południe teyże faraey godziny. , I3* 9a^ znaleźć wfztfftkie mieyfca maiq.ee ledne długość dnia, która ma Warfzawa ? Uftaw sferę na horyzont Warfzawfki, obrt-'îay j^è > którekolwiek mieyfca będą prze», lodziły przez gradus 5a minut 15 równy dzień Warfzawie, chociaż różnych go-^21'n południe. ,, «4 fak znaleźć wielą godzinami południe Jtśl prędzey lub późniey w iednym mieyfcu, niź w drugim ? . Chcefz wiedzieć naprzykład jak prędzey ielt południe w Mojkwie niż w Warfzawie : 3) ztiaydź długość obuMitft, więkfz^ długość Mofkwy obróć na godziny ( 15 gradu-Sow ł«C2^c na iednę godzinę, a ieden gradus na 4 minuty) długość Mojkwy ieft więkfza niź ^ tVarfxaiuic grad: 15 minut, zkąd po« an»fz Ż9 w Męfkwic prędzey ieft południe g go. §6 ©S.fiÔK AFT. A godziny minutami niż w IFarfzawie, tyl"" $è famym fpofobem poznafz wieją godzin*' jni ieft prędzey w JVavfzawie południe I»'2 W innym jakim jsieyfcu na zachód Warffl' pû leżącym na przykład w Lisbonie, Mądtf ęię., Paryżu, Londynie , &c jt5 $uk znaleźć kaidey daney godziny 0zinę właściwą każdemu ria $wièçie miey/ctir, Chcąc u'it dzieç która ięj| godziną na dyin na swięcię niięyfcu, gdy w Warfzą^ ieft ofraą pprąnna tak poftąp; 1 ) Względe^ mieyfc ?|a wfc^od IVarfyawy podluń jzawę pod meiydyar» , a {|rzałkę kompafo** poftaw na gcidzinię §pprąnney. pbrącay p"' tym J>f».*rę >ia zachód , ' gdy każde z ofob" ąnięyfcę będzie przechodziło przez merydf an, patrz, którą kpmpaç pokazuje gą$zi# ta ieft na ąw czaj wmjeyfcu pod merydjf nem będącym. Tym sposobem poznafz gdy ieft gncjzinsi g poranną w Warfzawie i1, w Cap^ grodzie gadzin g.m, 34, w ^erozoluł, g. 8- ni*. 57. vv llpahnię g. îp,. m. 7., w Petęu' burgu godzina g imputa 43 &c. Jeżeli uiieyfca fą zachodnie vvzgïçd^ Warfzawy podf^nąwnsy Hfarfzawę pod 1v1' jydyan, grzałkę, jfpmpąfhwą poftaw na ofmf) wieczorney, a sfVrç obracay ku vyfçhpdo^V Urażając którą godzinę ftrzajka magnefo^' pokaztrje gdy każde w fzczególnoĄęi #p,iey(f jprzez mery dy an przechodzi » poznafz , f gdy w IVarfżąwi& ieft godziną pfma pprann" w Rtyinię. ieft g. 7 m 37 w Pafy&y'g, 6,. $ 45 'lV. Ę$mię w Ameryce g. 1. m, ąg z półnfl ty Łcs Temu podobnym fppfobetn moi$ pokazać, która ieft: godziną na każdym mief $ca > gdy jeft jędennafta poranna tiaprzykłn ' .....•" - ..... w/> AsTRpNOMICZJtfA 87 w Ptkintc Mieśćia ftofecznym Chińflcim , idzie i«ft południe , «bo inna którakolwiek godzina, gdy w PParfzawic ieft 3 z południa Stc 16 fak poznać w którym kraju nazwanym clima le i u mieu/ce jakie fzczegôlne, naprzri* kład Warfzawąę Trzeba wiedzieć dzień naydhiżfay hory» îîontu Warfzawfkiego, który znaydziefz według nauki fjro g, odrzucić od godzin dnia naydłuźfzego jzoftaiące godzmy i podzielić ie na półgodziny, na każdą półeodzinę iedno licząc dima. Ponieważ w Warlżawie dzień naydłuźfzy, n>e licząc 8 minut refrakcyi, ieft 16 m. £4 idzie zatym źe fVarfzawa ieft ve dziewiątym clima 17. Nu wiedząc naydtuifxe.go dniamieyfca, jjcfc poznać clima tego mieyfcą ? Uftaw sferę na mieyfce, którego fzukafe elima naprzyhład n% IVarftawç, uważ \ińei« gradusow cyrkułu tropieznego Raka ieft nad horyzontem, dziel te gradufy przez 15 (bo flońce 15 gradusow pbiega przez godzi»? > fiwocyent abo liczbą wychodząca 2 dzi&lenia pokaże długtść dnia; naprzykład, według Szerokości Warfsęawflciey gra: gam fg Cyrkuł tropiczny Raka «aa pad heryzonte® gradu> fow 146, dzie| tf liczbę przez 15, kwocyent ^ynidzie 16, azpftanie frakcy» 6 czyniąca minut 2^. Mafz tedy dzień n»ydłużfzy w ^arfzMa Czernichów Mo/kwa Derpt ' Piarbek Prezno Publio Dunkierką Duffeidorp Edymburg Mojkwa Tnr cu a Ązyai Nitnic// Jrtandya Francy# Nit mc ìj, Szkoci) a ïrîùr m, ZurctJa Elbląg ■* Pol/ka. Erfurt Niemcy. Krywań ptr/ya ferrar* Wiochy piore'>ey* Włochu Fr»nMort n*d Me"em Nit: Ffąneyą Litwa JPolfka Ni ettf cif N'dfrîand Węgry fitfzpawą Tarrctryą mt: |1 53. fgW Fraugya • Szwecyn Turcyą Polfktx Poljka ( Poljka Potjka, fuida Gąmbiis Gdafiflk Gentil Gibraltar Gtogov/ Gniezno ^udzi^ nad Odrą Niemili32 Niamey +-p°m PolJl» Włochy, h'fzpanìo, Stąfk Poljka î l| g 0 Ś ć Szeroko^, Pónocna I M. I S. G.IM.IS ! 55 y 44 50 , S2 52 10 i,c? 52 3° '5 52 15 's4 59 5» t ^ 47 20 36 35 ;37 30 56 36 18 00 58 «5 18 30 59 57 19 00 61 16 *9 30 62 24 ao 00 63 20 20 3° 64 8 ar 00 '64 H 41 30 65 ao 43 00 65 46 32 3° 66 6 23 00 - 66 19 £3 3° 66 27 «4 • • 66 3® DÏBgofé dni Szerokość «••graficzni wad; Min.- 9 10 11 ia Godz: Min: Odległość # (Inna funt Gra: Min: O 0 S 34 8 9 7 «7 6 S6 5 42 4 53 ~4~ 8 3 3f° a 58 a 3r a 8 X 49 1 3* 1 *9 X 8 0 56 0 48 0 4°_^ 0 5a 0 a6 0 20 9 *3 O 8 O % TA- q6 G eo di a fi a TABLICA III. Krajów Cclimata} miefięcznych, Odl.glość krajów mie: Climata Miefięcin» liczba kra: Diugo^C j Szerokość Dni i g#ogr*ficinft miefiącc dni ; Grad: Min; tirad; Min; o o 2 66 30 o o I 67 ao O 50 A o 69 48 4 4 0 73 37 s âS 3 49 78 30 4 53 58 o. 84 6 6 35 Ą 6ró o 90 05 _55 iCZĘSC TRZECIA _ O Geografii Politycznej. O Jesi Geografia Polityczna t Upifanie wizyftkiego tego, co t, wynaîa2ktt , „z p, pochodzi, wyiąwfzy wiarę Chrzęści-mką., która chociaż należy do Geografii Poli-^yczney^ famym jednak Bofkiego iiftanottienia : ,z'e*«m. I tak Geografia Polityczna opifu-h 7° I!® rodzaje rządów i panowania , ró£« ose obrządków do wiary należących , jeży* ow' Pr*w, obyczajów. poftaci powierZchołf" ey. Koloru miefzkańcow świata ôèCé ROZDZIAŁ Ł Wiadomościach Politycznych wflęp Czyni^cych do Pańftw opifaiiia* t\Xtr> ^ u wielorakim kfztafcie rządom rxąd ? ^v'T p*Wny fprawôwtinîawfadryftay. Vz zey w kraju, Bez rządu żadne ltx« tw 2^rornąd;tenus porządnie ftać nie tnoze, ani ąL "Ie ^Zajemnie obowiązków, z przyrodzenia ï!î0,neS^ pfzyi?ci« wynikających, p. f ïeiî porządek rządu ? ^viuy Ilirię zebrali li£ do iyciA fpetećzflege„ fca ? fycia związków uftanowili rząd11 Uitanowieniem fządoW poizio tjftanowie* ą,i zwnmhaoâcû G Zkqç> 9* Gsoorafia Zkądfit myty-frofobudobngo Ktąazewa* : Z Polityki i znajomości praw Co ieft "Polityka i Polityka ieft nauka poznawania fpraw i potrzeb Pańftw publicznych , abo roftropnosc podająca ludziom rządy pańftw fprawuiącym flm* teczne śrzodki do wykonania przedftgwziętycfe sfa mvftów. " Pr2eP'fuią pewny kfztałt rządu PaÀn... „ Pan ft w ii. t'Vawa. fundamentalne ^WaT/i ^ pewne i nieodmienne każdego Pań-> Ó>e tak m.U fs* PrzywłafzCZORĆ S ftOda^vf'?6 zadnî* ni'arą odmienione bydż biem lA za g wałtownym jakim wzrufze-*ie br»îïr r y g° 2 fartlé3° g™ntu ftrżęfto , ja-^Politew domowe Woyny.abo zupełna po-**eeû nj™*" pì2e-* nbwest> i3»"» i gwaho- i?c.. q_'s. non ad preterita fevocafi ?v Codi w,'nhe bvdz ^ .wyllcittnycb pra* wlafności prawa pò» î^daÉ' do cI?cyftoio^a"e do "byciajôw naroduj, narod tonatine ie-î?*Bia Ç W «noue, powinrte bydź jafn#, l>^àhiRS? oyl2.yfty^ t'ifan,! j wmaìey *«W «Ie „ii C2nośc[c2?fu mo^ bydź odmienione, i ottle ïnofii iIST p°ł by«tóA"»8fc- p^wa P*ńftw^m ab » 1luinit0*0 e ż pod tmaehow fan- »• wfgł«ln* katttmni* wyr*u«aìk 100 Oeoor afi a K Prawo (jus* znaczy fltifznośei i nidłufzności prawidło, według którego każdy po winien cz£ nić i wyrządzać drugiemu, co mujeft przyns leŻ& ieśł różnica między prawem i prawami1 i) Prawo ieft praw i uftaw zebranie; prauva t*k fauftawv od zwierzchności dane dl* czy nienia dobrego i chronienia fi? złego; ztąd pr* xro przyrodzone » świeckie , kościelne, & . famo znaczy co prawa przyrodzone, świecki* kościelne « &c, .... t-. Prawo (jus) jeft moc czynieni* * dzierż nia pewnych rzeczy według praw ^prawozn* czy także wolność czynienia ugruntowane J nrawie przyrodzonym, które pozwala wfzy to czyn\, ra) co prawem danym « >*& z.bir nipno. łąM^ięte PraT° rtónt fię od pra# które przyrodzoną ścilkają woinosć. Co icsl Prawo przyrodzonef f Prawo przyrodzone abo wrodzone ieft świat:j rozumu, które każdemu człowiekowi tak w o foności, jako wtowarzyftwie iyiącemu pokazu co jeft dobrego, a co złego. To iwtatło i* orawidłem, którym miarkować fprawy należ? Ieft i źrzódłem (b) wfzyftkich mnych pra* Suranie O utrzymanie towarzyftwa ludzkiego fpfl r K»m :Meft «I* S,(H- i ubezpieczenie wlafności O W®lôw" ^ iop rb^Nt prawie naturalnym funduiąfię v,'fiyf (l priwVlîdaW., jak. t<,-Fra'w.N«.d6vr, fr.w.«•«$.' P O XI TY CENA ïor k® *®z©rnaiąe złe od dobrego, czyni ezłowiek* Zdolnym do pełnienia obowiązków ftanu fwego * prowadzenia życia rozumnemu ftworzeniu Przyzwoitego. Co jeśł Prawo ffarodów ? Prawo Narodow ieft prawo ludzi w różnych "ańftwaph żyjących i PÓżnemi prawami rządzą cVchfię, ieft prawo Monarchów i Udzielnych "tanów w niczym fobie wzajemnie niepodlegli ^cych, a tym prawem do zachowania pewnych Przepisów obowiązanych. Toprawo wynika z tr»ktatów między Potencyami zawartyfh, oraa a zwyczajów jednego Narodu względem dru* 8|cgo czynionych i zachowanych. ■Które fprawy. pedpadaią pod Praw o Nar od ou# W Obrębie prawa Nvrodów zamyjcaią fie: I) p°felftwa i wfzyftko to, co do nich należy a) */»wa wojenne, i odwetowania, od których za-*'fto beśpieczeńftwo Tręoaczów, ofób danych 7 zaftawę, niewolników wojennych, całość kra-Jow i Obywatelów n aj achanych- 3) Przymierz* Pokoju długoletnie, abo na przerwanie woyny Przez czas krótkizawarte,także obrazliwe i od* ^orn«. przyjazne Ihandlowne, fia wymian? nie* olnikow, poddanie abo wrócenie Zamków, , aft • krajów uczynione , lifty wolnego przey* 8*c. 4) Tytuły i porządek przodkowani* ^'Çdzy Monarchami, Jch prawa do różnych ^ ____Pańftw fak'eC^it ' fz«z«B*lne, które nic innego nie są i ^ j Pr»wo natury przyftofoarane do pewnego ludzi igj0nlf . nrch ftanii, i okoliczności w których zoftaią* de p ,ot'us In6wi ; gfus na turai*, pro certo rerum JlattĄ, Inii j,n: , "at:Cap:3. Doftatecztiemi te prawdę obja« *j„ «Wodami Rtal \y Scitn; du Gouv: t. 1. p. 28. 1 t. III» ***< *i» * G S OGRAJĄ Jpańftwf, prefkrypcyę abo, dawność trzyma*11' według prawa Narodów Umowy i zwyczaj'1 które fkjfądaią pravo Naro,dio w, tak Tą pewne," yoczyfte i poważne, ie Monarcha otw o rzyśęi' ie gwałcący zaciągnąłby nienawiść cafego świ*' ta i^ffzyftkięh Potencyi óbrufzyłby na fi*m p'fr «fi», ^fzyftJçkh Pańftw WłoĄi,ć^^miieęki<;li, Hiftp.*^ J W Polfccąe, WĄnglił, Danii maią W2gl*l* Ziając fwoje praw zebrania ab» todieun wiele nowych u« czynił uflaw, które były nazwana Novtll* C^nfliiutiotus. Tych nowych uftaw pięćdziefiąt iednę Gujas PrawnikFran* «viiki z różnych pifna zebrał I na ezele Statutu Teodozy-afifki^go położył, WaUntyni»» UJ. niektóre U kie t 'y fwojey dał prawa. Çc) gjutUjnian Cefarz nowa praw Cefarfkich wydal ze» ,brani# od Triboniana fiawnego Prawnika wypracowana r- 528. To zebranie flkładałofię ztrzack dawnieyfzych od Gr*'gorza, Nm mogetttfa i Teodozyufw wydanych I na* ?Wane było Codex prima rtdafìionis, dla TÓinicy od dra» Wydania w kilka lat potym uczynionego. Roku S33 vyfzly ną świat Inftytucye §fujlytùana Cefarza na cztery kfięgi rozdzielone, to ęfujtyniatia dzieîo ieft treścią pra» wa Rzym (kiego. Nafz Polak Sty**»* Starów ot/ki przy* fluźyl fię Oycjyznie uczonym tych kfiąg wykładem Co»*« tnmtaria in Ctbros fnftitutionum ^JuJÌintatti drukowanymi W Krakowie »6jg a przedrukowanym w Rzymie r. IĆ4&. Roku 534 C «noi kładą rok 533 ) pokazały fię pigerà abo Pundekty pracą Triboniana 1 pomocą x6. Prawników ze- *•4 sliala iella (»> i Bafîlicas (b) C* m 1 -L-J—ua.ii i ii..................if brana i na 50 kfiąg według materyi prawnych rozłożoni» D'gefta abo Pandekty fą zebraniem naypięknieyfzych zda/i dawnych Prawników Rzymfkich zwięcey niż 2,000 kiiąj wyciągnione, którym zdaniom ifujłynian Cefrrz liftefl» fwym na czele Digeftow położonym nadał moc i powagi prawa o* patrz l' Htjlóirt de ta jurisprudence Romaine przet 1er raf mi. Tegoż famego roku Tribatti an z rozkazu Cefi»' na poprawione wydal uftaw Cefarlkicb zebranie pod tfi tuîem Codex repeti/ee praletïionis. (a) Pokazałem wyźey co były novella Teodezyufza* Novellai ^ufi imana fą jego prawa i rozkazy po wydanitf Statutu abo Codieis, Inftyhicyi i Pandcktow ogłofzon»» W których Cefarz zamknął te fądowe fprawy, które St pie wfzych jego prawach niebyły dotknięte. Takowych «owych Cefarłkich uftaw niektórzy teraźnieyfi Prawnie/ ąiczą |6g. Teodoiifu/z młódfzy i Walenty ntan\\\, Cefarz' dla nauki prawa publiczną w Carogrodzie założyli fzkolę, ęfuflynran dwie inne prawa u ft;, no wił fzkeły^dnęwRzy" W'*, drugą W yrycie w Fenicyi. Wfzyftkie zebrani* Juftynianowyih by ty Łacińflum piQuie językiem, kt6« T *^as Ka^ał P° Grecku wyłożyć, ultanowiwfzy* aby ląm iędfn ięzyk Grecki był uży wàny w fzkolach i fą' ^jdrk. Miif ąłe do tego powodem bydź Fola/owi zaniedbam nie ną wlchodzie ijzyka Łacm/kiego, którego nikt iui nie rozum ał nąwe* miernie za panowania Maurycego Cf łL 'Patronowie u Sądu prawa Łacińflria przywodzili, których ani oni fami, ani Sędziowie nierozuiniçli. 00 Battete fą prawa Rzymfkie od §fujlyniana Cefarz# *y imienia Oyca fwego nazwał Bafiticœ. Dzieło tp było rota. Rząśnio ne \ porządniey rozłożoną za Cafarza Konftantyn* ftrfirogejitta, który og!o<^pne kazał r. gto.i od tego czą? Jo prawa §ujlyniąna były zarzucone, a Bafiticœ ftały fif prawem powfzechnym Pańftwa Wfchódniego aż do zbu» j*enia 012ego j>r»tz Mafontt/a IL t. 1455» Te prawa dtp eę« IPOLITYCS* A. *05 jeîfprawtt fzczegôlne (jus priva tu m )? * rawo fzczegôlne ubo prywatne ma za cel'fpra* J7 fzczegôlne Oby w atelo w wziętych w ofo« «noâci, nie w powlzechnośei; to ieft każdego 2 ofobna, nie wfzyftkieh razem obywatelow na» ł°d cały czyniących. Co icśł prawo pofpolite abo publiczne ? Prawo publiczne ieft to, które ieft ufkanowion# «u pożytkowi powfzeehnemu ludzi wziętycfc W powfzechności za cały naród, abo ciało polityczne, przez cw różni fig od prawa fztXegôlnê* go ściągającego fię ku pożytkowi Każdego o-°ywatela w fzczególności. prawo publiczne dzieli Jif ? Dzi«'li fię naprawo publiczne pofpoliłctoiofk, «tóre zakłada gruntowne uftawy pofpolite wie* ^ Narodom, 1 miarkuje fprawy, które te narody mieć mogą między fobą ; i prawo publiczne fxcxególne, które jednego Pańftwa w fzczegók ''ości zamyka uftawy publiczne, i różni iię tak prawa publicznego pofpolitego, jako odpra-właściwie fzęzcgólnego. Co jesł prawo polityczne ? pewne uftawy według których rządy ka« zdegQ Pąńftwa fą fprawowane. To prawo m# "edno zamierzenie z prawem publicznym, Jp° jest prawo pifane ? Jręawęp, pifąnym fą pewne pftawy od zwierz* chnośęj p^wney, i^ko to.; Monarchów, Senatu ^^S^nu^dane i ogłofzone. , Co Oąfzych ni«prł rrf c*as6w. Prawnicy wielcy, «między iemii (Jawny Cujas, pracowali nad zebraniem onych t ro* nych pilm dawnych; a roku 1647. Fabret rodem t Ai» rawnik Francuflti wydał je w 7 tomach in folio po Gre» jU z tłumaczeniem Łacińfliim. Wiele jednak ieft mieyfę **ejiap«Jnienych dla niedoftatku prawdziwego textu. Orografia Cc tesi prawo niepifaąe 9 • Prawo niepifane pochodzi 2 zwyczajów do na' jrodu wprowadzonych, które przez dobrowolni przyięcie obywatelów i zezwolenie zwierZ' rhności naywyźfzey nabyły mocy prawa. Które fą prawidła powfzechnę prawa kąźdc g° ? Te trzy początkowe prawdy prawa przyro4 d?r*nego powinfce bydź prawidłem i gruntert1 prììwa każdego ludzkiego ; (a) iy.é pocxciwiti nikomu krzywdy nii-czynić, każdemu co mu leży oddawać. Im bardziey prawa ludzkie d" ty cli prawd zblizaiąiię, tyto dolkonalfze J fauftwora pożytecznieyfze. Cojefl prawa Kościelne? Jeft zbiór uftaw, których Chryftus Pan dla całości wiary, utrzymania W czyftości nauki o' byczayney, jako teź din rz^du Kościoła fwego i karności kościelnty pierwfzy grunt założyć które Apoftołowie, ich Uczniowie, i Naftępcy pr^yięli, i fami według oko/ìcznoéci i potrzeby ęzyniii. Prawo dzifieyfze Kościelne fkłada fię apraw w piśmie S, danych» z uftaw Zborow ? ^P^kretow Papiefkich C'3) z zdań Oyco^f SS' "i zwy* ^ ft) Juris praecepta funt haec : honeftè vivere, alterufl* non lacere, fuan? ęwiąae tri^ufre» Infitti etę tfu Ił: & jur3 iT,3/ (ą) Prawo Kanoniczne dzifieyfze ftładąfię zfześciu r** |nych zebraniów, a te Tą i) Dehrtt Graajana Mnicha nedyktyna Concordanti a difcorĄańtittm Canonunt, nad któf fym oin prąęawai W JÇlafzÇarze Bftpońfkim przez lat 24* od r. 1127. dq r. 114Ì zbierąiąę Kanony i mieyfca onycft na pozór fporne zfobą godząc. Qmylki Cruci/an a poprą-wit Antoni Jlnguftyn w kfiędze fwey de ęmmdationt Gra* iu aur. Jeżeli Pekret Gracjana był oĄ^ugenitificfł Iii, Pą* pieża potwierdzony, doftatec^mey niçfbafz pewności P3* pieiąyyie Pius IV. \ fiM. YtïUP|ffe kłtyti to' fołittczna, !)vMyC^°W^d Jawności przyiętych i poda* śęięlńey0rę * Prąwi(**e,n w'm ^^Waniem. Znając bvd* ,i ,~|dzlow,e Pr*ez tajemne lofowanie, które» »U olat-n 'led°îtatecznym . zoftawiî każdemu Wolność lorowani«jf TT CT dowodłić niefpofobności obranVch dataient.» Vrz^dn,kc>w do Sprawowania urzędów. Ì3ez mokra-t ł 81)* wotowan'e poźytecznieyfza w De-Ì» elof«1Cu' a*'° roziJrr)n,evf' powinni dawać pierwfi fwo« Wem Ł y 0SW,ÌCCÌli «™n Proft-v- 7) Nskoniec pra. Pr*V sam«rentłlnym każdey Demokracyi bydź ma; aby żvtlłi<»Mi ' Skinie moc zoftawaîa prawodawcza. Z po-zafzczvc Pańftwa Demokratycznego ieft, gdy rada nia m °na P°waM przyprowadzenia praw do wykona-du (i°C <3c.ze'"ne czynić uftawy. Uftanowiehie rzą» fi» t PIl'! ° 1 Ateńikiego cale w tey mierźe Zgadzało *ok inr! mSm ' P^tawy Senatu miały moc prawa przez fi ion: Ha li kar Ltb* nr pitwierdzat abo odrzucał, du 1 ^esą prawa iftotne rzą- l^lna XCZHel°' d* kt6rych wfzyftkie powinne fzcze-SciWaW.fi! uftan- Obaczmy krótko którf sąwła« źwo^ri ^Z05',ci.(io. "calenia tych) praw i utrzymania wrze* °zvu/i3i 2ą gminnego. Honor Monarchii ieft duchem Ove™'?Cym' a CI^0ta Ary^feracyi « Demokracyi. Miłość x Praw Oy«yftych ieft ta cnota tak p<5trzebna So M-ł8vitl^nemU' Jak durza do ożywienia ciaJa ludzkie* ^atfelA,!, v0ŁCzy5ny w Demokracyi ruguie z fere Oby-p0wr-B , m,*ość włafnychpożytków, uezyprzenofićdobro c*ató\w " j na^ ^zc,!e86lne< prowadzi do dobrych cby« zx"J , ' ad(>bre obyczaje pemnażaią tęt miłość Oyczy# iftotnie 'm daïa Pocz^t8k- z .teyto Wolnym narodom równośd^0^26^3"^ cnoty formuje fif miłość rowności# tak miarU ■ 'CZepia miernoś<5 w iyciB ' maiątkach.ta zaś ObywatelàJ*/Z"? e'poiytki' wySody i famę nadziej# Bierza rz»^ nad .dr*giego więkfzych fobie nieza- Òbvwatelo\Zy' e równości wraża kaiiemu W fie zdnr t? ambicy^' aby na równą wfzyftkim zdoby-maiateU 2dnoienla Cyknie, i oa ieï obrooę lu(jzj u/Iafn*»^!8' f*1?0 poświęcał iycie. Edutacy» od, ^Ych młodzi ri° ^ rfitt5yn rządem urodzo* tHakom**f# i ^d[la»/Przykładem Rodziców umocniona talg «soraae l tyoiność ocalaiąę» zaf^czepia cnetj^ wîo« ïïo Geografia w HoIIandyi i niektórych Kantonach Szw*Y* carikich &?c. Co Wolno^ kaida Demoktatyezn* muli upadać, gdy równość sbytnia z natchnienia pychy do fere Obywatelów wkra-da fię, to ieft : gdy Każdy chce fię zrównać, z tym pod którego rząd wolnym poddał fię obraniem ; gdy miłość Oyczyzny i praw zaczyna ftygnąć; gdy edukacya publiczna jelit zaniedbana; a domowa cudzoziemcom, maxynn rządu, zwyczajów, praw narodowych nieznającym, abo rodakom cnot'i umiejętności niemaiącym, powierzona» gdy namiętności Obywatelów cel i zamierzenie odmieniają z iftoty rządu nazaaczone; gdy pycha, łakomftwo fuguje z fere Obywatelów te cnoty, które fą wolnego rządu duchem i twierdzą. Wlzyftkie te prawdy gruntuią fię na dawney i teraźnieyfeey hiftoryi. Politycy Greccy iyiący pod rządem gminnym trwałość Twych Rzeczypo* fpolitych na famey zakładali cnocie; teraznieyfi onych całość i moc przypifuią manufakturom, handlom, intra* tom, podatkom, bogactwom, a nawet famym zbytkom» Mylą fię Zaifte! czasy i rzeczy przypadłości odmieniaiąfi?» iftota tai. lama trwa zawfze; zawfze cnota twierdzą będzi® Wolności. Anglicy wieku przefzłego po okrutnym 2 K voltiti 1 obeyfciu fię, rządu chwycili lîç Demokratycznego^ ale że rządzący ludxie byli bez cnoty i poczciwości, naród po wielu odmianach i feenach mufiał powrócić do dawne» go kfztaìtu. Sylla krwią Rzym spiulkawrzy, Dyktatorlk* «łożył władzę i dawną przywrócił Wolność, lecz Rzyiń refztą cnoty goniący niemógł jey dochować; aźe ccdzieft miłość dobra powfzechnego i dobre obyczaje upadały» Rzym po sragich panowaniach Cefara, Tyb'tryufza, K«* liguti, Klaudyufzci. Nerona, Domićt/ana, w ciężfźe ïirewûli jarzmo,tyranów gubił, tyranią umacniał. Niech fię-wolno narody, które Wolności fwey przeciwko mocnym ©broniwfey fąfiadom chwałą męftwa i mądrym rządem wftawiły, potym do ftabości i niewoli przylzły, przeyrzĄ W fwych obyczajach; w oich znaydą przyczynę fwojey odmiany ikfi* - («) m* p«L it tc Z W a xii dyyślokra tyczny ? iMi^d okratyczny abo możnorządztwo(a> l'S gciy <*Uchetnieyfi i moźnieyfi Obywatele 4 zacności urodzenia, lub dla wyfokichzaftug —.... bez Aryftokratyczny powinien mieć prawa do fcyfr ]ey Pr2yftofowane, a te powinne wpadać z uwag *"JiP!ï*Cych.: T. ^ w Aryftokracyi poniewai moinieyfi bvdv t- ^ liczb,e , zdania ich i rady niemogą Powi r^JeRlne- 2) Wotowanie przez los mieć mieyfcanie-Wdi'ft-0 Rzecz każda nozumem nie ślepym trafem ma dog tau°wiona. 3) Gdy Szlachta liczna wchodzi do radyt ftaii 9natU- naleźy patery e publiczne do roztrząśnienia i sziach?e,lia Sz,achde przygotować i podawać, a gdy fię na któtą rzecz fię niezgodzi, powinna fpuścić Îtokrâ 2^auie Senatu. W takim rządów kfztałcie Ary-chcieaCyŁ Mzie Pr2y Senacie ; Demokracya przy Szla-£vt ' a Sm,'B abo lud profty nic ni®będzie' ważył/;4.) Po-8bv wie'ce «ądowi Aryftokratvcznemu rzecz ieft Hani?01'" ?'e*oftawaI woftatniey podłości. Tak w Genui! dij0/!e{? Jerzego rządzi pospòlfrw# ; w Wenecyi go-' ^rzaH ęanclerza. z°ftawiona lelt ftanowi mieylkiemu. 5) Wtorflci, ani żaden inny niepowinien bydż dzie-flied ^ 'atli Senat PowiniejB obierać Senatorów. 6) Nay* »,eC£Tlf2a Aryftokracya ieft, gdzie ftan do rządów fcnivft n ący zoftaJ? w niewoli liana raądzącego. 7) ryftokr r°mny ' umiark°wany rządzących ieft dufzą A-KróleJn^'" 8) Wfpaniałość tronow częścią ieft powagi dza b kley» a fkromność i ludzkość naymocniey utwier-ufzcL]l°Vv,nie Ary Sokratyczne. 9 ) Cnotliwi Obywatele ftokracV;raią 1 zmacn,ai:l kaéd^ Aryftokracyą. 10) Ary. Jtym a ?KiU.m-vka r,ę cd Prawdziwycb rządu fwego ma> l>rzywłarZc a do 'Monarchii, gdy niektórzy z fzlacbcy ftan Szla'ch alą f?bifi zafzczyty ftc^ególne, które na cały Między rzan "Ie ŚCI^aiąiię. II ) Zbytnia nierówność kracyi nieScemI 1 rz^dzonenii wprowadza do Aryfto. Nierównym nV ' zanne**anie» a naybardziey zawifl» ńa Wachta car/ " Podatïc°w, a jefzcze gorzey gdy ft«» Pierwf/u n,Źar 2waIa na lud Pol'Polity- W R»ymie *^aac wrZ f)et PPborùY niechciaî sprawować urzędu, "Vc*yzm» arcyf*kod|iwą» aby ci poborem k*wili na Geografia» bez dokładania fiç pofpólftwa nayv?yzfzą w Pan* ftwie fprawuią władzę , takim kfztałtera iz%' dow znfzczyca fię Wenecya , Genua, &cc. Cojcśł rząd Monarchiczny. ? Rząd Monarckiczny- iefi gdy władza naywyź'* iza zamyka Hę wfamey (a)iedney ofobie. z tym jednak j bawili fię, którzy go ftanowią, a tym bardziey gdy ftano •wiący podatki, fami od onych uwalniaiąfię. 12) Fonie waż handel ieft rzemioftem ludzi równych, Szlachta Arf ftokratyczna sprawująca rządy powinna mieć handel fobi' . , PoŁiTłcz!fA 11$ Marvel0kfl3d€m ' aby ta m°C Jed>'n^^dna ^anvclf h Wf '2a,,lierzata fobie poiytekpod-fundam! ff um,ark°wana zachowaniem pra# »e f^cvT hVrh P"^Wa Taki ieft fcolu, Danii', &cpan,t' P®rtuSa,il'Sardyniił Nea- ftzad'/lf >Xąd, abô famotviadnù ? JanxQivladny.,ielirm Narodom, dobrefpra, 2 Praw ^chon'^ !.W*C M"narchicznycb ♦ i złączon* ' .Ił>-"2mem do zacnvch dzieł prowadzi. iuv^tr.u itokracyach pra-yo pierworodzin niema bydź dopufzczoflf aby jedna familia góry niebrała nad drugą. Wfzyftk" sposoby wyniefienia ftanti fzlacheckiego nad innych wM<>' narchiach, zgub? przynofzą Aryftokracyom. 25) Niezg^ dy między familiami ufpokojone bydź maią.- jeżeli trwaifl pierWfzą są przyczyną fiabości abo upadku Pańftwa. rì Aryftofcrncya upada 1 nffzczeje pod rządem fzlachty b«(| prawnym, i gdy cnota wygaśnie w rządzących i poddf nych. Prawa w Aryitokracyi powinne naybardzi*! zmierzać, aby chęć panowania była umiarkowana, aM ftan panuiący krzywdy nie czynił ludowi pofpolitemti,aW Zwierzchność uftanowiona utrzymywała fzlachtę wboj' ini i praw zachowania. Tym końcem uftanowiotìo Ce»1'; sorow w Rzymie, Eforow w Sparcie, Logiftoww Atenacl" Iąkwizytorow ftanu w Wenecyi, j8) Sposób WychoW*' nia i polerowania młodzi fzlacheckley, powinien bydź fc"' ïiiecznie w tym rządzie przepifany i prawem naznaczopf' Srzodek iftotny do zachowania w caiości praw Afyft"' kratycznych i famey Aryftokracyi ieft cnota, a nayb»f! dziey miłość Oyczyzfiy, ilkrottmość nie ta, która pochód « podłości umyiłu i gnuśności, lecz którą wraia cnota. (*) Uftawy iftotne Panftw Monarchicznych poW'ti^' zmierzać, aby władza Monarchiczna niewzrufzouetîil byî' •krśślonn prawami}; ponieważ Ha tych zawifla fta|ośćfz«' dfi i beśpieczefiftwo obywatelów; aby nrzędy rtaywy^' ftfy władzy podległe i od mey pochodzące Szlachcie bfj ÎJT 4awane; aby ftany Puchewny , Szlachecki « Miey#1 byłjf pra^ zachód T*C" M°narchIcznycbf i złączona, pierze,,,•,Wan'em do Z8c"ych dz,eï prowadzi, Wypełnia ftwach w j ' fZ^ ' zaftępuje cnoty. W Paó^ ^lelny od!ny«b P«ymiot dobrego Obywatela ieftmeroz* î!,icznvrh ,• r a'noscl poczciwego człowieka* w Monar-î°^i Obywatele dobrzy ; a miio t?tft*bnie rì * fi C e0.Jeft wadą jego ^ bardzie/ Jlct> »iżJfpr?kazałychV "ÎÎ C?°diwycfl, wiel ^«znyćh p^af,edllwy-h, mężnych ni i roftropnych, boiv« ,a ^eeo'àh poczciwych, ^ to itft prawdziwa przyczyny r'iź MonarHycza-1e Narodów wolnych fą daleko czyftfze i dla czego zawrze rzeczypost! (") Praw y ' g y Ii°Zw,?zìo^ życia przyiçîy, ~L" 0 'ftotne rządowi Despotycznemu Izą naywyżfza żadnym ora«,^J —Z *°bie ZoQ°J °tne rzs5rf°wi Despotycznemu payiëdnétf ^ »'ewarZUJ[e wiad,z^ ««ywyiftą żadnym prawa hamuii '^ietn tylJ ;¥*' k òre^ ofoby ,,ienloźe bydź NamiV-5kim Mon*rÀ ULZiĄd tdJ8ftP0czii'®k Wezyrów wfzy* JQt>-zebua jeft ®mo Wfchodnim zwyczaynych. ]àkotnofa lJnJm Śrzodkier?2!ezath^Wfpdityeh, talŁ baia«ljeft je» ^r°WoŚĆ, i «u "trzymania rządu Defpo.y^neeo, t4k'ey btìì'aini n *'ci °r wrodzcI,e ten-^ pauowauitj i n»yfi!nieyfż« narody Utrzymuje, że ani myśli ïl_4 « R A f I a dzà źftdnemi nieokreślona prawami od! ie,^®y panuiącego zawitìa woli î upodobania Ta^i kfztałt rządcw znayduje fi? u Turków, PerlòW i w*,Pa^ftwach Azyrttyckich t Afrykanflcich, -Co''jest Rząd mi ej żarty ? Ry.ąd miefzanpjeft gdy ! praw y Pańftwa pub r-csne do róvaiych natężą Stanów jako w Angni do- Króla , Panów nfn> izby FarlaiWntu górnej, i Po i pólli w a abo Jzby doiney; w Niemczech do Cefaraa'. Elektorów, Xiąźąt i Miaft wolnych Ce-fąrikich",- w PoffzczG do Króla i Panów z odda* laniem ód rpraw publicznych pofpólftwa. Via czego czyni]z różnicę między rządem V&J fpo tyczny m i Mouarchicznym c r Dla tego że te dwa rodzaje rządów na ró' żnych od fiebie i «(lotnych ;gr-uńtuią % uft*' ' wach, równych, zażywajądla cafości fwey śr^od-ków. j Cą bardźiey przeciwne fobie niź trzy r0* dziije rządóiw uznane od wfzyftkich Filozofa^» Polityków' i Prawników. fa^-^ mvśli i umyflu zacnego czesjo podnieść, ani włafoy^' KznM irNm- Gdyby Monarcha Pelpotycznv na*, djie chwilę wiftAPy zaw.fze nad gïowarxji pod|ianych..m sguścit, abo nuradgMnifzczy* tyci, których na p.^ wynioft cîoaojeftNo. zara^aïa Ww» machinar mufiałaby 1^ drojûne rozfypalaby fię kawałki, ' l*6 ^ takim pańftwie polpóso m* jnkie tafe.ę P1"^ 'J i -iihe rządzi, aludzie i urzędach poftanc-w^K od dziatwa aawiśii parchy bez rozumu, .bez.cne/ Ibęz wfzeltóch p^,uÌ4ccgo, chv^Içbnych przyrruotow, cfe oftaiBiegó p.dd^ęgpw.f^yp.odtoscj «>* ftwa nad naywyiff^Ą B^zow rnie^ ./<> ad $$4. Mo;v; rchy, a Mon^hyod uj lc iiv jv<" y, ramęy flkł# tbrzyirfy jtf p outtc zff a 2^ #vfek ÇZW/Z różnicę n\iędąf r^jan&fro' tyćźnyfn 'i prawołomstwerp. abo tyyaniją S Tg iftotną, że rząd despotyczni} abo famo'- , władny jefŁ prawdziwym rządem j^^adzonyip, natey prawdzie i puwfzęchnym wieTii Narodów tofchódnich mniemaniu, źe całość ich mafątkow' 1 życia zawifta jedynie od naywyźfzeyziwierz-cfctiości; tyrani ja zaś abo prąwoiomftwo ieft nié» porządne używanie jakieykplwîet naywyètzey yładzy, i niebyło nigdy żafzczyćone p*a#no-Scią i uftawami rządów. Co jest O li g ar chi aì Oligarchia Iłowo Greckie znaczy małąlicz-,?> gdymoźnif yfi Panowie fobie przy.włafzcza* H pańftwa rządy, i prawnie uftanowione ftr?edy ^liebie zabieirai.ą i taka nieprawność wcifnfia 7? do rządów Rzy inflcîch , gdy trzey (a) mo* 2l?^yfi po dw.a razy Senat Rzymfti od fpravp •Jjjtòli publicznych. Co iest Ochlokrdcyci ? Cchloki acya znaczy nierządne gmînow?adz*_ gdy w De m ok rac y i pofp61ftwo niemogąc Hj żniei6 ' ' ^_^a) Dwa trzech Mężów panowania flawne Tą w Hi(lęry< drymflano\vieni loienf Ç,°w'nnosci urzędowne peîni^cy. R. <,63 od ça-ftrzeź -V™1' nftanowieni byli Trttimvirl Capitales do t„. fnia Więźniów i «xekucyi dekretów ganiJo^ydi ; **tUm/tn -----k«lł ««a m^inirarltìanic * •/* *'**** *0% Triumviri ad "bus rtficiintiii nueli Pa« r "aPTawy K"ścK)ió\Vi Triumviri. Ct>l*ni« dt-diùf 0 ^ ^zynajkie na mieyfca naznaczont fptcwa-2y porządek i prawa ira pizepifywaU,^» Gs O aft A FI A znie&ó Urzędników od fiebie obranych, moc n«y# wyzlzą im odbiera i w zamieizaniu rztjdy fprR" wllje Co jest Anarchia? . Anarchia ieft bjezrządzfcwo, gdy W PaMtWl® jakimkolwiek urztM niema taje wiele noocy i po" waąi. aby mógł poddanym rozkazywać i doza-chowania praw Oyczyftych zniewalać, a zatyr« każdy fi? Iprawuje według fwego upodobania bez podlegania zwierzchności i względu napo* rządek, Taki nierząd ma za prawo moc i gwałt» Każdy rząd w powfzechności do defpotyczney zmierza władzy, abo do Anarchii. ^ Który kfxtalt rządów jeft naydojkoncilfey t' 0(1 rady fiedmiu Perfkich Satrapów przed wy' niefieniem na tron Perdei Dariafxa I, roku przé» Chryftusem 521 złoźonay do dniadzifieylzego» kweftya ta tak częfto roztrząfana do tych cz%s pod fporem aoftaje Polityków, (a) To pewn» (a) Żaden rządna świecie niejeft tak: dolkonàïjr, wielkim niepodlegaî przywarom. Kfztait fam rządu, Gnioty i wiafności Obywatelow, charakter . umyfl g jącepa są trzy źrzódła, 2 których wypływaj wfzyftklc" ™ (Sleft niedoficanaîy w fobie gdy 1) Praw* nj s(* flotowane cło obyczajów Óbywateldw, do interesów Nai du t do wożenia kraju. 2) Gdy prawadaią Obywatele Dowód do zamiefeania wewnętrznego 11 fprzeczek z aąi dami a to bywa rjiy rząd jeft ze wfzyftkiir1 «oîmerfl i|| a Obywatele źyią zdobyczą oreza: 3) gdz/raz '.m-erzez nadania 1 wolności uwalnia pewny ftan/JhywV lów od podatków publicznych,, i n* ty m utfoln-ieniu^, . celnteyrzą zakłada znakomitość. 4) Gdy cv utwierdzić mieczem nabyte panowanie £5olac® a ;»■> /miefzk^ców, i wytraca obywateiów. 5). Gdy g J kimkolwiek spèfobea. żamykjsią Ga przeciwni > jsaom zdrowey p ality ÌU» pftlitycïna kaicjy rz^d ma.fwoje zalety i przywary; i nigdy niemoèe bydź trwały ani dofkonały , póki ludzid będu rządzili ludźmi. Który kfztait rządów jeft naydawnuyfzy. 9 O'yebvv lica władza jeftnaydawnieyCza, na wzór fctórey przy ssgromBdzenlu fię ludzi do fpołe# cEnego życia Kralewfkie według FJlatona po* ■^'ftało panowanie Naydawnieyfz« pańftwa , o ^ ktÓ _ Rząd ftaja fię nfedofkonały dla ofeby panuiącego, gdy k 1 *!1,rrià IktótyMt ' .1 -dziejów wiedzieć md zna , jafro te; «/HTyryyfldé, Egypfkìe, Sydcrifkie, Sycyi>rìfki«< AteńOcie były jędt);owładńe • WJzyftiqe. R^®' ^à^^f|jroli'tfc'wekó■ jyóźftrey nafbtły". fa%i naypierwfzy ć-eł pia bydź rządu, kazd^ go I _ ' îft^'t'ny wTzyftfcićh ;rzi|«ÌÒW oh owiazekjeĄ ftfl' ''yac fi^O'- ùfc^àzçsf< w i etri e- poddanych twoich » vyuay cîuiçc 2 jedney ftrony śrzodki do ich vtf •jjrfft;i fjrotcoyności, ?drugi«3j fomrtaèatl^^rticlr criotç fprawiedli wość. D.p' ro po.^{Vpe|tiVe każdego rząda powinno hy»* Iłay.g (ó wuviêy foy m prąwetn; Salus jjopuli fuffł fiicj LœQy &$%(}'■* ■ :: -v:> ,j®. €>-Pâ#ixj^^itiu i Partit w le Ç&^si^ali&w-àfUe $ ...... " _ ■-/' pnr®oie % brać r0 'é&is Ży pia Monarchy rz%®" rozmienili-mowrewy^, ;przyjttacf s*:'p*»ô;w&ni* AiigtiĘą Celar z* %^--■ ^"ićie-l "naTddzif; drogi raz znąc\zy:tp',; Wôtvjjniê; rź*^d&w,'abo moc udzielną i zwie*? ^fiość w Vg^çwje jakimkolwiek î'aywyHz*> Y ÇtijeM ■ ■ Faąb. utunte wzięte za zwierzchni ę$Mlw* ntyuf êfé}*. ' . ;i v idi- władza pełnomocna jedney ąbó ivi«£ è rot o m ppw/ïeyzona, którą m ai%çy w edìug t*' ",00.3 d stn i,a KR^e jr«^ą.fć. pajlfì: vv e m i -ftąn o W i t P _• ■i-**».b©z dòtoienìa %Ą potwi»łcfe?ertia in n e V ,w. tlży- fbfe-f © àéy.. W jakfmkól'v^ \ rządzi e p çfeo.fil oc pa nowa ąi e l'efì iednc W Je i ałera|di«^fne, chocjas w fl$aąąte^i»ęh j j^dreëg0 2^aniu, a w jRzeczftchpofpoiityt'1 z ^2»j^iey hâ'wiffefzoécï gtoióy aafadzoo^ ' p © l i t?cz^. îîç Wieloraka jest władza pełnomocnego panò-mnia ? ^ ^ - J rojaka: władca stanowienia praw',, fądzenła * przt/mufzania abo -karaiiia ; z którytB trżech władz w Izy kie w fzezególi.ości inne, jako to. wypowiedzenia wpyiiy, czynienia pòkóju, zawarcia przytnierzów, îlanowienia u rzędni» kow, nakazania podatków, bicia monety 1 naznaczenia oney ceny &c do utrzymaniaporg^d» airt2Sr^tttòdzeniu potrzebnego wypływaią. <łe*t władzy, pelrtamocney początek ? . « fadzK pełnomocna idzie proftood Boga,("b1) l0i3S° wfzyfcy na świecie Monarcłiowie -na . i............. (a) Patrz TłJal Sciene» du Gouvernement Tom: ÎV psg: 121. (a) Niektórzy Pifarze polityczni AngieTfcy, jako to." **on^Sidkiy, i inni wolnych ftanow Obywatalę utrzy» ja^v^a'' » że wîadza p-sjncnnęna panujących początek bri» c od tospóUUva ab# Harodu tym spofobem: że każdy xT d maiący z przyrodzenia prawo i moc według u* t°z° a"/a ^wlrZ0 czynić j poftępowaC, oraz bronić fię TłrzcCIWft na^v.Pui4cym ńa honor, życie, abo rnaiątek, jqa ni°" dobrowolnie toż prawo na iedaę abo wiele ofob. • [},l'^rul,towaqje tego fwego mniemania wymyślili kon» , P0czątkowy między ludem i Panem,- 4'ł»'icy nauk ¥*°w7.. »»f?a?y łWaem- ' x aiieiq, \ss lir ^^re. qk{^4_ " /if n n« ł-srrh, k.f.^ryù'hxt fi#» Kóba ii - «»n ófąd ' poczatkoìvteo miedzy 3 lament 'è 1 ' ' tioliièy ih flrp'j. fprawç' snijattwierazic, IZ ivąroa rręącąr ftient'261110 wUtfz^' ««i ofobę ,^rolą f \ą\. od (Parlą u aaS'nioiiy j z liczby PatroiioW wylhi^ahy. Taf» łik geografia. sam ja Unikami i mocy jego uezeftmkami Jakie"» jcoiwiek panowanie iednego czy wielu dxtedzk Ctwern, wolnym obraniem, czy mieczem nabyte zaw 2e Bofkiego jeft uĄanowienia, zrządzenia \ wynalazku. " > • Ca je.il S tan udzhlny. ? Każde zgromadzenie lud2r włafnemi rządz^" Blakntore, i innych ty i\9fi jako PjJlłw^ fpokoynoiîci, ą zatyni, Narodów 'ufzcz^H' Wiemu i befpieczeńftiy /,ani' od 'a,neS° Bega moc biorą panowania. rnl!,?*e» ur i Z p>r2eZ pryn'a!a pokazuje to zdanie Na* ;\ir v . 'ę,? mianuję JNJN. za Króla PoHkieg* ą Ia Litewlkiege, a profz? Kreda Niebiefki* g . aby cbcîaî ia/ką (woią umacniać tega w fprawowa* niu tak wyfokiego urzędu, którego ' prztd wMi ptzt--« znf!czyJ do Paw wam# nad tym Naród, m &c. Naród Szwedzki, który krołow fobie taki®, wolnie osier» , Sows.fi Vif l3, ArcyBiIkup U piai fit i do nkoro-ŁT2 f/ KcÓ1*.;i.ł.1™nie gżącego, te mowifiowa: w W deteg&ium. Nayrpoenieyfzy, i nayjaiineyfzy tęgo zdania ieft doW<><* Ł£l?/ 7 f if°' S'.f>aw^ X"*'" '3. mowi : «W** iS - n f«bîm,oi"\»' [*WHa fit, m>« efi enimpotem jr" c*r> 9t tfewfwi àdto> U) btąn udzielny uąd którym zwierzchność panująca, jako moW1ą Prawnicy , ąie de pen duje tylko «<* Boga « ori hri'p™ R p^n?y n* Święcie zwierzchności ocl fara ego Boga, Paną panujących. Mieć- moc od paczy, is zwierzchność naywyifz* niepadlega żadne"1® ut m-%s f ;yJk° ^Ciowi, który zawitf 112 ial «! *a t lfr' p"8' 12 V Zwierzchność Ps,nU; mca me left: pełnomocna w PaMwach lennych, da'«ko^ PoiiTYdzrf a j3j Stanu udzielne czu różnią, (te jedne od dru* gtek $ 'y "J * J Be2 wątpienia: różnicę tę między niemi ®zy* prawa, maxymy polityczne , a naybardiyey 3rOżnbść rządów. f'aizajcsi róznica pochodząca z różności Pzq,-voiv 9 e- f ^ańftwa podlegfe rządom jednowładnym na» fię MóharchieyCefarśtwQ, Królęfiwazb® ' ^ 'Z^UAci udzielne. Pańfłwa które fię r^ędzij rzsj' . f in aryliokrwtycznyip abo demokratycznym "bywają He Rzeczupo[polite. ^ Ć<* $ą Monarchie ? U^pańftwa nad któremi panuią Cefarze abo , rolowie, inne wfzyftkie kraje mogą fię nazwać Bieniem powfzechnyin pańftwa, według ró-c|"^ch tytułów, któremi tię zafzczyca zwierz-n°ść ii ad tèmi pannica krajami. pkie.Ą ie różne panujących tytuły, ? 2 _ańiŁWa pod «dzielną X'îjzat zwierzchnością nazywają fię Xiçsiwaja'kie fa: Tofleań-2le' ^odeńOcie, Faïmer.fL'ie, Kurlandzkie, &cc. (ie niektóre kraje zoftaiące pod rz%* KrabP rC-V ^ Margrabiów, Land- V- &c. Takîe kraje nazywają fię: Arcy,- j*ko Arcy Xiçftwo Ra kulki e abo Au-]aheC C ' i#dno na całym świecie ; Hrabstwa^ jjju (.vj?: wfzyftkie Hrabftwa Niemieckie fsme-ckiev C° ^e^ar2owi i Stanom Rzefzy Niemie-(kie §£0(^eS^e. Margrabslwęi jakie fvj: Badeń,-à i^ C' Landgrabsłwa jakie jeft: Haflcie- &cc. ?opig ą •łeS*c*e znacznieyfze paâslwa w Eu* JctóT ^lefn*Zec^ dziewięć jeft Elektoratów-, ?rav^C " Prnovvie nazywaialie Slcfctorami dlą i"2a lni ftuźąceg® do obierania Ce(a« " ^ W Tur- via-*, G»#o»af ì a W Tdrez.eęh.fi$'*dvva Hafpcdarskwa. Wołofikie1 MultanHciô naâ kèoremi panujmy nazywają lïf oda rani i ab.o Wojewodami, fakajttsł różność między Monarchiami ? Niektóre z nich fsj dziedziczne, (a) anie któ' ■ t& wotney g i ejf cy i podie^łe. ■ -Hańftwa elelćęy}}^ fĄ w których Króla obiera 2 gromadzone potpć-l' fr«-o abo ?nacznieyfi Papowie i Szlachta, j^10 (a) Panftwa dziedziczne dzielą fię na zupełnie i niez"' pcîni-; dziedziczne. PąĄjlwa zupeinia dzmdzhzne gn,»tn Patrimoniale)' które fiowo jednak tu nie znaczy'dzi'* •'djt»ftv*o po Oyeu, lecz moc odkażania orffegò komu che^ Ie naznaczenia Nàftçpcy fą te, które dzierisjçy i'»il p"' jï u g-S $? '^, eufkiey, Frtinctfzth I. Cefarz zamienił Lotaryngią «al®, ikanią- Piotr Wielki Car Mofkiewfki prawem od fiej^ vitar.owionvm zachował fobie i Monarchom JYIcfkiewfl11 ! moc naznacz en ja Nąlłępców na tron Rofiyyffcj. Pra\vo£ trzy kładą okoliczności, w- których pań (Iwo ftajè fiç- doftç nah dziedzicznym. 1 ) Gdy takowe pańftwo mieczem f nabyte. 3) Gdy Naród obieraiący, dziedzicznego PaPa( dał mu moc do zrzeczenia fię korony i oney przenie'1^ pia na Hogp innego. 3)G|y Pan od Narodu obrany Waî wsi fobie, mqc zupełną do rozrządzenia pańftwą. u KrSbftwa (\nia zupinie dziedziczni ais w linii r0 ( P>, sobie n*Jiffltt*,yr których praw* _naftf pftw* Syn* ?0 Oycu'.jeft nftancwfona, i niemoźe bydz od Ôyca A# innego, jako tylko na Syna, s bo na naybljifzego z rodu ytt uîefippe abo zoftawione. Takowe naftępftwo gruntuje -jia wblńym pierwOtege Króla obraniu, « którym ro-r % pa'f Po LI Tre Z NA. ^ Polfzczc. Stany dziedziczne fi$ te, w któ-j,y c h Król abo jakakolwiek godnością zafzczycó* 4 ap. raz obrany pańftwo dziedzicznym prawem zofr;uvione fwoim potomkom, którzy iedtn po rugicji naftçpuj^ j od poddanych przyfiegę Wierności odbierają. « :."P a fpr■mimicyzone cm różnią fie od f^ifSkonfedJomm^ ozni^ fję; Fkniìw^fprzytnicr&ónefy te. kt$-*f. Qfy fwoje nu woynie obra;'di\vey abo . a \vf«fney obrony podiętey. jaku czynią Kan* Szivàyéarlki'è; PąńftwaJbonjfedierou/anc fą. °!e nie tylko łączĄlfiy fwoje na woynie, lecz -I* y. ' r?ady mają i pòi ne. Takie pnńftwa S% J tany ^lemieękię j ffoîlenderflcie, Folfka z Li-t\vą. . ; . Cò Je fi Pùtentr/à ? Foten'cy^ ńazy waiąfie wfzyfîkie pâ^ftwa cży ° Moaąrehiczrię , czy Aryftokratyczńę, czy Uèmokratyczne. Znaczy głowa ukoronowana 7 Samych tylko Cefarzów i Króiow: Papież dîa ^yyyzfzey a tey jedynowładney zwierzchno-c'duchowney w całym Chrzęścijańftwie p;er bierze mieyfce, JJzeczypoipolite w po* _________ W^ZeÇ^* brani(ÌOtIìy^a'^c trzymać należy, że obywatel® to 9. pauo'e -M^*ynili pod tym "warunkiem, aby godność i moc |ie ii7y"!a fpadja na naybliźfzego z rodu; takowe na-One fu a-r mieyfce «lip/nry' elfkcyi. &us abttìSti- tl(iJ cąptum succtdenio continuatur, quare quant ,, K, Prtr>lC! e-leffio tributi, tantum defert fucteffio. Groti-Cap: x. numr 10. w tako-przodk r*S^W'e naftęptijący na tron nic tii«bitrze od dzïr 3 }YeS°> ' właściwie mówiąc, pie iéft onègo rtzie-cù(k.^\\> -ły'H^ naftępcą, Tak Te są Krójeft^a : Frań; ftwa ,' 'V"-;Siejfk'e , 'Hifijpańlkie &c, i liociąź' prawo -baftęeś wrt w QKk łeft r6iae r ł 'X24- Geografia. wfzechnośei fą mżfze niż Królowie, fąjsdnaK niektóre: jako Wenecka i Hollenderfka. któryś równość z głowami W Europie ukoronowane' tnij ii przyznana,(a) którym honorem zalzczy ca fię i WielkiMiftrz Maitańffci. Wielorakie są Potencje ha świecie ? Są dwojakie: udzielne a bo źadney niepodî®' gające zwierzchności; i dcpendujące: te on*' tnia dzielą fię na potencye/enne i poïencye hcV downicze daninę płacące fVielez jest potencji JLu.ropey.fk.ich ? Jeft; ich w liczbie 36. to ieft «4. udzielnych' g lennych, 4 hołdownicze. Które Ją udzielne ? I ) Papież 3 Cefar si w a: A) Niemieckie, u' reckie, (b)3)Mofkiewlkie, \o Koron: 1) Polïk* $) Fraricuflca, 3) Hifzpańfka, 4) Portugałflca; 5 ) i\ngielOca abo W Brytanii , 6> Wegiérfka, 7) Szwedzka, 8)iPimfka, 9) Pralka* 10) Sardynii' 9 Rzeczypo/poiityćfzn Wenecka, : Otti, m w w 1 m rrw%«w> r^iwrai.g.n w. 1 >*. w iwwt « tum :■*&* (a) Polîowie Weneccy od czasu dawnego mieyice o**®'* po foflach Królów. Poiìów Hollenderfkicb Henryk Kr^'1 Francufiti pierwfzy z Monarchów 2 taką czcią kazai przyymować, 2 jaką przyymowani bywają Pofìowie Koron-jjuciwik XIJi zakazał czynić dia nich tych honoroW > * Ludwik XiV na aawfze im onaź przywrócił. PoftoW! Wielcy Miftrza i Zakonu Kawalerów Maltańlkich idą F® Pofiaćh Weneckich fjiçll'èndêrlkicli. Poiiowie Elektorów JCiertiieckićh we Francyi imifzą uftępować Poflorn We"el cicini i Hollenderikim , ale w Dworu Cefarlkiego chcą to19 ■ pnieyice przed niemi i czcić wyznaczoną Polìojn K°toïit tfatrz Art-. 3. Kapiiulacyi Niem: z Karolem VI, Kar° VII. Francifzkfem I. Jézefem II. Pofìowie Szwaycstfcy nl® fą porównani z Poiïami gïôw Koronowanych. (b) Tym roifofeniem potencyi Europeyikîch iaden ni®* ftanowi fię porządek prz-odkowa'nia mifdzy po'*ncyanJ®' ìst'óyego do tych «as praw* oąr«dęw iefzu» FoLîTteiIfA 12$ oî* 3) G*nueàflca. 4) SzwayesrAca, 5) Liga-yzonfka, 6)WaIefka.7) Genewflca, g) Łu* e k'a, 9) Swięto-Maryńlka 1 Xźe Parmenide a) Co to fą Potencje lenne? ą ttv. które dziedzicznym na miecz prawem zy mają, fwojs pnńftwa pod ob owiązkiem od-î ^ama przyfiçgj bierności i hołdu tey Potencyi, C r!°>re^'-w>°je pańftwaprzezinweftiturębiorą. ti ot e fą Połencye lenne ib Europie ? òtolicy. Aposiolfkiey., Król Neapolitańflri. l X JJ Niemieckiej/ toieśłĆefarza 1 Ce farsi cuore fa t otencye lenne xb .Europie ? stolicy. ĄpQ - ^ Stan ^ ^'nem'lec^iey to Jeft Cefarza 1 Ce far shunt ^ny Ikonfederowane Niemieckie w fzczegól-CyS Y ''C° to: ^ek*:orow'e Duchowni i Swiec-Hrabiowie Src. Korona Czefka, Sa U * Mantuańflcie, Modeńtkie, A ^Qyflcie.Monferackie, Pie;tìbnckie,NiderIand lpyzcUi &c. m - '0f"0n^ y°lfkiey, Kurlandzkiè i Se. 'gslflcie-. Ut>f 0^0n^ Syculiufkiey-.WMUlrz Maltańlki Ka-^ero\V S. J»na Jerozolimflciego.' g Fł hot do wnieze państwa ? noi^ to Potencye, które oprócz przyfięgi wier-2bo>'' l»«żdego roku daninę w pieniądzach, PotT'1 ' Rk° innych rzeczach, i fą obowiązane woyny flużbę odprawować wojenną. ]9ÇLiyf(i takowe là Europie? ^anm ' 1 4- wfzyftkie Sułtanowi Tureckiemu ? Pocące; i.Han Tataifki, 5 Hofpodar abo Wo- ^zielnemi r ^'^çcia Parmefiikiegomiçdîy Pptencyami len"tfŚci Dr/v°niewaź t8n Pan ciynifif niepodlegającym i'1 Akwisffr3ń4 Hiirodu J aga z o w, 21) Loangań* ûcj' B'*fWOcj, 32) Seruńflci, .44J Bahomań-^ÓD ^' n ^all^V jtydfy'Âdra &ć. 25 J toń Iki, 27 ) Pauftwa Gwiney-4q\ r'^-' ^0tyin brz,giea,.,8)KróITombuckiv trze an^yng«n,l|f». 30) Król Butny wfzyfcy je ^ Jv ^'grycyi, ^.t ) Król Partugalfki panu-^ad tu fz^T.n e en i dzierżawami w Bengweli p ^ambrkiem, 33) NaVod Hóttentotow. g o d e ^5 hol^o VVPI ^ SudtantLTureckic' Tune^^ypófp"ofite Algieriîça» Trypolitańflca, 'ÈVtorTunętaĄ/kfey : Króleftwo r^tTsŁ°^n^ TiW:oUtaAJim RzeCZP°" KrólaS?™^* ^rz>r„sranjcatfłi kgypta. ti..'fn r,,e"{'K/%i>'g° KrólJDangailki. Y Ceraryn Krtt Awfyt ^JÙ,\'r blfiyfykicèy Ktôlowïe ; '**«» wisgtry karobatu; Kr ó' £28 G EOQRA FI A> Króla Portugal/kiego Królowie: Pempy.Mort' tnfianu, Kwiloi, Zofnii, Juby i Rzeczpofpolit* Brawańfka Które są potencje /hnerykańfldz ? W Ameryce niemasz pańftw znacznych po" *2ądem i mocą ziomków tamecznych zoftai^' cycti Cudzoziemcy którzy tątn ofiedii: fą H1' fzpani , Francuzi, Portugatczykowie, Hollert' drzy i Duńczykowie. §. m. 0 różności Narodów wzgîedem ieri obyczajów, Co fą obyczaje ? Obyczaje w powfzechności fą pewne prakt/' lei w których różne cwiczą fię narody. Co fą obyczaje wfzczególności? Obyczaje powagą zwierzchności prawney ftanowione abo ulhwy fposob prowadzenia^ Cia (połecznego nakazujące nazywają fię pr*. "Wami; Praktyki zaś od woli narodow zawifte w zwyczay wprowadzone nazywają fię obyc2^ jami; Rsligia każdego kraju jeft częścią °^y CZaJOVV' ' . * U > Ł 'j' Czy narody, róiniąjię jedne od d/ugi^ar^ nosvia praw i obyczajowi Tak jeft: przez prawa i obyczaje narody lerowne rózitiąfję od narodo w grubych, dzik'c^ błąkających fie, rozprofzonych i lndajedzc°y' Które narody nazyuafz pcLcrowneint a poLitycZnemi ? y. Wfzyftkie te ; które źyią pod rządek tycznym, które ra»ją obyczaje praw**"* ^ ^ ifow POLi TY CZKA, z&9 k«nfzVac^rfÓtŻyCi® Pr2yft°y"y ! w naukach •«i wfzyfcy nien^TL°F nC ęk'emJ nar»<*«-chociaż jedni H ^E^opeyfcy obywatele, c*»ości, i ohjndn,g,cxb. bard2,e>r ceiu,'3 yC2ayn°śc? W/zvftt?r°^ nazywafz grubemi ? l,ftanowion nar^yĄ guberni, które iyh beZ chocjaż °n?S°. kfzta^U rządów politycznych ^ niektórvJk obyczayn°ści i niedóflrona. hiość T i. pożytecznych kunfztow w.ado-*ey m„î/rlemi "arodami wftfonie północ-T««taryi miefztaiący. Tataro-''rfttt-u r>y"y Monarc|i" Mofidewflciey i Ce-N>wi. •?£ienin hofdujiicy, Usbekowie. Ta- Ìal>»6rcv"r'eer r"'i'V rïbetu- N»hayfcy, w Arabii Bengebro-* , "euumovvie. tizil* nart>ty riazytuafz dzikiemi ? •farzv'w™ narodaml "™yw»k % ci ludzie F ?c'zoft Srubey n«uki kunfztow niewiadomo' S..hł? ' obyczSów żadnym prawem okié-łT,ają. Do takich narodów liczby na« b^toWiUeWp'eAr',pońtcz>'l'0»"> • » **yi s». ttentr ». " Y ce Jagwfnwłe, Bororowie À ^ce Jf °aTle mief'kWcy w Kafreryi. W Ame-ï0,rîe i *V "arody zwłaf^cza do tychczas zadney Europeyfkiey potencyi mepod« C," , ŁudL « t ? ? !" «Iiad(„1? ây?c^, "i e'.l«yfca na h ltałych me mak - iec/. z jednego ^ chatftcrhUS' tak wrl ^u*iu Tatarów Azy a ty- * Powadzą yCh^ak° hołduia.cych iy- IZO Geo g rafia Których ludzi naxywafz rozprofëonpnî ? Narady roxprofzone fą, którè niemaiąc kra/li Żadnego w fzczegófności lobie właściwego» Iiiiędzy inriemi miefzk *ją narodami, jacy fą 2y« dzi. Cyganie i niektórzy ludzie AzyatyCcy 2® naufcą ZcroaSlra idący Cc yâ ludzie, ( /lut} opophtigi ) ? Sąluuzie karmiący fiçmiçfeni ludzkim, m»jf do tychczas znaydbwać (ię w ftronie połudn'0? wey Afryki i poniektórych tóięyfcach Aineryk1' §. IV. 0 Wiarach i Sektach, Wiele znajduje jzę Wiar na Świecie ? Sam#' jedna tylko prawdziwa jeft wiara licka powfzechna JRzj/mfka, inne jakiekołW6 tviary, fą wynalezione od ludzi Sekty abo f2y we Religie. , wielu rodzajach Zamykają fie tofzysi^' tviary świata. , We czterech, które fa; tÇ wiàra Chrzcścia*' JTcd uboChrzełciańśtwó, â) wiara £uc)owfkûi 3' Turecka. Ą.) Hagnńfka która zamyla wfZyftk1** fekcy r.ik bafwo hwalfkie jako fanatyczne, /Va części powjzechnych dzielififa u>iAf Chrzci ciańfka ? N* trzy: na wiarę katolicka Rzymjką, na 0? Jzcżepień&wo abo fekty.Sy zmatyckie, i na k^cC siwo ->bo fekty f>ioteftanlkie. > W których paAftwach panuje wiara fC^° c^a l' » > wł'nkichświata czfściaclk odfzczepieńfkie Ï ^°fkieu/(łch żnac2nieyfzycjb 8 i) Grecka, «) 'inńfka ^' ^ S™ifka' 4) Jakobitow GW-') 4bììS^rma^^EWBlka' abo Kopfka, jcicr ^ ' 8) nestoryóńfka. Znòcej^kte tiàcerjkiéabo Prqteiïzûfkiè ? P lVoiV^lìrC/tiZe Luterjka, z) Kalwińfkd, 5) Ktuafc C<0i®'' 4) S°cynizńfkct abo Aryań^ -fi? różnią Odfzczepieńcy od PraUslań? ^ ^ c'ł którzy oddzieliwifzy fif teg0^ KXz"oic, Kościofa Rzymflciegoniébyli od 5'az ni J?floł* P0^ ni jako Heretycy, ęho-fieV"0r2^ znicl1 ^P^dli w wielkie błędy i 4d jednoâ2-1^ OC^ ^erety^ów, którzy odpadlfzy ni. 4 Cl kościoła za błędy fwoje byliwyklę- 0d^^° *ozc*(}§aJię religia Grecka ? ^da na wleLefvVVa ^reckieS° początek przy^ !f°d2i£je zaMaWnego Patryarcny Car zymlkim przyprowadził Ormianów, i uftanowiłko'fig^|j cyą Katolicką Braci ziednoszom/cfc przyłączouąpotymd'' kona 00. Dominikanów, oprócz niektórych KIafztoro^'(:;j Wîofzech, a mianowicie w(33nui. Konftanty V P*try^ ńaZborze Florentlkim roku 1439 z całym narodem fkim przęz wyfia.nych tam czterech Poftów przyiąt Kościoła Rzym/lwiego. Bez małą wlzyfcynąftępcy Jf&j } tijna V w tym samym da Stolicy Apoftoidtiey zo.ftawali F^j-; Wiązaniu do kęńcą, wjgku przefatągo, Q,ftati|i Qrip^jjçj Katolicki Çafryarcha by! Nahabiei prześladowany i,z S. ^atryarchowlkiey ztrącony od Stefana Arcybilkupa I11'• ^ Źkiego kacerikim jadem zarażonego, po którego śmief^jni traconą odzyfkaî godność i do śmierci ią fprawowal, p°'% pa ftolicę Pątryarch.owfitąnaftąpiIna,początku, vvielę.u;t^_(J, oieyfzegój Atexandsr Ąrcy-Bi.lkup Julfeńlki wi.elk' y\f lików nieprzyjaciel i prześladowcą. który, pr.zyiętą J!3■ J, ite FI oj* en tik i in ._ z Kościołem, Rzym/kim. jedność-izewfzyftkim od" niego odpad!. Człowiek ten, nie?1, złośli wy jako obłudny pjfałlift do Klumenfu XI nazyW^-H ^ Namieibiiklem Chry (lufowym Bifkupem powfzecb.nV^ull ipiefzcźerość jsrgo j obłuda w Rzymie poznana gniew jt* ì wzgardę odnjofla. Ifoi/agts d'un M/fJimaire Paris „d 537 Tayernier liczy, 47 Arcy-Bifkupow, a 150BjfknPP^jJil11 zwierżthnością. Patryarcby Ormiańikiego EdchimUi JĄieąoi ojftaiąoych, Iza ^ olii yc îna *35 ttoWaniu. Nieprzyymują czyfca, za dufzeje-na zmarłych modlą fię i mfzą odprawuja f r2ymają źe ani dufze fprawiędfiwych doNieba, 3ni niefpraw-iedliwyeh do piekła niedoftaj^ fję f^dnym. zwierzchności Stolicy -^ywfldey nieuznają, chociaż PapitźaPufte-pZein P0V!|fzechnym i Natnieśnikiem Chryftusa Hna bydź mienią. Z pomiędzy Sakramentów bierzmowanie i oïtatnie pomazanie. •° vQm,1iUnii przypufzcznj^. dzieci przed wzię»-p. m rpzomn. Ormianie w jedności Kościoła ^ymflciego zoftający mają dwóch Arcy Bi/ku* w» jednego we Lwowie &) w Polfzc^ę, wia-g—__' ^ . àzq tWj,g^,3cj2 Niefjecki w Herbarzu fwoim tom 1. pag. 94. HU!î u2!.' że około r. 12,00 Ormianie od Xiąiąt Rufkich n» tyaćl7. y ? sPr°Wadzeni. ^'e ie^no Ormianowna Rnś fpro« t>yjj Q j1®2 hiftoryi dowodzi lię Pierwfzy raz przyzwani dla j . 'e*4ora Źuby Xiążęcia Rufliiego około roku 106a j«ko r!!,a°dPoru BoUftąwowi Śmiałemu Ruś puftofzącemu. j z -Pr2yWiley od tegoż Teodora im dany dotąd zupełnia Orr^l^5l?cią nienarurzoną' w ArchivumLwow/kim narodu niłowLsr6&0 świadczy dochowany. Lew abo l>«'on Da-©fiadlv\ -H2? Rufkię zalożywfzy Lwów około roku 1280 «aloion 0 ró^'yck Ri)fi uneyfcach: Ormiatww do nowo-poczytH^° 0(^ naufta sprowadził i. pbywatelów 2a /^?le ^r,n«n na Ruś, do Polflti i Litwy przyiście byte» ^\Uz\d'fawa cïï^gieila Któla Polfkiego i Witolda W. tvedłnja ^'tewlkiego około r. 1390. gdy Âawny Timur-Bék metviĄipas Tanierłanes wielką tzęść Azyi podbiwfzy Ar-krajów B erfy\nawojował. O tyn) powtórnym do Polłkich W Xiç(l2y ł^śc'u Ormian dokładną znaydzielz wiadomość 122 rufińjkim in Scholus ad Prodi", belli Perficipag: likam7,'poLnl^uś około r. 1062- fprowadzeni byli Kato» ?oftawał z "a te" CZfiS nar5CÎ Oimiańfki w jedności odpadli Rzymfkirn» od którey jednak napo» łaknie Ortoian PylfliichïKogcioîem Rzym* ûsim *3^ geografìa dząfwoię duchowną na całą Ruś, Podole, W"' Jolką ciemię i Onmianów w Mofkiewikim Pafl' ftwie ofiadłych rozci^gaj^cégo, drugiego t* |S#ieście Abreaer w Perfyj. Co za treść i rozległość wiary. Koptoui ? Wiara Koptow odMiaft* Kopte (a) podług niektórych nazwana, w fatriym tylko znayduj' fię Egypcie. w iftutnych artykułach zgadz* %z Jakobitami mawłafnego Patryarchę nuftęP' cç ftawnego Dyojkoi^ą, który pifze fie Patryk chą Ajexandryyfkim i \wiefzka w Kairze. Gdzięjtę znay.dujc lùiara ab o raczej fekta N6' Storyańfka ? Sekta Nestoryańfka od Nesłori/ufzaPatryarchj Carogrodzkiego w vifieku V. imię wzi^w^y 2-ozkrzewiła fię wkraj|ach wfchodnich, w Syry'» ziemi ChaUlayfkiey, T artaryi, Paleftynie. a"' kolo rokù 650 wniofta naukę Chrześciańflcą > Według mniemania niektórych, do Chin • ikim ziednoczte^ie przyprowadził do fkutkii Mikstaty vofewìcz pierwIzjNŁ, Ormian Polfkich Arcy Bifkup Lw^^1' za ftaraniem i pracą Xiçdza Pidou Paryflciego który od Kongregacyi d» propaganda fidi do Folfki ^vf-] ny. w Kamieńcu Podolfkim r. 1666 * rzeczonym A'cy ,'" Skupem tak zbawienne wydoskonalił dzieîo i Kfięgi 0rm,a0' ftie z kacerfkicb oczyścił bïçdôw, de.Mor: t4't: '759' (a) 0 tym mieście wzmiankę czynią ŚtrabońiPłutfrt \ înni twierdzą że Chrześcianie Egypfcy od Grek°w K°Pfal «ni byli nazwani ; mają oni wîal'ny swóy język nazw*1"1^ Kopfki ale go nieużywają tylko w Liturgii i pacif^*.ce-kościelnydi. Gi odfzczepie/jcy nie raz; przyięli SR? e*no£ć z kościoiem Rzymlkim i zaraz powracali do ,vV jjo odfzczepieńftwa, , (b) Na dowód łey prawdy przywodzą niekt<5rzy.'na * atieną w Chinach, w Prowincyi Chenfi tablicę k»a},ea-' na ktdrey wyryte byîy ch»rakłerem?Syryyfltim im'0,\a 7° Mifljfonarzdw 2 ziemi Judfkiey przybyłych dJa oj?oWie(ia" dotychczas «. m dr,'ey armenii6 7an,e zntiy^k w Zacho- ftrony rzek 'r -,,wPerfyi"wIndyiztey ^rzeâcianina^v?^"' g?zle ich w^ciwie «Hvuch Patrv. u^' Toma/za n«zy^- Maja fztorze Elki"'' P,erwfzy oiiefzka w kia- ^tryarchl c'1? ",ie\cie5^ pifte Bf e'3ea wi. 1 6lfacyyflvi" abo Bagdackim iroz. ìlldyi- Dn>\? o°'r "a Pyarbe{f' CZ?ŚĆ Peffyii s>bo (jaw s' w Perfyi w Pfovyincyi óderbiianię-nd. N a y- wałey Med.yi zwaney Aatropate. ofoby i M r^n'e dwis w Chryftufte Uznawaia ^ arTe Turfu■nied»iłM.tki Bo" ty fWv *y ° ^hryftu.fowey; W innych wia- ^Li lr rTdza^ fl? 2 grek5""i' SekttL fZnafékt* ^Wjjńfka? à bilJyn/ka (aj pan a je w Ąbjffyn/i, nie. ^ ___________________różni ^c'ańfkjaeygeI[L ' krótkie zebranie artykułów wiary Chrza. IZetelni4* teì° P pokazywało datę r. 782 Dowodzą Hn7duiVw ^ureC2y' nrçkoS,Tn,û^ Arzb&ich, które fil T r?kopii ;lb,.,0.te(?e RzymfKjey XX. Jezuitów. Inni je? i V o tnbhcy kamieńney odrzucają. s|5a8,' P'"erwfż!|dSci,aî ^^"NeapoJitaâ/kî Jezuita rok« r nieP^Ł frl°™ ™J°Chin do^ifię. żadncga // w T ^ zafzczepionego. Xiąd, f (a3 Wiar ^ m; *• °Pioną bvPhrlelciaji^a w tyw. obfzernym kraju za« S yru> ktéreL r/rt ft330 od Frumenctfujzci rodem J*Ok®? "a B'1?"/fłu'° Abiflyń/kfe poświęcił S. liti 1eg0 Pałrr 55!° K/.01SCIa, Abiflyńfki, odpadł od pra. ^ lerzchno^ pjyarchy AΫXa»dryilkieg0> apoddał fię pod tai 2® Jezuici fDp ryarc^y Kopfow. Około r. 1557. Miflyo-d^ fzczęśiiw;/^adzeni «d Pi rtugalczykow doAbiffynii $ci J"111 wf2yftkirK °Wa . dwóch Cefarzów jednego po e,n Rzyfnfkitl1 n,enia' 1 anow do fpołecznoici ~ Tr-W,!Cbnot^ Çsnewlkiey, \v ziiac&ney ęzf&ci Qryzono^' temu SiLsw/jos uprzykrzyły fi$, dawne cbritądjii ^at to\y są przywrócone, a Miffyonarza od nàflçpcy Ìe^0pU' Jilida dò indyi o.lelìani, ci zaś którzy owczarni f/[0' ścić. niechcieli, inęczsńiką odnieśli koronę. \Vcf Y nareiiii oprócz Patryarchy-, który nazywa fiÇ . Je>': di: ego niema fz B?£kupa. Patrz X. Marsy Hi fi0'- ."tttà' t.xl. pag: 18&, AbiiTyni wfzyfcy co rok w dzień trzeć Iow cbrf.eft obrządkiem kościoita Greckiego który dzieciom jnęfiiiey płci dai^ w 40 dni po ,c'1 riu, a Êàtfey- pîci w dii i 30; po pierwfzym chrf eie *wanjts dfłjefif kommunia. W ròvvpym u nich ieft ^ia%akontf» Nisciziela jako i Sobota na pamiątkę ftareg0. w7y Pzwonow kamiennych abo drewnianych uiyW^ -pa* wania Jadzi na naboieńftwo, taóc« przy m"^yc® u vaÇvïiûlhva w kośeioiach im są iv waleń? 21 ff> * ^ 0 i' i j'y c-2'ną Ito Z* Europa°ia|aCh Ąun^ch ' HoJJenderfkięh ïozfzerzvìo V *°^x-r Z famo Kalwińitwo *yna ÌIÈetWW??r2%h ' * lfn,«ch FaIa" jeft dopuf.p *•'' w zu]™1 s,edm,rogtodzkięy i iVi t ne W Polfzcze. i 2 " " a^LuińJlęa ęzyjesi wfzgdzie jedno itay.* cpw i p . "v" p°dlegaj^ca zwięrzchnośęi fekta W'' I^e'£ta Bifkupia je fi taż famą ®-c' kośo V|V!n * 2 co d° obrządków karno* podob'^y bardzo kościołowi Rzymfki emu "mt* fwych bi^pow, kanonikom ^wne» Ue^now 1 nakfzfcałtLiturgii Część (kich n? Prawa Jfoscielnego i dekretów Papìe-r0Z z!2 zegorza IX. zebranych, nabo-mentn a Pubi«ęzne i fpofob udzielenia Sakra-fleim 0?fn'e^5i! te.nze lam coi wKośaieleRzym. ^0c^ówany tyÌe^ zatrzymany î -do tychczaą 5ekt Wiara Socynianow ? iîie F _a ^aus^a ùoçyana narodzonego, w Sirena *W 539rn'eprZyZnawa Ećftwa Chryftusowi fochyb"0'1 SrzetLh P,erWorodny i potrzebę nie-J*02um i \c^rzt" ■» Prawidło, wiary ftanowi n *1 luazlr* tta t» , r> auślc ^°2uiti h j . nn ' PraW«dio wiary ftanowi S' 2 2!,l'zczepjona w Polfzcze od P°to'ieliw0je °dpravvi,ie ««bozenfuo.""' ccrśiiua tu mi początek, treść, rozległość ka> Wedf ^°Wochrzęzeńcow? ^ego \vvn»?°W^ZeC^neS0 mn'eniania,kacerftwa _ * 41a2cami byli To/nfl/2 Munfer ( a) i" tęjl joft iw ' " "" J ^oWôkrzceacQvr Patrjcs»rcha, który Chla; f4q, Gkog*afia Mikołaj Storck oba T,utra uczniowie , ïiau&i NowrokrzezencoYY chrzeft dzieciom niépo»4 winien bydź dawany przed wiekiem rozfądliyn?» # gdy przed tym wiekiem jeft dany . pò winiet bydź powtórzony, ponieważ dzieci, aby njo" gły ważnie i pożytecznie tę prsyinć tajemnicę? maią mieć dofkonałe rozeznanie dia poznf>^ia obowiązków fwcy wiary. Manìstowie ie^® N owokrzczeńcow o/radła po różnych mieyi<~'8C W H.illandyi , Niemczech i Polfzcze. Zkąd bierze początek i na czyin zaWiJłafekM Kwakìeròw ? Kwakierawit nazwani, drżący, ze pod cZaS Iłow-aBożego z domniemanego fwego objaW»e nia dréa, Kacerftwo to początek bierze od rzego Foxa Anglika proftego Szewczyka. Kwa' kierowie nietnają żadnych świąt, chrztu i ^oin/ munii, tiayprzedąieyfze naboźeńftwa fwego cvvł czenia zakładają na głębokich, myślach, yozW^ źaniach i żuchwy centach, ięczeniach, wzdycb^ niąch. któje oni mniemają bydź, Ikutkiem duc ■ Wew nętrznego ickożywiającego i w nieb111 ^ ■wiącego ; języków umiejętność, gładkość rIi?, v/.y i wfzyftkie nauki lekce walą. Tytuły cSeJ czyniące odrzucaią , równie do Króla j*k° . naypodleyfzych lądzi mówiąc, fîowa ty- .Uf, Wają . podatki płacą niebadając fię na j^1 lîiec one fą nakazane 5 fuknie pofpolicie n°iZ* A czar- pow Niemieckich zapali wfzy do buntu mpene z nieb ç ' woylko i puftofzyî Niemcy." Woyna Chîopfka zaczf r. 1524» afkoóczyła fię w roku toaftępującym przeZ ^ ienie i rozprolzenie uzbrojonego Chîopftwa. J-'urJìenberg fìawne to odnioiì z\yycifftwo, Chłop0* legło *■ '» w ut 4*" vuujvijl À. yy jr *» *» y V r- ł fl5 na,; placu 50,000 według innych 100,000-Munger ,z poradnikiem fwym Pfeyftrtm yoima11/ucłs.cl głowy był /karany, Polityczna 141 z prefta zrobione, bez fałdów na bokach, j, p2 guzików na kiefzeriach i rękawach, ksipe-" ^w używają fzerokich z brzegami opufzczo-j Kacerftwo tofantaftyczne w Anglii i Hoi-^ndyi; naybardziey rozkrzewiło fię w Araery-^°wincyi Angielfkiey Penfylwanii. lit ?Tiar& Zydowjka ex y dzieli fie na fekty ? Jzieh (ię na 3 fekty; pierw/za źydowpofpo-/(,h »bo TaJinudyfto druga Karaimów'; *etIû Sa m a ryta nów.. obfzzmie rozciągają fig te trzy Sekty, ? ty Ve .a zydowpofpolitych jeft naylicznieylza, Wj^Uł jednak ich jeft w Europie, daleko w Afryce, u naywięcey w Azyi , nic fj,k w Ameryce, Karaimowie w niektórych t^Wko mieyfcach z-naydują w Polfzcze, w Lt-ftich V' Carogrodzie, w Kairze, i w wielu Mia-^^hc^nich. Tym oni od innych żydów jo p że tylko fłów textu pifanych trzyma- °dr^' 8'wizyilkie wykłady i podania Rabinów JftvvJUcaÌ^. Samaritani których fekta z króle-Zaczął ,'^rae^lt^, r°ku Przed Chryftufem 9^5 tey- znayduje fięjefzeze w ziemi Swtę« Suciia bieście Napluzie przedtym zwanym ftarh t Damafzk.u, Kairze, i w innych Mia. jafc 'reckichi fl2uxni?es^', °bfrerna wiara Mahometańjka aha mdhn0Cii'lfka ^awilła* '?et/Xi\fka religia, f- tórey treść na tym jetf teèr0C}Ìede:i tytko jesl Bóg i ze Mahomet .kici-, Prorok. rozciąga fię we wfzvft. te iE^opi1 ,reS° "vi,t:i «Çsciach Azyi.Afry. ''Sia memll r^, ^ Mahotnetańllca panuje r«- ì'yckiey, w Pe.V ."" "' .i • ' 1 ?"!!*! T' fłfołiv r-o ! vi"# Jndoftanie, w Indyi z tey y , na fcryfpnch Maldyw&ich, w zna- ząi çreqgtt a îfïà znaczni'eyfzy fc h częściach wyfpow Sądzkich, R* Moîuckich i w itronach zachodnich Tartaryi Wiiłney, w Afryce panuj© w fîgypcie, Barbary» całey, w Biledulgerydzie, w Sarze, w Nubii, W" jedńey części Nigry i , w wielu raieyfcach W ZangWebarze i znaydujé fie w Abiflynit; W Ew Yopie, w Turcyi i Tartaryi. Czym jvè miçdty fobą ròinìq. fckty Macho' metań/hie Alegò i Orriàra? łło śmierci Machometà, gdy Alkoran zdałfi? ìbydz do zrozumienia pofpolitemu ludowi bardzo ciemny Omar lII i ALi V naftępcy Mahometa, profzeni o objaśnienie trudności, one p°' dług fwego zdania tłumaczyli; tłumaczenie tcS od przyiaciót rch przyięte dało dwUm fektoift początek, z których pierwfza idąca za tłumaczeń iem Alego nazwana jeft Chia; drtfg** o£" przyjaciół Ornata pr'zyiçta wzięła imię Sunni * pierwfza rozkrzewiła iię w Perfyi, felcta Sunny śiow jeft wiarsj Tiltkow» TataròWj Mogołow ? innych Mahometanovr. , . Pogańfka wiara czy ma Jwoje fekty ? Sekty W pogańftwie fą niezliczone,znaczni^/" Jze jednak fą: Perlica nazwana Far fis, Indyy^a' Chinfîca, Tatarflca nazwana Lamas, japońfk» Religia pogcińjka Perjka nazwana parfts WJf trwa do tych c as ? Religia Parfis abo Pćrjts Ça) pariuj^câ przed" 1 ^ tyrfr^ (a) Perfowie abo Gcbrovjie fą refztą mocnego oar*!-* flawnytb Persów, których Arabowie w VII wieku Pc -Wizy gwałtem i okrucieńftwera clfcieli nakłonić do z*rT> 'j* iiy prawa Zoroajira na Alkoran Mahometa ; Ie n^c. krwawe opowiedania Alkoratiu do wyrzeczSni» fi? °£Ł ftey wiary przypisnęlo , drudzy ucieczką umkną#'zy V.*r jprsaśladowania po Indyach i bnych mieyfcach rozeiZ s jjdzi® ym ^°lïtïè2wà Cl'eIa ś Jiflfy!. ,Uzn®Wająca Boga jaka m ^ i worzv- v|eią.sw:„f ■ . ; otworzy ftiaCi fr,,T ' i »leiî wyobrażeniem Boficim czv * E«tô »bÔTheWP° których meyk^t. ^awney Party i, w Kormanie i nad brze- ^yflzetvi od wf7vV'-e\ ' "M" zyiąc.wzgardzeni Î o-^chowują za!io'n J ' weiJïug Twych zwyczajów śdślfl . p wygliań Tyflrai nauk? dawnych Magów. J^orze' iVi3 ' ''Doftwie i proftocie. w ikromności i i .,r« Pcwoi™;* y fk,cn cudzoziemców bez względu 1]a ?' ^braków mîJ na,'°1d z w"ielk* '"dzkościĄ przyymu, r ^ anavbarH • 'JZy S°bą I1!ec:prP!îi' rzemieflem,ręczna î'ftiai:- ,1 3Uiziey pracowitym bawia fie rolnictwa htA. 0^ cudzoziemców bez względu na i. ><»!,_.i.. — 1 «laroa ~ i.i» ï Jfdy idi u!T*îanie fz!ac^et''e i -Bogu wdzięczne rozezuJ t°l* ŻyŻ^vm ,okryte^ożem mafama 5 ,ef^aj,, N,>dv% a-'3 lych ,,,arodów- " których ?°J% ibraź#. bodzie iiç ze wf^yftkiemi dobrze, a nikogo zego y l' lv*aH w ohydzie imie Alexandre W. pier* S wewn«r^lei;#®î00archii Fc,ndey' Mwnie nienawi-Sl»'h<2T. M.hom.ta.iAw Ziaw„eg„ fpo- do Błi Ve" MonardHJa ! wiara w naliępie dalizych M8browi'» wlzey powróci okazałości. r2^ą%^,?5,ukanii'. handleln i woyJkową pofpoîfcié «and'ujacj Jednak ,tn'^y niemi bankierze i .leaczą fi. ^winem palmowym. Rzemiofl takich •nr • ^ "S i^r : ' r—»"«rjrin. Kzemio» takich i^a WvÌa° t0,: sA°^;aiu'a' ^tnictwa&c, którebe* \ %,>tîca niż jvt.u 116 y niemcgą,- opaleni są bardziey od ï°sow n-,„ ,' lû_nietaRie dla utìawiczney okoïoroli praev. ^ w^kie.2 ^ "]e ^ygą i brodę zapnfzczają, fuknieicfł JtneS0. Ciaturyt 6rubey* koloru pofpolicie ciemnobru-/rywa im giJ wełniana fzproka nakfztak kapelnfzi /ey jóźni ich qhÇt 3 p3S Weîniany aboz fierści wieJbłą* nie nfteh fudyanow. Bia^a pleć fkromnością o* °brani fwyct, je «içfzczyznom. Starzy ludzie wolne* J'erdzeni maja /10hlkow gl«sfftr.ï, a od Wezyrów po-/r> żor.ę 2a£b^erzchność nad ich ofadami. Jedn® Vtlez 5 br po zam»^' 2<;tÓ1^ ro2W°d zakazany j chybaby ♦ïae malia/; ftwJ u Pokaza'a % by di niepłodną. Po-' «*05wyzupm jeftpruwemgabronionf# ni» *44 Geografìa. brzegami odnogi Perlkiey, znayduje ûç także f( cznie nad rzeką Indus, w Guzaracie i w Indyl1 Pofpolite ludzi uczonych mniemanie fcey fektjl pogańfkiey wynalazca czyni Zoroasłra abo po1 _ dtu g^, Nie źeniąfię tylko z niewiaftami fwego narodu. Są wf perfvvadowani, że małieńftwo w raju dolkonalfze odbi3r* nadgrodę; dla tego mtodzianow w bezżeńftwie z tego św"ł ta zefztycli p-o ich pogrzebie żenią. Arabowie iTataf zJj li ter,aznieyfi Gebrowie są bałwochwalcami i , tZ,C a< •gień jako cel ich ufzanowania. Turcy, Perfo^'e ^ . -cf nie zadają im bałwochwalftwo, lecz Europeyfcy P0^02."*^ ts,wierdU%» «« eoi cześć niejaką wyrządzają °snl0wi Ąf „ ' ^ olit yćzńa ' l®denrzeczy dohrt k "eczy fta^w,łp°c^tk«, gì rzeczy 2? , r^ch nazwany Oromazes- dru-Po*sàlko»î & ■ nazwany Alhry.man , z których 2i*Łcześć odrf ^ dobrych abo Oromazes, fca-Czynif DraHr ?avvać Bo/bi wpoftaci ognia, który tanie Sekt ,w^ni °braztem Bóftwa. Mahotne* Waią GebramTu Z°yoaiìra: ^ifieyfzych Maźy-1 abo Gawrami, którzy źwyczajenl pamiątkę -i* . , ttliem i...*' że 'ch ^ieni Wydoh t Prâwo^awca cudownie zpośrżodku pło» lzi nią 0ônj y . t'?- Rzecz péwna że nfzano\vanies któré Poczym 1^^'' daleko bardzo zachodzi. Za grzech wiel* 0 zalań,•„ ^ 2?afić świecę, abo lampę abo używać wody nalania r »wi«ę, aoo iampę aoo uzywac wody li3ent pr2vrio'Z^,U ' kt6ry z'em'4 przytłumiają, ńa ten eie» pr*y2»a>* &c- rżenie. utjs a'^ Bogu światła i Wfzyftkich rzeczy ftwo* -^ikó\y zyjiianre i rządzenie. Dają mu fiedmiu pomoć* fi ed m świata zupełnie woli jego podległych^ .Pra\vó\van'jili p,;żydają 24 duchów niźfzego porządku àô Cnyc*h do B różnyth urzędów, których wzywają jako mo. 2«pełnje dl)f°?a przyeżyńcow; Wierzą jefzcze źe iftrtoścl '' 4 hiir, oźywiają światła Niebiefkie irżkdzą łudź-U|2e ___i r ■ . ...Ve*:- x.....i - . " ' -1 '217 . J * 'wuiftinn. ■ IUUA< '^yvvemi, duc'iy rz5td fprawuią nad rzeczami " edług ich zdania drzewo każdej równie OsrwaHi. ma fwego ducha ftróźa. hvahó\v ^weg° ducha ftróża. Żadnych niemajfj . ^yczayn °brazÓWi obrządki pełnią niektóre prawefti Ie^iîkfty ; j^konu swego opifane tak męfżczyzńi jako ^ nakr2tajtJ^« tó coś nakfztałc cibrztu przy narodzeniu^ P"vhycjji 'P°wiedzi przy śmiercią pofzczą ściśleCz^SóW P'ęć razy na dzień obtéciwfzy fię ktf ïfaniem cz^ ,Czjery dni wmiefiąeu i « widkim ùfzâfio» ^"ociai «ażdy piątek i 3° dzień każdego kfięiyća, e urkow i Arah^° P°^ariiîU Prawò_ im nieżabroniło, dia /* Irtdyârio^ h°y jednak^ftfzyiiiująfię od świniny^ a 4Cianami iiigdv • krowiego ni^uiy^ają fhięfa.ź Chrz»« yiztefz w ti^nieiedzą. Obfżerne teu fektu òpjfantt I» M«lłł«. Tm IV. i n trW« ^•ri. °m' ivirozi W 6,r*i &f6 iVHijloi W Chardin; torri: IX VS Geografia dawnych Peïfow ogień chowają uftawiezay« • t zachowują ściśle obrządki^ i zwyczaje przepij nef według ich mniemania podane un od 6°' 100$akt jest początek religii Pogcińjkiei/ Ind0' flcieu bardzo na u/fchodzie rozległe# i tiiz na g $fekt podzielonej, z których ka&dam fwych włsfycłi kapłanów, bożnice, obrząM1 Bogoyu ? „ i a JMiędzy wfzyftkierm naygruntownieylze rozumienie, źe Filozof ïndyyfki nazwany od _ dyanów Bud hé abo Budhan, od Chińczyków^ a podczas Checkia abo C haka, on Japon czy . Amida, od Tatarów Zk/a£ Lama &cc. narodzony około roku przedChryftufem lolòwynaiaz i ftmowtt religią pogardą Indyyfką. °P0V^k dał on cześć bałwochwaUką i przechodzenie du W ciała infze, umieraiąc w roku wieku 79 f)odufalfzym Twym uczniom zwierzył fif . prawdziwe o wierze jego zdania było, iZ _ jnego wfzyftkich rzeczy {tworzonych paC^ ^ niebyło nad próżno i nic, vacuu.ni & nih> wfzyftkie rzeczy ftworzone z tych dwóc 1 J fely p?cz',tk.4w ■ rM nic■ Takowa nauka Filozofa Ìndyy-jKlego^ ir buła. przyczyną jalćich fekt Indt/yfkicii ■ * Dwie powftały iekty: jedtja za*rzy*#afa D ■ ! wochwalftwo, da tey f«kcy należą Brac"p»« . Bonzowie, Lamowie, Talapim i łud pol pol druga fekta złożona z dnfkonalfżych ucZnio przvwiazafafìe dopoczątkówpróżnego in*0 gêA Sb O vacui® nihili. Uczniów tych nhZ"*" ami.| Ii tarzam i wewnętrzney.-nauifi àbo ódnaift fakajciï tresò obojey naukif Miry# Sektarze obojey nauki uznają iftot?. ^eC^\ fzą, która bçd^c pacaątkieo* wfzyft 1 fam • p°łitvczna h7 po^eltek pt?iftvvc^a biette fam®y bîerzè he jftofv âri j S 0 ft^orzyła trzy ìn* *°£ów któ^ - af*abq trżech ^ó'eyfzych ^«ata Pie® 17 P'VW* M ftworzenia ture - Z^na2wana Brama ftworzył na* t») ftwor? SVi?ł^lt^,c^da'li^g, nazwany tPïftkhtl 4rawc°^y^ -kfztaît nat?rzé-trzeci CxLn ' ' °c^In^n którym świat podleca, sfmanTWt * dwi* * ^ego»hnLlŁ °^Zyfzcźeni ^ielorak»m. pbdhź tJze ci^ \ przechodzeniem, dufz w cu* ini iHôdiif',"'ë?U)dz* d0 bozr"c« niebłagają Twe* ^'ettïo'cfT -BoSòuÌ' iecz z& wfzyftkich na* Ceraia ' Wf? ,nl u^a^icztiym rozmyślaniem roz- ^ fìehT/r0' % n'AnlięF°' 1 ft*rW fi? wynifz. ^Wa- r i ^mych « ginąć W rtiezrr.iernòscì Bo-^ zèwT,Uf 23 PòfP0,ifcV' Brachmani i inni nau* Brmie&fy ^tarze cźeść Bo % bddai^ «zcis ïîitiie u drze a b o È/tua rze. o tu z trzydzieści miiliònow Bożków nil^yfzvft » tTZydzl esci miiliónow Bożków ^gody ' • budują ha cześć ich bożnice abo z* teczçéc ^daj$ na tWRrz Przed ich ołcarzatni^ ^fowi, \v 'p poczytają trzymać w ïekU ogoft ^2 e lej (j 01°bliwfzym nTzanowaniu mają wodę edł/zv ® wierzą , że dufza Judzka wy-C' odbierze karę za grzechy abo f%.a ^°^re wozynki, że tdz fama dutxa b2ywia m zafîug wchodzi w róznd Ciała i h,. ?Pn>e ludzi , zwierzęta i drzewav ai K 2 _ przez. 4»>) in dy ani «Wiecie } S5» ie ìt^ifetmu dla zgładzenia nieprawo, tui '* wrtźhv2l?eplettia cnoty dziewięć razy już wi» ktJ ■ to liC2ynił^ poftaciath tia żiemi pokazał. Ofta-4 reËo oni w ciałoPilcżDfa F« abo "°łr* *ts ihfm'L/tf/vw w«wloftjrm» / totj» xvìji ę#t; 3ł, i43 geo® rat i a 1 »'<*> '« «.golcł iz przez takowe 2 jednych do drugich ci*? p !Y pvifzczają, n,gdy Hę nie czefcą, i fa- chod.zenienabywfzy wielkiey czyftosct w ?| • chodzi n/r ,W'ofHmi oŁryci juk dzikie ballv* je W ciało Samcanina to jeft człowiekaina S fwoich n etani ofied,i W Indy ach nisją tności pod rząd zdrowego rozumu Pobite równaia r® f alc,row Derwifzow; którzy Tacevo, a potym ginie w niezmiernosci ŁJoik /. , r indyyfltym życia oftróścią. LiczniJą 'Braminowie (aj Filozof o iv . W Ch ^ Chińfkie ? Kapłani lndyyjcy ktfrZy. udafą, że z gi0 * no- ob trzy frkty publiczną mają Wo|- Bramy wyfdi ? . ^ PierwfW * rvvych jpełne fą onych ïndye, nayhczntey fze Je j dvvorOficu °n/ucyufza jeft wiarąCefarza. ludzi ich zgromadzenie jeft w Mieście Ban-arW J modiit».. ' którzy w fw^ch ofiarach Ga n gei e m Prowadzą oni żywot bardzo^ ' jeft NiebPWzywa/ą imion Tien i C hangfi, to »xająpubliczne dla młodzi fzkofy w MalaVa Çz°nyCh , 1 ^efafza naywy^fzego. U wielu U- i fą w wielkim ufzanowaniu w całym ony»« ^ ^h,ńczykowie fą w podejrzeniu iu. , „hcê Czy mifC AV,°; Pan,fważ ludzie w-zywaiący rze- fahftę nazywają Mnifi Indyyfcy, ni, ïkonaje "ych nie mie? poiecia tak do- budź poczytani za ludzi gardzących dobr fUj^ b °ga prawdziwego, jakie im przypi- honorami i wygodami tego życia ? ' r w or27 .,clî od bezbożności Ateufzow- Nazywają fię Fakirami, Gagizairti, ^an Ci ludzie dworfcy i uczeni mi i w niezliczoney prawie w indyach Znay , część Konfucyufzowi i przodkom fie liczbie. Gftrość życia ich ieft taka, 2® | *chp0rt° awn3É™ ludziom zmarłym, czcząc Wie ku wierzeniu jeft niepodobna, $o\y, owo ^ Pa'en'em kadzidła, fypaniem kwia* w zgromadzeniu, drudzy w ofobnosci na P °dda]aj„ rCovv » którym poftępkiem oczywiści® ni, gdzie fame tylko korzonki i owoce lesn . ry wfzejfc'^ 0c* n8U^' famego Konfucytifza, któ* —^ ^^Orznn»,^ Zflkazał wyrządzać rzeczom r—rrr~i^'ssał.J^ ^ąfucjjnr1' Początku wieku XV wiara od (a) Nafi'Europeyczykoxvie nazywają w^yft^,c ' )jaZ^i' Hatur*^ P^Zepifana a na prawdach religii Ihflottańflcich bez różności felce Braminami, 7. ^^dzona, fkazonabyła od mędrków' którzy Zdają fię bydź p.awiiziwcmi naftęp^ da fla< p^r^/wal, Początek wfzyftkich rzeczy przy. Brachmanow w fUDŻycnoici nauką I oftr"_sc ą ^ ta« r> y Jaklveysci niewidomey naZWflney w„ych. Ci Braminovvje w vvieikim i'ą po\v.u ); js - ^ nauki "zd2lelney od materyî. Sektarza teyìiìdyv »k «« *6yf*v ft jwtóm. d. kWr.y ».leâ, «Ila oowaiji, którą aiają u D\v«rćw oaiwocnw cl10ov» J lLy niemal ł/. , , . *. dwfi^ich, to pjwaźćnie na brzegach MalabarHtj „ 0t>la' , y od jednych r. 'aznie3 1 ludzieuczem Chin* tak daleko, że Nowożeńcy po ślubie f0j Q 0 ^'ezboŻnoSĆ AtęufzOWflta , otf bienic swych zbisraC kwiat dziewictwa. i>' OPJ "mceryaIność obwinieni. , ^aiU 'Sw6y prowadzą od dawnych Królew? ktotĄ tameczni im przyznają. ì5q ' 0 e 0 ci ITA fia $ttk,àje§t Brugâ fyktà^thihjkaì. r • Driiga fekta.Çhinfka jeft îndyyflfcà Fil®Żofa «»"• dyyttci fc'go Fq 2i\vejakft jednak odmianą, wpr<> wad^ona dpChin około r- ó^ponśrodzęnip Chi"/' $tufa f'ana. Kapłani te y jekfy abo Bonzowi* ęzcząFitożófVFtf, cześć oddają BolknbaiwahbP" v> różnychpoftactach, a n'a y ba'srdziey ftrafznyck' do których Z wielką n-« pozor przyftçpvjj| bo}*' śnią; w naywjfkfzyin mają ufzano waniu trzy p° fągi.to. jeft;. p'cfyg itiehniertelnoĄci, pofqgr.Qt' bpfzy. ityićlkiego Arolet Kang, oprócz tyci? bal' wanow, pefnó jeft innych mriieyf/ycb, -(a,; tyiko vy'pagodachieczpo domach, ©krętach &c' ' N idr (a) Boikom jedîiak m.nieyfzym Chificzykowie daj*?* rtinieyfzą cześć wyrządzają , rui więkfzy-m , owfzem odebrawfey flktitku proźb i ofiar fwych ifótieczą im, pff ^ Jednają i kiymi trzepią X. lt Comte pifze: że ęzloWie jeden wieje ofiar poc?yniwrzy w jedney pagodzie , kto", za cudami (Tynącą udawali Bonzowie, ikargę przel»^ przed Mandarynem, onego mreyfca rządcą; Mandaryn pTZe fąd fwóy kaawfzy przyzwać Bożka i Popow owey pagf^/' Bożka wywołał z kraju , pagodę zburzył, a Bonzow ria k-ą1"* kijowij ikazał. Drugi Mandaryn podczas, wiełk.ie.y fu li y n'e doznawszy pomocy od Boika mieyfca onęgo obrońcy, J5* zaî mu oznajmić; że miałzamknąć pago'dç, jêifeliby, ^ pewnym czaiiô defzcz niefpsdł, co gdy fię nieftaîo, ka^ zamurować weyście do pagody i pod eięźkremi karaflii »? dziom zakazał wzywać jego imienia i pomocy. Chińczykowie niektórych: Bożków zie czyniących, z kto' remi przyftoyriiey obchodzą fi§ niż dway rzeczeni Ma"' 1 darynowe.- Podczas ttiorowepro powietrza abo inn.ey 2^9l przygody proszą takovvyçh Bożków, aby z kraju, uftąp' i nadrcgę opatrują ich ryżem i mięfem. Po (po licie i"1 przepiłują żeghigę morfką , budują okręcik ipaîy, zlot} go, przybierają w chorągiewki różnych kolorów °P?tr!^; '-■w liny jedwabne i żagle zmatow pozlociftych î okófojtf „,lu ną r.Mfię ?aftawionego potrawami, fadzają Bo^ko ça wygoanie fluzanych, Bonzowie, z wielką »ro«zylw poli t yc*n a. jgz NadtoChińcsykowiebałwochwalcy fciająfwyah ^omowych Boźkow nazwanych Tes, prowadzą Ha pozór życie bardzo oftre, > fckjcsł liczna trzecia fekta Chińfka wynaleziona od Lao kiam na 600 lat przed Krą Chfzc-iciańfkci ? Nifcfchodzi iey na Sektarzach. którzy nauczają Że dufza giniezciałem, ze Bóg materyal-ny. i ma wìeìe niźfzyoh Bogow od fiobie; kapła* tey fekty jedynie fię zaprzątają Aftroligicza©" zabobonami i czarnokiięftwejni Sekty. Ohińjkię çxy rozciągająji$ zagranic* thińjkief Kwitną one, naybardziey druga Filozofa Fo% chociaż z odmianą znaczną obrządkow, w TÓ« 2>\ych krajach: w Tartaryi Chińlkiey, W Koï®y, ^ Tonkinie i Kochyńchynie Oprócz trzech Sekt mających publiczna, woï^ n°*c fwych obrządków, czyfyjefzçzeinnç una* w Chinach ì _ tPiara Chrześciańjkct wniefiona dq Chin od '^yonarzów Jezuickich roku 158* w krótkim po obfzernym tym rozefsiła lięCefatftwi^» Lj^zyłanad i2o,OooChińczykównawrócortycft. Pomyślne prac Bóg Syamflci Somnonafaodom jeft ^ rzeczy famey ftawny Fo, a TMap>nowie Sy£iń-•Gy kapłani wfzelkie mają podobieńftwo z Sondami Chińfkieml i Fakirami Indyyflęiemi. 9ąk,ą Jesi treść, wiary. Tatarfkiey nazwanej ^Has, która'panu ja w rożnych narodach Tà-ła^/kich, iuTybecie, Tangucie i do podbitych od, £o-tąrQW Chin wefzta ? Taf. ntaftyczna wiara w tym fię tylko różni. Chinflciey. że Tatarowie naywyżfzego fwe-S° Kapłana. Dalai Lama czezęza Boga, i^ają go obraz żywy Fo, i uc^ją praed poCpólftwern ą 2e jeft nieśmiertelnym. Kapłani dobrze w tey ^ajenir)icy wyćwiczeni mają fposob profty lud rtą|c grubym utrzymać błędzie. Miafto Lajsa, le% zalzczycone obęcrłością tego chimęry-C2neg0 b.ół|wn. $ak fię nazywają trzy wiary, znacxnieyfze Zat>°ììjlic ?. ^ierwfza nazywa fię Sintos, oddaje cześć da-yny* Bogom nafewanyn» Carmi, którzy według ___mnie- ?owe pięlc,jym pjfane charakterem, ną długich kartach Paigaminowycj,^ na. wieiu laikach zàwinionych pokazaï^ » -tòre on zniofl z Biblią dia obaczenia różnicy, i znalaz^ cliroąologia w genealogi: i wieku Patryarchow doflta». _ale zgadzz fi? z-textem Hebrkvikim. Loekman Th* ęf** tysf* trHveh , Lettr Ędif, Tom Vili. 154 grkoqrarrà .mniemania" J ap o ń c zy k o w rz.'UÎ/ù-li Japonią pr»efc kilka uiiLlionow lat Na'y vvy/Jzy kapłan tey l** hty nazwąny Mikkado a ho .Vat ri me tyiko moc nowych czynić Bog-ów,lecz (>un od japon* czykow Sintoiłtow odbiera cześć Bolla. Druga jak je fl nazwana. ? Choeinź dawna, późnieyfza jedcak ni?! piet" wTzh naąy wa-Gę Butsdo od Filozofa Inćyy ikieg0 Butti/ ubo Fo, czci Bogów obcvch krjow, ]e'^ wielce podobna ào bałwoehwalft ivi łndyyflęieg®' B ' " /.owi» tey fekty d/.ieią fię nu różne ftnny, to je 11; na Kapłanów , na Mnichów, Pqllelnikóvfr «naja fwoje Mnifzki inakfztalt Bìffcupow n & z w a* ;i»yeh Tunęes, naywyźfzy zaś kaptan zowie fi? "Xiqko a bu Xalco (a) Jj>ak fie nazywa trzecia fektaJapcAfko. ? Trzecia nazwana Siuto wynalazku Filozof' Sfkiego ma za cel ćwiczyć ftę w cnotach , a źa* dney czci nife .oddaje i&ogoni. Siutysìvwie nay" wyzfze dobro zafadzają na życiu roftropnyro * cnotliwym, żadnych niewzywają Bogów , ani budują Kościołów, uczą że dufza ludzka wy* fzedłfzytz ducha powfzechnego wfzyfikç naturę ożywiającego, znowu powraca do tego ducha po rozłączeniu fię 2 fwym ciałem Ducha tego yo\v(zechnego biorą za Boga, przyznając mu do' flconałosci i włafności Bofkię. Sacnobóylvwo jeft od tey fekty za dzieło mçftw» poczytane i częfto bywaikutkiem dowodzone. Siutysłoiui* ^dawali lię Sprzyjać wiedze Katolickiey, która ? Japonii ieft wy wołana cJKoło roku 1650. Cxu wiara vosanfka panuje iò innuch Jciach świata? ^ Pa- (a) Xiądz CharJev'oix Hijl: du gfapon: t. i. łiv: prć!: Kaempfvr Lib: 3. C. 6. Marfy Hi/t: Muli t> U. p, 3&l> & (e^. potltyę a *05 Fanuje w różnych krajach Afryki, (a) jako to. 4 w Gwi ' (a) Wfżyftkie niemal Afryki pogańfl;iay wiary adąiąfif Jaiadżać 'na dawnych Perfloch flfagow nauce dwa początki ziego i dobrego Iłanowiącey. Bezrozurrmci Afry.k^fi* Jkia Bałwoćbwalftwo cieść dzieli między Bugiem Stw^ifcą dobrego i diabfem fprawtą ^ł^g0' B,Jgu W)ni dzięki zą ifobrodzieyltwa , biefa blaga dla odwrócenia niefzczęśćla. frzebie^my Afrykańskie więkfzą narody, ą węyrzymyi w ich wiarę. Miefzkający na tfyfpie Macłagajkarzt wyznają Bpg# jednego, czczą go i z głębokim imię jego wymawiaj^:tv Izanowaniem. Niemają kościołów ani ołtarzów ani posagów , ofiary jednak czynią Bogn przed wiecznemu , ale ^ zabitego bydlęcia pierwfzą dla Diabfa odkładają cząflfeę. ^niemają że jefteltwa ftworzone bezcielne (Irai mają nad iftotami widzialnemi, jedne gwiazdy i planety obrae iją, drugie powietrze i wody wzrufzają, ziemią i ludźmi rządzą. Mają niejaką wiadomość aiewielkiemi pofzpecoBą bykami o upadku pierwszego człowieka, o raju i potupie. 1 Obywatele wyfpy Sokitory czczą ldiężyc jako przy tzy- i początek wlzyflkich rzeczy; z obrządkami poganilda-' mi łączą niektóre ceremonie Chrześciańflue i Żydowlsde, Qullowie naród panujący nad znaczną częścią >vo*d-hitey od (ieb e Miffijnii według świadectwa Xiedza Lvbo, 4adń'ey niemają wiary chociaż wyznają jefteftwo naywyi-*2e, które nazywają Oni to j-eft Niebo, ale żadney mu Cżci Çowiepzch^wney nićw^rźądzają. •Agataowi* inny naród miefzkający między Abr/Tynafni VGoiamii i Bagsmdcrz* fą bałwochwalcy, pzypufzcziią ,Wa początki jeden dofcrry, drugi 2ły rzeczy ftworzonycrh, rwktòrzy mieszkają w Sankali na pozor wyznają wiàfrç Chr^ściańSką połączoną z obrządkami pogańfkierni. Gingi'rżani, na południu Abiflynii miefzkający diabłu fiig kłaniają iczarnokfięftwem fię bawią, gdy który z nich n • mrze, dom jego, Qgrody , drzewa i wfzyftkie rzeczy do miefzkani»/ od'zîenia i wygody należące palą zbojaźni,, *by zmarły przyzwyczajony ^«eśmierielHości dufzy.' Góra G KO GR AFIA W g winei, Monopotapie , Kafreryi, &c, Nj'fO światło gWBWr* 1,1111,1,1^ -—.„mul . .n_j.» im ■■ im i... ...jr., ma.wi j u u. iimf* ( hragwowtt i Tafatowie naródV hołdujące Abiflyworh» cza rtioknęftw«i® zaprzątają fię, i'biefa wzywsją. Trf*' tau m voà swôy prowadza od Zydow, Narody bekające fi? po roztc-głycb przy ìwtfpìjjynii puftyniach, źyią l^or-zón' ka ni, ni) Izami, i wężami, niemąją api zwierzchności, au* w! iiry «ni nawet tyyrąźney mowy, gwiżdżą tylko i wizy Cwępit obyczajami bardziey podobni są do dzikich zwierząt, tuż do i u d z i Obywatele Kafreryi powifkfzey części fą Mahometa-ni o, i ogarnę bardzo uiedoikonale poznawają Stwórc? sviata, lwy eh zaś Królików ofzanowaniem czczą wk&* i żyro , mz Inrìzkie'y konjjyc.yi należy. ÇofaL-mi-e fą bałwochwalcy, treść ich wiary dotychczas jv,uko-Mniemają, że wfzyfcy Çefarze ich po śmierci doftają fię do raju, i dla tego w potrzebach fwych pomocy ich wzy* H'»łą Mięfiąc klięż^cowy dzielą na trzy części, ng ku' za.^ licząc dm io. a w kaidey części dzień czwarty i pią« ty święcą uroczyście Bottgntofowie^ naród liczny na końau famym Afryki po-înJniowey uznają jefteftwo przedwieczne, abo wedìugich wyrażenia Gounga - Tekguoą to je.(t.- Boga Bogów, czynią go. doarym i poczciwym człowiekiem i na miefzkanie je-g 5, naznaczają iiaywyźfze niebo, osaczają, że ten Bóg ouiiie jęit dobry, i niemoże nikomu naymnieyfzegoczy^ n ic ziego. zadnęy mu czci ani ppwierzchowney, ani W«* umętrzney nie oświadczają. ^îiçiycowi przyznawają bóftwo, niżfze; kaźdey pełni czynią mu ofiary nocne na polach, przy tańcach dziwaki,, Ikonach , wykręceniath ciaia i przeraźliwych okrzy- Przodków fwych w narodzie iîawnych, czcza nakf«fafr świętych, na cześć ich poświęcają góry, lafy, pola, rzeki, \ V1,? X. Pr2ez f11'® nieprzecKodzą., ani przejeżdżają bez o-tobl.wfzego Hftanowąnia tflńcem, klaflcaniem rękoma, àzì* Vny«s «aia wykrjcenitm sivmtiszgnego, Czczą P OL ITf 6 2 ffA Î5J? Swîfttffl prawdy Chrześciońfkiey wetzło dò A-, ■Will— ' -• k-WWOJ Czczą jefzczebòftWo z!ecz?niące nazwane Tuqtiua jako Wynalazcę wfzyftkiego zł<»go i nieprzyjaciela popr*zyfię-Sonego ich narodu. Czynią mu częfte ofiary dla zmi ękcze-^ jego złości. Zabobon tn'fdzy niemi wkorzeniony prowadzi ich do oddania czri śmiechu goiney cwad< wi je-.Uet«u latającemu z rodzaju robaków fkrzydlaftyfch ma- - - . ... 5° 2vyidzą bez oświadczenia głębokiego ufzanowani i ; gdy Pokaże, zbieraiąfię dla przy if eia go jaka Boga'z nieba , ?Puiącego, biią dwie owce na ofiarę, i to pokazanie fię d °U1 za liiemylny znak (zczęscia i żyzności, oraz są-bydź oczylzczonem i ?.e wfzyftkich fwych zmaz. i0ttentota, pa którym takowy nfiądzie owad. ziomkowie l*l\ za świętego i ua zawdzięczenie tak znakomûtey ła-' naywybortiieyfzego bi;e caîa ofada wołu na. ofiarę, a ^-órego błonę ^okrywającą Wnętrzności zawiefzają one-Szczęśliwemu Hottentotowi na fzyi, którą on pôl y chę« no fi t ąj zgnii® i fama opadnie. Rozmaite inn'e arcy« S\upie mają gufla» ż takim do nich przywiązaniem ,że do czas niema przykładu, aby który Hottentot dti wiary "^eściańfkiey fię nawrócił. i p°':gan>o, yCigolante i pograniczne ira narody zadająca i rCze w P°Sa,1ft^ie ( bo w Kongu i Angoli w wieku XV. /acz?ii Miffyonarz"? Portugalscy opowiadać Wiarę Chrze-^■anfką^ CZCzą Mohiffow, którym imieniem nazywaiąci Ur2yni wfzyftkie te niewidzialne iftoty, które ma ją rnoc "yn'Ć zig i dobrze. Pofągi Mokijjow w różnych figurach flvv'aią pofpolicie na końcu wfiowimiaft, których eześć n?y\vięk;Zą zafadzają na tańcach, rozumiejąc, że Moktfio _ ' Çpi'je na C2as w jecjnę ofobę z tańcujących i odpo-pytaIlia ' ictl^re czynM ma o rzeczach przefzłych D'ichowieĄ(|.^# pogańilc^ wyfokim Kor.gani e czczą u< knowaniem. proAych Popow abo Gangaxcw nazywają Jng/u/t co zn3Czy Boga 7iemfkiegop naywyitzy nad nie« 1 prztiożony zowipflę C> uTzana-Wąniu. Niektórzy Éuropeyczycy twierdzą, źe mu cześ4-Wyrządzają Bolką. Obywatele Króleftwa Loangaûjxiego ciemnym bardż® póięciern poznawają Boga Stwórcę świata, którego nazy Waj^ «5'ambrati - Pongo imienia jednakiego częfto wzywają# cjai; żadney tau czci nisoddają. Wierzą w przyfzle iycie, wiektóizy z nich dulze swych przodkow czczą z* J3ogo\v > i dla nich na dachach domow fwych wyftawujA altanki i w «iich potrawy fkładają, inni fozwmieją że du-fze Zmarłych ludzi pò ziemi fię błąkają. Niezmierną moc rrwją bałwanów i na czci ich zafa<^ai h treść swojey wiary Posągi Bogow swych w rqźnVc^ cz;'zą jiçufach. Portati ludzkâ nie żawfze one wya.źą* cagsCt^y^vtdok dziwny Ôogow fantaftycznych znaczy. Kiy pryftyat! faiesrza rznięty, trzcina pewnym kfztaîtem u* loi9 Polityczna. 159 o^dfflwały, a obywatele Floridy i tiowe- go °zona, liny z przypiętemi do nich piórami i zwierzę ^«îi rogami, któremifię opaf\iią, gRrki ziemią napełnio-. , i' r65«'bawole , są Bogów tamecznych znakiem i czci akonney celem. W Mieście Bafibœït# wor zeikory Iwiey ? zyty. małych zwierząt rogami, konchami, piafkjem gru-yw. zębami, sierścią, &c nafypany, ma swoy kościoł i ^,leikie V/ całym kraju pawaiowie. Podczas nabożeńftwa ^ang<*s abo Fai ar bożnicy zawiefza ten wor na fzyi fwey, * po flspńczon-y modlitwie fkłada uczciwie na mieyfcij ^yC2aynym. fa,n ufiada na rogoży, biiefię kaletą fko« *2aną, dzwoni w małe żelazne dzwonki, które zawfze ftcu niiędzy palcami rozłożone. Biie fię potym w pierfi , falują sobie biało i czerwono powieki, twarz i inna ^ÎQ0ki, wpada, w tak ftrafzne grymaty i wfzyftkiego ęia-^ Wykrzywianie, i i za ręce i nogi trzymany bydź my{\ WoQa pevyna n3ń wylana ufpoka ja mu zmyfty. ' Przyfzedł-^ do fiabie odpowifida-. na pytania osób rady i pomocy °Sa %wego workowego potrzebujących,i opowiada zgro-^izonemu ludowi laj^mnic* W zachwyceniu sobie obja- Winianie wierzą w Boga, którego Mynią przed wie-. cia>. niewidzialnym, wfeechaiocnym, i którego jako ^ .a n'e^xiającego niemoźna wyrazić obrazem pod zmyfiy ^a^ającym , nazywają go Oriffa, jerpu przyznają ftwo-îxraw'} e'e^a ' ^'ełT1,» i udzielny świata według nia . Przepifu niefkoiiczoney mądrości. Jego ią zd»-QV Ze '"dzkie modlitwy i oSiary^ są niepotrzebne i nie-P72yfeczn^ tak dla tegożę nic do jego wielkości przydadź '?rno§ą, jako dla tego że- Bóg będąc iftotni^ dobrym, il9 Xon>ù czyuić niemoźe; Przfciwnie rozumieją fię byd£ owiąZanem. czcjf djajjja jj jftoty fwey ducha źle niąceg0 > błagają go modlitwami i ofiaraipi. Czczą.. e ç n,î6,*ych Bogów, kiórycli s«m" fofci0 Czynią, każdy ^ «alug własney fantazyi. K-cśei zmarłych, trupia glowy^ ggl xwierz?ce , fą policzone od nieb. między Wiìeyf'zeraì. ^ Ogami, któjryn» corizień ofiarują ignamę , ( jeft to korzeń,. tóregci na mąkę zmie)«itego, oliwą ią zalawfzy,, thleb . w dui ^aijvrçczyftc biją ną. sfiarç woły, barany? ant bydiOf. kt^ure pfitym ,*dzą ^ pr^yjąęy>fąś»' fwąmi*» Pomy iàò GEOSR Afr/u go Mexyku czczą do tych cźns flońce za Bog*f ' W Ka *—- ■-« ■ f -rś Demy ł ulice pełne są b«I\vàtìow, którym możnieyfi fU" wiają kapłicy dla wygodnego ofiar czynienia. Gangàfo' wie bawią (ię pospolicie czarjjokfi'çftw'em, i pfżypifuft fobie poufałe obcowanie z diabłem i przyfzìych rtécZ>j Wiadoihość używając do czai nokfięfkich 'zabobonow g ark* ż trzema przewiercionemi dziurami. Są tego zdania , i* ray i piekło w głębokości fi? morfltiey zawierają-» że cie^1 ludzki jeft iftotą rzetelną żyiącą i świadkiem ucżynkotf będzie każdego człowieka. W wielkiey czci mają iiie kt®' re czarne ptaki, które zabijaj abo iidłem łowić pod gaf' dłem zakazano, Pil ze Artus, ie Kapłani fą uftatiowiei'1 do iłu żenią takowym ptakom i nolzenia jadła na góry i"1 poświęcone. Każdy piąty dzień uroczyście obchodzą B'' nianie. Możnieyfi bilą na ofiarę krowy, barany, kozy» tibożli pfy, koty, fzozury* i kury* z których część rozdajt między ubogicn. Dżleń zaduszny w każdym reku a(°' czyście święcony tę ma ofabiiwość, ze oprocz mnogieg^ bydła, zabijają 25 złoczyńcow śmierci godnych naefiarf Gdy, tak wiele ludzi nie znayduje fię w tarafach pubi*' cznych, urzędnicy Krolewfcy po wfzyftkich Beninu vr fi"' cy rozchodzą Gę ulicach, i kogo tylko potkają bez wzgîÇ' du na ofoby zabierają. Bogaci mogą (ię odkupić odśmi«t'' ci wyliczając pewną fummę Kapłanom „ ale ubodzy mà' fzą koniecznie iśdź na rzeźj W Mieście Arebo abo Arbonie nieludzki trwa zwyczaj gdy niewiara zlęgnie bliźnięta, mufi iśdż i swym pïodetfl «a okrutną ofiarę. Mąż może wprawdzie odkupić ionÇ» dając za nią niewolnicę, ale bliźnięta uwolnić tyrańfk* jjiedopufzcza religia. Więklze daleko dzieje fi? w całym KrolefîWîè Èeùià" fkim przy pogrzebach okrucieńftwo. Ż każdym itioż^y^ Panem grzebią żywych niewolnikow 30. 40. a pod cZ"* Viçcey, Przy pogrzebach Królów mord jeft daleko okr°'j pnieyfzy niż bezbożne famoboyftwo nad brzegami irze^1 G ange fu i w M'alabarze. Skoro tylko Król umrze, zara^ przy pałacu głęboki kopią row na dnie fźel"oki a nawieź" chu wąiki; w który naprzód Zwłoki Krolewfkie, potyitf ■Wielką moe fiug, nużebnić nałożnic wzfuciwfzy w obej sności niezliczonego ludu, otwór defkami i kafiîtèttiaffl > kawA* PoLlT*C2NA X6s W fonatole, Guyanie, Bfezylii i po niektórych L miey- ®w*lają. Nazajutrz przełożeni nad tym nieludzkim ob-Hdkiem otworzywfzy rów pytają nę niefzcżęśliwych Wyeh ludzi, jeśli Króla gdzie potkali; gdynaymnieyfzy |f°s abo jęczenie fłyfzećfię daje, znowu otwo* zatykają; co *zdego dnia powtarzają ii wfzyfcy wymrą. Wten cza* *ftępca tronu udaje fię do owego rowu i czeftuje fwych jadanych. Każdy do późn«y nocy je do fytości i pij« "10 palmowe do zawrótu głowy. Koniec tey uczty nid-: ?'ćy jeft okropny, jak początek. Wfzyfcy fię rozbiegają j'0 Wściekli po ulicach, zabijają męfzczyZny, niewia-y» dzieci &c. i kogo tylko potkają; ucinają głowę ,tru* £°w niofą na mieyfce godów i rzucają do rowu jako no« 11 ofiarę, mi w i Bosmani» którą naród, ety ni fwtmtt Kró* S»"'' ^ niepamiętnych czasów okrutne takowe ofiary ^ 2Wyczayne narodom Afrykańlktm;częftoKartageńcży« j0111 to wymiatali Rzymianie, chociaż i fami nie byli od ^ l' Zmazy wolni. Ardranow religia fkładafię Z grubych ^oobonow. Przykładem fiąfiadów fwych wierzą w Boga, jj * żadney mu czci nieoddają, dufzy nieśmiertelność I /Kzłe życie odrzucają, chociaż rozumieją że śmierć r6« j)-11!6 «iale jako dufzę nifzczy, jednak nauczają; że zji« ^potraebie za oyczyznę na ziemię powracają w in* poftaci i z odmiennym twarzy kfztałtem, dla tego nie* tów,ją poznani ani od przyjaciół, ani od fwych domowych. ' ynalazek W grubym narodzie fubtelney polityki do J an*« męftwa w ferca żołnierzów. Mają naywyżfzeg® kfA1* nali lprawami do wiary naleiącemi przełożonego» t [Y razem fprawuje unąd pierwfzego Miniftra. Powa« jeft tak wielka, iefamegoKróla ftrąciłbyztronup Î!vby ten naymnieyfzą chciał czynić W obrządkach bd-aia"Ç- On kaidey familii do czczenia naznacza Bogów » obranych potwierdza. Każdy W fzczegolności czło* *>ek według Up0dobania fwege, ftwo««nia różne sobi® do czci oddania ftwórcy tylko faftiethu nalezącey, j' "i "a t0 obierają góry .drudzy rzeki» potoki, jeziora « 1 drzewa, gaje>lafy, niektórzy kamienie; abo inną l°tę nieżyjącą. Cześć ta zwyczaytìiè tta famym tylko ukłonie, w niektórych jednak mieyfcaCh nayftar-* «familii bij» bydlęta na ©Éarç; Czaft przeklęty m* ' iw tym X&2 Geografia teievfcafcfi Parakwafyi iefzcze bies prawdziwi* mu ^ i w tym krjfcju fwych chwalców. D' Elbie Kapitan ckręt^ ^ranculkieé0 oddając naywyżfzemu Kapłanowi W'Z/ 5 * poftrzegł w domu jego lalkę biaią wielkości dziecięn<* czwartym ręku, i spytał fię coby ona znaczyła? Io JL diabeł, rzecze Kapian, ale diabeł odpowie Kapitan, n>* 1 J biały- Na co rzekł Kapłan: Rozumiejcie diabełjett^* . y » filt haniebnie fig- m/jlifz. j« który go tzęjlo wi^\ e nim rozmawiam mogę upewnić, że on jtft,biały. JaK leko tych ludzi zachodzi fzalbierftwo abo głupftwo. \ { Bogami Króleftwa w powfzechności są wielkie pta . czarne, ktère chowają z wielką czcią w ogrodach KróJew lkich. PoWfzechny jeft zwyczay nakrywać bałwany" mowe baniami garncarfkiemi, wyciągać one ztamtąo przełożywfzy fwe potrzeby nasad odkładać, a potym f •woym likworem polewać , „ . t,„ Niewiadomo czy zwycżay riaftępujący należy do » rządków wiary- Świadczy przytoczony wyzey odem a'Elbfo, że naywyifzy kapłan w każdym znacznieyu; mieście madom jeden, do którego posyła koleyno » głowy dla uczenia fię przez p6ł roka pieniow i ta&co^ które nic infzego nie są tytko wykrzywienia ciała 1 » , pracowite złączone w takt muzyczny z krzykiem PJ «źliwym i Ikowyczeniem Białogłowy na tei cg ' ćwiczenie naznaczone fchodzą fi? do wieikic-y sali. J" im na nogi i ręce pewne narzędzia żelazne i miean* tak dla natężenia wrzaiku jako dia przyczynienia taiic^J tym pracy, ktire pòty tańcują aż je łłabość i spracow fiie o ziemi? rzuci: w ten czas matrony dowr mm «ową tanecznic trzodę na fal? wprowadzają. Htfio. ^Murzyni KrÔîeftwa guidy jakokolwiek poymują ■ przedwieczną Stwórcy świata, ale rozumieją że r*.ą •4 czy doczelhych jeft wielkości i zacności Boikiey p'? •wny, i dla tego Sprawowanie onego przyplfuią mniey » Bogom, których tu każdy sobie tak wiele w kaźdey czy uznaje, il* mu ii? podoba, a niedozrtawfzy w P01 ^ bach fwych pomocy, porzuca je t do innych rzeczy . zabobonną obrać*; drżą od bojaźni na wzmiankę$mie czarta i piekła. \ , m0 Głównieyfze publiotne Sttftw* W wi«ikia ^e^h9e tlUf Agoy* ' wąi, ^OLITÏCÏNA LÉg Bogu należy cześć i ofiary odbiera nią^ofiar/ do drztw* modlą fię do nich, czy.: Podczas n, ««lem swych zabijają niewolników* %>rzçtv «h» . fmcy błagają morze rzucając W niedrogi*' »aniu^òkrpLni"SprZecIW'afVf'? łowi*™u W* » przylądo." Pofar 1 ^ z towaram' Etiropeyfkiemi. >- ropuchu g9yt ?bo ®°§a roHropnofci wpóftaci ftrafcney 3ącv JJ Z,e?' czarney. wyrobiony, nâ poftumenciYfto-f"knem tl * w?źów» j^łczurek i piór uwitym," trudnvcłi ï y y karmaźynowym > przed zaczęciem spraw źdy donor, °rad?Profeony* Pomyślną odpowiedźka,*- Nakohil' rìr ? y"ì Pr2>cho<*Zi ofiarą. «iekaj, r"C ^ Bc^m, do którego guidante o- fwych ratunku0 6 '«nych Bogo-y w potrżebach *'óini Trfń"' uan(arftynfnym 0<^ ^Kidanow zafzcżyc ony ftop fnych Wfzyftk ch kraju wężów, długi feftni krągłą fCfc n*P6ttory> głowę ma wieiką i o- ^ L. ?. MoftMOny» oczy błyfzczące fife i wy- 2-flad/amfhr, k°ńcU oftry> Je(t koic|i" iółtego nerni. r» / n_atnemi ' modremi przez grzbiet ciągnio-^PcąCvrh fiS, 1?P° ziełT5l,z«'®'na> tak jeft iaïîcàwy i* ^efzkodz/ ha"f naW,,et nie,^ra j 1 źadn*y zyiącey rzeczy \ n'subJa»śn«m n. jadowitych WęioW rtuca fij rod£ l J Jeft n,ePr2yjac,"eIem. Takowych wę-Je n« BhU u l ? Wielkim mtjąfzacunku .żnalazW Moniów Ï ab° wtlafac^ 2 ^«ńowaniem biorą do fwych sposobem Tają.,"fmią- .Za^'Ja^ J'e abo jakimkolwiek P°spòlftu! ' byłoby ^ycie własne ii zapalczywego tiieraz ^.arwydadź ns ttiebespieczeńftwa » jako Anglicy łóżka naw 5» 0* dozna,i- Wfżyftkie domy, ^ole byIVhet Peine ^ takowych wężów, wfżyftkie pol* i ^ie ich °,n9II,j gdyby '"nne czarne węie Hwfc W c ł ^nic dla ÏÏ ?f6leftwîe moc niej:i'czoDą wybudowan* b«. boini£V ieft nTadl* 1 k*rnil«nia tyeh wężów. W każdey h>«iych fon mca -abo P°Pa.dya źyiąca i ofiar im czy-1 P°d ziémi ' P°w'adaÌ^ca P® c'chu głofem grubym niby '"łth r»dj,cJÌn^"c',a " Pytania ludzi W fprawac î?»y« h ib4 Geografia* Naylìawnieyfza i naywfpâoialfza bożnica jeft o mil kil* ka od Saby miafta ftoîecznego całego Króleftwa nayftar-fzemu i naywiękfzemu wężowi poświęcona, o któryn* Bosman świadczy, że jeft daleko grubfzy i dłużfcy n'* WÇ^e zwyczayne, mufi bydź bardzo ftary, pome waż krajo* %-i obywatele'mają go za pierwfzego, który w tf&idzi* p°* fcazaì fię i wfzyftkle tego rodzaju węże rozmnożył. Bożnicy rząd i uftuga zdana jeft na obie płci na Foty cherotà abo JPop civ, i na Betazy abo Popadyt, pod przełoieńftwem naywyżfz«go Kapłana nazwanego Beta, którego powag* równa fię zkrolewlką. Pospólftwo abowiem w tym trw* mniemania, że on podufrtle obcuje z wielkim wężem i może czynić nieikończone pożytki abo nielzczęścia kra» jowi. Beta fam jeden wchodzi do miefzkania tajemnego węża; godność jego dziedziczna fpada na potohiftwf* Wfzyscy Fotychtrowie, których liczba jeft ku wierzenia niepodobna, zaftają pod jego rządem; Synowie ich pr«* wem urodzenia Oyęow swych zyikują godność i mógł bydź rozeznani po znakach i fzramach, któremi ich eia' Io w młodości karbują. Betazy abo Popadye przywłaszczają sobie wielką poW** gę czyniąc fię Corami Boikiemi, zamężne w/ciągają ptf fwych mężach, aby im fluźyli i z niemi upadlfzy na ko* lana, rozmawiali, dla czego nigdy ludziom rozsądny"* pie doftająfię wmałżeńftwo. Sposob zaciągnienia onych jeft otbbliwy. Stare Beta2'} mają zwyczajem czas naznaczony , którego uzbroiwfcy»1^ w wielkie maczugi, i ze wfzyftktch razem wysypawfë/ fię bożnic wpadają <ło miaft, biegają jak fzalone po wizy* ftkich ulicach od godziny ósmey do samey północy, wrzê* fzcząc uftawiczni»: nigobodiname to ieft trzymay łap*?!* Wfzyftkie Panienki od lat ośmiu do dwunaftu» które 1® ulicach petkać mogą za prawaą mają zdobyc2, biorą \* I prowadzą bez naymnieyfzey przefzkody do swoich mow, zamykają w miefzkaniu na ten koniec przygot0^^ nym, uczą tajemnic baîwochwalftwa, i piątnują węża;ta ceremonia sprawuje ból ciężki, lecz na wfzyftlŁł niewinnych Panienek jęczenia zatykają ufzy ftare MeKerJ^ Gdy młode dyfcyptiïki doftateczniefię wyuczą ł blizny onróHTięstgająr» powracają fię do domów RodzicoW swoic * okrutne nauczycielki oftrzegają one, i* od samego ,WÇZ H o*pi%>now*n»r * £• na ftos PoxiTTe zna •powiedzą komu to, co fię x niemi działo. Same potym Ą w nawiedźmy, rakazuią Rodzicom za miefzkanie i aywienie ich córek zapłatę taką, jajca im fię podoba, i J*Ką majątek tych Rodzicow znieść moie, ktdrą na trzy «zielą części, jednę dają Becie, drug\Feiifchęyom, trzeci* » • zatrzymują. .Przyjęte do tajemnic Panienki gdy doydą lat trzynaftu «Do piętnaftu zaślubiają węia. Rodzice przybrawfzy ja p fuknie naybogatfze i kleynoty prowadzą do bożnicy, ■"zyymują je ta*i ftare Bttazy i spufzczają w nocy do 1es Marchais, który w gnidzie znay . ìprzvkiÌJfi ro^u świadczy, że Królowi poczęły fif UumL fzalbier&ie Btły zdzierftwa, zwłafzcza że ten »i-ra 1 węia frożCzy za wężów i drapieżne beftye to'»».vr."^wtaybli"ć 01 °tK% mîf2'2,2nï ,,lf,eb" ^"r®'evvflti okrutnym odprawuje fię obrządkiem. sFr*Węą «pusci^fjy do lochu ciało zmarłego G EO 01 i!*ÏA .Króla, rzuca w tenże fam loch ośm żywych naykocfaan-fiych ion jego i wiele urzędników nadwornych we£îu,® swego upodobania na to naznaczonych. Faworyta Kr * lewfkiego r.îgdy lçs nie miii niefzczęśliwy. Hijto: ae* IToijCjges tom\ IV- _ ... , DuhomaijczykQwie Murzyni miefekający na 200 mil» ferzegow morlkich , którzy w roku 1727. pod Królem fwy"1 Truro Mudati ( d'Jnvitle w karcie fwey krajopifarlkiey A* frykańfkiey omylił fif nazywając go Dada, którą Pjf® nim omyłkę popełnił X. Labąt} zawojowali Kr61«"w juidąńfkie i Ardrańlkie , wyznawają Boga Stwórcę świ***' jrozumieją jednak ie rząd i władzą nad narodami Murzy»" Śsiemi Stwórca świata naywyżfzy zdał ną Boga od fieb>^ mnieyizegu, a fam rządzi ludźmi białemi, których tak wy° feornémi obdarzy! przymiotami. Innych jefzcze mniey* fzych za mniemanego Murzyńlkiego Boga'przypufzczają Bogow î im ludzkie czynią ofiary, tego będąc zdania źąo-krucieńftwo jeft. przymiotem Bogow, i od. nich im j®1 udzielone. Srogi zabijania brańcow zwyczay w takim 9 nich jeft poważeniu , żp wfzyftkie Twe zwycięftwa 1 P°' myślności zachowaniu pnego przypisują. Po, podbrg® Króleftwa Juidańlkiego cztery tyfiące Juidanow, w kil»* dni kilkàfe't pçimanych Tuftanow ftało e«W C2W P 01ITVC 2 NA wy, którą pospolitego ludo lekkowieroość obraeają ofiar-"a SW y Poiyt#k przedając drogo figury drewniane, _ rym p'zypifmą nakłonienia mnieyfzych Bogow do Wftawiema fię za niémi do diabła. / Rozumieją £e ludzie umierając przechodzą do świat» nieznajomego, gdzie'w tymie famym zoftają powołania, Które im właściwe było na ziemi, i że uczynione na tym świecie sobie upominki na tamtym odbierają, wfzakż* |v ,cienł"6y zoftają niewiadomości względem nadgrody z» K' t* a ry wieczney za złe na ziemi sprawowanie fię. ».)!» ł? myślą źe po śmierci doftanąfie do kraju ludzi ł^h J (!ami zo^an^ białemi. " 0 yrią na wspomnienie mniemanego swego Boga oiabja, jednakie éadnemi ïîosei je go niemjękcząofiaramf, te mnieyfzyjń czynią Bożkom , którym famym tylko moc «Kojenia gniewu jego przyznawają. Na wzór innych krajów Murzyńfkich dwojakim kłaniają «Çmnieyfzym Bożkom, jednym domowym abo progowym, >ugim powfzechnym od całege narodu fzanowanym» ttazd.a Prowincya ina także swoich włafnych ; jako to; g6. tf jaką wysoką, Ikaïç niedoftępną, kamień wielki, drz®« Wo rozłoiyfte &c. Dwa mają w tygodniu dni ureczyfte, J®den na c:feść Boikow progowych, drugi na chvnaîç Boi. r0u" narodowych. Pferwfzy obchodząc odziewają fię w uknie białe na znak czyftaści wewnętrzney, ciągną białe ï°_twarzy lśniję i przez cały dzień od palmowego wina fię witrzymują. Drugi przypada na śrzodę ; wfzyfłka praca ^ ten dzień ręczną uftaje, łklepy zamknięte, handel z je» "ewii tylko Eufopeyczykami pozwolony. W te dni w po jrzodkw rynku, każdego rniafta ftawiają *0» czworograniafty na czterech ftupach na fiedm ftop wy-*°kich, na którym wrzyftkie publicznych Boikow rozkła-•W bałwany; każdy fikwapliwie kładzie swe ofiary na W dni uroczyftfze naywyżfzy Kapłan wftępuje j ma mowę do ludu, nakoniec kropi cale zgroma* en[® Wodą, wktórey jafzcziirka pływa umyślnie wfa» zona. Lud kończy ten obrządek flsładajac rękoma i-wv* Wkując; §fSu 3ot* . . . &c. M'grvtovjù na rft^ae narody rozdzieleni zwłafzcza po puUych^mieyfcach mjeczkająCy njemaią ni wiary, ni rządu, oDyczayaości; po wielu mieyfcach związku nie znają-» ^ałzeńikiego, maiąc wFzyftkie niewiafty 1 dzieci spól*iej ^óre każdy fcbiVobier» i odrzuca wedftig ujrodobaoia- X6& fSxfifilAVIA $ v- O rôlnosci i Qbfzernosci jçzy&ow» Wiele jeżyków- pierwjzych z których inne «' refy? języki pierwfzę Jedne wielu krajom » Bft' yodom właściwe, i nazywają fig pawjzechne i drugi© od fzczupîeyfzych krajów i narodów nazywają fiç fzezegòlne. Wie.lt jeâjçzyko uj pierwfzych powjzechnych? Można ich liczyć 14 abo jg Słowieńfki, Gre* «ki* Arabflti, Ta tar (ki, Chińflęi, Afrykańflki tojeft Berberfki. Nigryckł, Murzyńfki, Mejęykańfki» Peruwiańfki, Tapuyańfki, Gwyaraąfki, Kai*' feińfki, Te u tonfici, Łacińlkf. Które ją języki pierwiastkowe fzezególne ? W Europie moina ich liczyć ii Godzki . Irta llantfki abo Łotewfki, Kodańfki w Normandy?» Irland(ki, Finlandfki, Bretońfki . Kantabryyfiki» Węgierfki, Epirotlki, abo, Albańfki, Illyryylki. IV Azui g. znacznieyfzych : Japońfki, Ot* njiańfki, Giizaratflci, Malabarfki, Molucki ab» M»laękii, W Afryce i Ameryce każdy fzczegòiny grttB by naród ma fobie język właściwy. ^ Kt Gemowy «językówpierwiastkowych urcb* Z Teutońjkiego: Niemiecki, Ffamaiifki, An* ËleJfkï, Szwedzki, Duńfki; s Siowieńfkiegoi Pol* :i. Moflciewfki. Węgierflń, Czefki,Morawflti» Mtfltańfki, Dalmacki i wielu oby watelów Tu'" iółtau/e ? Wfzyfcy powfzechnie Europeyczykowie biali, jedni jednak bardziey ni ź drudzy. "W A' %yi ObyvvateleNatoli», Ormianie, Georgiani*1 CzerkafìWie w ftronaçh północnych Perfowi*' Tataiowie , Chińczykawie, naiefzkaji|cy. S 2ey ceryfą w Ąfryce: znaczna część obywać' 3ów Barbaryi, Egyptu.Sary, Zańgwebaru ; f Azyi obywatele Syryy, Dyarbeku , AraboW^ Chińczykowie południowi, wyfpiarze Ceylw fcy, Sądzcy, Moluccy Filipińfcy &c- ; Zęł^ wi fą: Indyanie wfzyfey na ładzie miefzkaj%cf Amerykanie częścią fą ołiwkowaci: częścią zó'1 tawi, ci którzy fą ogorzali mają ta od fio»*1! nie z przyrodzenia. Amerykanie południo^1 ma^ą cerę podobną do miedzi. Ołiwkowaci » Japońezykowie, Mąldywczykowię / czgść W gułow, Amerykanów 6cc. Którym narodom cerą czarna, itisi przyfs' dzona? Cera czarna jedna jeft cale taka abo rzyńfka, druga czarniawa abo Kafrerlka. Ca* czarni abo Murzynowie prawdziwi fą: obyv<^ tele JNubił, Kapu zieionego, Gwineyczykow^1 Gambianią,, Juidanie, Beaianie, Gaboniani*' Lo w an g ani e „ Angolani© , Ben g we la ni e sĄ Kapu caaìnego. Czernìawi[ aho cery \,Kqfr§rJki4 fą; mielzkający od Kapu csarnego do Kapu 4^ brey nadziei i wfzyfcy nad brzegiejn wfçbo* nim Afryki ofadzeni. Wyfpiarze Madagalka1"1'' wysp przyległych, nowey Gwinei i kra jo W P ^ iudniowych niędoftatecanie znajomych, Kał irowie i\ nieraal wfzyfcy Murzyni» \'K ł^iehrakiey poivierzchowney pollaci fty ml' £xkojqcy na satyjn świecie lud ii e ? FOIIT'T czïta %*ï% Ç^ftry są înacznieyfze poftaci ludzkie: Afry-fnfka, Chińflca, Japońfka. Europeyika. J>aka jesl posłać jĄfukańfka i które do nìeu Należą narody ? ' * fkładu poftaci Afrykańfkiey, wyi^wfzy ^ ftronie północney Afryki miefzkaj^cyph . ^fryftkie Afrykańfkie należą narody. Nos p}a. ■> wargi wielkie, podniebienie, ufta i język °ralowe, cząrna &bo czarniawa twarz fą tev poftaci włafne. r^Ìre nar°dy kładą fie w porządku poslaci ^ninjkiey ? ®0 gatunku poftaci Chińfldey nalężą (a) Chiń- (O Poftać powfzechnie nazwana CfM/ka, właściwą Chift-a^ko«i- Japończykom, Talarom &c. z odmianą mieyfcą tylko wróżnych narodach, ule w różnych jednegona. kow mieyfcach znaczn« fię odmienia i różni. Chińczy-vr hie Wpowfzechności są ikîadu ciała propojrcyonalnego. brw- VotyJi' twarz ma^ fzeroH i okrągłą, oczy maier Cjwi Wielkie, powieki podniefione, nos mały wklęfiy, proft rZy nad brz€S,.anii miefłkają morikiemi są wysocy * gowa trzymają, miernie tułowie», iriają twarz podlu. podni'V Ç20^° wyfokie' oczy ma*e» nospîafti, w« śrzodk® Jata l,y> g?bî mie,nJi ni wielką ni małą, cerę popie. ?oft' '?sy czarne, brodę rzadką którą fobie wyrywają nie-jatt^Wująę tylko w niektórych mieyfcach nad j pod war« i i 3* Włftrw ii a Ir CT I" Î* 11 Irłftcnu; n r^nt n Ta^HAMÌ f- Chiny r ^ Ja* rezaniew^ Niewi^ft sc^ równają fię Niemcom. Ì innych i ^h-5ll^ie wedłuS Inni go de Bitrvdb*, U Gentit nu r6in«?C ial «w7czaynie t»îowite, wzroftu fą i fta-przvkrvtv łi' 0czu Pi?^nyc'1 a'e małych podIugowatyćhf "late"'r- C Ji P°wî«kaniî» które Damy t dziecinnycjt lat oi-fiego U1 yj. nauczone uftawicznie wyciągają.nofa wklę-Vûa n ■ ' ^5l'ile w młodości przełamanego, cery tywey» CfflĘc a^.',Jrni^"e. «fzy fzeroki-e i długie, otwartę i wi-' « gçuç wąik% 2 proporcyą jedmik d« twarzy, wło*£ czari, *7* Gxoôrafia çzyko wie, wielcy i mali Tataro wie, ZngnngetV messssBoeass'^cL. R'C' «zarne, glanfowane i gęfte ; ale wfzyftkie te wdzięki ftp*' ęą zęby czarne od uftswicznego żucia korzenia pewnej* lieja nazwanego W, który dziąfia od fekorbutowey flegmy czyści i cuchnienie z uft zgani®. Nie bedzie to W p«' dziwieniu u Dam JŁuropeyfkich, źe Chiófkie kładą na twa' tzy wiele bieiidła i farbiczki, które im tak cerę pfuią.f przed trzydz.eftą lat jui zdaiąfiębydźftaremi. Małość no< iVVPrt-^SCią'ou<5r®y W^ciwiey pragnie i fzuka biai> pł to jeft nue Czkający na pófwyfpie wfchod- ^fowym1^^wiłf'k>ivy wkraju bardziey pcłn- Okowie. To2;7m $3> szpet;ieyw "arniayfi ci»ń. negu> Cery Powfzecb"°^ są wzroftumlef. ie raymnievr-, a)ayî na D,ch tak P'"?kna ' chdka t>«. Iwa ?!Za-°dmiana na tWa"y może bydźpoSiÓ: %i kfztaitne $ą pîâ^ "akjitaît jaju okrągfą, nos i war« c*ernią navhar^°^V czaJ'ne> długie i gęfte zęby jak mogą kow. 15 faard21*y. "lego ciaîa ikîadem celują Chińczy- Podobtr» °f f%'Ł krakanie, Laozctnie bardzie» ChlDczyk°w, niz do refztv Jndyanow. U ^fzy sa tr ."fûdowwedîogmcdy wfchodnich krajów K* opfe* rt' 56 ta> « «Î i™ na bar^ która, Ci.vfjąl ? X mają sposob czynić dziurę, przez Has m?'* Pr4emkoł« moin»- Stantczykowit wiekfze zà "(£y 7- przyrodzenia, krakanie i pteuanU\ì dą '?yfir nłź 9h,ńc2ykowie. między urody ozdobami- kła^ d'iedo^ at p*aflfia j kbY takie mi#1' nowóńaro. Su»,atr*ll? ^jowianą do czoła przykładają blachę. S^ych H ruU'n Malacżanit i obywatele wysp przyld* «S odndrchC i?'ey ! A™, chociaż bardzie/ j • . °2n'Ą n!Z między sobą. 7 flciir'ocin lą mocni, wzroftu przyftoynego twarzy pfc. «îieobcinata ^,łych' ^ÎOsyr "°rz^ długie, paznogciow nigdy ^iefzka napftri sobie pAiią. Na teyźe samay wyśpi*-'odzonj ' E? ***"«?* C*"kr*to różniący fie G«ą przy. od Chilir. 1 *Je^ *u "'•których płowa, tuecylko yk°w, ale cd wrzyftkich innych Indyan«w. Ci *n5eść nit"" wzr®k,maił tak flaby, źe światła dziennego chodzą oC2umgą 'ur i? teg° ^AZìxeh Z, 2awkniętemi prawi» U» Frań- ? 1 zaś doflcon*l« widzą. Patrz Vm Matti)t &at tf /dmfltr; r. iłoS. tom II pa».- Wią wiff^JJf îL°bJ7at#!*fÏÏSp w/çll 2* Mczykow i 't .h n / Hlfzf?0W'. Chińczyków, Ja-«Ç małżeŁT y t °-któfSm' ««««^ *ą"% !^'#fzkaiący Do ^ ?yW't#Ie Prawi ty™ wysp *nie w Afryce lal/ . ^ tnk. czarni, jako Ango-tei do w«łnv r ,/'0111 w*oâami «faftają podobn»« f V; 68 rint iartn w p°dr0iach swych row K 8. ^n,saiąn#Mi%oBarłe>f FilijpińikicJi/fw/arfectw» i?4 Geografia dmey Indyyflciey, Japonczykowie» wyfpM'2* Fiłipińfcy, Sijdzcy, Molucc'y, którzy w^yicj twarz bardzo pfalką, oczy raafe okrągła brwi wielkie, nos mafy i wklçfly, brodę rzadką Ktò- przywod^i, ze na wyfpie Mindero blifko Ma«ilii mię^2/ Radkami źnayduje fię naród cazwany Mangiarne, ktor*/■ ogon maią z przyrodzenia na pięć calow długi i źe nie' którzy z tego 2 ogonem narodu przyięli cbrzeft S. Struty* zaś w swych podroźadi 7o/»: /. loo twierdz}, że P' wyspie Femiczie Cam na oczy ("woje widział człowiek' 7. ogonem na pół łokcia długim do wolowego podobny*11' Przed niemi o tym pifali Ptolomeufz i Marek, Paweł. Y' żeli ta powieść godna wiary uczonych ludzi, zoftaw1"* rozsądzeniu. O.Formozach Mandalo świadczy że wzrortu daleko wyźfzego ni2 Europeyczykowie, cery mi?' dzy białą i czarną, Niewiafty są małe, ale /kładu pr«y' ftoynego, mocne ibiale, zwîaszeza kipie naflońcu ręcZi^ fię pracą nie trudzą* O wyspiarzach Marya&fkich Gemelli Car?ri przyda^' jący zawlze nadto, ni i jeft w rzeczy, świadczy, źe ** Wzroftu olbrzymiego , mają bliiko 7 ftop Pàryflcîch wy'0-kości, tak są tulovi ici źe zd-niąfię bydź nadętymi, tak lii"1 że na ramionach mogą dźwigać éoo funtów ciężaru. Jut arowi e wzięci w powfzechności wielkie krajs pofi9' dają w Azyi, a w Europie Krym, małą Tartaryąprzy krainie i Mołdawie. Wfzyfcy iwierzchnią część twar^f mają fzeroką pcmarfzczouą nawet w młodym wieku, noi krótki a gruby» Qczy małe wklffte, lice podn/efione, fp0' ■dnią część twarzy ścieśnioną, podbrodek oftry i wyftV piony , izczękę zwierzchnią zapadłą, zęby długie a rzadki* brwi gęfte, które imoczy zakrywają, powieki grube, cert i&itawą, włoiy czarne , golenie krótkie, uda grube, br"' dę rzadką, nakfztaît Chińfltiey, Są wzroftu śrżednieg0' a;le mocni i ii Ini. IMayfzpetnieyfi są Kàtmucy na spoyrzenie coś dzikiego i ftrafzrego mający. Niew»3ft/ W całym tym narodzie nie są pięknieyfze niż męfzczyzny' w Tatarach Europeyfkich znaczna część prżyrodzoney ii*. padła fzpetttości przez ich powinowactwu ż CzerkafTami» Moldawczykami i innemi narodami Sąfiedzkiemi. MiŚ* dzy Molkalami wiele'jeft Tatarskiego wzroftu i tw«rZf kfztałtow, tak przez biifkeść 5 sąfiedztwo jako pr»ez Pa< nowauie Tataroy 2awoliki*h dtujis nad tym, jusuoderoi v FoLitrezwA, 4 "** La*°ńJka fcy "P°"czykWieDuńfcy, fevedïèy, Mo/kie w-Hedow^' Ę°rZemi*™' Borandyanie^Sa- tj&vvnvm i 4 at*™w,e Pofnocni. Gftyacy rm •io*vm 1 i -leÌ. Grolanczycy, Efirwimania na hor. ,, i*zl* *3 O ) twarzy fzeroko płaflciey. brw» pod bronie pod-*ych nych# P°^C2^0W wgórney ćzęści wypuk-^%(ki ^ 'ZCrokiey, fpodu twarzy bardzo Hycbe8° ' warS Wielkich w górę podniefio. fa C21§ y ogromney, głofu cienkiego, w to* v Sr,r!le§0 glanfowanego wzroftu małego,- % «Itérï/ !eft2fiadi'» chociaż chudzi, zwyczayni^ Piotyf py wyfokósci a naywyźfipół ÌrÓrC "arofy P°śiac mają Europ eu fką ? '^r y T8tarovv mnieyfzych i ŁapońcZy-Se «'»WïZy.^y Europeyczycy, Afrykanie tak-, ^zie°* 7°Cni W ®arfał,ryi Egypcie, Biledulgery-; ,» ^^2e, Turcy Azyatyccy, Orroiatne.Ge-i[|[| t orgianie , wfzyfcy ci ludzie do jednego gatunku ,po. przyUa!e^ » jednakże jedn. za drugich są fzpetnieyfi na.' koieC2fe 1:,(>rand>t«nit ią mnieyfi niż Lapończykowie, mają 5tiia^ °ko^° zrzenicy jednego koloru to jeft czarno, lek» eri°Krale ofea ^ari^ziey czerwony, goìenie da-' 'W"1"2 czamieyfzą za Lapończybow, Samoi fz«rl'zy jS^ ^®rd2iey zfiadli n5ż Lapończykowie > nos mają^ kUyr/e.^Sc^mnieyrzą, golenie kratfze, kolana wypu-; tof«sąjer2 ydIu^r2e'mnieyfzH brodf. Gronlattdctyho' Między niP^,6 82arnieyfi« °wi'zetn niektórzy świadczą, żo Vi», yiaiea 2nayduJ^ n? tak'czarni jak są Etyopczyko*. tlJe jak melz°W^ wfty^kltfł f>'ch krajów równie fą fzpe? "P^yrżeniemC>Z^an^ •' tak lf" P?dobné, że pierwfzyias mnievfze l02"0^' Poftr-«edz niemożna, Gronlandfki» P'çkny lt*haWWk "'ne< mają jednak fklad ciaf# iardziey c; Arna, pierfi tak długie że jedzigr y X* ramion» pumaciwfzy de afaniachtją. iyb G KO OXAVIM ©rgianie.CzerkalTowie, Perfowie i Indyanie (®) Z tty ftrony Gangefu mielzkający nie wiele *0' źilię fiç od Europeyczykow, (a) Moguîowie podobni fą do Europeyczykow, °Pr*?^ jedney cery, która o nich jeft oliwkowata. Niewiary tanrtteczne jedneyże z męfzczyznami przyrodzoney cetJ* celują inne Indyanki wfzyftkie ochędóftwem i częfto kąpią. Btngalczykoìvieżółtawfi są niż Mogulowie, anaiv brzeżanie Kcromandelfcy i Malabarfcy poftaci i WZr°ft ^ podobieńftwem należą do Europeyczykow, a z cerą cZ*r] jrnydujefię dziki naród nazwany ------ , Europeyczykowie. Maidytmczt/kawie ledwie fię róz«'ł wzroftem i ikładem poftaci od Europeyczykow, a mianowicie miefzfcający na wyspach połnocnych. Niewi»1 J tam są doić piękne, koloru oliwkowatego, a niektóre ca fciałe, wrzyftkie nofzą włofy długie, gęfte i czarne, kt»r czernią róźnemi fztukami, a naybardziey co dzień córko swym do roku dziewiątego całą głowę goląc. Przeciw»1^ Indyankom pierli fkromnie zakrywają , chociaż Ikionû® iści do wlzeteczności ukryć i}iemogą* . Perfowit w powfzechności są chudzi i kompleXy' sl cbey, mocni jednak i trwali, cera oliwkowata, wî®5*, czarne, nos podniofiy abo orli są teraznieyfzym włas*1^ Persom. Dawnych Persów niekfztałtną poftać można*'1' dzieć woftatkach pozoftałych ich narada to jeftGebrac"^ teraznieyfi przez złączenie fif * naypięknieyfzą i «zyftfzą krwią Georgiań/ką i Czerkalką przyiemnych n4* byli Wdzięków. Perika biała płeć jeft kfztałtna i miła» jednakże z Georgiańlką zrównać fię niemoże. Nakoniec wfzyftkie narody między 20 i 35 Ropnie1** fzerokości p6în©cney od rzeki Gangefu aż do zachodni'X ftfotiy Ceiarftwa Marokańlkiego w przeciągu 2,000 ^ miefzkający, nie różnią fi? znacznie między sobąkf*tał£#™ poftaci, wyiąwfzy te mieyfca, które przychodnie z 9°^* •nych krajów ofiedłi i zaludnili. Jeżeli teraz przebieg *ny kraja basdzjey zimnem i ciepłem umiarkowane, dziemy źt Mog^|oWiei Perfowie północni, Ormianie» TU* % S*9'!**»»*# Ming^Uwi* » CMSW&wî»» wjtf foinrcżNA^ północni do togo działu poftaci toévò Ï Z* ' W którym zamykają fię Euro* * yczykowit 1 Azyanie^pod iedną z niémi dłu« S? E«r°Péy«ykowieopr ócz Lapończyków i Tatarów Whié ?C' ? "* ™'ym Myśilfkntejii J »«l f „0C"J ""P"ïk("d Hiftpani oi ÌCal2,miérzl* «hii Mnnni świefi* narodu, któryby Geor- ^egłovi. P52CF a* PJiańftwem i rozpuftą. Q$ Chardin bia^ ł»iettio piçknieyfz» cźyni iiad wfzyftkie4 wy* ^eCh'arH- rV J fylko md Wić może. Vayagtf jardin Londrts i6S6. pag: 204. ^ÇkL^ak"y, '^^"fc'e. mówi Struys tom II. p. 75. Są %Wa • n- ral'.aja. itn niezwyczayney Wielkości. , Mato jeft Aaglikow,-Belgów, Niemcówpółnocnycn^^ fy czarne mających, mniey jefzcze Puficzykow, Szw£ i Polaków. Wł»s RÌJa białawy Morałom )°l * Sfolkf. />> JP O ŁI T V CZKA. ^bywateiow krajów pófnocnyd™ ^ '^n . daley do YeiTanow, nakonie?|™ Wy Kandyyfkie i inne aź do odnogi *L ta'ey dofkonałym podobienftwem wyra*...,^— fo\v. Amerykanie południowi są cen^S n®y nakfztałt miedzi. Rozdział ii. Granicach i oblzerności Europy; ańftwie Papielkim ; Monarchiiach Niemieckiej, Tureckiey, Mofkiew-&iey z jennościami do nich naleźącetni. granice: JLiirópy. ? ' ^rtie ' ną zachód i północ Ocean, » na póła* W f , In°i2eoblewa śrzodziemfle, na wfchod &y* ty0 j , °i*l Azya. Bochard nazwifko jey wy-tyftl 2 fîowa Fenickiego [frappa, które W '?zyku znaczy twarz biaią, i mogło bydź Md przy- "T " ~V _ ; ;— 11 ^1 1 1 » (tli, ^n^e}ljkowie, In gry atut i Kar etì ani e są ludzie m o* Wy': ' fiîa ciała mający, Włos biały, a częściey pio» Wfzv'fu ,Pr2yr°dzo"y-^Zaje po .t£ik. różne» poftaci ludzkiey kfztaîty î ro« ^wietrzó 2 trzech przyc?,yti; pierwfza jeft odmienni iowi i ra ■ ^dégo" kraju; dru^a żywność każdsmu kra« i.nar^>Lwłaściwa? trzecie są obyczaje kaźdeg* ^^Zonev'c0 ' Powietrze jeft przyczyną koloru, àbó prży-fZy j / ery i żywność abo pokarm odmienia kfzuît twa* H hnb °'^a poftać; narody mizernie żyiące zâwfzé ïnie t..1"*' , ^^yczaje i sposób życia rozumny, i roftro* ^ie(V l°Wa 2 Pt równania, i innych roftropnych wnieîienioW1 liczbę zgadnąć Y pofłanowić kufili (ię, ale je\ zbytecznie ią natężyli, drudzy bez żacfnćg0 , prawdy pozoru umniéyfzyh. Między n»y wif, izą i naymnieyfzsj liczbą śrzodek biorąc P*0*, czterem évrist* ct^hwom naznaczyć £y'" mi' PoLITyeîHA Z 'TT AMZ- żyj?cych pfciobojéjL l Itôrvcl. «omjionowzyw, Europa, <» ' ^oL„°rycŁ ***.. i So Ameryka i kraje '«» «yclfîç. Ç miefzkancow w każdym kraju znaydu,*. AW, Krajów proporcja ^ol/ka z Pm i»* ^ E?rcPf Liczba Obywatetour. P r Z rro*vincyami - - - - Irtofr"^ ^randeburflcie . r°Rcwa ........ Jj?v^,eęya -...... zNorwegi^ - . 3CVnCuy 2 Czechami . . ł " I» I fary i r ' A rV TV £y?jcy z Czechami - - • Tł7 - . ^eiu«owincriBe'«ickich-^ • - ftfznl yUri!'iZ î"dy?^ " * j, pania z Portugal'? - - V* - - >7ncya - -...... '•SL!.WyfPami • ' T3T I TT I "2* 1 rr-s T T2F y ę8'y T .-........, Tartaryą mniey fzą 8, 000,000 m i,000,000. SI .000,000. 3,400,000. z 1600,000% 16 >000,000. 35°o,ooo. 9.000,000. ó,000,000, ®0,000 000t 8,500,000. 1.000,000. 7,000,000, 14 000,000, Więkfl4 ; JHudnUnin^1^ ^ uçzonemi luuzmi jeu sprzeczka, o V bardziev U««nfoyfeego świata, który z niob iak r.Ki,! ^a»*dly. Ktofię tylko zkfiegami obeznał. h "go świata hir At aa a *. •• rnnwjzaf aa* i dawnv R / 03 "IZ w samey rzeczy byU K«° częścią nczvZJ,m aboP"ynayn"1'ey«a«ną rozlesfcść ï JVo^'Hfz pr?yanaje Rzymowi ftra-r« ». * / w niw ofadza. Inni «e «a Mauduuha r-rar», u,w,«. . ---------- - tu ». a ! m'I'onow dufz w nim ofadza. Inni a Ataudyufza Ccfarza Rzym 1,787,000 ludzj i «ógi 14 milionów €S« CrfiOARAffìA f. I. QParìftwie Papìeikimabo Kościelny111 Które fą kraje Papifjkięaha Kościoła Jhiego ? . i, Papież pofiada we_Wlof/?ch psńftwo koec'^ »e i Xieftwo Benew' ńtańlkie w Króleftwie Ne,r politanrtcim; wëFrançyi JPJrntf];wa Wenezyń»41 i Awenio-ńfkie otoczone Delfinatem, PyoW&P0) Ì Langwedocyą, Raicie fą granice państwa Kościelnego ? Na półnęc trafie z Rzecząpofpolitą W ene° , tia wfęhod z Króli ftwem Neapolitańfkitn, zXiçftwem Tólkańflcim, ModeńHnm i tuańflcim, na południe oblane jeft morzem siemnym. Plugpść jego jeft, mi l7°'fzer0 S0, . . u1 Na wiele Prowincyi dzieli fie państwo " Ś cielne? . , f Na 12. który ch imiona są i ) Kampania J7ca , którey M S Stolicą Papiefką zafzczy^, »e j,eft Rzy.nn nad Tybreip, chociaż z daW'^ piękności obnażony , lic?y fię jednak m'f , "JD mògi do jaciągow wybrać wojennych, Montesquieu i#, twiérdzié, że teraznieyfa» Ązya, Afryka i Europa /iątey części Judzi nie maj^, których za panowania & u ufza Cezara te trzy znajomego świata części ży«',j, Przeczyć nienjoźna,, żeby cskolwiek, na świście terni" ,(1 fzym ludzi fi? nieumn^yfzyîo jednakże nie tak vvl^ jak przytoczeni odemnie pisarze rozumieją. Prop01 lego umniéyfzenia i gruntowne onęgo. przyczyń dziefz w świeżo wydaney Angielikiey kfifdze przez tv t face, na Francuiki język wyłożoney przez Sfontourt y tytułem: Effai fur ta différent» du nombre Uts Habit* li Âmfterdamie roku 17595. PuiTTCZ-łTA Ì&J| ^aywiçkfzemi i naypiçkniByfzemî miaffcami Eu-*°py niet-yiko dJa wfpanJałych kościołów aJe «la przepyfìjnych pałaców, roflcofznych o«ro-dów i pięknych rynków. Inne miafta są: Ostia, którey 1 ì kup jeft Dziekanem Kardynafow, At* tana, Frefcata, Paleśłrinot Terrarcina, Tivoli , slnagni, S'egni, Castel Gandolfe maje m i aft e c 2-ko z zamkiem i mtłemiogrodami, gdzie Papieże od ipraw publicznych fcbraniaiąfię dla odmiany powietrza, a) Patrimonium S. Piotra ktò* *fg° IVI. S. Vvielkie i piękne W i terb: Montefia* Jconey fzacowną mufzkatele obfitujące, Civittw ■ echìtt miafto obronne i port, w którym ftawaj^ Selery Papiefkie. 3) Xiçftwo Castro z M. S. te« S°z imienia 1\'onciglione miafto piękne zafzczy. ^'onetytułem Hrabftwa 4) Powiat Orwietańjki *VJ. S Orwieta. 5) Ziemia Sabiń/ka M 'S Magi i ano 6. ) Powiat Peruzańfki M. S P&ruż Bi-fltupftwem i Akademią ftawny, 7) Umbrya M- S. ^Polet, inne miafta: Faligno, Nocera, Ternie Nami 8) Murthia Ankońpcu M. S. Ankona. boiata wielka i dawna; Loret miafto zafzczycone domkiem i kaplicą bogatą Nayświętfzey Maryi ^«nny 9 ) Xiçftwo Urbinfk e z M S, Urbin. io) mania, M. S. Rawenna, inne miafta.* Rimini , A arcnza, Metdola &cc. u.) Powiat Bonońffci, z ^S. ISononią, którą nazywają tłuftą dla obfity sci kraju, iz^ Xiestivo Ferrarjkie żyźne ma M S. arx, Comachio &c. nazywa miasto stołeczne Hrabstwa Vsnęzynfkiego ustąpionego Grzegorzowi X. ■Papieżowi cd Filippa śmiałego Króla Francuzie go ? rr * j, Carpentast Awęnion nad Renem ieft M. S. rabftwa Aweniońlkiegę należącego do brab- l^iafto Awenionzfwoinj h JHrab- 184- GxOâfAFIA Hrabftwem Klemens VI Papież kupił *. 1348 5lŁ" 80,000 Czer; Złotych u foanny Kròfowy NeS' politańlkięy, jako Hrabiny Prowanckiey mens V. Papież po koronacyi fwojey w tioni® r. 1305 z^ozyl ftolicę Ąpoftolfką w Awęnioni® drugiego cz y trzeciego roku. Naftçpçy je g® tam mief/kali aż do Grzegorza XI, który Rzymowi przywrócił; te dwaHrabftwa f%dłtt' gie mii icj (ze roki e io. W co kraję i apiejkie we Wlofztch obfLtuią * Tak w krajach Papiefijich |ako w znaczni^y" fzych Włoch częściach wfzyftkie cztery rok# części sì} łagodne, bydła róznęgo, zwierząt I®" śnych, zboża, wina, oliwy, òwocqw , jarzyn^ jejł obfitość ; Całe W$ochy mogą fię nazW*4 wefołym i rozkofznym, pgrodem. Powie**2® ufzedzie jeft zdrowe, oprócz pańftwą Papi®" fkiego lecie w upały. fàkitfy przymioty obywatelom pańśłwa Pą• jpiejkiego ? Oby watelow Pańftwa Papiefkiego wfzyftkicfc w powfzechnośei Włoch zdobi polor, roftro" jpność, dowcip, wftrzemiężiiwość, głęboka poli* ftyka i %ofobność do wfzyftkich nauk i kun,' fztow wyzwolonych, w których oni z wielką cwicząlię łatwością, a inne narody ęehjią Architekturze, maladiwie, fnicerftwie, muzy* ee » krafomowflciey i wierfzopifarłkiey nauce-Siufznti pada na Włoch o. w nagana, że fajmściwi» ikryci, zdraycy, za w ii ni, podeyrzenią pełni, W gkazałościach powierzchownych zatopieni i rze». wzy nayświętfzych na złe zażywają dla dopięci*1 f wy eh zamyflow i ofzukania fwych niepxzy ja,' fciol. fak ? o iii TT e 8n x?5 fiak rząd Monarchiczny vj Państwie [prawu* V\fię Papie/kim, którym tiuścicŁ RzymJJci zbo>« gacili Pipin (a) i ùyn je&° Karol Wielki Krolo* wie Fraticufcy w ofmytrk wieku ? Papież fam rządzi blilkie Rzymflkie Prowin-tye, do dalfzych pofyła wielkorządców, któ- 00 Pipin Król Francuflu uprofzony od Sttfana II pat fi«ia do Wlocb z Woyłkiem fię wyprawi!, Aflotf* Króla I-ombardjri, który wydartfzy Çefarzom Wfchodnjm Exar« Raweńflti , Rzym w ściflym trzymał oblężeniu, zwy« fęży! i odzylKane orężern miafta Papieżowi i Stolicy k-jpoftolflciey wijcznemi czasy darował r. 756 i przez Fut» rada Jaliïiuinîka fwego klucze 22 miaft na grobie Ś. Piotra foty. Dtzijdtryufz Wódz Afiolfa za pomocą tegoż 5/#-/«»« tron Lombardlki ofiadllzy, po śmierci fwego Dobrodzieja na dzierżawy kościelne fię rzucił. A dr y an I. Pa-pitz o pomoc do Króla W Karola Francufkîego fię udaî oJrzyroai Karol z mocnym przy&ywfzy WoyikJerą ?awii dpbyî, Dtzydtryujza 2bi{ i poimatë, Lombardyą ïayrojowaî i kościołowi Rzymfkiemu darowane od Qyea fwięgo Pif ina dzierżawy • a od fiebie potwierdzona, przywrócił r. 774. Ten jeft prawdziwy początek doczefnego panowania Bifiiupow powfzechnych Rzymlkicb. darowiznę Konfbantyna V/. Kościołowi uczynioną wfzy* «y pifarae tdjrowey Krytyki światłem oświeceni za bay« «Ç poczytują t pifm® pod tytułem Donatio Confiant ini za; podrzucone mają dla, naftępujących przyczyn: 1) Ze ftyl *•8° pifma prawnego fóipi fię od 'ftylu, prawdziwych edy^ ®tow Kanftantyna, 2) Że Kondantyn, ktćrywe wfzyftkicłi swych edyktach pifal fię tylko Çouflantinus Jlugujltts „ v tym ęifye,. fię przecijrko fwemu zwyczajpwi : Fiditis, Manfvttus t Benejicttz, Alltmannicut Gothius, Sarmaticusa ^ermanietts, Ęriłannicus » Hunnicus . PitiS,, Felix, Viftarv Ariumphag0,m 2® Sytwtfira Papieża Gefarz nazywą i, - • *<*ywt/pfzt/m Kapfantm, powfzeckttyin BiJJtm fitn1, któr® C7Cj pefne tytuły używane niebyły jefzczeną <*z®s*, Ze Konffajntyn zdaje rząd naywyźTzy wfzy^, eh Kosciołoy Stfltąefirowi, który mu w ofobie S. Pio-, "■ąby{. "aDï ' poruczooy ed; famego Çhryftusa Pana. 5^ jg6 geògrafi^ rzy fie ?o\vi^Legati alo Vice Legati, opr<$C2 fc^ch każda Za Kovftantyn przytacza niektóre miéyfcâ z dziejów ' u* ftaw Zboru powlzechnego pierwfzeg/j Ńiceńfkiego rokiej11 za to pifmo poźnieyfzego. 6) Ze Konftantyn jż tę darowiznę czyai kościołowi za radą wfzyftkieg0 j,11 da, Senatu i wTzyftkich Satrapów,którzy niemal w pogaiifkich zoftawali błędach. 7) Ze. w tym wzmianka fię czyni o trądzie Konftantyna W. o MR?e, ■jego ze krwi dziatek sporządzoney, o krzcie przez S-" 'weftra mu danym, co wfzyftko poważui krytycy odrzu* caią. 8) Ze Kovftantyn W- pozwala Sylwejirswi i ie?° riaftçpcom nofić koronę złotą podobną koronom Cefarfk,rlî j Królewlkim, a na ów czas ani Cefarze ani Królowi® /«ieuiywali jefzczc koron złotych, ale bindą purpurowi {dradtmma^ gło.wę przupafy Wali. Pierwfzego nam hift0' /ya fiaWi między wfzyftkiemi Monarchami Leona i Ceia* rza wfcfiodniego, który korony użył złoley i koronową* ny ód Anatola Patryarchy Carogrodzkiego r 457 obrządek Łoronacyi i używanie korony złoiey wprowadził. Mtkołay I^apież obrany r. 858 przydał koronę jedn? do infuły Papieikiey. Bonifacy VIII obrany r. 1294 przy* dał drugą, aby dwie korony znaczyły moc Piotrowi S. od Clu vftusa Pana daną rozwiązania i zawiązania co do duTzy 1 sumnien'ia na ziemi Jłianiebi#. Urbàn V ob!»" ny r; 1362 ^rzec<ą koroną ozdobił infułę (inni to przyp1* fuią Benedyktowi Xii) na znak zwierzchności duchowni nnd kościołem wcjującym na ziemi, cierpiącym dufz w Mf' tock cztjfcowych, i tryumfującym w niebu. 9) Ze pifmo» o które rzecz idzfe. przed witkiem VIII od żadnego pra-wnuka ani Dziejopifa nie było wspomnione, zkąd pokazuje fię że około tego czasu było wymyślone a potym w dekret Gracyaaa Mnicha włożone. Kopije Jîawneg0 tego pifma teraz znayduiące fię jedne z drugiémifiç nie-zgstfoaią nie tylko w Iłowach ale w wyrażeniach rzeczy* Ta, «tòra znayduje fię w bibliotece Watykańfkiey, róź"* fię od włożoriey w dekret Gracyana, a obić niezgadzaJ3 fię z przywiedzionemi od Mikołaja Ił i Leona IX Pap1®* źoW, a jefzcza bardziey z przytoczenemi od Piotra Damiana, Balftara, Jwona Knrnuteńłkiego Bifkupa, i innych. ' ^laecz do wierieiua niepofybua, aby £tfz «da Prowincya ma Generata nad żołnierzami; w mia- iny dziejopis i inni tegoż wieku iyiący pifarze, którzy Wnićy znakomite Kon/łantyna W. dzieła do wiadomości potomnych podali wièkôw , ten pobożny uczynek ipodo. bno dla ofobliwości fwey nayznaczniéyfzy spuścili, i Za milczeli. Każdy kto głębiey róztrząśnie okoliczności tego pifma, będzie przekonany o niepewność i onegf podrzucenie. Niech fię pyta gdzie to pifmo było dane i w Rzymie r. 324/ Hiftorycy godni wiary świadczą Je Konftantyn przez lat 9. to jeft od r. 3'7 do r. 316. nietylko w Rzy-ITlie» ale nawet nieznaydowjil fię we WłofZech. Roku 3T7 Wyjachawfzy z Medyolanu do Jlliryi , tam przc-mie-fzkal lat 6, to jsft do r. 322 abo 323 broniąc granic Pań-ftwa przeciwko najazdom .Sarmatów, Karpow i Gotow. Na początku roku 323 do Teffaloniki przybywfzy dogląda! portu, którym to iławne miafto ozdobić rozkazał. Tf mu xabawkç przerwała woyna Licrjniufza, naktórego z woy-Ikiem wyprawiwfzy fię, naprzód go poraził pod haflem woyfku swemu danym; B'g Zbawicielprzy Adryanopolu, potym d. i g Września 'ftarl na głowę przy Chryzopelu w Azy i, naoftatek przymufil do poddania fię w Nikomedyi , gdzie przemiefzkawfzy 5 mit^ęcy zupełnych, powrócił na wiofnę do TefTaloniki, teje^ właśnie na ten c:as,gdy ta mniemana donacya był^ w Rzymie dana, jako pokazuje fi? 2 dwu di praw od Konftantyn» W. uftanowionych - w TefTalonite \yftatuci€ Teodęzrjufza położonych. Pierwf^o darowane jeft w te flowa.- DatxVIÌI Id: Mart: Tuffatomele Crifp* III & Conjłantina III Cofr; Drugie tak datowane Datiti FI Id: Aprilis, Tfffilonuœ Crrfpn i IT& Confiant ino 111 Cofs. Konftantyn z Teflaloniki udał fię do Nikomedyi, t P°tym do Nicei r. 325 na Zbor powfzechny I, zkąd do Kzyniu nleprzyiechał ai d. 8- Lipca t. 326 dla obchodzenia llroc*yścir roku dwudzieftego fweg.o panowania, to) Ze *ym. Piimem abo edyktem Konftantyn W- daruje Knścio-ìow1 Rzytj]^iemu miafto Rzvrn i wfzyftkie Włofkie i z-a-cbodnich krajów Prowincye,"jednskżp wfzyftkich pifarzńw Zgadzają flç zda,lia t ie Siolica Apoftdfka przed P>p>nrvt Królem Francuj^jtn źadney swieckiey nad Rzymem , o|a-lckoź bardxiey nad Włochami nie miał» zwierzchności i S*uat Rzymfiti w Uście twym do Pipino pifanym profz^c jt8& G se grafia nsialłach fortecach, portsch ft| od Papieża lift®1 nowiern go q pofiìki woyikowe przeciwko Lombardom, nie çazy#® Papieża Twym Panem , aïe tyiko Oycem i Pajłerzet». Z Dziejów pewnych i świadectwa njepodeyrsatie?® wfzyftkich pilarz ów jafny jeft dowod, że tak Kenj!(łntyn \V. j'iko naftępcy jego panowali Bad Rzymem i prz«« iwych Staroftów onyro udzielnie rządzili. Zażyci-a K°n" fiantyna Sa.iat Rzym (ki nie Papieża, ale cefarza uznawaj «a Pana, i Cęforz nie Papież ftanowiî Starcftę. Ten urząd roku 324 (prawowaî Lucerinus $erinns, KoKflr.ncyufz- C** jarz Syn Kor.jtantyna miefzkający w Medyolanie Lt<>n' tyuftowi Staroście Rzymtëiemn kazał ftawić przed sobą Łibeiyufza papieża, na którym yiedokazawfzy aby potl" pil S. Atanazego zaiîaî na wygnani# doBerry miaftaTra* ckiego, 2 rozkazu Walentyniana Cefarza. Prétextât S tu'" rotta Rzymlki od Cefarza uftanowiony bronił t utrzym/' wat Dumaza Papieża przeciwko Urfy cynowi Antipapi** Jîonoryufz' Cefarz przez Symcęha Stp.roftę fwegp pfZ/ą wrócił Bonifacego I Papieża na Stolicę Apoftoliką X. ĄJ9 z* co mu Papież dziękując tych ftow używa mówiąc © Rzymie ; In urbe vêtira manfwftudinrs. Odoactr ftrącj* wfzy z'tronu dngujłttla Cefarza Królem Włoikim fif ®" gtofiï i Rzym ępanował, Teodory h Król Gotow ZWycif Żywfzy Odofikru r. 493 nietylko nad Rzymem udzielni^ panował; ale i moc potwierdzenia obranych Papie£6w sofcie przywîafzczyî, ^uflynian Cçfarz ©dzyikawfzy cby od blatów pod, Exareh'ą Rąweńikim Staroftow w wi?£" ftych Miaiłach Rzymie, Benewencie, Śpolecie, 3$c. uft*" Jiowił. Grzegorz II. Papież pifząc około r. 7.25 do Xiąż«£^ Weneckiego, wyznaje, i* miąfto Rawenna i w&yft*»* ìraj# Wlolkié należały do Cefarzów wfchodnich Ltoną f-x.anjlantyn*. 2 uftanowienią Staroftov? nad R-ynjem i s wyznania famychPapieżótf pokazuje $ę jaśnie, że Rzyi*1 i miaft* V^iofkie do Exarchatu należące, nie koąo innego uznawały za Pana, tylko Cefarzów, wfshodnich. Kardy nał Baronia/z fznkając płerwfzego wynalazcy t#ą go pifma, rozumiPs że Greccy ono pięrwfi v?ymyiiili,»lsv pokazania ie Papież zwierzchność swoję n*a od Cefar?®^* nie «d Cbryftus* Pana, ale mogliż Grecy przeciwny pr^WA wemo dowód wymyślać, które do Wîach sobie Przy"* , t»r?«,*ałi ? ad» :®g® na w. Jat pi#tw*y tf piftno ty** *«r PoiIÏTCZHA jgę wietti Staroftowie, grnin ii Miefzcżanie urząd 1—. nuey przywodzone od pifarzów Łacińfkich, nim przyfzîo do wia* !n°ści Greckich. Niemniśy myli fîç X. Mottu przy pi» wynalazekonego^afitw; Dyakonowi Kofciosa Rzym» j£,eS°. ponieważ przed nim przytoczone ono było prżez fpkmara. ArcyBifkup Paryflt: tle Marca w kfiędze do y^ordia Sacerdotis & imperilikłada na Pawła J. Fa pi eia, *e on r.767 piérwfzy to pifnrio pokazał Poftom Cefarflcim ^Nminającym fię wróceni* Exârcbatu, ale móglie tait Papież prawdę dowcipnym obrfttem S P/vitta za* ®;Iczenism pobeżney je ""*«« impęrii cum otuni fntegritate jeft Oczywiście fał-«ywy. Kie idzie jednak za ty.m, ie Kościoł Rzymfki przed «»rowizną Pipina żadnych dóbr prawem dziedzicznym "trzymał, ale tylko fię dowodzi, że udzielnie nie pano» Już zà Grzegorza Papieża Kościół Rzymfki miał ob» **«rn6 dzierżawy od pobożnych ludzi, Królów, Cefarzów e;^ nadane nietylko we Włofzech, ale w Sycylii, Dalma-j'iàF.rancyi, Afryce, Sic. które chociaż pod zwierzchno* ioftafVVieckł' 1 inne wrzy"k'> świeckie majętności, fie dïï,ly,i wie,kie J'ednak dochody pfzynofiły, É nazywaj a dokr 'ctwem ra ( patHmor'"*m Sanai Pett i J "zvtafir C,farnu# zwano Patrimonium Sacrum, jako da# Zi GrzÇ moźna ^ ftatucie Mywana Cod: £u/t: Lib: ra. w cf0rz« w- mówię , kościoł miał ebrzŁme dzierż»' bo ten PaPlei Pifzic do 3ufit/na Wielko* , !s."r Synowi jey Childfbertowi. P/fząc zaś do Gemiady:ifza W1®'" korządcy Afiykańficiego dziękuje lnu, że dziedzictwem S* Piotra opiekował hę , które arędarze opuścili. WAlpac" KccyyfKicb ciągnących fię od Ebrodonu do Piemontu i Ge* nuy wielkie należały do Kościoła Rzymłkiego włości ( Sc,< pion Amiratus opufc; Difcept: VII pi Cze, że cały ten kray z licznemi miaftemi był w dzierżawie Kościoła Rzymfki®' go, ale fię myli} najechane i długo trzymane od Lombaf* dow, a potym od Aryberta Krèla yfannwi Vii Papieżowi ■wrócone i kościołowi uftąpione, jako pifze Pawit Dyaki Lib: VI G.28- Znaczne jefzcze kościelne dzierżawy 1®* iały w Exarchacie Raweńlkim, w Xiçftwie Neapolitań* fkim, w Kampanii, Lukanii, Kalabryi, Abbruzie, Ligfury'» Tofkanie, jako fię dowodzi z iiftow różnych Papieżów p'* fanych do Wielkorządców tych krajów, i dozorcow dobtf w nich leżących. Roku 681. Konflantijn Pagonat Cefafż"* •woJnił dziedzictwa S. Piotra w Sycylii i Kalabryi leżące ed wfzyftkich podatkow, a Qufiijnìan II Cesarz r. 687 jtafkę rozciągnął na dobra Łukańfkie i Abruźańfkie, al* JLeon Jzauryk Cefarz wydawfzy swòy edykt r. 730 przeciw-ko czci obrazow, gdy Grzegorz II Papież mężnie »ie' zbożnoś-ci fię jego oparł naprzód na dziedzictwa S. Pio£r<* w Kalabryi i Sycylii leżące podatki znowu nałożył» ,a potym dochody o nych na fkarb zabrać kazał. Dziej°P'" sowie niektórzy jako i fam Scipion Amiratus z inray^h miar pisarjc uważny i rzetelny, dobra kościelne po różnych Prowincyach rozsypane, omylnie wzięli za fame Prowi"" ć^re twierdząc, ie Papieże trzymali Aipy Kocyyfkie, cylią , Kalabryą , Spoletańłkie, Tolkanfkie, Benew®tan* tfkie Xiçftw.a, miafto dobr i maiętności w tych Xiçftwach położonych. Co fię tycze Xiçftwa Benewentańfkiego >_ca Jlenryk III Cesarz uftąpił r. X053 LeonowiYX. Papieżowi ttąninę, którą Kościół Bamberlki obowiązany był c°re' $zni« płacić Stolicy Apoftelfkiey. Pgłtttczna xçt a,^akiefq>W Rzymie Rad;/ ab o Kongregacje "ûSprawowania rządów świeckich w pańsiwic apiejkini ? O kongrcgacya nazwana Confultą jeftr rad.îj ! anu Papipflciego; odprawuje fię przed famym. apieźem, zsfiadają na niéy Sekretarze ftanu •Wdynali i Prałaci, którzy byli Nuncyufzami u worów Katolickich, z > Izba /Iposlolfka do-chody Papie fine ma w zawiadywaniu, jeft pod ZwierzchnościąKardynała Wielkiego Podflfàr-■Cgo Papieflciego nazwanego Camerlingue. In-. Kongregacye s$ do uwolnienia abo urimiey. 2enia podatkow, do utrzymania maftow i żeglugi na rzekach &c. S-o-kie prawo ićśł w używaniu w Państwie Pa-pKjkim ? * Prawo Rzymjfkfê obj śnione i tłumaczone e» yktami Papieflciemi według potrzeby wyda-llemi. Sędziowie wyraźny mnją zakaz ; aby kreta swoje ftofowah do prawa Rzymfliiego ^le kościelnego. Sama Rota w ten czas tylko 0 prawa kościelnego udaje fię, gdy sprawa ta* a Przypadnie, która ni.emoże bydź sadzona praw em Rzymfkim. ^9 Jesi R0ta? Jeft sąd złożony z li Prałatów, których na» ^ -Audytorami Bady. Prałaci są z czté-j~ec "Srodow; Włofkiego, Francuflciego , Hi« ?T n ?§° i Niemieckiego, to jeft: j Rzymian, 1 o knńczyjf^ J Medyolańczyk. 1 Bonończyk, 2 ? erarczyki Ł Wenct. 1 Francuz, a Hifzpanovr, 4 ^ Sędziowie ci fsjdzą fprawy z całe* go sciata pochodzące beneficyalne i doczefne n»fazy ^uchownetni zachodzące, także fpra- y Évrlffckî,® toiefta Rzyaaq 2 Pańftvr PapieOdch;, któ- *9» GkoòràfiA których wa&nośó przewyżfza 5°® Zafiadaią około ukrągłego ftołu , ztąd ten są nazwany* Rotą. Appellacya ód tego sądu z®' tlńa nieidzie po trzech zgadzających fię de»*®' fach abo Trcs conformes. Jak odpraw uje fię Elekcyd Papieża ? Moc obierania Papieża od roku 1160 pfzy * inychjeft Kardynałach , którzy go jednym *'r «cztérech spofobow obierają k) Okrzykiem: gdy jpierwfzy woiujący Kardynał dawizy fwóy g*0$ idzie do pocałowania nogi i oąfafza którego Kardynała Papieżem» fcàóW ęfcaś jeśli dwie trż®' eie części Kardynałów przydają, Papież jeft 0' brany, z)Komprc>miJseni: gdy KoilegiUm Kardy Sîâlflcie Papieża obierające dj*je, moc trzem K«r| dynałom do obrania Papieża} moć, która z źapfl I©ną świecą zaczyna fię, a gafnącą kończy wf g) Zwyczajnym fpofobem przez ferutinium * bo kreikowanie potajemne, gdy Kardynali ką* teczki zapieczętowane ż głofarilifwemi dó k'® ] licha na ołtarzu dojącego rzucają , tym tpoi'^ bem doPapieftwa potrzeba mie* dwie trzeć* części. 4) Przestąpieni ein, gdy w rozdlifelani* głnfow , niektórzy Kardyttali odftepują pi®r Wfzego fwego krefkoWahia i zgadzają iię ila tj go, który miał naywięcey yxzezj^futiniutft di dopełnienia dWuch trzecich części. $ li. O Pańftwie Króla obojéy Sycylii» Które [ą Państwa Króla obojéy. Sycylii ? , ±)Króleftwo Neapolitańikie zabierające CZ^ Włoch południową nazwane Sycylią z fcey fi*?, ny Fanału, Te Króieftw© H dawnych Wid* S"r** PoLltl'CZNÀ t$4 p£ecjf&,czynï półwyspę ftykającą Cię nnpòtnóg aehed z pańftwem Papiélkim, a z innych ftroa °rzem oblaną , długą mil ioo> fzeroką 27. à) yipa Sycylia także Króleftwo 3) Wyfpy Li-P^ryyflći# i jnrte mniéyfze Sycylii przyległe. 4} ^ ały kray nazwany Stato Selli Pyefìdii nad -egami Toflcanlkiemi , dc> którego należą mia» * niektóre na wyfpie Elbie leżące. iańfit Kr à Lesiu) ô MèàpótU Na 4 wîélkîè Prdwincye, ż których każda trzy mey(że zamyka Prowincye, Cztery wielkie fą." letnia Lambour abo Ldwora, a) Abruzźa, 2) "Pyi*,i)Kalabm. 2 tot'efą miaśła znacinićyfzć Lau/ortf, która ,a[nyka Pryncupat bliifzy ordz d alf z y z usta« fCl^ Laworą ? I Niapoi nietyiko właściwy î,âWortf, tèdi Cft* ^ S° Króleftwa irijafto ftołeczite, liczy fię mię* y fiaywiękfźettri i naypiçkniéyfzemi miaftarał U ropy # obronne trZem* zamkami, ozdobione Ą^ydency^ Królewlką , ftolicą Arcybifltupią i « ^demiig. fVtzu.iiJiu.fz góra ognie wybucha* ^ Ąarczyfte o trzy mile leży od Neapolu. In* jp Gaeta ôbrOnrte 2 portem morfkiol, t U7l°i, Gòra Kajsyńfkd ftawna bogatym Opac* j?,ern fundowanym od S Benedykta w roku 539 Pu<*x Nola, Pòrtici wioflea wiławiona od kry* s.em mi a ita Herkulana i wylławie* h'e?!.^Patiiałegozamku Królewflciego. Saler* ^ Pfyncypattl bliżfżego, Amalfi, Konm c, Xięśłi0o geneu;£ixtań[kie leży w Pryncypft* «»« dallzym. J Które fą prowinci/ć i tnistyta Abruzitf? prowincye Abruzzo, blizfzd i dalfed, * rabstwa Molifkie, AkwildteRMi S^Abruzzy H m- xq* .Geografia dałfzey. Chieta abo Theata, od którego na* zwalifìeXX.Theatmi.Abruzzy bliżfzey. Molizzd ftolica Hrabftwa Molifldego., Fejkara, SulmonO> Oyczyzna Owidiufza Scc. Które kraje zamykają Jię iv Apulii ? i) Kapitanat a . w którey miafta fą; LucefO" Manfredonia, Troja &c 2 ) Ziemia Barjka> ^ którey miafta fą: Tr ani, Bit onte, Grawina \Ba* M. S. mocne i bogate. 3J Ziemia Otrańfkct, ^ którey nuaftar Otranta z portem Brynd^0, ' Turent port morfki Od Kapu Otrantlkiegoi7#*' hus Król Epyru chciał moft wyftawić dla czenia Grecyî z Włochami , byłby on dług' Olii 13 J>akJlę dzieli Kalabrya^. ^ , Dzieli fié nvibliżfzą , wktórey ssj miafta; n°J' Jenxa i Re/sano; na Kalabryą dalfzą gdzie 5* miafta: Regio, S Sewer iwo &cc. i aa Bazylik^' yr Którey są miafta: Cirenza, ffenoza, Turfi**0 Co jesl Sycylia ? Jeft wyfpa znacznîéyfza między wy^P*01' jKiorzaśrzodziemnego, długa mil 60, fzeroka 4® dziéli fiç na trzy prowineye abo doliny: di monti, di Noto,di Mazara. Znnczniéyfzc fij Mejsyna, Katana, Surakuta, Palerm, TrĄP*' no, Montréal &ce. Mejsyna i Palerm (pot yvi°^ Q tytuł miafta ftołecznego- Gdzie lezą wyfpy Liparyyjkie ? I^eźą one w ftronie pófnocnéy Sycylii, n^y Wiły fię przedtym Koljkiemi lif^ulkańfkiemiin> których dawni wierfzopifo vie ftanowili K-fólf jftwo £ ola Boga wiatrów i kuźnice WułkftW^^ dla wielu gór ogniftych na tych wyfpachfc"®^ dujących fif Tych wyfp znaczniéyfzych l'cZ' 5. których IVf S. ieft Lipara, Co tojssl kray delh JPrefidii abo Gamiz°n&' wy f ^OŁITłĆiiCA, Xę6 • h w. ? to miafta obronne oderwane od powiatu ^Jeneńflciego , które Hifzpani fobie zatrzymali • do Króleftwa Neapolitańfkiego przyłączyli t tępuiąc powiat Sieneńflii wielkiemu Xiążęciit °flcańłkiemU r. 1557 miafta te fą: Orbiiello, 7fc«> Port Jlerkule/a, Piombino ż tytułem 'ęftwa pod protekcyą Króla Sycyliyflcieg0p °Xieftwa należy wy fpa Klbd, ha którey Król uycyjyjffci trzyma Portolongone, a W, Xiąź£ ®flcań(ki Porto Ferraio, obfitują pańśłwa Króla òbojèy SycyliiŹ Krófeftwo Neapolitańfkie ma grunta dziwnie fodzaynê, minćry ałunowe i żelazne i manni* yborną. Sycylia także obfituje We wteyftko* tego zWaria przedtym była fzpichleizem ,żyrnfkim. Powietrze tam jeft: bardzo zdrowe, . ielorakie m in ety, morze rybnek a fiaywiekfztf andel jedwiabitr. }akiè są przymioty Neapoliiznczykoto i yiiyćzykow ? ^ eapolitańczykonł przyganują ze są niellate^ próżnujący, zawiśni, ikryci i fzalbierze # Skąd prżyÓowie Uroiło: ze Neapol jesi rajem ^tfzkanyih przez diabłów, S$ jednak hoynii, ^. ,cy, i obowiązujący ty ch którzy ź niémi u-fią poftępOWać. Sycyliycżykowie fą doWci* ^.^Pfzemyślni ale w jprzedfięwzifciach ITwych P° Jakieu powinnołci KrólNedpolitańJki jelî to!£**nYFaPu*°u** W d<>'J. wnvch nowe uftaWy we 22 rozdziałach zamknij » fi rych wfzyftkich praw autentyki do tych rzas z»aya« * W Króleltw^ NeapgJiuń£b;i|« W klafztorze Cava, p o Ł I T ycz V a> • 195 O ifr&ćto nazwana lwięta uftnnowiona od /0£--n/a Aragończyka■, dziś zowie fie $>zbą Kró-i jeft n&yvvyźfzą radą króleftwa całego , 'dane z jednego Prezydenta, 16 Konfylia» 2ow i jednego Sekretarza, dzieli fięna cztery Z w ^«źdey izbie cztérech zafiada Konfyli-hVïf^V '• którzv wfzyftkie fprawy fądzą bez ap. pe./acyi, a) IVikarya ieft trybunał podzielony ?t. ^ 12^y abo ruty z których dwiefą dofpraw f^r 0W^ch bez appellacyi, adrugie dwie do P°focznych, których ważność nieprze* ta^er°w' Rdyź gdzie idzie o więk--f[,rnrn?, fprawama mieyfce przed izbą Kró* dj,W r ^' 3) Kròltwfka de la Sommaria fą* 1 prawy lenne i wfiyftkie między królem i PO anemi zachodzące, ma dozór nad dobrami akonow. 4) 7rybutyałnauwyżfzy handlów u-anowiony roku l^o^fądzi wfzyftkie fprawy y^kaiące z handlu oyczyftego i obcego. Skitn 2 ' 0i ^tr& w Kr°Uslwię Neapolitań' Jeden kwitnie Jteraz (a) w Króleftwie Nea-^«ńlkim Ord^r S fanuaryufxa uftanowiony dnia ^ ^r(lery y/ Króleftwie obojéy Sycylii dawnićyfzych Wj0l W ^'"owionę kwitnęły. I) Order1 Węzłowy uftano-Wol. Kawalerów r. 1352. od Joanny Kròlowéy d2v n:„ ail^iey z okoliczności pokoju uczynionego tnię- 'Wierdzonylr.P^lfk'T 'Węgierfkim, po-^ Bazul Kltutrufa VI rapieza ido zachowania uftiiw i tyciem fwey Fundotorki. ^«'ola muę.tH -A'gos "^anowiony abo odnowiony o,4 Frań nr Neapolitań(kiego , był fzczepem Ordery ^erjlf"/ 'e^ 0(* Ludwiku początek biorącego. III) Or» Order r™' //' !llewiadomo którego roku uftanowiony. IV) Króla Tn0ff^ uftanowiony r. 1464 od Ftrdynandet *Uchu politaftfkiego. Gronoftay na złotym wifiał 2 napiłem ; Mato mori qttàm foc dar i. Inny C łań« Ord«r ,*99 CrEÓftjt AFTA, ijnia a Łfp: r, 1738 od /faro/alll Króla Hifzp^"1 * ïkie£»o panuiącego , na ten czas NeapoIitan^'e go na pamiątkę wyniefienia fwego na tron bojéy Sycylii, i małzeńftwa z P/l ary ą Ame^Ą Królewną Pollką. Naywyżfze Miftrzortwo je pa ząwfzt* przyłączone do. korony. KaW'<ł'erf, Wie, których jeft 60; wywodzą rodo\vit°sC fwoię z 4 pokoleniovy, nofzą w krzyżu obï'*2' tS* fanuaryufza po bifkupiu ubranego W f?cf lewey trzymającego, Ewangelią, nad ktc"-6)1 \pierzchem ampułka z krwią jego daje dzieó, a w prawey pnftorał Biflcupi. Na ' r? dym rogu krzyża lilia ma napis: /n fangvi"* fœdus Krzyż Kavfalerflci z prawego raro'6'1^ pod lewą rękę fpufzczony wifi na vvft?c'2e tnorowey cieliftey na znak męczeńftwa S-trona. fuknie zdobi gwiazda frebrem hafto^ na Ubiór Kawalerów w dni Orderu uroczy, fte ieft; płafzcz morowy purpurowy złotern liliami haftowany z dwiema, długiem,i ze ï jedwabiu wftęgami. Między uftavrami Or°e rw trzy fą znacznieyfze „• 1) obowiązuią fi? v/fllerowie bronie Wiary S„ Katoliekiey R?y^ $riey z oftatnim, fortuny i życia niebeśpiecz^ lïwens,, Ł) Nigdy między fobą niepojedyn,<a r*iocnémî zamkami i portami uzbrojone, któ-' bronią przyftępu nUprzyiaciefowi. Malta i Q-'etta fą znaczne m i afta tey wyfpy, miafte» jeft około 50 Walttta jeft M. S. Ziemi# a całey wy fpie jeft fucha i do rodzenia zboża _\Wna niespofobna , obfituje jecjnak w owoce elikatne, miod, krnin, owies i bawełnę ^ Oprócz Malty. Miślrz W. nic wigceynietrzy» Ną koło Malty leżące mafe wyfpy do niego ^ależą, » mianowicie Groza, dwie Kuminy, Farfara &cc. tańfk^^^1 nar0^0WfcfadûJÎÇ Zakon Mai• . Sk^dafięz 7 narodów, które nazywaią fi# ?zykąmi a te fą: Prowancki, Aiweń(kf, Fran-tyłofki, Aragońflri Kaftyllki i Niemiecki, akon Maltańlki (kłada fię -ze trzech ftanow; ^Kawalerów, z Kapelanów i ftug woylkowychf kawalerowie powinni bydź ftanu fzlacheckiego ® wywodzić fię ze czterech pokoleniow po Oy-cu i Matce , nofzą broń, wojują, i trzy zakonne ^ynią śluby ; Kapłani i ftudzy woyikowino- sr t®X GEOORAyiĄ gą bydź urodzenia uczciwego chociaż nięfzfa' ęJ)f3,r^iego. fafc rząd jeśl w Zakonie Maltańjkim ? Monarchiczny i Aryftokratyczny, WT?yfcJ( Kawalerowie jakieykolwiejc godności i powagi są pod poftufzeńftwem W. Miftrz» We wfzyft' Lich rzeczach; króre nie są przeciwne yftaW01^ Zakonnymi. Tenże fam W, Miftrz jeft udziel' *»vm panem nad wyspą Maltą. I to jeft rząd Monarchiczny. W rzeczach wieikiey wag» > sjprawaçh tvkaacych fię zakony całego, W"; JM'ltrz z radą tik nazwaną Świętą naradza ÛÇ 1 Bierozdzielnie fprawuje władzą , i tojeftrząi ^ryftokraty zn / jqq czeg Q 'owiązany IV. Mistrz Kr alo Ul'1 Sycyliyfkie u. ) Każdego r© u w dzień wfzyftkich Świętych na snak daniny oddaje \V\ JV{iĄrz przez fwega Pofta Wic» rej >w-i Sycyliy&iemu jednego sokoła. Krój S) cyliyflu naznacza na Bilkupftwa JMąltańflcie jednego ze trzeah Kandydatów W* iVliftrza podąnyęh^ § IV, O Paoflwie Cefarza NiemjçckiegQ abo Çefarftwie Niernięękim, Z czego Jię /Icłfldą Państwa Niemieckie ? Składa fię ze wfzyftkich krajów i ziem, ktd* *® dependująod Cefikrza jako Pana zwierzcbne" go lennego, z części Włoch, także z części Ni« deriandq* la jednak włafność nieczyni Ce*1 jfarza panem żadnego kraju. Cojes't Rzejza, Niemiecka ? Imię t® właściwie fiuźy âanom Niew/ Po LITYCZNA SQÎ •które czynią jędn^ mocną Rzsczpofpollta zfo-^°ną ^Xiążąt i Stanów udzielnych na trzy Izby Pudzielo-nycb podjednę głową , którą jeft; Ce- $akij fą granicę państwa Niemieckiego ? Na pótaoc Dania i morze Bałtyckie, na wfchod ^2echy, które krajopifowie pofpolicie łączą z gracami. Polfika i Węgry; na południe golf eneck;, Włochy i Szwaycary.naracAodFran. cya i Niclerjand Niemcy mają długości od mo-rz* bałtyckiego aż do A fpow około mil 180, fze. rokości od Mozy aż do Wifty qko{o mil x6(t. Jię dzielą Niemcy? ■yzielą (ie na g cyrkułów, gdyż dziefiąty Bur-Eońflti jeft oderwany. Cyrkuły te fą: r) Auftryą» %) liawarlki, 3)Szwabfld, 4) Frankońflu , 5) Gój-nev S^onii, 6) Dolney Sajçonii, ^)We(t« U^\, 8) Ęlektorlfci afro dolnego Renu, o)Gór-^ego Renu. Co to jest cyrkuł Austriacki abo Rakujki ? .^ÎÇdzy wfzyftkiemi g cyrkułami nayobfzer* n^eyfzy zawiera 6 znacznych krajów, które fą; 1 Arcy-Xięslwa Aucłryaękie część dawney Pa-, °n'i i Noryku Arcy Xiążęcym tytułem ozdo« J°ne y od Fryderyka III Cefarza dla Sy- tV* ASZ Maxfn!'iala- *> V 3~> Karyn. 4.) Kąrniolą Aięltwa 5) Hrabstwo Jyrol• Trd ^ ^ &zwaby Rakufkie, nadto Bifkupsjwo •J-M.enłJfcie iBryxyeńfkie, których Biftupi są uzętarnj udzielnemi pod protekcyą Cafnrzo- HakuOoe°yWy W?Sier^iey ì^a Arcy Xiçiuy */°ii ^ ^^cznieyfze miasła tego cyrkułu ? iVJïaita znącznjeyfze Arcy-Xięftwasą Wiedefk, Liunajevn M. S wfzyftkich pańftw dzied?.ii ny?h doîïltt Auftryackiego, bogate , piękne^ ludne- *.e>3 Geografia ludne ioddwueh wieków rezydencyaCeforz0^ ozdobione z Akademiią i Arćy-Çfjflc-upftwe^ Juintz ftołeczne górney Auftryi- JNeustądt zZMÏI kiem, ifzkołą ÌCadetów; Saint-Pelten, KreWSi JLns §*c. Gratz nad rzeką Muer Styryi * fenfiirt Karyntyi, Laubach Karnioli, Infpr^i 'yrolu, Trydent ftawny ofitatnim zborem p.°k* fzechnym Ikończonym r. 1563 Biflaipftwa ^ dentflciego, Brixeri Bryxyeńikiego miafta fąft0' łe czne: Szwaby Ausłryackie w cyrkule Szwabfikim I różne zamykają jako to; friburg, BriJach, Kcnsłanęya. Neilenbufg cztery rniafta leśne: Reindjeld,. Lauffenfcurg,' Waldshud, Sęcking. Co zawiera cyrkuł Bawąrjkt ? Cyrkuî Ba wad.ki cześć dawnego Noryktf Windelicy? zawiera 6 pąńftw znacznieyizych»* Świeckie., a 4. duchowne, a te fą: i) XiestiQ1 Ę.lektórstwo Bąwarjkieikl* da fiç z Xseitvv3 Województwa abo Palatynatu górnego. a) Xlj siwo Neudurfkie zXieftwem Sultzbach nale^J do Elektora Pal.atyna Rjeńfkiego 3) ârcybijkuf siwo SaiisbiirjJcie z M. S Sąltaburg 4) Bijkup siwo ]?refingeńfkie z JVL S, tegoi imienia- &' Ęifkupftwo Ratysbońjkie. którego, miaftoftoł*' czne wolne Çefarfkie Katiisbona ; w tym mlg' ście uftawiczny trwa feym Niemiecki od rok1! 1662. 6) Bi/kup siwo Pqfsatv/ki e z M-S. tego* imienia. Które fą, rniasja znaczn.iey.fze dwóch państw świeckich cyrkułu Bawarjkiego ? Munnich{ Monachium ) nad Jzerą M. S. QJe' ktorftwa B.awąrlkieg.o, piękne , pafaceną w>'ip# niałyra, i rezydencyą Elektora ozdobi,one- I11 g.olsiûd miafto obronne z Akademią lł.aw»3 %traubinga} Landshut, A mb ti g ftołeczne Wo Poł $04 F^odztwa górnego. Nęuburg, Sultzfrach takie, _^czne Xiçftiy tegnż imienia } ł°re kraje zamykają Jle w cyrkule Szwab' Jeft w nim miaft 31 wolnych Cefarffcic!? i Wieje panftw udzielnych tak duchownych jako sowieckich, między któremi jeft 6. znacznie#' xy(hì 1) Xiçstwo ffiitemberfkie M. S. Stu0. $ay't ' *0 Xiçftwo î Hrabstwo Fùrsiemberjkie. 3) Wàrgrabffwo Badeńjkie dzieli % nakafcoli-cKie de Bade Baden, którego M. S. Bad en, i na , JarSr^bftWo Lgterfkie dç Ba&e Dourlach, «torego Dourlach, 4) B{[kupsi w o Au/k* Dipinga nad Dunajem rezydencya v uPa- 5 ) Opactufo Kempteńfkie. 6) Bijkup-sXWo Ko rista n cy e ńfk i e. Wylicz mnie znaczniéyfxt miaśła wolne Ce far* J îe w tym cyykuig 2 . ^'łia nad Dunajem. Nordlinga flawna zwy-^Jfftvvetu Cefarflcich nad Szwedami roku 164g _oitweil, Aufzpurg Augufta Vindelicorum Qffenburg &c, Tylicz mnie państwa cyrkułu, Frankońfkie-^ y ^îiayduje fie 6, znacznieyfzyeh w tym cyr-^u'e; i>Bamberjkir, 2) tVurtzburfkie, 3J Aich-JztddJJci^ Biflkupftwa z M, S. tegoż imienia. 4) abslwo Rulembachfkie. abo Bareitfkic z ^,a tegoż imienia 5) Margrabstwo An-JPac Jkit.z i^iaftami Anfpach i Szwabach 6) tui* c* Wielkiego Mistrza Krzyżackiego z ar,gentfaeim. Oprócz tych 6 pańftw s% wa J^»ęftWa Koburfleie i Szwartzemberfkie. z ac tft ydzie|na w tym cyrkule jeft można i • " Drezna Ze jey na t.500 famiKi znayduie lię« tore są miaśła wolne Cejarjkie w tym c$t< , .....?.nV *c5 , Geografia .Znacznieyfze są: Norymberga nad rze'<$ gnitz miafto wielkie i bogate Altorf Sweitv furt, Rothenbourg, Weyfenbourg, Scc. Z-/7 cyrkule Saxonii doLn.ey.wulz liczy fa zna,r ezniéyfzych krajów ? Osin'które są; O ~Xięsłwo Brunhuickie-łPol' fenbilteljkie z Miaftami Brunświk, fVolfenbiXtel i Bewę> n, to Xicftwo należy do linii piervveVod-ney Xiążąt Brunświckich. 2) X'tslwo Halbcr" sladzhie. 3 Xiçïïwo Magdeburjkie, obyd wuch tych Xiçftw fekularyzowanych Miafta ftotecZ', ne fą tegoż imienia i należą do Króla Prufk'e' go 4) Xiçstwo Rlsktorstwo Htxnnowçrfkie ab° psńftwa domu Brunswickiego-Luneburfkieg^ Królującego dziś w Anglii, które fię fkl"ad«j^ ^ Xiçftw Hannou erlkiego, Bremeńfkiego, La wen-burikiego , Luneburfkiego i Ferdeńfkiego n&' nower jeft M. S. Elektoratu, Herręnhaufen b'!' fko Hannoweru jeft pałac ro fkofzny Elektorlk*» JJamelen miafto obronne. Eimbecfę, Gottinga z iławną Luterfką Aksidemiją Zeli nad AHer£k Luneóurg, i Laivçnburg M. S8 fwoichXiçftw nS Elbą. Stade miafto obronne przy uściu El^Y' 5) Bi [kup siwo Hildeshcymfkie. ć>) Jtfekleinkurfkie, Xiązęta Meklemburfcy pocho' dząfcy od, dawnych Królów"WandalflkichiObo-tryękicb dzielą fię na dwie liniie; pierworodni pifze fię dę Meklenburg" Schiuerin,, a młód^za^f Meklemburg Strelitz Wifmąr miafto wieik'f 1 i piękne należy do Króla Szwedzkiego, 7) Xlî\ śłwo -łjolfztyńjkię należy do Króla Duńfkieg® 1 W. Xiąźęcia iłoikiewfl^iego jako Xiażęcia fiiolśłein Gottorp. Regencya Królewfka Je"* w Gluck stadi a W ielkiego. Xiążęcia MoflU®*^ fkiego w Gattorpie. Kiell w którym HolfztyńTcy na Getorgie jpręedtyra nu^2^ *} Polityczna ło6 SJ/*!f$wo lutcrfkielubeckie należy do do-'J riolfztyńfkiego. nii2^ fajakÌQ miaśła Cejarjkie wdoLney Saxo* j S3 Brerna nad Wezerą, Hamburg naywiękfze i^/ Ze m'a^:c> w Niemczech nad Elbą , n ^2 części dzieli fię cyrkuł Saxonii gór* à kf'fÎL nZy; r) na Saxoni3 właściwą, 2) na Ele-A raM€bmrflci, 3) na Pomeranią. a wiele części dzieli fię Saxonia wlaściwaZ z') N °^ry: Na^^iwo ELektorfkie Safkie. Cze' * ar£rcibttwo Mifaii. którego naywięlcfza e 'S!CJ1aie^y Elektora Safkiegp.3) Na Land' %tyktU° TuVyngii 4) Na X&two Anhal. ^ /? zriacznityfze miasta w Saxonii i 2 tttembcrg M S. Xieftwa Safkiegonad Elbą aH'ną Akademią Luterlką. Torgąw miafto jyj r°nne nad Elbą. Dre zno nad Elbą w Mifnii 1 rezydeiicya Elektorow Safkich. Lipjk |f„ p^Ąltademiią Luterflcgi jarmarkami nadrze- Ce{/. Meijsen miafto Iławne fabryką por- tv an^ Elbą. Konigftein zamek niedoby-burl nrAle' Denz, Mertzbąrg, Pirna, Naurn-kaw-' r$enfelę' Muhlbcrg, Fridborg, Zwl« temh.J a naleźy d° Hr«bi de Reujsen, a Al-Xcia de Saxe Gotta. teôraZÛ ™iaîï TTf" wTurr»ngii> r0iu Przedtym królestwem znifzczonym 2o U -Ifrancuxowpo zabiciu Hérmanfru-• »« »rfa!mego ?/ £ 1 ^rfurt i Dud erślad z częścią miaft» Jui t z powiatem Kichsfeld należą do Elekta* &of Geografia tota Mogunckiego. Goika M. S. Xiçftwa ^4 Saxe Gotha. Weimar, ena, ILifemach gaiezf doXujzçcia déSaxe Weimar linii Eirńeftyńftiey-Salfeld do Xiaiecia de Saxe-i> alfe ld. Mansf' • M. S Hrabftwa tegoż imienia W fekweftrze li JÊlektorow Salkiego i jBrandeburflciego będące' go. Muhlhaufen i Nordhaufen dwa miafta vvo*' ne Cefarfioe* Które fą miasła Xiçiïtvà Anjhaltyńfhiego dzielonego na 4 liniiedfbmu Ą/kań/kiego ? ^ Dejsatc nad zbiegiem Elby i Muldy* należy linit pierworodney Xiąźąt Anhalt Dejsau: Bef1' bur g do Xiążąt d' Anhalt Bernburg: Coethertl do Xiążąt Berlin M. S. Marchili wfzyftkich pańftw £r° la Pruììnego nad Spreą. Frankfurt nad Qc-r?/ Brandeburg i Fotzdam nad Hawelą, Ki&'W1 ttìiaftò obronne. Lanzberg, Rapiti, &ć. Czy. są jakie miasła znacznieyfze w Pt»neł'^ nii, która rzeką Penna dzieli jię na pofritr^1^ JPrufką i Szwedzką ? W Poméranu Pïufkity.: Szczecin tniaftó . broli ne, Anklant, Kàmin, Stargard, Ruger,Ul?oi. da Kolberg pot-t mojffici, wylpy Ujedom * ,-u, len. Korona Szwedzka ma w Pomeranii fźty: i) Powiat Bart s z mîaftem mocnym ^ funài a) cyrkut Gutzkvtijki z miaftami ^ gasi: . r^pfwaldą &tc. 3) Wyspę %Ru gerì ^ Które kraje zamykajdjię ii) cyrkule g òr r, e go '4 Znaczni eyfzych 9: X) Bifkupftwa ï'oLiTyeïi, A âog £oÏ Spireńfkie znuaftami ftofecznémi te- •^Wen^v*' Bazł/le,}ftls-, Brondrut «bo -* OVfrrt tfi» ** y 3 J \ 1* ' UriiSf U (, aoo *mch,n iezydencya B.flcup«a- 4) Xiçftwo itnieni ,>°? abo Zwei/bruçkie 2 m. S. tegoż feldykîl B irken fe IB ilo lica Xiçftvva Birken-.g°' 5; Xiçftwo Sunmereńfkie zM. S: IVI e C;/2' 6) Landgrabftwo Hafkie, którego »n;V 1 " °nne A'o/?e/, ïnne mîafta.- Efwe"a. MS ŻJ!'S' GifSen' Tre^, MS. ^nbftv?u'8- it- 7\ ^eterawia Sdzie są: s»o \ì*nHa;iaw^le należące do domu Hafcie. .re n-Iezy do Xiążat de Ref ui l!huM Miafto Xieftwo DarmĄad na* ieni a° Xią2ąfc de Hfse Darrnsiadt - Caizenel-fiirt°^ei] jS?' S,.®*aWkw« < egoż imienia. Frank* Łcv,na, en4 miaft° Cafarncie wolne ele- ftral fi ,Ł°ronacy^ Cefarzów, zafzczycóne. §> r/r NafawĄie> w którym są miafta JVd/-n^2\v /LnĘCTlf D^z, WeilburgUc, od których 9) Y' a lÓ:£ne ,iniie domu Ńaffawfkiego, •" °Pactwo Fuldeńfkie podwyżfźone S> |^^0SĆ °d Benedykta XIV". 2 -ÀV ' ^ éo W* Elektor/ki a- 2 .lego Renu ? J ey e !^'era 4 ËJektorftwa: 1) Elektorftwo Ar* §Ł/-fte Mogunckie, którego M. S. M<7- zbieżeniem rzek Renu i Menu. ftwet ą rSrezydencyfł Elektorfka a) Elektor* Îmîéri'îarcybl^upftw0 Trewirfktt z M. S. tegoi Mozelli t^°blentz »a<^ zbieżeniem rzek Renu i Arcvbiflm62® d,encya EIektora. 3 Elektorftwo Wielkim ^6/Wo. K°l°à;fkïe z M. S. wolnym f cya Elekćo o/1^ 118 ^enem- Burina rezyden-ìhiAflcia li?* 4; El ektorftwo FRltz-hrâbftwoi * Crego M. S, Heidelberga nad Nekr%. zop Geografia Manheim miaftô arcypiçkne re"żydency4 ktarow zafzczycone. Które Ją kraje w cyrkule tP eslfalfkint ? Znacznieyfzych jeft 13: 1J Biflcupftwo Lcó* fyyfkię Ni.1erlartdem opafane Lûttich (Liège) ja. S. Inne miafta fą : Huty- Tongres, Dinante cl) Xiçftwo J>uliackie z M. Ś. $>ulier$. Akiuif gran, abo Atx la-Chapelle miafto wolne ma za" ibtę od wod minerajnyęh i pokoju tam zadartego roku 1748 3) Xiçftwo de Berg z M-Dufseldorp. 4) Xieftwo KLtwii i Hrabltwo dc w* Marek z M S KLituią• Emmeryh miafto bronne. z zamkiem mocnym. Doriin^n miafto Cefarflcie. 5) BifkupfftvQ ilfóndfterjk^ M, S. Munsïer traktatem pokoju tam Zawa*"1 tym r 1648 ftawne, który pokoy zowie Weftfalfkim i Ofnabruckim. 6) Xi^ftwo jalfkie abo Sauerlarid ż M. S. Artnsberg naleZ/ do Elektora Kolońlkiego. 7) Bilkupftwo derbornfkie na wfchod , dò którego należy y paćtwo Korwey 8) Biflcupftwo Ofnabruckim* którego lUnonicy są częścią Katolicy, częśf'^ JLutrzy, Bi/lcup na przemianę raz jelt Kato'1 ' drugi raZ Profeftailt z domu Èrunswicki^S0' 9) Xiffltivd Mindeń/kie i Hrabftwo RaWensb}*"'^ Jkie zmiaftami ftołecznemi tegoż imienia. ^cr,\ tv orda, jeft Op aćtwo PanieńJkie Dam Kalw'n £kich, îo) Hrabftwo Boyjkie należy do Elekt0' ra Hannowerfluego i Landgrabiego HafkieS^' 11) Xiçftwo Ferdeńfkić i2)Hfabftwd Oldetibj1** fkie> i Delmenhortjkic■ 13; Xiçftwo Oostył' *y.i z M. S. Kmbdtn nad Embzą blifiko morzEU jfiakti jtfi włajhośó kraju Niemieckiego ? Po.vietrze jeft zdrowe Ì umiarkowane , tffciey jednak ûaime «ii cieple zwłafzcza n* 7 W** \ PotlTÏCZlfA, JĘtO Morzem. Grunta fą urodzaynë, Ça) tedma — • ° 6d»8 (a) Urod^je i owoce jakiegokolwiek kraju tą fafarà handlu tegoż kraju. Im kray który jeft iyzhièyfzy ibo-Wydaje riémi plod, tym obfitfze 2 handlów zbiera» łyiki. Niemcy we wfzyftko obfitują, Wyiąwfzy dyamenty P' àwdzhve i korzenie do zapraw, od przyrodzenia opâtrzo» trzeba aby bjîy narodem nayhandlowniéyfèym, je» vnak£e fątakie okoliczności, które im z mierności Wyniśdf ^'e dopuizczają. Liczba wielka udzielnych Panów i o« yeti Wzajemna zazdrość, woyny częfte do!h«wè, ufiîowa* ttioziiieyfzych dohiow żeby przewodziły nad ftabfz#* '.nierówność ligi mincarlkiey, zamnożone eta po miéy« w* lir róż,iym Panom należących, złe drogi &c. kîad^ j^|e pomnożeniu handlów zawàdy. Dla tych przycźyjt lemcy ledwie znają inny handel oprócz wewnętrznego^ jj'Hdrzy umieją dobrze na swóy pożytek obracać ich opis* »lOsć, przyftijwują im vvfzyftkté towary, których imbra* Uie» i zamieniają je na Niemieckie wina, drzew©; żela* z° » potaże, &c. Panowie udzielni Nierhry zafadzaj^ *)* handlu zlSogacenie kraju i poddanych fwoicti, ale ani ■«*« i ««i Miniftrowie ich niemogą w izcze^ lrie wch<^-okojjczncści kupiectwa dobrZe rozporządzonego j dtś praw politycznych, które odprawować mufzą; (chodzi as im do tych cZas na ludziach niifzych, którzyby i wia« omośC doftateczną kupićc. wa i doświadczeni# w nitri •wad'a Pan°vv sv^ycli Wielki» zarnyfiy dofkutku prżypro-Çalb Iïl06''- Miniftrowie Niemieccy tsk wielcy jaki bft 0 wé Fr*ncyi, prży pemocy ludzi fposobnych prz«« yil swych ziomkow obróciliby do manufaktur, ochc« »Ç «rchętlliby nagrodami, zamyfly towarzyftw kupieckich o odwadniafię na zaioienia znacznych fabryk wfparli* 7 p'e>iiędemi ; a tak za jednym zawodem dwućh rzectf tow-Th *2tllby» i piérwfze materye kraju praêkfztak ì F /i"* rzec*y uiywaine, i warfztatom Angielikini HftiS a znacznyby ufzcżerbpk przynieśli # nadttf : Pmh^r®m zamknçUby i«glugî 4 Renie,MozellUÈlbW 1 iiil r ł r"*!l®ftawując im z haridlu Niemieckiego jaK ) irachc rnorfki Za towary z zamorza fprowadzohé,(kîa« owe, zapłatę zą >,rzyięcie i wypraw? onych. Al« po« Obno tą Opatrzt,0jci naywyifzey d^jefię fprawą, ż# Przeiriy?l Ltirope'yiXj znàydujè w roziegîyrri -fa^u^otrzei "• cych i kuptij^tychj którzy tylkfli są potrzsHującejfti i Alt Geografia "gdzie znayduiąfię takie raieyfca. któreby^1* i kup»kcćmi, i że wfzyftkie narody takiego 4Zą handlu, jakiby prowadzić mogły. Są jednak * czech niektóre kraje i miafta pożytecznym fiç h^fl éy bawiące, który w biegu daifzego czaiu moie fi? Iz WZwlwództwo Reńfkie przez Marfzałka de Tur'*n<*£ Vern i ogniem fpuftofzone powraca do P>?™W à\Q+ «ałości, i obfzerną z.em. fwojey płodu otw.é-a hao^,, ivîe Położenie tego kraju wielka do kupczenia y, iofobność. Przez Rfn śrzodkiem Województwa pj 1 * ftatki od *«**/" zapadać mogą do Rotte, d*m» t damu. Ntkra przy Mmhetmu, Mazelia przy Kob'w przy Moguncyi wpadające do Renu rozciągają zeg na prawą i lewą ftvonç, pożyteczniey jednak na R do Szwaycarow, Frankonii, Szwabów . Bawaryr, V» > Grunta też urodzayne, dla których, Województwo fa Lombardyą Niemiecką, przemyślnie teraz uPra^lCa, iabaka zafadzona i co rok 30,000 cetnarow juz (WJ' , oley rzepnyi orzechowy, drzewa morwowe nafzczeP # f iedwabniczki z równą jak we Francy, pomyślnością Jowadzoue, owczarnie, bydło rogate len 1 kcnopi M Mnożone, żywe fr*bro, fzyby solne, dobrze na po«* domową foli wydające, drzewo dębowe , fą btgite W wnflgp handlu dlatego kraju gatunki -, Saxonia zawfze przemyślna szeroko fwóyrozci^ fcandei, jażeH to vfzyftko zachowa co Autor kfiçgir.% wydaney pod tytułem : Les iteriti des Nations df t j)t J«t dévelopis relativement au commerce w odpj'1® g9 liftMiniftra Saikiego u dworu Cudzoziemfkiegòd. *4L .u*' loka "763 pïfatiy. w którym go Hę radził jakiémi śr*£»J, „|S,xo.^p»d*wign^,jéy praloiyl. Lipji « P'< «rodnym do prowadzenia handlu położeniu , flynie W . dci* tarmafkow i powftąje z upadku. Urodzaje &■> k0. *boies wełna, fzyby krufzcowf. warfźtaty sukienne' t Tonkowe, płócienne, huty śklanne, fabryka P°«"c,^0âlu farby modrey otworzyły Unikowi nieprzebraną ^Hamburg nayiuânieyfzç i naybogatfze miafto J^urCf»* Aie morzem i ląiem prowadzą handel. Hai» „ w Niemczech to . co Hollendrzy w Europi.®- L afe 4yk«ya »cH W fe«u?lych gram* umyto ^ gra»»*ae. Ì'OLITY CZflTA, rai« o^fîtowafy we wfzyftkie rzec2y do wyzywie« *'* potrzebne. Niefchodzi Niemcom n* wy-°°.i"nych' winach żwłafacza nad rzekami Nekr^ H Renem j na wodach mineralnych tait cib» O a płych SHSs jfzemylł zechodzi daleko, i nayrnnióyfzą rzecz » a nay-°«fdziey nieczucie Niemieckie na swóy obraca poźyteRT jWyny cukrowe , płótna malowane i drukowaoe kartunyŁ J»Qryk^ tabaczna , ciągnienie złota fubtelności Medyolaft- KÎ0V *ï,%(Y*\CA «tfioirsrunio \iż h^n« . ; "e» ŁftUdŁZn« ) tlAg"icu»L iauksi»w«'» W J Kiey dochodzące, tłuftość wielorybia pożytecznie W han* *ei wchodzą Hamburiki. Bank tego miafta r. 1619 po4 P°ręką Magiftratti uftanowiony oiywja handel, piaci . i poiycza na fanty pieniędzy do pol roka. Kapr« îal °neg0 w famych talarach bitych nie jeft wiadomy, chy-°a Zżymającym rachunki i dozorcom, którzy na fekret ?rf,yfięsają- Wexle na to miafto ciągnione wielki m* Y'* Przynofzą. p '-ubeka handluje po nadbrzegamî morza Bałtyckiego. ieg*ją. 8r*ma ma sw6y pbfè W (Pegtfaku, na połowie wielo» jyb°w fHa żyłkuje. Okręty kupieckie zapadają do Fran» y». HoUandyi, Nerwegii. . 4 Aorymberga Zyflcuje wiele tabacê, która tajn arcy* £ AZCi?Ç udaï* . na mące eieftkiey , na kartadi krąjopj. ariKich. n* towarach drobnych złotych, srébrnych» dya-ktń"r mofiężnych, żelaznych, jedwabnych &c. po ore n°nen(j najeżdżają i one po całym świście, az do •^.Japonii rotwożą. f) . m . Auftpurc fik niemieckjch towarów pofyła dt. Włoch. ;^"klu robota, zegary, koperfztychy.materyebawełnia-e- "'?"e bogacą to miafto. ■r" «ad Menem dzieli (ię handlem wina Reńlkie- fahrwlrS*rcW- Manufaktury jedwabne tam uftanowione, farferowego naczynia, blachy wofto-Ctwó m!aftan,e drullew' iarmarłti fiawne zafłlaJ^ kuPie" swóy handel, gdyby cła na Renta dt ? , rtW'°n« prirefzkody onemu nie zerzucaly. Je- Jnakis zyfkuje wie|« na winach Refilkim i MozeHkim, na Orzewie ootain i towar»ch żelaznych. tirunswtk handluj* poiytasznie plótnem, wełną, r6ine» / at3 Geografia płych jako zimnych, na minerach srębrnyeh» miedzianych, cynowych , żelaznych i iywy»A srébrsre. Niemiecka kraina obficie fzafuje do* bre mi krufzcami, piwem, które aź doJndyi posyła i niâ P°* moc od flawnych jarmarków. WUdeń ftoiioa Cefarzow domu Auftryackiego je£(tÇrz^' bytkiem orzemyilu, ionerrt dowcipnych rzemioft, poif1*' cznyth kunfztow, i handlów, ì'zi:oko rozmnożonyc"' Gdyby nauKi i kunfzty ze wfzyftkjch pańftw Europy Ikich dzikość wyrugować, boyu ość i wygórowane 1,8 nayzacniéyfze w Europie urodzenie, płeć swoję ' fllolł naypi«ftvfzy, myśli i ftarania martf teresstu> wu' dniu jak w Atenach je- ofadziłyby. Niemalz przemy^' któregoby ta więkfza dla dział wlpaniałości i pożytku v/fzyftkith fwych Przodków Pani, dobrocią fwoją r»'®2*" cbętiia; talentów, ktôiychby nie fzacowaia^ .śrzodkę^ pożytecznych do zbog acenia kraju i poddanych fzczęś'1^ wości, którychby nieużyla. Jeżeli dobra édukacya dzl jeft gr\mtem powfzechnego fzczęścia, ta Monarchi-' dla^ wfzelakiego ftanu Młodzi.* Pafilkiey, Zoîniei fk''0)' M'éylkiey, rzemieślniczay, wygodne i wfpaniaîe A'^f miie wyftawiła, i one potrzebnemi dochodami opat Już i przełożeni nad rzemieftami, fabrykami i ręczi^01. warfztatami, i pod przełożeniem zoftający, a nawet Jr,nl. rolnicy rozumom i nauką (ię kierują, i nową coraz do*1*0' nałością dawne i t»razni»vfze wynalazki zafzczyc^' Porcellana nia Niemiecki» tylko napełnia kraje, a'* ^ Pol/ki, Moikwy, Włoch, Turków wchodzi. Rianufakt"1/ wełniane i lniane arcydobrze fię udają. Żelaznych toW^ WW z Styryi idących IVitdetî jeft Ikładcm; obicia płociel1 ne , liafty, zegary i wfcyftkre inne rzemieślnicze rob"£J uzdo Ameryki zachodzą. ZAuftrji, Czscti, Włoch, N,e^ fniec, Węgier różne M^iedeńfprowadza towary, jako to 2) ' we srébro j fzafran, zboże, sól, bydło rogate, miedź, z Niemiecki abo Rzumjki czy jeśł dzic-cX!f EUkcyynyl 0 wygaftęy familii Karola W, Cefarza, któ« a tr°n Niemiecki dziedzictwem pofiadaja, a-v^,îd?ug niektórych po Henryku IV Cefarzu» y ^ Cefarz obierany. Ejekcya Cefarza. od« pra- fe?vlr'r,r^, (karbowych dochodach na Niemiecki »oJ^-r,nÌ uy^f2y. która dla Anglii i Francyi pifane,. " » j î°wi ich dla różnego położenia, rządu i ItifU ne^° P drudzy IV. niektórzy Fryderykowi ÏÏ Cefarzom. Bulla iîota le^ fiérwfzym prawem» któ.ęe Elektorów tic^bÇ icb powinności naz^na.czyło; to, prawo 7, BOwiło Elektorów trzech duchownych irech świecki,chi l?cz K- 1648 przez traktat W®1 falflci uftanowìony ófmy Ęlekiorat dla K& rola Ludwika Wojewody Reńlkiego , 9 i> • dziewiąty Hannowerfki dla Xiążęcu na Bru" swiku iomeburfkigo., ten jednak nowy ffliebył od innych Elektorów uznany i do i,2: Ą Mlektor&iay przypufzczony aż r„ iyo%. Wylicz. mi tych 9 Mlektoròw ? 1 grzech, Duchpwnycb : 1) Ąrcy* BifktfP 1 ■ ' guncki, s).Trew*ri®:*' 3) Kolońiki. Sześć ś w# chicle ?0 l l t-f c % m ą ątg i) Król Çzefki. 2) X;ąże Bawarii. 3) -&'ą4e Safki, 4.) Margrabia Bramleburfki, 5 ) •••Jrabią Wojewoda Ęeńiki, 6) Xiążę J^anno-■^ęrikj, ,fakie są urzędy JE,lektorom Duchownych ? Elektor Arcybifkup Moguncki jtft Kajficlęi ^Zern Wielkim Niemieckim, (kładą feyni ele-%yny po śmierci Cefarza w cznfie Bullą, Z fo-*ą opifanyni, chowa Ąrchwum i Metry ku Ce-^rftwsł, ma dozor qad radą nadworną Cł-rar-ftr4. Jzbą fjjdową Wetzlarlk^ i pocztami, pre 2yd'îje na zjazdach powCzechnych 1 fzezęgul-hycb Arcybiikup Trewbjhi bierze pró/ny ty« tuł kanclerza Wielkiego pH^ftwa Hzymf/iego ^ Gal Ii i Króleltwie Ąreląteńfkin* . na ę/ekcyi ^efarza daje głos; pierwfzy, i ma do zafiadama mieyfce olobliwe odłączone od mięyfc fwych kollegow. Arcybilkup tfolońfki }tii takż? ty tularnyoj Kanclerzem we Włofzech, daje dru-gi głos na elekcyi Cefarza. 9akie moją urzędy i prerogatywy JLlzhto-rowie świeccy ? O Król Czefki jeft Ai*cy-Cześnikiern païfR'wa jjyzymfkiego ^ Archi-Pincerna ) naryiięftnikiem j®go abo Cześnikiem dziedzicznym jeft Hrabia ^edlthąn. a') Elektor Bąwąrjki jeft Ąrcy-. V ' 4 V Stol- W> WfIyrcy Elektorowie nietylko ur^dy Rzefey Nie-nnecKiey pf2ez BuJ[^ 2r0tą dziedzicznym prawem fob.e ^jsdzy swemi eytutami, «la t*i znaki onycb wr Herbach fWych Elektor Ba wartki, świat ; Sa/lu , i « . ,ec2»; Brandebnrfki berlo. Król Czeiki ani fię K° Ib!. Jł*? ?ifz9» ani, żadnego znaku urzędu fwego w her-?; 4k r ®*ni nawet powinn°Ści urzędu fwego, cho« lazby fię ofubi^cie 2iiayd.ował na koronacyi. odprawuje. Wizyitkie urz^y wieikie Rzefzy Niemieckiey, przy tych 'ktorach z o [tają # fc^rym ob« Bulla złota przy włafzczy-. się geografia Stolnikiem pańfłwa Rzymflcie^o , Stolnik'6'71 zaś dziedzicznym jéft Hrabia Truthfefs de lVû.1' deburg na koronasyi Celarla niefie Jabłko zfo-' \ . te. la, opróc* Arcy- Cześnikoftwa z El^ektorfką godności ą domu Wojewodow Reńikich na Xiąiivt Bawarfkich p'"2** riefionego. I chociaż tymże famym traktatem Weftf"8') Ai m ofrny Elektorat dia Karola Ludwiką i nafłępcow Jiudolfovvlkiey był uftanowiony , inden jednak urząd d" ftiego nie byî przyłączony." Ucfiwałą ndzwar.ą recfjju! ąx* èut ioni s r. 1650 Rzefza Niemucka wafowała Eletto' jęowi Wojewodzie Reńfkicmu prawne używanie daWii'É»0 tytułu, pókiby nowy niebyi obmyślony i od Çefarzn W da^y już r. 1649 Po ft'o m Cefarfkim byio przełożono, * w kilka tniefięcy potvm, tu jeft dnia i\ Liftopada r. 1649* Stany N em eckif lift do Cefarza pifały, aby urząd At'cH' Jrodfktirbiego S P. R. dla Elektora Reńfkiego byî tift*"®* lyittuy, Cefąrz zatrzymywał fię jefzcze z uftanowieni*1^ nowego urzędn , ale gdy Cześnikoftwo reccïïem exekuçy'V Hatiy Elektorowi Reńfkiemu warcwaïy, zaraz godnóśe'4 Arcy-Podikarbi ego rzeczonego Elektora ozdobił, Ma'91".0 *p' *xec: paci s IVeflp; t, lip, îûj Ceq: p. 726-827. Tyrn fa mym jednak urzędem dzieli fię teraz Wojewod* Rtńfki z Elektorem Hannowerikim z naftępnjącey Prż/' czyny : GJy Xiąże Elektor Bawarfki dla. przywiązani* iw ego do korony Franeulkiey d. 29 Kwietnia roku 17 . byî z Pań (twą Niemieckiego "wyw ołany i z godności El®' ktodkieywyzuty, Wojewodzie ReĄlkiemu d. 23 Czerne* r. 170S Sfózf} I Ceferz i pańiiwo 5 ty tuî za zgodą StanoW przysądzi! a urząd Arcy - Podfkarbiego d. 12 Kwietni* r' 3710 Elektorowi Haanewerlkiemu, który do Jzby Elekfof" ikiey dnia 7. Września r. 1708 wfzedł, był oddany. przywróceniu Elektora Bawarikiege prie.* traktat mdeó" fki do wfzy ftkich godności, tytułów i krajów „ WojeWO" da Reńfti do fjłęego powrócił urzędu , chociaż Elek10' Hannowerfbi pifać r,ę Arcy Podikarbim nieprx«ftaj«. P«*f< Kapit-. Katoła VJlfW b tórey mu zaleć oto nowy dla Ęl®^t0" rs tego uftanowić urxąd. Jeft jefzcze urząd Odzwitrnego S. P. R, w Bulli zïotéf. ^iewyrażony do tych czas, jednak w używaniu. Hra&'o--wie de IV*rtĄ»rti tym urzędem zafzczyceni podczas kor«*-nacyi Cefaraa, doz oj majsj.dmvi k#lc'.elnrch, chwowy^- r«ïm Polityczna *«*> Elektor Bawarii panuje nad górną i dolną ^Wftrysj , nad górnym Wojew ództwem, Land* g fa bit wera Leùchtemberflciai , H r» bit .vanii • amjtim, Hagieńlkim i Mindelsheingfkim w ^bach Z nnafterw Dcnawerlh 3 ) Kli ktor (Jki jeĄ Ą jCy Marr?aJ:kien), nienti mic-çz .na orofiącyi Cefaiza fam w o ("obie (\vey abo |rfe3Ł fwego namięftniką Hçabiç de t'appert-,Jlln M«rn?afka 4zied^fnc?nego.. Elektor Sa« ' P!®Zydi)je n*4 zafiadaniacb fiiczegiilnyçh i, P n-On^ch od zgromadzenia Katolickiego • rcteita'ntow Niém éckicb, i tęrtiiż famemi \sr i71. 2Sronradzeniu. nazwanym, Corpus JŁuan-§€ilcuni zafzczyęafif prerogatywami;, które J?* w Jzbię Ęlektcrfkiey ^lektor, Moguncji. ni,eg.o. należą Xięftwo i Ęl^ktorjl.wo Safkie, îr^rgrabftwo Miśoińfkie , Landgrabftwo dęlney 5 górney Luzacyi oprócz 5 rofaft; poddanych ^rólowi Pruflciemu, Pó/Hrabftwa Mansfeld. lkle^o, niektpre wpytowftwa w Turyngii Sec. 4) elektor Brandeburfk jeft Arcy Podkoip.o-S, p, na koronacyi Çefarza niefi.e ber-p° 1 ąbo przez Xi%źęęi,a dę 'Hohenzollern^ odkomorzego dziedzicznego. 5) Elektor lirą-bla ^Oftwodą Rtnfii, Ar.cy-Podflea^bi, które-fi° n:^iiię(lniki^m dziędzięznym Podikarbi/n, Jeft Hrabi* s(nttndoyf, do tego Elektorftwa Falatynat Reńfki . Xiçftwa Simmereń-, 0 • JttUackie, jSergeńflfie, Neuburflsie, Szu.lf achfk^t pańftyro Rawenfteinfkie i M ar grab; *' J ®9ji:goinzoroflcie w Flandryi HołJendeE-■ (kićy a jWyCj &c- Stgfrid-Mmtnga, uczone wydaî pifrtit»;B Jowodząc że uri^,j yj Łowczeg-o przyłączany jeft dp Xięr wa Rugendtie»^ difli offitio Potatori! principatui Rh? $1* tnntxo, Griip, f?4! ^ a.2r G SO SR AFTA. der{k ey, 6) Elektor H'annoiVérfki, n'érn? ur7f* du fobie naznaczonego , panuje nad Xieftivan?' Hanno.vver.Ckim f JLunèburfliim , Ferdeé&'f^ * Brenu^fkim , HrabftwWm de. VuphoU i czeécii} H,rabft\vv\ Hoieńfkiego, » £9 jesl fzba Xiąxąt ab o Xiaiçca ? Jeft zgromadzenie Xiazat tak duchoWfiVc' ' jako to : Arcybifkupow, Òpatow, Proboù-c^°^ i innych Prałatów, Xiąźąt; jako świeck'0"; X)o teyżę izby wchodzą Opaci.Xiénie. PrnłflC' * Hrabiowie Niemieccy, którzy chociaż nie s3 ,JCîi.}zçfcan)j, panują jednak udzielnie pod depeîl' dęncyjj Ceffarftwa i'Cefarzs». jest jaka różność miedzy. Xiązętam i B-%?' fity Niemieckiej? Naprzód Xiąźęta Niénaìeccy róinia fie sf-cl' ìietn: iedni fą duchowni drudzy świeccy, P°* Wtóre dawnoćcią : jedni 3cf.tvni Xisjzfta ju2; przed rakiem 1582 godnością Xiqiąt, Ma.rg^" biów, Langrabiow zafzczyceni, ja^o to %}V zeta Anbaityńfcy, Brunfwiccy, Hafcy &c (k) drudzy nowi z Hrabiów Xi^àççemi tytularni0 Cefarzów Auftryàçkich pzdpbięni / it«cyv s%. ^iążeta:/Hohenzollerańrcy,Nafliivvfcy, Firfteff1' teiicy &c. Potrzecie, pojsejsyą , jedni fij , kto* r.zy dzierzawy w Niemczech mają nadane Xi$' godnością, ale abo nieudzielne ja^° vnzyCcy Xiazçta poddani Elektorow i Xi^H* *t=!s=ss=5 "" u(^ie^ ^ (a) O(latni z Xiąźąt dawnych kkdzie fię Dom Xią*j}S; śą yirenbtrg, o którym tak pifze Fułtntrus: Dtrces; de Ą" renberg ex ordine Dy na fi ar Hm primmnj^à Carolo V!"® elajfent Camita»,, deindt 1576 à Maximiliano 21 in (W'". P nncipum eveCli, Mn; 1644 A Ferdinando III digniiate infigniti, agmtn proprié Principtttn antiqy.oium clangi" lit et ;à nowiïtliis in jprimum novorttm tosnm Ttftrant**r\ ^ Uni: §uir\pubi'. Giri' L i, C. 5, \ " *' > Polityczna sg< ^nych Niemieckich. abô tfi&jąe udzielne fti* Xiązęcey nie2afiadają . ie nie {& ^ Xifjżę. An ?-r X'çftw tacy są: Umberg. Tratti-r,.Ł . ;Cudzoz|eft>cow zas: Radziwiłłowie. ^bomivfy. Broglio Esterhazy, &c. ta®-7. ?zb'e Xiàjçceif ? • f. ^M',-TC 1 l0: (a) piériv/za na prawev ftro- ' ? X4çc,a Rakiifk'ego.Xi^ Ko W^afg0-' Arcy Saiisburfkie- lićkioh'<\irtZrn* Krżyiack':eŚ°- JBiflcupow Kato. Patów i P r r,ZeorH M^tań(k«ego, Xi^t, O. dl#V' • i0J°(zczow, Druga na lewey ftrorie ,ie,f!W świeckich z domow ftarózytnych i 7YÌ y nOWO uczynio"V'^h od Cehrzów ; dwi,X'n. P0PrZec2ria dla jednego , a czafem c"Bifk«pow Luter(kich; Czwarta tkkźepo» Xi¥çcey Ìeft 8łofow dfobiftych ( Voiu^ cu e J ia'Ł° polpoiiiycli od caîego zgromadzenia 41, łVm?! rfumJ «oo: Katolickich 59, a Protefłańlkich fcy Xiaże ' \ Jy łdwii, Xiąii\t Duchownych zafiada Ar- A«ftrvacl-- ryacki' da!e gtosy dwa za Arcy-Xiçftwo Wy b ł ' Burgańfluei przypufzczony do tey Arcy.Y • lnu Za ''fdtruha III. Cefarza godnością W law" ' vÇc^ °zJ°hion»mu, Xiąźe B«war/ki pi'érwfzeg» flosow6, miéyfca ulłąpić niecheiał. Ta ïawa dajà wotuje J3' "rug* lawa Xiąźąt świeckich daje giosowsę, g{os jeft Sa?r^emia"ę Z Iawą duchow njł» to jeft.- p êrwJ'zy alteniaty a*,sJurfki abo Auftryacki, ab» Burgundi podîug iwieckiev awy Duchownych; drugi Bawarlki s înwy deburfki a ś^,eci. Auftryaoki zduchowney, czwarty Mag-tżna rllìv (iwiichu! ' tak daley- Trùtia lawa poprzt-l'UbcckicKo. r, lxba miast CefarJklC wçlnyihi _ t S ki .ida ïîç teraz z minft go podzielonych 0 dwie ławy .szwabflcą 1 Reńlką. Szwabjka miaft 37, Reńfka 13 (a) Dyrekcya tey izbyje 1 " przl-# ,■1111 Mfcwiii ii mi ■" u i ........»«Liiij.;i nu 111 nim .1 11 | iMwywuwmJ-- tow iXięń w licebie 19. która ma gîos jeden 2caîey Szójia ława Prałatów Reńfkicli takie 19 jeden gîos «ych. St4dma łatva Weitrawjk* to Hrabiów. ®fr>U*'/U% toa Sztcabjka 17 Hrabiów. Dziewiąta ława Frank«uJ 16 Hrabiów, Dziejiąta ława, tffejifaljha 33 Hrabiów i id a ława ma tyiko glos j'ed«r>. Od roku 1582 Xiąźfl*11 j Wi z nabytym ~Xiąięcym tyt«îtm nienabywaja, mi«yr£L gîofn w lz-bie Xiąźęcey, thyba za zezwoleniem caîey £ ięcey Jzby. Xiąźe Bavmlki przeniefiony da Jzby & Łtodkiey roku 16-23 zatrzymał piśrwfze mieyfce i K . w Jzbie Xiąźecey. Familie Xiążęce na przemianę PrZ/? Aiterntntes M Hf en Staątsr: tom; XXXVI p. 62. &<•* _ W iau)ie Retîjkiey tym porządkiem zafiadają mi»^?'-TA Kolno, a) Akwisgran, 3) Lubeka, 4) Wormàcya, 5) Łgre. ftbo Speyet,- b) Frati kfort nad Menem, 7) Qoslar, 8) Ł > à#, g) MUblhaufeo, to) Norb*«f>n, xx) łrfiłrdŁ»er$, ig) W*t*Ur, Polityczna 224. £rzy pîérwfzym urzędniku te^o m i aft a, w któ« rym fi e l e y m odprawuje , ten zaś nieprzerwanie od r. 1663 trwa w Ratysbonie Czy. Stany. Niemieckie niedzielą fie je fzcze ze Uxglę3u religii 2 Względem wiary w Pańftwie Niemieckim prawnie panującey R2efZa Niemiecka dzieli fię »ia dwa zgromRdzenla Katolickie i ProtcftanHcie ^ którym Iję Ipólnie zamykają Lutrzy i Kalwi-_e zSrornadzenia każde z olobna; Katoli-p/%d r?^ieHs Arcybilkupa Mogunlkiego , a ^ otf^ar]/hie pod rządem ( w Niemczech to pr^odkowaaie nazywa fię dittatura ) Elektora a eS° bez dzielenia (ie na '2t»y rady swoje l8WsU^, u Iławy ftanowią, » do zachowania o-daî ^ n* "wojey wiary ludzi obowiązek wkla* ^ fe Sen m Niemiecki odprawuje ? vitiy Niemieckie fą zwołane , Elektor ^°guncki abo jego Pofef podaje matery^ ra* y według propozycyi od piérwfzego Cetar-jz|j^0 , ^0r**miflarza fobie podanych. Każda fie* ^jk^wfzy materysj w ofobnoiâcî naradza lektor Mogunckiabo jogo Pofet zbiera ■Wr. , | àZ^SimMii*À R.tysbow a, 5) Eslinga, 6) Sz^t'X) Nortlinga, 8>Rott»ubu« nad Tawbrą 9) bron»,^!1»^, 10) Rotweil, fi-;tlberUng*, »> He»l-dawa «an i^2w*blka Gemunda, 14^ Memmmga. 15) Lin-\n\ Schu .Dankelfp;d, iV) Bibfrrach, ig) Rawensburg, Zft&t*-- «> Wind,h;im. ») Pfullendorf' *3> W.if, 24) Wâ"gen , 25) , f> 50) Weiffeńi,^ } OffMblUg, a8)Leutkirch,29)Wimpfen. bach « zî.Ur« wNordgawìi, 3O Gieflgen. *«l'»», v) 8*k°':,r,awl1' «^u;hk#in' Geografia głoły w izbie ËSektorflciey, Hrabia àe t'appen ■héiin w izbie Xi^zçcey , a w izbie Mieyikie.r piéru'fzy urzędnik mi-afta Ratysbonyi t< fakjiçdxiejeftyïnowa uchwala abo&-eXX tatum ? ' Zebrane i ułozohe w Jzbie E|e"to fkiey podsją lie iva piśmie Jzbie Xiazecey » która wzajemnie swoja zdanie donofi Jzb'v ^ lektorîkiey ta kon.imunikacya nazywa h? 1 laccai korrélacya ; jeśli zdania dv^uch Żni-ąiię, obie izby ń sradzają fię z fooą i vviÇ ^ izościa glofcoW sprawę końc2ą ; jeśli dne > rzecz uchwalona przychodzi do wiaLΰ tności izby fiiieyfiriey, ta jeśli na nie niezez* j, la, decyzya dwuch izb nic nie,wazy, iecz JeS' ìdanié fwę łączy , Uchwała zgodna trzech 1 hazyvtàfiç: pldcitum imperli, która bywa Kommiiïarzowi Cefarlkiemu. Jeśli * tiftaWf Cefarz Utwierdza; ft»je Cię ona PraxV'e|l 1 nazywa fię: Conclufum imperii univeïja Gdy feym (ię kończy wfzyftkie uftawy abd clufa żebrane majfj moc prawa i nazywaj^11* tecefśus imperii Co jest Deputala Stanów Rzefzy. ckiey? •nr Deputacya Stanów Rzefzy Ńiemietki*y ^ Żyw Rte fig wybranie peWnych ofob ze trze , izb, kltórym Rzefza Niémiecka zlsCaîa ^ czyć niektóre fprawy * o których fey1*1 wielości materyj nic ftartowić niemògf- f o l ixïc z'ft ài i co fa. Deputacie nadzwyczajne ? ® zyut&cyę nad z wy czay ne do tych czas trwń* ^ ' fleładająłię z ofob w równèy liczbie Katoli-^ ,h i Proteftaaflcich , z jedney, ż dwuch , à 2e \vfzyftkich trżech iźb wybranych a zakończenia łpkAW pliblićźnych tak iv miê '^Ł fegm o w anià , jako to; dla podfi ifahia irnie* vle*w Rzefzy Niëniiefckiëy jàkiëgb jpifma i źłó* jpòwinfzoWanià ; Ufożehia cêfreiiièriii jé» 'ey » dania gfofii &ćć jako zà Vniéyfcerìi fe£mìi wa u^P°kojenia irozrùchów, zrëwidowanîà izby ^lairflciey &ć. ... . „ ^ ^ fiant}. Niènìieckiè bèz dotòz'èhiàftç Cę* j* z a mogq, mieć zjazdy êprôcz feytnu p'&i-, p^riego ïù Ratyiboniè? ji.^ektortìwié mocą Zlotey ëuiîi i przymiëriâ y ^kiorikiegó powinni byli jfcje/fcdźać fi£ co rok • |*^radiëiiiâ fiç; poftàriOvfrili potym ftvif#6y . radę odprawować. wyiąwfzy gwałtowne F ^ieby. raź w lat dwiè, naoftatek co lat cztê-^ ^tórfeićh źiąźdy zgdła uftały od daty feymtó j^nfceby.raż w lat dwie, naoftatek co lat cztê-im źiaźdy zgd^auftałyod daty feymt. ^tawicźtiegy katyśbońflciego Warowali fo* y1 . àby takowe i-ady odpracować nìogli bez o^GlenitfCefarźa { przytoninOści jego Kortó-» . • i«rz^; 1pe)r^z nieźieźdżaii^fië optócz Raty*-j 0n>: chyba ria îëdnbobrałiiie Cefarża àbo Kró-^ . zymflciëg(> do fc*hinkfortu Miafta wòlnè ^n,ećhafy twych źiazdow od ^okii i6j?3 Ła« . y Hrabiów Niëmiefckich ; każda zofobria. #AiS?%ftàÌé rddy i irbku i?4Ś otrzymały oâ dfeputacyi uczynione uftawy nazywatyfî^ jiiçdiy. Wfl^^'czt^ cefsu:t deputationis i potw.ercfzone od Cr 4 fł «6yWÉiéd«Xi XïàiïkïïièmÎèÎbl Oà :ejsu:f deputati nabywały mocy prawa poivfzechnego nSl Zóba takowe fciepuSacye nazwane zwJ/cX^ Lié uftał y dla lëyrnu nieprzefwariie w Raty^ :éj trwającego, aby jednak były odnowi<"Oe &uiac K, i?Ą-l wajrowaao. * ^yśdź łednóśći tifj£v{ï\iëi-zë, jłi|ź§ia^ićmiecfc/ av^di tìttaitìi tâ'uiUfrày ziazcl w Olfenbachu *74U f W M* ' ^eògraftà W ktfiïtfch /prawach tuiekfzość glofoW ^ fcymie Rxefxy. Niétnieckiéy. mocy niema ? Wfzyftkie Iprawy publiczne na wfzyftki ziażdach tak mméyfzych , jako powfzechny0^ ealey Rżefzy Niemieckiey więkfzości^ głofo4 2wyćzayuie lię ftanowią, która jednak mocj niema w naftepuiących okolicznościach.4 *' W fprawach prywatnych dc? całego narodił *iieśćii|gaj;|cych ile, jako do jednego nieroZ' dżjeinego ciała politycznego $j W" fpravvàcft fi i ê po d padaj ący c h pod rZ$d świecki, to jeft materyj religii ab© gdzie o zniefiertie praW 1 przywilejow obywatelom Iłuźących idzie, 3} Podatki większością głosów wkładane byM nie rnog^ na tych , którzy na nie niepozvvalai# Ą) Gdy Katolicy Proteftantom, abo Protetta»' ci Katolikom więkfzość głosow mai^cym ca< ri| (a) Puttariis tak tę rzecz opifuje : non valere major*' 4'i d&]urefingulorum agitur; neque ea plurali tati voton'"1 jreftâ tribvti, qux generatim in impgrio civili hau-d corti*"' tuntur, seu qu« ne [um mu s qui dem imper ans ex jurt FH* bitta universali Vi fupremœ potiftatis efficere poteftf v*" ut! ut éonicieociis iniperetur, feu jura Civium qusefi*3 XTnçaJo toliantur &c. Elemen: $ur; pub:Ger:L. III. & T' amie o podatkach tak mówi'. lis qui majoribus aùtner° iuffragnś iń materia colfapfandt contranituH tar, adhtic^u SuWttś plurąłitas^ ifta. obtrudi neqiiit. Pohoy OfnabwĄ^'' f'v. /v2 caulls r*^g!onis omnibusque aliìg nsgPt'lS » Ob; itatus tariquam unum corpus confidet'ari nequea1^' oia amicabiiis compofitio iices dinrtìat, non attenta v°t0.~ ïum plurahrare. Gìos od caïego zgromadzenia ICât0 ' Kow abo "rote/i:antovv 4ąny zowie fie Folttm commun',"*} â#czai nacaîyiîi /eynjiè fą dwa îvïko gioivi Katoj!Cr ï rroteftanlki ; j:en naradzie ęałego zgromadzenia \>jwa oglofzony przez; Efekcora Safksëgo I Jfotzecia Mag" de&urfkjegc^ tamten "przsz Apey-Bifkupow Mogunckj^ A»ftry»el,i,So f•<«"* P OLITYC 2 PTÀ kafe ł/rri Zgromadzeniem fwyrn fpxzeci.wiftj^ fié. k'1' moic * V°u>aga StanaW Rzeïzif Ni&« -Çtany udzielne Niemieckie maję w patìiiwacfc, ^VYoich zw ierzchność naywyżfzą, (a) mocą któ-*ey mogą karać śmiercią fwych poddanych, flkś.. ftowić prawa, czynić przymierza między fob% > paiiftwami poftronnemi, gdy te nie fs^ku fzkià-ctàe Cefarzą i Raefzy Niemièckiéy^ nakazy^ yzc podatki, bić monetę, trzymać woy&a Jednak moneta powinna bydź w rodzaju i fz&< cunku ftofowana do praw Cefarfltićh i zwyczaj, ju ; niewolno im nowych ceł ftanowić abò dài Wnych powiekfzać bez pozwolenia fcymu Nié-^'eckiego. * t .....J±&. Wfzyftki# władzy naywyźfzćy wlafnolci Wyp^--Lvją? }ako Piwnicy Niémcy móu:ą; txfttpr,imitate ter* rr.n0yieIt' która według praw N «émieckicb tak pańftwom nieyfzytn i więk(zym Ele^torftwom » Xiçftwara; Krab-WQtn <5tc. jak0 woinym Uuiy iBiaftom. W niektórych J!!m^cHicfi Paaiftw^cb l'^czegàlnycb obywatele m|ja ?jV *i Dez których zezwolenia prawa od Pana tego krają t ?nWlon« bydź niemogą. Poddani każdego TzczególnegcS fiii uVa, ^'erBiackiego-mogą udadź i;tç do Cefarza, abo Ni«« ieifC.'c<1 Trybun»Iow, gdy im fprawiedliwości Panowie prawa czynić niecbcą, abo przeciwko praw om ti jjZy ^Wey używają. Panowie zaś mogą fiç żafkatźyć ns hi Aych °"ìejjoiìufzqfiftvvo, abo ich orężem wlafnymi irLm^r,Jld6^ ^ pomoc zadągniooym do poflufzenftwa îvch R, * W. ^fżyftUch Wolnych miaftącb iąko ma« Jfiraf^C2acIlPû%Uty<:h Niemieckich jeft Senat abo Ma-a d P°spólftWa oddzielony,który rządfprawuje mia- «a przy za{zC2ytach j wiadzy udzielney lenuey zwierz» hnoścT wiinjych Miafta te karzą wyftępnyeh, biia mo> ę'rZjCi^2ają wavflsa. trzymają przy CelarZti iuDwo* S- Ç °*Iem%H nie tylko Konfulow SU handlu, aìetef limttrow mnlejrzyth dla ftraw publicznych, futterui mi $*y- frit. Q,r: Ł. XV. Ç, 4 pag- ĄiO, geocrafia $ak fig rządzą %vfzczegôlaoici curkułu Rżi' fzy Niómieckiep? , Z uftanowieniem cyrkułów uftanowieni każdyrn cyrkule nie tylko Dyrektorowie z Xi^' źgt duchownych lub świeckich, ale też Pólko> Wnik z przydanerrti fobie do rady i pomocy Af fetorami : Dyrektorowie cyrkułu mają mocna' jkazać ziaźd w fwoiin cyrkule, z P6łko\vnikie$ i A fît-fTor alni rozrzedzać fpraivy publiczne, jśtk<| to nakazywać podatki, Ucąlnć powfzeęhue ' fzczegółne befpieczeńftwo, przyprowadzać d" Wykonania uftawy féymoWe ; dekretà flcie: rady zadworney Cefarfkiey i Kamery WetzlarflkiCy, prźeftrżegać, aby fpfawiediiwość był a nieskażona, moneta dobra, cfa aby fię n'e' powiękfzały, i aby w fżcżCgtrlności kaźdegćf kułu uftawy były zachowane Jpakié podatki każdy, płaći cyrkuł? Dwojaki: jeden zwyczaytiy w dwuch tétnfl' Iłach ria*rok równym na utrzymanie Kariłery ftrfkiey ; drugi nddzw#cżdij.tiy, nazwany mięfiĄ' ce Rzymjklt. Takowy podatek pcfpolicie chwalony bywa pod cza£ woyny, i wyliofi wfzyflkich cyrkułów żołd tniefięcZny na 2,68^ jazdy, i 12,795 piechoty Za KaroU V Cefi'2* płacono na niiefïj|ë iz Żfotyth Cefarlkicł» jezdnego, a 4 na piefzego żołnierza, « Wylicz mnie Dyrektorów każdegć ćy^fctiłu * Cyrkdta Auslryackiego; Arcy X^źe acki, który cyrkuł żadnych ńiepłaci ź innetf1* cyrkułami podatkow. 3 Cyrkułu Baibarfkicgo ś Ëlekèdr Sa^ârt^' * Arcy-Bi(kup Śaiisburlki na przemianę % Cyrkułu Sziuabjkiego ; Bitkup Konîï»ti^yeiT" «Ki i Xi%że Wirteaiherfki» połitlfczna S>$0 uf^ktłU T^à/hUgo: Bifltnp Bamberlki i fn £ 10VVie Brandeburlki na Bareycie i Ati-r* u, n.a 0Zmianę miedzy fobą wiat trzy. Jł> .u l'L ^"fciego górnego; Elektor S a lici. 1-n Y.r^" dolnego: Król Pruflci ja- i' n X^-^ p^debiirfkL iJjUekfcor Hannowerflki ' • ? , re**Jeńfki na przemianę nakażdym kn\7Af r, e"2e fam Elektor Hannower/ki ja- C n^ł r"n^w'cki, imieniem fwey familii, i Król Priln eslfa^ieS° •' Bifkup Monafterflci, ktorpm D ! ,a^° Xiążę Kliwflri fpolnie z Ele» Cavi- j en^'m • jako Xiąźęciem Juliackimv Cu 'k t' ^en" &°lneg° : Elektor Mogunckr. ~ n ^ nu< 'górnego: Bilkup Wormacki i xr ■ feń^MaX^le Simmeren/ki. vintr?16 ^ trybunały dla czynienia fprawiedli* D Niemiecką? far fi'* ^ Powfzęchne: pierwfzy jeftj>zóa Ce• f , a P,2edtvm w Spirze, teraz w Wetzlarze Jkc?^0®rugi jeft: Rada zadu/orna Cefar-ciąaa- t^Vł'Sł Trybunały fą powfzechne i roz-é,v D^. zwierzchność fwoje na wfzyftkie Sta-Niémieckiéy. ' v/J' h^Ł SędziówJklada fię fzba Ccfarjka? ftłgj . 'S pokoju, Weftfalflkiegopovvinnabyfię Zvd a° ^jednego W. Sędziego, czterech Pre-ftant nt°W ' {*wuch Katolikow a dwuch Prote- f»dać 'dento tefta^r ' 5° ^flefl*oroW' só Katolikow, a »4Pro« dn#>frr. lecz dziś więcey niezawiera jako je- ■AfTeflorow 0 v ' ... ° "" „ n ® d.n„„L 8 Katolikow, a «7 Proteftantow po- Cef««. Elektorów i Cyrliułow. ihhdaĄojut*ądwerna W***"- ' * S^i geografia Sąd ten uftanovyicny dla rozftrzygnten^ fp° row pfyw«.^t»ych,, przywłaszczył fobię nadJ2 % Cefarflją, prawo uprzedzenia w faniych je^'y tylko iprąwąęh otob, prywatnych, $M.a$® ^ ®J ® c 5 9\ ^ Kf^y.çlçn ta » jf.o.d k a i i'çJ erze go ^ ft*° likov/ i ą§ Sędziów:.9. Kato,lików a 9. ^3"c'^j pantow, l^tcrzy wę. dwucb zafladaią łaUf*c&' jednej, izjaćhta, a w drugiey. ladzie, w p,r:Ą-''f fcię g!L Cs lar z podaje. .Prezydenta.» wfzyft^''0,^ AfsefTorow, a Elektor Moguncki naznacz^ P° k&aćIerzegoa> Ì?.ada, za dworna, z. życiem ^e(.a rza^ u fiate. .Jzba zaś Ce farfka uftawic.zn'e fądzi ^pónięyrai jeft Cądeni nie tylko Cefaf2*'' Śds. tel V7!'zyftkich Stanów. " A Czy idzie appellacya od dekretów tych d^c Trybunatów? Strony mogą appfellowsé do, ieyrnu. Nieraiejekiëy abo do,fam,ego Cef?rza; i pr.o^- 0| rewizyą fprawys abo Kotami farzow do Śnienia j ofądzenia oney. Strona profz^cS' } Jrewizyi po wykonaney przyfiędze;, że apr f..' lacya, nie jefł.ani. ku z,wfoce czafu , ani ku UP '^ Seniu i potwarzy ftrony przeciwney, fkładf P® wną fijmmg. pieniężną,, która do niego fig ça, ieśli appellacya fprawiedliwa, ginie zasje^ śli K om m iii arz e wyfadzeni zfij znaydą fpt8< ......... " ; * Ł v' ' • 7 ' ' '' ■ Co Jesi Metryka, Rzef&y, Niemieckie// .?•> ^ Mçtryka, Rzejfzy Niemieçîçiey jeft TaryĄa'-abo regefłi wfzyftkich ftanow udzielnych N'e iMieckichjako tp : Elektorow, Xi^idûp^" Wnych^ świeckich i roiaft Cefarfkicb wolp^c-'■ który, w KanceJÌaryì Elektora IVlogunckieâ0 złozoęy, pokazuje wielkość podatków, " ktpf®-!ęa?;dy ftan powinien płacić na wydatki PovV 1 ' ■ " " ' chus polityczna 83» iynP. .e:iîey R^efay Niemieckięy* ^óźnettii cza- I, ,(V|1e układano Taryffy, oftatnia poprawio-leyjtue R« ty s b 011 (ki m r. 1654 jeft. do tych 'ą vv używaniu. ję ; "kieJesi prawo pojpolite abo powfżechrie Nienticckiéy ? ako wfzyftkich narodow tak i Niemieckiego., tra^ei11 powfźechnym fą niektóre uliawy abo n NtUCye ściągające fię do wfzyftkich fta« °# , lei.11'eckich w powfzechności, Jpcw,!ze jSSiPi'™M Ronsi^tucya abo prawo aypierwfze i naycîawniéyfze pfawo Rzefży 21!eu,Jeckiey jeft Złota Bulla tak naewana oćl pj° Gy pufzki , w którey zamyka fig wifząca eczęć. Ta konftytucya za zezwoleniem fta-f°w Niemieckich od Karola IV. Cefarza napi-. roku 1356 ©glefzona i na ratufzu misfta rntikfortu nad Menem złożona, opifuie fpo-obierania Cefarza, prawa, przywileje,, _ °'ności t porządek fukceffyi , urzędy i inn® Wy Elektorow. 2izr druga Konsłytucya powfzechncu,, îlzy Aiémieckiéy? ^ . ^ «apituiacye Òefarlkie , które nic innego tylko pewné obowiązki od ftanow Nie-Reckich na nowo obranego Cefarza włożone. y^Czt* Kapłtulacya podana była KarolóU'i lefeł arz°w«. z rady Fryderyka mądrego E-M T„°ra ^Ckiego, który ten fpofob, znalazł dlfr ^P-^ątni9nja przefzkod rzeczonemu Karolowi P ronu Cefarlkiego, którego zbyteczna moc j: f, e,yr2eniu była u Elektorów. Fryderyk ■o ^«gow fw.yCh n«mówił, aby przyfzłemo Oe* ¥.uowi kapitttîacyîi dîa ukrócenia wła-. Geografia dzy Cefarfkiey i ubeśpieczenia wolności N'e' nyeckiey Od tego czafu kążderat} rçoWelJ^ Ce arzowi Elektorowie przepify waii kap'*0 cy*i> odmieniając jednak ąbo przydając ni®^°i jre obowiązk wed fug okoliczności ćzałw- f1 Ęlu,dolfą II Ceiarzą .^iązęta i înne ftany -^e jnieckię domaąąii fie fpqjjni,?. z Elektorami nk/8/' dać kapitulącyąlecz Çjektoçowie wiçceyîa ' ftoletnie. te-go, przywileju im famym tylko w11" zące^o, używanie za moc prawą przyp1"0^ dzili. Stnny jednak otrzymały pokojem We* 2648, dękluracya, źe na piérwfzyW n3 ?r?PP'3cyo?, ułozo/in będzie kapituJaC^ y/ieczna zą radą i zezwoleniem Izb 5^iąźfcey * B/lleyïkîéy:- Do, tych czas jednak ten war0.11 V akutku lyewziąj dla żabie go, w. ElektoroW» T ę?jf. maią fpofo.by i intereg przefzkodzić wype pienia tego artykułu. * Jaki# jeiï trxecie powfzechne. prawa R*ef*ty tfiśmięcfpjtyź . " • < ...... ' / Tfzęcie. powfzech»e; praw©, nazywa fi?» Pf'' $9# PQwJxechny^. Od wieku dwunaftego, Ge%zens i StanamiNięmieękie'mj nieprze" ęwąna. Çrvsfa, umowa zdawać na rozfądek fey1*1^ wfzyĄkię. spory , któręby między ftanam.i Nie" Jpieckiemi wijączynały, fi^wljafzęza. pod.cZJs-ę.ezkręję wia, i mpeą oęęża, ęozfądsiały fig- *a' w mowa tak potrzebna, odnowiona była za %ymilic ^495 i potwierdzona na feymie Rutysboń^^ ï.15qp- ....... "■ 1 "j' " * Co Jesi czwarta, Konjlutucua nazwana pokptft fumięnny ?>..... ' " *>"'<> ' Jeft umowa abo traktat kończący wfzy^^16 Ipory i kip tnie o wiarę wfzczęte na pocz^^f? ^ieiu Xyi, Ten traktat miedzy Karolem w - " J **" Cs?. po^ryC2ijA ^34 verairzł»m ï v;-a^._s t . _ WÎI2.em * Xi^tami Luterflęiemi ftanął w Paf- flcim r ri-?2?*0tWł«rdzony nadymię Aufzpur- tolirVi^ ^5,5 v,ęfarz 'ftany Niemieckie tak Ka- ftnipni ? ^0teftańfkie obowiązany fię su- Przvk!-!,'^0 . Wtrzymywać to jeft gwałtu | *>ie!, -1 wz8I?dem wiary fobie wzajemnie *óinr,y?l°- pprócz teg° warowały sobie, że Pznesc ^Iary niema zefzkad2ać do obowi . I/e OSClftanoiy, ~ ckiep % Konstytucja Rztfzy, Nięmie tnlt>y f^Mf^ipo woy^e trzydzieftole-,6*8przez Gustawa Króla Szwedz-. "Ten0 ?r Zf'tey'a Ç *^4S flcończoney, naftąpiony. Çran P° Py.Jednego czafu ftanął mifdzv korona dz a^1 Î^Z r Z ^®i e c ką w Munsjerze , ? h w n/T ?ze/n-^ri'?ck? »•icoro"^ sz wed^. w] fnu bruku, 1 dla tego jednvm«ftowem zo- j!? p°b°y ^tàjaljkl Wfzyftkie wolność^ ime Cf ^ !em,^ck!e'y tym pokojem, fą warowa- tem /Ve fam/łPok°y był potwierdzony trakta- i' 'n7-9- ty™"#,» r. 1697. [kim r T • "&dcnfkitn r 1^14 /Ikwisgrań* Mm ir ?48' Wkoniec Faryjkjm i Ąubertzbur-, Czu •I?63'' &a $ ni?mÏÏzjefzc*tiakieg0Prawap°wJzechm« Niemieckie# ? ' ' brone'^'-nierZ* Elekt0KfJcie naprzód r. 133g na o- rom lu,al?,ca,enię praw 1 p^zy^,,ejow Elektów roku r-/?Cych iod nich używanych, zawarte , a Hzvmflfi3 P° obraniu fozefalI, na, hróleftwo, eie odnn ,° ^r^yftkich Ęlektorowv w Frankfor- """owionę ' ' : ^ herkommen ) to jeft zwyczay fta ' Prawami oublicznemi od Cefarza i " ^ ^^Wcony/ chociaż, wyraźnie niepo. / ' twiec-. 235 CrEOffiBA FI Ą twierdzony. jeft prawem fundamentalny»* n'*' pifanym Rzefzy Nietnieckiéy; Wfzyftkie recejsa, konsłytucye■ i dekręta p*' no w Niemieckich na feymie uczynione i od farza potwierdzone mają moc prawa poW^ chnego. Czy niema/zjefzcze, tu JSHémczechjafacg0 SI nu prócz trzech ^zb ? Jeft ftan Szlachecki udzielny na ig tow podzielony a których 5 jeft wSzwabac'*' 6 wFrankonii, 4 wzdłuż Ęenu. Szlachta udzis- ' na Niemiecka trzyma dobra famemu tylko ^e" farzowi względem lenności podległe, i w dobrach ma moc udzieina , jeft ziçdnoçzona " ftanamiRzefzy Niemieckiey związkiem intere1 powfzechnego, chociaż nie wchodzi do ieynlUf lecz rządzHię aryftokratycznie, jpakim fppjobein rząd Aryslakratyczny fpi a-WUjc fię ?• . Każdy Kanton abo Powiat ma fwego Dy*"3' j^tora abo Kapitana raz z jedney, drugiraz, -drugiey familii obranego. Ten Dyrektor ni® liioźe nic ftanowić bez ra.dy dwuch abo t.rzeC.^ Szlachty fpbie przydanych i jednego pra<*nl ka, gdzie potrzeba każe tłumaczyć pra^0, Z tą radą Dyrektor roztrząfa fpory.fzłacheCK1®* fądzi sprawy i utrzymuje całość przywileJ° ' fzlacheckich. • fak [prawy stanu Szlacheckiego odpraWU^: fit? ' . • fję Każdego powiatu deputaci zgromadzaj J' spólaie ras na rok, i naradzaisjnf o dobru P wfzechnym ftanu fwego. Strony niekonteî z fądn fwych Dyrektorów, mógą fwe fpra przed Deputatami przełożyć, a jeśli na ic^r"lz^ przeftają dekrecie, wolnojał do feaaîery J'y" %.ii iî § Y. v Pann.\Yach pod prawem lennym-. Kzefzy Niemieckiej zofiaiacych»;- • • n°} f kyąjje zasiała, pod obowiązkiem lenno-f NRzcfzV ft'émieckiéy? " . Do Czechy z fwemi przynależytościamf. ductrya P.otrzecieNiderland,- i„ granipo zdrowy, obfituje jednak w zboża, fc £e > P&ftwifka , fzafrarj, i w niektórych mie'y» - W w*no> Góry Czefliię fą. bogate w fre'bro, "Wić?' °/°w,vv granaty i inne kamienie nakfztałt ci Obywatele fą dowcipni, pracoip- fù0^> dobrzy żołnierze, ale do piiańflwa kul n,t' C miasia znaęznjeyfze ośmnafłu Oyr~ Q W » na które fi£ dzielą Czechy ? lazwT ^ abo pi,wiaty Czeflcie biorą, fwe ieft»aM'°o miaft ftołecznych: Całego Kró-^ fta, Pra ' 4 ^raga nad Mołdaw,ą nr^trzy. mia-bijRcŁnSJ.S^a?noWCh podzieloną^ Ar- ftem 07^ i*:61»» Akademia ftawrią i pięknym rao: ten ber ir °/°na Inn® miafta fą: Czajlaw, Kut-i Teu/ÏÏy -*0n*eriiz., tior.igsratz, Karlsbadt miaftn ^kWOC^!ì1' minersînemi ftawne. -Egra Suini. Olatz M. s. Hrąbftwa. tegoż, •WM&w* KrWwi Pr«d«,mi,. . - ' " Kti- s3? geografia Które fą prxynaUìy.tosci KròUsìiua go ? Ę) Xifftwo Slafìvie , 2) Margrabftwc Mora^V" ikie. 3) Margrabftwo Luzackie,2 których wïç£ fza część Xiçftw Sląfkich i Luzacya odpadła o Çzecli, i fą przyłączone do, pańft w domoW Btan* Trxtbniccl - - ....... • ,( polityczna 23g Wrocławia Kîafztorera Pameńflnm od 's jadlv,g'jego""yfan-*?*"* ^ wsląm sìr' XV u^l4fiT ÓPolJk^ z M. S. Opole nad Odrą, /è/ h"1 ^ liB 'e^y GŁogoii) mnieyfzy, i Ko- L«b°^ *s- *»• )ÌilnwaJkla^ajÌ Sitfc gór- ^-h^tvo C'ppau[fkić, którego M, Ś Ópai'uà no*) 2) Xiplwo Karnoiùfkie z M. S. Kar- m a M \ 3) Xiçstwo CkJzijr'ifkiè Ca Pnio • ^le^n Meży do Albryehla Króiewi- ta P fn eg.J XoC^S^ieg°: Bteifa n*à S*-ani" czt 0 ^ Xiçftwa Bielicki ego dziedz i- for g° Xiążąt Sułkowflcich- jfabłunka Węgiferflfą. fonrtïr'ÏL Tasìar,„ znaczni^/^ Zhàyduja fie w jyj abstwie Morawjkim ? ^tu0ra 0d ^^'.Worawy hażwifko biorąca **c' aa wi^1"8'- paftwiflcai bydto rosate» ieft ^róćo Ołomuniec nié dawno na mocną 0- rfcec^' Pi?kny * Mny* Akademią i ' kiem tłvetn ozdobiony Bryri miafto z zatri* ftikilsl* wyf°kiey górze położonym. Źnditii* 3atnè «Pxì ^ 0^ Próshićd &cc. fzejey miaftÌC? Liiżacya i litòré fą ztiaczniei/i fciś i 'Affiati*? Śląfkiełh, Czechami, Ali!- Drt>« ft-ł-. Ir miaita ia: namzen naa visçjnfe NargrjBbftvr*' Gorlitit Żitlaw iettati gjg ti iŁOGRAFIA manufakturami lnianem» ftàwhè. fìttinef L"** cvi m i aft a fa: Lub eń.Gubin, Luckau, Spr*'*™*' Co fan &c. Mia fta: Cotłobus PeitZè, Śtorckańf Sûinmèrfeld &ć- halezą do Firufikiegò. , . .... ,, /,»* Kiô. e XÎ$Mwà Wtojkie podlegają prawn a herńu Rzćfzg Aiiełnieckiei} ? \ Ppńft^* t) Xiteftwâ domu Auftryackiego. a) l an Króla Sardyń(kiego, 3) Xiçftwa domu îkië^O r rirf łacinie Voihus Atestina) pod Miazkiem hołdu i przyfięgi wierności zottm-Które Xigìtwa IVloJkìtfa domu Ausiryc.1 gU Wielkie Xiçftwo Tofkarifkiè Auftryackich wydzielone dla Le0P0{d:\ntoin< Xiecia i jemu, oraz jego mçlkiey płci p . -ftwd na wieczne czaty qftąpione cźafy'J'Kfaè ftwo Mèduoiaiijkie, 3) Xiçftwo M; Tojkania graniczy na połnoc 1 w fen o F j ftwera Papiefkim , na zachód J^enU%/*J dlâ-Modeną, na południe oblana jeft m°r-e. • ^ gości ma mil «koło 40, fzerokosci 30. é W viti*» zboże , cytryny, Poraar*nCZe r delikatne owoce, W fźafrart, jedwab, Iny, ^ mury, alabaftr, porfir, rainery, ałunowe, zł miedziane i (Yé brìi e . - > _ thc Co Xifiitvo TeJkaAfkie iawierà, kto, nupòfpoMiy wolnèjf aeZynzone jest *'S dla domu de Medicis ? , n*â Zawiera: t) Powiat abo kra? FlóretjJKl\.i (o' którym Ąltżętńdżr dé Medicisptóywł«fzqjy . tyJ bie dziedzictwo imoc panowania udziei"» . dattero Xi^^cia èd/farate Yaadanyœ» p-< ^ potitïczn4 24 łytnf W. Xiąźęeia od Pt. «••>jow.»"df|r" ł?s''-ł) po?iat fiia"-fki Powilf. ri r lorenczykow roku 1406- 2} la Hif , uftapiony od Filipa ii. Kró- W""?'*0 W * Xi^iD T°'kań- ftałv fi ' v rr garnizonowych, które zo* ^ Çpjzy łfręleftwie Nćapolitańlkirri. jP/or C mia^a Wdcżnieyfżc w Tofkanii ? kraju rp1Cfta na^ • Arnîj miàfto piekne, całego- t'çknenïi ^°iZne re2yciencyą ' Arcy-Xi^çcia,, mi ì jĄ Placami, 150 Kościołami, 17 rynka* ^jfto 1 v0 't:»tuamł ozdobione, Pisîoja, Baïbe-zacne;S0 domu Camaldoli wy-Ratti* IT ,J":P^ctlVem pier.wiaftkowym zakonu. ł>izó fundowanego odS. Romualda. ?DaWne' i wielkie nad Arn^ i\ia r °rr!'1Ś jl^Ctrnus ) zportem mor-^le ^ wizyiì,;C 1 ćh narodow do handlu wolnynii nna miaffo piękne ? obronne, oraz delikatno- sci^. X'Sçcia r< Is69 otr3,ymaì od Pt u/a V tytuł W. ^iu go, t>Q2. an lwiego , Maxi mili an II. Cefarz ikafl'uwawi'zy ^ t0; isljirîV^a* Xeią do feymu Niemieckiego, ofłcarźa}ąc ^Wfccyj ij ^ "ołdownikiem Rzefzy Niemieckiey od óbcejr fexefiy ja■-^u*y trał ha paftlłwo lenne Cefarftwa. Stany Pochwaij/^p160^'®/ w Ratysbonie d- 21. Liftopada r. 1575 ®by on [ J pofłępek,! raleciîy temuż Cefarzowij *>»iąceg0 " V1) W. Xiąięcia Franci/tka na ów czas pa-$«J1on ofratJ^.' « uczvnil d. 26 Stycznia r. 1576 »ym pifmem ąie Toflcańfki z dòm u Medicis obfzer- iega hołdowi WyDWo(Ï2if.W.Xiçftwo Tofkańlkie aiepod. traktat nazwat. zef2y Nleflileckiey; Còik^fwiek bądźp «awarty, ToftaL c*worakiey alianętfi w Londynie r. 171g °s terażnieyf2v i^2iZna^ za 'enI10^-_ Celarftwa,? Don Car* byl od C f?ifaP""flïi ""«Mcy nafląpifi na to W. 5' Ì7.23. Nakoniéc to v2a. inwefti^a,,y d"'a 9 GnłdnJŹ ^®.ïo fię domowi Lot» ^ ' 0 z obuw,îlzk!"ern hołdu do- d ia LiftynfltiemH za ^o^ryngią, traktaterti • *Wwpą4n r, «kyyjinyip» GEOGRAFIA ścią języka Włoflciego zalecona. Monté folt> ciano wybornym winem ftawne. ____ _ falde fą granice i rozległość Xiçstwp ^XieÙo^Med^olahjTciè ftykàii? flHłn°^ Szwaycairami i G ryżo na m i. na wjchod ftwem Weneckim. Pafrmil i MantUą , na p ^ dnie z Parroś| i krajëm tîënttenlkim yna zac 'ż Pànftwàmi Króla Sardyftfk^g?* ^lUgo ^ go jeft mil4<3, fzérékosó ab Obfituje we jftko. Miafta ftołecźne powiatow ikładając^ch ią : Mefoolàii ftaź*any w,elki ^ S4Ò Kościołów, 66 Klafztorow» i° Sżpi ; -j. Akademii^ i Àrcy-tìiflcupfttìrcì, come nau je . ^ Jem tegoż riazwtitcà; Pàitàîà, KfèmônA, rig ta, Lodi iste. Z X,çftw4. MtdjfolanJkugo u î faióne fà Któlijwi Safctyftîkienttt. Val:n' J- Łii Cześć powiatu Ân&èrji, Pdi^ćżdńu, *, A* Jtfoiacirfki , WigetÂàd/ki, t>òMli$iyfy?*L dryńjld, Toriońfki,Hrabftvvò Bobbio Qa) £a) Mary a- %'rtfa Króìowà Węglika potyfti Wà chwieiącegdfię Króla Sardyńlklego, na frit-olà ^ fciał Clę przeważyć podeżaś itfóyńy po śmierci . ujfżjpa* wfzczętey, chcąc do fwojey przeciwko rranęyj i ^ ij łiii pociągnąć, liczyriiîà z iii iii przymierze w "or- foiei' Września, r. 1743-uftąpiia itìu nà vieć2rie cza , ławy od Xiçftwà Me3j?olaftfkiego Bobbio-, tvog e %ccZii» i/arao &cj a ż Xiç.ftwà Plàcentyûjkiego riiiâlto 1 flacencyą i Rótiojfriié S. Łazarza -, które kraje (•$#* Kl"61 Sardyftlki d. 5 Lutego r. 174^, W aziërzâWÇ £ odebraî. TriUéàtem jednak ÀkWisgrânfkim art: 7 y ^ xieftwo Partńij, Plactntiji i G tv a/i al li Don Fi >p° j tytrt ìèwicÒWi Hifzpaftfkiémq od Cèfdtzowëf. Krâlowëy PgyCyltf ^varunkierii były uftąpicne; źe KàVol Król iwftępuiąc nâ. ifdti Hifzpilriïkij, miai trtìri Neapo ' .giy j|d' h&xvit Mti Pihjidtliri; à trzy fzécibhê Xifftw^ ż i4 jalï* Wtetófa dòsi» âukrjfâeki^ w tèsiezas re ■ p olltïczkà •"PotuT* !e"re CeMtie (.F^i-Imperiali. ) P° udimt Tortony leżące. ' ftwa ^nr ^f' "°lozents< ob/zerność, tnîàslà Xiç* £ -Mantuaâfkiego ? * ^S'cì|fWO M*ntuańflcie lezy mifdźy panftw'èrti. fleirâ S' ^f"ecklm' Modeńfkim. Parmeń-Sica, ów-',r.^^° "n/kim' obfituje w zboże, paftwf-^.0 Domn V ^ riÌe wina • ;°d r- Ï708 należy ^«tókie i - ^ry:CldeS°-dłuSie jefi: na miì 16, ^eką rn-nà-, aa m- s. położone na wyrpiè •^fpaniałl ^ toczony; jeft moćne i obronne, pHiac 11 daw'nych Xiazyit ż dopi u Gonzagom ^obion1 1 łn'V''ni PrzePyfżoymi gmachami o-Vstygliàtamék nad Pô -, PiÛôU Ąą, 2ko bl»iko Alantui Oycżyżna Wirgilia,, , /fo > go p°re nâhzq, dû tCrMa Sattyhjki** ^ | ^ .......q. itroï f' milî"??3 ?° I",eczu Jiniiâ Filip*, Kr61 Stfàyè» ^tenrj \vVt'-^0C'f ®z^c'. Xiçftwa Placentyujkiega tra-Lev'd»j-,landa vf'C^:ITÎ loble uitąpioney. A źe po zeyieitt Kr6!^o 3111 Kaf°l Kr I Neapo|;tań(ki Don Filipowi 2»trzyrnj} - tego niewypnścił, lecz dla Sy«a Cwego r^'at)e na23a'j"1,1 Xięfiwa od Pafiftw Auftryackicłi ode» Król U'c^ niebyty przyłączone; KrôiFrancuïkt "Pia \ ^^dyófkiego ihifznę prawo do części Xiç» 2er#ca '^nj^lÈS° mającego , ućiyn# z nirxt -rftïi* 10. ksnwencyą» mocą ktàrey wypîaciï ^ró1 SardvńfJt0w.fra,itl'^'ch • abŻ 2 {®y Tummy gló^ney ^a5odfta *1 miaI doćhod roeżny, rachując prowiżyą Siego, do fetrny intratomtćyczęści Xięftwa Placentyfi-- a'icu(ki 2aDłre—miaî tak uroCz?fte prawo. Nadto Król •H śmiei*ci"/v/y!1.S*%6 Urtila &ù.SàluJsa M S Margrabftwa flcieo-d , w którym Jeżą miafta obronne:^ ' u, i Mm b % tN> LIT y 'c 2^ A. rifô ^wa Niceńfki bgo. Wiïlafràhkà, 'Oheïîa M.S. fy't Wa Oneli.tóflciégò. .Sïtatà £Segufiùm)Rl ;S„ jj ą«grabft wa Suzańfkiego ; Aosta (Atigufła i XìfflWà Aoftsńflciego'; fitr'tà flcj °C"J™ żaft-^iem M S. Hrabftwa Kana weżań-fyeg* < Cańayefe ); Wercella M S, Paîiftwà ąoeic®^'®g^°i; Asiû. M. S Hrabftwa Âfteïïïkie-He r ^«deinontaûfkiego Xiefhva przyłączo. |Ç(1 ^ ^ktatem Wiedenîkim r.,17.35 dzierżawy »a'ne ~e*arflci e naz Wane Laaàhèi < feudâ Łail'« ■ ) których jeft w liczbie 54. 'feżą w ■Xi^Èwiè'Mońtferachimfc "ipj? , ^lohVferackiegò połóżonego między ru ■ . JJWI V/KV/ÌIV^V ^ \ Médyolatre'm odXiçftwà Mantuań^ ^ftanîl,0 ddżiejoiifc-go 1domowi Sabaudzkie mit jH.z^^neSó r. r7o8 M. Ś. KuRcii nad Vzëfeà !P(Ó$ ; e tym ńkVńrocrti«yfża we Włófżech fòrteca» - °l»r2ona ' ' * -- ł » , , . r i'7oò $ którfey cześć tWieirdZ ÌECrói Ï'owrï naprawił. Trin had P'ô; A ht y? ï&cè. §ò j, ^.^açjfcor.e od Xifftwà IVlédyôlaÂfki'ë^ ^ a 'Vróla Sàrdynfkiego tyi 'Altòandryyflfy Rfrx'^&toawarfki &ò. _ Aïego'ï* Ç^ù/a /if &żitdżićzhż èoWm ^ ModeńHtie. à) Ré %) r' ""1' l) Modeńfkie. 2) Kègïo, |) Carpii -t ^Otìr r^PS'o, ć) Mirandola ż Mpjrgrabftwenrfe b'y Mowellara. 7) MnÉa-^àirìnàra ^ 'przyttiofta W po fa gii aò'às'òWi Atè * «ftatrtià ónegò dziéd*iczkà fflàruà* raz2è " Ci1)0 tè % rO.ÏWrAïf1^ moeą mieć dïiigoèci ìrnìì ^0bfttu^ *cboìe «W Potrzeby 1 wygody ìùdz* Hro^ " L. ^ Modenïi w kràju.#efôîym **ni .s^n d', ttioćhym żamkietfa o-ni0^ ^ ÎC^ecy Jeft- WMki fi *fp* Geografia niały. Riluttiteli pajsula pałace r ozko Tzne ^ ! Modeńfkiego Je?.a między Modeiią i Reggi0, Które Prowincje Jkîcidcy'q JS iiSerland A I sïryacki? , ; . ./| JNiderland przedtym nazwany."iNiémcàtn" ne^ii, potym cyrkułem Burguńi kim i! 2 1*7. Prowincyi, ?. których 7 wybiwfzy l 2 poftufżeńftwa Królów Hifzpań fkich ftały fie narodem pod nazwiskiem proWWy i Jkonfcder cwanych abo R%oczypoĄmlitèy H°^, dcrjkicy- firtczija óJma prowinoya doftai* ,1 ■t/j moc Fransufleą (a) dziewięć pozoft«fv:C, J oduczeniem jednak od nich znacznych km.}0 dla Królów Franćufkiego, Prufki^go i Rzee^-( pofpoHtey Holleftderffcïéy, zoftały )pt ^ letat Utrechtlki pfzy Domu Auftryac'f!!TI . Niemczech panującym, jako to trzy Hrabft* . Flandryylkie . Hannońikie, Namwrfkiej; cZtfp 2£ftwa: Brabańflkie, LuXembtfrfkie, I^ifisb»r pafh^i/ka; hfy 1 (a) Arttzija. dà«me,ftii czàfy była oyczyzną P/Iorinfanow i Óromańżow. Kctïol îyfy Ge fa rz !"■ ^ / ją w pof&gu po Judycie fwey Córce Bntdwinowi i*laznijm nazwanemu Hrabi PìatidryL Roku Ji80 , powróciła do korony FranCUfluey przez Izabelli Córki Betldivina V z Fi tip e ęi Angujìenì f Frartctifkim , którą S. Ludwik tytuîêm Hrabftwd oZ^ I, 1236 dal Bratu fweînu Robertowi. Potyttl taż ^ j! V pofagu była wniefiorta do dorrUi SiirguAffeieg®? Imiércì Karolu śfnialego vvefzta w Dom Atiftryâc^' P ^ jłsatźeńftwo Martji oftatniey dziedzicaki 'tf • n^h. nfg,em wljOVB 2 fobç po- M' n , cO vv ł4*vwt iwua i —jfftKtu.ry Namiotowe, fz pa. fero w e ^nysh 1 *^«n|cart;p, yufO ■' - ......»v*vww. 8°Wie fa u,» ;^łU,H,^ten kray i bogacą Bel-^ojennyjh ?r°łtl} pìelcnego, mocni, do trudów f'emiofi f>7lr®u. - ' ^;uri^povv wyzwolonych i ^cy, jj.y ci j ° • - ' rzete^®' flowa dotrzyma-^yw.ecJ,C2iemCQm Srzf,cz»i. do handlów • a czeft« ^ Pr2yk!adają. fmaczno iedzą, wie-"înh n . ^'^pomiarko ak wanie pną ckie 1 ktALtL dzieli % na Auftrya-, bogat°eU ''ì: ^usłryackiey IVI, S. Mons, piç-*y na górze ! tn,°Cne. którego jedna połowa le-J^d DamW'1^ri>g* na dolinie błotniftey. Ath puilląin ); kto^ y- lialŁa> Gislenopol (St ^evvai^. Lefftiią^ *Iu^y jVJons w potrzebie ?»- D ^rab^woiVafnu^le oprócz CharUmont® p™y- w $;Kę.ę~tyAq4Ą ■-*ff . - - ..... - , j przył^czpnfgp, do, Ęaijnonii Ft,a. n.eu . ńajęźy, d o, d o m U Ąuftryac.ki.ę.go M;. S. » i nad zbiegiem Mozy. i S^.mbry jedno, 2 p^mpyitzyćh w Europie. ÇharicYoiîprte'M4 j bronń%. ' Ęuvina, &łc. i . jj/- а). Bxabancya dzieH $Ç/ oą, ĄiV%ryaęk% ';■ j lęn.dćriTcą ; Àusìr^oxk/s^ì \y Czy ftkich Çeigi.çMfh. m.. S, Braxetta ï\ad Senną wielka i. obronna., gdzte Więjko^%d.ca j' •; jjr wyźiZH mtefzka rada. Lowanium Akftte^;;i fia w n% zafYczyćóne. Tiliemoni, Griwb?* 8; ^ jjj ' 5) X •ęft.Mfo Luxemburjkie n%ięiy do.Au ■ Francyi; Austriackiego , Liixembu.rgu M- . '^yf xemburgcaocrj.enai opatrzony twieęfte^1/ nenborg, S. Hubert. &ęc. ^ б) Xtçftwa Limhurfkiego M. S-. LimbUfZ^ Jfyllendr.zy tu»mają, Datem» Wych &?. jfalekenburg.* ' ' p {W 9.- Gęldryą. d-'éiaH: %>, na, Ąu%yack^ v^n^' Hpl|eu(ięrflęą. Geldrya dplna, należy $o ^rôw, W' gójrney, Auiłryackie. miafës ^ ijionda i Erkelens; Prujjęie:. Gęldrya, tyei ■ {, Strąleny łJoMenćter/kiei Vento wynaîeZien^j i, pięr.^r^yia, 'doświadczeniem. bs$b fta wna- afensiuerdj J iM g^ pańjft wa S. Malin**, ^ 3^yl$. pięknemi Kościołami i Àrcybi/kup ^zdobiona gt) Mar,g.rabft.$a. Ąntwerpfkicgo M; S |7Ìa nad Skaldą , piękną, mocna, i wielka jrą/t ę$c?_ "••' '• k o Ço. fy iM&re fy, ir\ią^a,Bąrrierorw&? .yj 'Te,miaftja;/o.bro,rî.pe. "w, Niderlandżię ^u, .ci ^ - jewwy»*t«y t| podfMo»ę „dy, AWa .s«aa« nU" ffivfob,, Ipwwy poJ(oju i woy„y i w;fzvft.kie ' «ia fyĄcę 4.0, cnhga kraju, opatrzę" m_£>r.te.c W tw,erd3e i. forzety lohm.e ice. &tą f-9Wfna T2°wr nai <"«*»!.. pi'«9d* i. ; ł"J.« &C- -Sud# Skarbowa rozlcłada po-f' °2yi" ^ °*>iera docbo- *a, ° P°borcow- Belgowie dwjij cevlJ£ .IT"8. ?w3,czaie' órdynacye panają- » fizymftierSC'' " * med0ftati!i> *?«$ P"" gokie /ą Ordery Niemieckie. M f7 ruf n * g ° K^na, którego naywyz* d«.n W",0.Pl2y*'a&C« fo«o Cet.i 2 j Ąij^ryacfcjego jako dziedzic bxafìjpca ^O^d^KawaleSzani-fdb/ne abo wygaflf. /•« r " J Cwiionn nftanowiony od Fm* «ni byii iachwać VVg^Ks^T?e' N'>!e"*y obpw^° Ï» z krzvźem tnln " W. S+Iłgufiyną, npfijj fuknie tó** ■ ^htnn4; moft,j?,a&0^ °*»« ■»<*<& S. tf,>. od SSfrśL^ y tr„ » o*"*»1» s: ffirt,,»w. w«'ątó: k'n^Otder ''if 'ï OI?ego Millrzem, miaf moc rozdawać few** *m-sć 4w,l w X polityczna 2 ttiryci 'w« 350 ^ dobrv" m le 11 ~ y /ea©n mi>emer« K«rw£U' ïhTJf". ,0rder ^ftrzowft^o tecro' ^ ' godząc, ż& ^ ^g® Orderu raz otf i^a I. HI. Order TC»,-. .' 'Y" ' '"""i wiłiuls«j.*. aj^v>»WBcai!^ /« i. cerar?a'v 4scf qd **««* ■ • *nny ordpr e i "ft^îowîony. nowii Fryderyt fi r - ver-zego, ilftancwii, «.bo tenże fam o feVa*WzW' Zn/IUnZyniwfżv Opata, MilUJłacL. ftiadalrię zk!!i 8R0 ^ftw^ Order ten Zakonny oi Jj?*0*. ł.K*Pk«M>V.ŚlftŃm czyft©ici. i tal; gïofarai bo*> nofili nafukniacb naprzód ęzer- f^wbud^wa^,^ • — • f^b wojenn £ f°-° »a/zçdzia, fprzçtow i innych po^ d Bracia . , - • Pr*fi0.wafi &c. Kawaîerdwie, którzy byli Z°ny ' p4£ S doi0?' • "Qfr ,ną fl,k,liacb naprzód' ,zi:. który iï 'roe;,,e,ìi arz,a 1 dl° e' r . ,akze ,nof^ u Kapelufza kdke ia,f Pr^odkova Kawalerami koronowanemi i przy fi.-,;ak^Ì?kny i n?'e Przed wfzyftkiemi innemi Kawalerami. ^a,di czafie ^,zytecz»y Kawalerlki .związek w krótki^ ?*nki do^-' Udy z przyczyny nowev Marci*». I Tu PotVm 7: rmCZfv P°w,taîa woyna, ns.pr2ód Cę-Ì°>ra KawaW Jeg° Przykîade,ïl inni panowig Niemieccy 4 ip fa^o iedflri ,0Pan°wa'1' na> °ftą tek Opactwo Miïleftad, nanda U. çeÇ°z bogatych pozo fiale dzierżaw, od Fercie audm.in yjfì. a.namii^ fundacyą byîo obrócone. BoU ^ua?^^jorrfiącu kwietniu dokm,,ą ° ^ U. Hrabi Kliwftaer Szachach CFeu) u/ì-anowiony od Mot-^fiç!« Popa SzaYl '* ł38°» Kawalerowie nofili na paîa.-- ^'adorno jak diuo0*T^° srćbfera haftowanego. Nie-choonsbsrg. w hift0ir„*nrJrłvat zvt,^z*k, o którym wfpomin® Vi Order Stncfa „■. row %cerlkiph /» IIp. 2,2.3. --IfitnmÇçfarza ^"^contgo. uftanowiony r. 14.18.-od. ^ Pamiątkę potępionego na zborze p o,, ■ • x " ąg;tt g'e o g*. afî J^rola Hifzpanflciego do korony pizyîaczohe , wieczne m i çznfy przy mey V, Ijtaje. 'Ob^ Monarchowie poważny ten wfzeclmy m Ko n fia : îcyefiiki m kacerftwa $àtfa H"Jfa ** "0^ji yen '.ima Prażanina. Kawalerowie -w. dni uroczy <•*. 11 ^ pîafzcz fzarłatny na kamizeli atłafowey 7jeloney , » i, év łańcuch zloty podwoyny ogniwa, krzyżem ra thowMm mający'powiąz,anee utrzymuiący Smoka conego z ikrzydîami obitemi fmelcowauerni w r®z"e ie -lory,.'"które wyrażały przynęty od Kaçerzow zwyc^V fa używane do zwiedzenia wiernych. Konfederaci Z eCh Ąęiego wyznania podczas woyny o religią w Nien»t' podniefioney brali za hatfo fmoka podniefionego PrzeCL'^ Kościołowi Rzymskiemu. théâtre d'honneur. thév. "" i tyl1 ' Vii Order Trupiey głowy dla Dam i Kawalerów ou ^ • viufià Nimroda Xiążęcia z Witemberga OleśnicK^S ^ -j'6'52 nftanowiony. Kawalerowie, i Damy nofiły na dze bia.łey 'głowę trupią W węzlte czarnym z uapi!en1: -ej, titanio mori. Uftawy Orderu zabraniały Çamom K1) kici), sukien bogatych i riiêpQffZfbinych kofztoW J w ranki, kleynoty &c. nakazywały zaś po śmierci * n A Kawalerki na wft^dze Orderowey nofić przez rok czarną, z wyrytym na.nigy imieniem zmarłey. Z» przèftçpftwQ naznaczone były grzywny, które v/ a piątek rozdawano na ubogich. * n '*»#> ' Vili, Order Zgody uftanowiony. r. io6a.©d ErneJW ~ grabi na Bareycie Brandeburfluego: krzyż na.wftfdze £ ^ woney na pierfiaęhwjfzący i gwiazda na lewey ręc fukm przyfzyta znakiem są czy były Orderu. je. IX. 'Eleonora Cefarzowa, pierwey 6 lat przed u>>atr„s'ci niem Ovdcyu. Gniazdowego dla zafzczepienia PoboZ«'ano-Chrześciiafilkiey. w fercach Dam dworu Cefarlkiego.U» ^ wiła była Order Nitwolnic cK0f?""przyiąwjzy na f fri wielkiey ?Ezęoryfzy, Uftawy. pobożnego tego tv liczbę Dam, naznaczy 30» 5*tóre obowiązywały uf'cert n ____ λ ..J lat/fiitm K «I^A W' ■ . I ______ _ u • jcfip1 aawfze znak Orderu, którym, było iìoftce złote w otoczone laurowym, z napisem : Sola ubięut irWjF # %V cnoci» i pobożności of«bliwym ćwiczyć fię. fy?10® nâdewfzyftko zachować fif w łkromności, ktéra^ ieiiOtiey j&i i«h i«ftekra(>,; % &o,L lì y e 2,n'ą 0rtîer. Skarb jednak Orderowy to ieft: ' ?Ó2ne reiikwue, Ordery dawne , papiery % u Çe Tarza z to żon e w kaplicy Orderu tego W fa: :5s*---sgsa X Order Ęzitflno&i Niepthękwj t. 169c uftanewiony od, X^yijdtìijhd^*^cisi sisfki6j£o. gotlieis• XI Ordfir Wierności dla Kawalerów i uftanowia-. 3)y od Arpjtijiiif Ewerkadiny żony Ąngi*ft® lt Króla fol,-ïkiégo. XII Order Wirtemberfti S:ffu$erta. uftanowiony r. 1704 ®nva -fryderijka Xia^çcia; wftçga orderowa ]eft pcą-. aiii Order, miłofei bliźniego uftnnowiony roku 1708 od Etìbuty . Krtjjhfnij żony AWa VI Cefarza na wyjeździe, z Wiednia do Barcęllony dla złączenia, ÎÎÇ z .(wyra mężem, °; tr°A Hilzpańlki dobijającyin Hf. Krzyż, złoty z napiłem /mgr proximit na wrędze ppnfowey na pierfiacliprzypi^-tpy byt ziiakięm Orderu. XIV Order Zacnttf rajfyi od cfuna ■ tferzego Xiążęcił. SafWizęp Weifinfeldzt# t. 1704 uftanowiony. Krzyż Qrderowy nstarczy nakfztałtJerca ułożoney miał na polu, «ér^onyn-» początkowe uftanowiciela litery J; G. i był zło-*ysî.otoczony łańcuchem biało - fmelcowanym ną, którego .jedney-ft-ronić' rozciągałfie Niemiecki napis : 'tyĄttm hi*. tifórtgo poizątkiem jiift- cn.ofa< N» drugiśy herb Xif« %va Kwerfurlkrego. z napifem: Związek zteney Pajfyiufia\ m>ipiQnqt r. 1704 Światy. Chrzciciel: byï. dniem, uro-, czyftym Orderu , którego Kawalerowie zbierali^ę dpDwo-w łukniach niebieikićh złotem haftowanych^ zafiadad: ®a radzie w potrzebach fwego związku v a;pó niey kaidy. VfeMig fwey możności d*wał jałmużnę na zolmerzow nie-. ^p5f"ych woytka Xiążęcego. " XV Order Czułości na cześć-Karola VI Ceferza od Er-_ ntlł<* dugujta Xiąięcią Sa(ktego n,a Weymarze d. 2 Sierpni», *► >73»" uftanowiony-: "n« krzyżu orderowym z!o:ym ośm« g.ran.'aftyttj złolono^melcaWaRym Sokoła biało fmelęo.wa-nego cztéjy zdtbiîy. brylant y. Pierścień, złoty na którym krzyż wiÇal i p'rzeB: ktin' wftęga ponfowa brzegi złotem Jfiaitowang m»iąCa przechodziła, Dyamentatri był Tadzony 2 ' yxn n *, r'S'land° afce»d!>""*< ' . tt_ ir 7, rr,rde!r SWki S. Henryk* roku 1736 oà dugufia III IvroJa rolilqego uftanowiony. KAwaler<>wie ftofzą krzyż fiach na karmazynowey wftędz® w'lzący. «53 geografia włafney w Bruxeili, Ł.-.ńcuęh Orderowy «a <*_m VAQcz^iïe ieix złoty , którego ogniwa&'Maï$ fie ze .fkałek p/aoileniftv ch., i krzewi ^ kfztałt litery B. uiożanyęh z nap i IV m na nich roz.ciągnionym slnfe ferit, quàrn fiamma micat-Baranek lub złote Runo wifzące na łańcuchu» maoapi?: Prcsmiumnon vile Uxbory.m We dru uienroçzyfts 'n o.Izą Kaiyaleyo\yie ten Order na y/iiędze ■ ponfówey. II.) Order Zolnierjki Maryi Terejsy uftan^" 8: dU- Dam wyfokiey 'iO" dowitości od Eleonory Gefąrzowey WdoWy Fęrdyącnda Iii na pamiątkę R;elikw if Krzyża S. ocaloney od pożary, którym pałac CeFarfki fpło* *>%t Kawalerki nofzą na wftędze cźarn,ey na Jęwey Itfonie pierfi krzyż na ode dy/ugłó.W nym, Çefarfkim rczciągnionymz napifem : Sa*-lus & Glorią. Çefarzovva panująca jàko nay-wyźfza, tego Orderu Miltrzyni rozdaje gQ dwa razy na rok w dzień Znaiezieiiia i Fod" wyżfzenia S, Krzyża. IY. Order S Hubsrta na pamiątkę bitwy wy graney r. 14.44 od Gerharda ]£iążęcia Juliac-kiegjfc uftano^yiony, a od. fari»: Hfilhęhna, Ele" ito*® Wojewody ftyń&iego, r. 1*709,odiiowio." tiy, daje % famym tylko Xiążętom i Hrabio»* §zefzy Niémiçcki.e^, któ,rzy krzyi w gwiazdy ułożony 2 napifem Gotfkim: Ja Tt ąu ï'a& s \o Jëft: śląU&n# m WiąrnęM ûpfs^ na wftf. Polityczna s54 jfeë mienionèy czerwoney brzegi mająeey ssie-°ne* Tenże fam napis widzieć fię daje na S^iaździe, którą Kawalerowie nofzą «a fu-* k mach - • V Order Bawarfki S. feri:,ego Mecznmikćt ^ftanowi-ony r I729 od Karola - Albryfhta E* »ektora potym Cefarza na pamiątkę powitania Jeè° z dężkiey choroby; Kawalerowie pìér-v? i ze go porządku , których liczba nięprzecho* tìzi a^.( nazywają fie Obrońcami Niepokalanego Poczęcia Mai i Fanny , iiofzą krzyż na H,,,ęnioney wftędze niebieikiey , brzegi białe ^'ającoy. Ńa jeciney (tronie Orderowego krzy-çà far*# w Rycerflćim ubierze zwycięża pfn°k'H ; a na drugmy cyfra Elèttor> Kawalerowie drugiego porządku abo Kommen. dorowie nofzą gwiazdę na ftikniach i krzyż na ^'ftędze wąfkiey, a prości Kawalerowie fam tyl-^ krzyż. y}r ^r(ler Lwa, Hrabi Wojewody Renlkiego ** Carola Teodora Elektora panującego na pamiątkę lkończonego dwudzleftego piątego r»ku panowania jego dnia a Stycznia r. 176g ^^anowiony; Krzyż Orderowy zîoty w pfo-Bieniu modro-fmeicowany we śrzodku ma Lwa ^toronowanego z napifem Merenti. iNa dut-Afonie ułożona Z liter początkowych on l^lektorfkich C. T. cyfra widzieć fię da-|a 2 na^lfe*n i Institut* anno ì^ó8 Wftçgf bia-morowa nlebiefka białe brzegi mająca z ta-len>a lewego pod rękę fię prawą fpufzćza > na fukniach jeft srébma. L.tzba K&-waierôw ni« ^ graenPfić 45. która gdy fię do^ pei stip *55 ^gjiog'r a^ià pei ni: nîebçdzie na poty rn ten order ctaw&ky tylko tyài, ktrzy przez lat 35 domowi Elektor* ikieinu ii uży li. 711 Order Orla ckerfy/ónego abò '/zćzćróśĄ Bareytiińiki ulirinowiony r, 1705. od Margràb* hryśiy anaJtLr netta ; Krzyż; orderowy złoty bi<®" ■ło imeicoWany nofz^ Kawalerowie na wftę^20 imoroWey jponfowey, a gwiazdę na. 1'ukni m®* jącą Oda czerwonego Brandèbtirflcie^ò z na* pil'em: Sincere & conffanter. Vili Order S. Anny Holfztyńfki uftanòwiò' fty f. 2.7.35 °d Karola Friyderyka ,Xi$żęcią H&i" ïztyéïkiego nà cźeść Ànì^y. lwanowny. na ó# czas Monatchińi Moìkièwlkiey, 1 Anny Piotr ^/^•uaalzonki «ç^Y^rtt ufta*tj*o wici eia Krzyż of* derowy złotyczerwo-no w płomień fmeicoW® ma na prawe.y ftronie-fyiittbołiczne wyobrażenie S. Anny, a ńa léwey litery A. «TP F. £'r*~ 6zące nie tylko imionà fcrztech ofob ^nny lùtfc Tiowny. Piotroiuny i Fryderyka, zie też nâp|S* Amantibusfuśłitiam, tietateni, Fidem , W%' ga orderowa jeift cżćYwóna 2 brzegami roi, z ramienia ^rafrego na léwy bok fpufzcz^' )nà. % vi, O Pańftwis TureckińH Które ją Pańśiwd Su łta na Tu reckiego '? S3 te : 1) Turcy a Èuro peyfka, a) Turcy a iZyatycka, .3 ) Turcya AÎrykanïkà, 4) WyCp^ Tureckie, 5) Pańftwa hołdujące '$>dkit fq; granice' tturćyi Europe.y fkiey'4 Od zachodu ftykaîiç ż tjołfeni Wénèckiò^ oftliuae^i wenecką > kroacy^ rakuftą*».'d® PoLï ÏÏ C Z iw A 'fisfe V^iìd-nìa z morzem śrzodziemnyra, od wfchó- Zmorzeni czarnym i Archipelagiem, odpót- 2 Węgrami , Ziemią Siedmiogrodzką i <>ło(ką. Ma 2 zachodii ńa wfćhod mil śtco,,;& 50 z po^dnia nn póìn'oc, całe Żaś pań Ił w ó uree le wraz z krajami hołduiącemi rozcią- tì*. ^-"^o. odftrcny zachodniey Króie- Łn,a S,e,&i?go aż do Balfory Jtźacey nà «oncia odnogi -, , • ■». . c •> nocy na południe ""l ° 7°°2 P Ł»"ieli°fip *?ìe fc'Mftf Turcya kuropeujhaî Ćafiaannc , u,rcyS północną. na północ gor feia &\ i/ ' W którey zamykają fiç: i) Belïitra-c> ' JJroacya Turecka, 3) baìmacya Turè-», > 4) bóśnia. 5) Serwia-, 6) Bulgàryà, f\ iąc'1 ł'1!a^ ^Hnielia i czworo pańftw hołdu-vyca; ina I urcyą południową abo dawnà Ifcxya, w którey Jeżą 1) Macedonia, 2) Al 1^*' 3') Ą?»'r> 4) ^e^a^'a» 5) Li wady a, ó ) ^a^z*e narody miefzkają w Bejsarabiii ^oln!ar0'W'e 0cza^°wfcy i Buaziaccy bsrdziey ^ylko' t'Z Turkom, którzy tu niektóre nad i ' rzy,>łaj^ ftliafta, te zaś są Oczakow ^ow(k^Cif'na ®n,ePru • ft°l'Ca Tatajrow Oęża- îoa * Saf»iżonem Tureckim òfadzony. Èia* ckfch dkirman ftolica Tat-arow Budziii-"y* fitalf^e ^nizonem Tureckim utwierdzi KtQynd&r abo Tekin rezydeneya Bafzy, recki eu ?Z*acxnieyfx* miasta Ją w Kroacyi Ta-Kro s. i obron1, rep^a 'nna Raktalkiey m» M. Obfituje vi?6 .fichiez abo Bihacz Ten krajr Dat mar, °4>W^ * wino- Ale ma'mtJutr^ 357 Geografia M osi ar jeft M S. i rezydencya Bafzy* renta , Trebrgna„ Redina. Które miasta znacznieyfze w Bofnii ? Bośnia tak 2 w a n a od Bofny rzeki Éam ft^cey przetkyrîvbyfa Kròleitwem, które ^ r\| ku 1366 fundował Stefan iVUry.es. (Vlahomet podbił ią r, 1463 i Stefana V Króla żyWeg#^ Ikóry odrzeć kazał. M. S. tego kraju jeft Af. gnaLuk, Cfaycza, Ovbach, łiomich abo lwei'nl ' &ec. Które miasta, znacznieyfze fą tû SerWii ? ^ Belgrad nad àbiézenierh Dunaju i Sawy prze tym przedmurze Cbrześciańftwa, teraż ,e7^& dencya Bafzy oddany Porcie roku ipzy . tttiafta fą.- Śeinćndrifa, Nijsâ, Pujsorotwiczni'™ ftawne pokojem taro zawartym między Ce * ■ ïzem i Portą r, tfig. Serwia przed ty m fl* ^ Słowackie Krółttitwo » doftałofię w moc A ïeekij rokjfi 1463 t Bulgaria nazwana od Bułgarów na?0.-Azjatyckiego, którzy wieku Viii fundo-0 mocne Królestwo , rwa jakie miasta &n-tzne'1 Zofia jëftS. ffiiddiìi forteca nad jem, Sy Listi ya, Ni kopal ftawny zwycięż BajaZeta ł nad Zygmuntem Celarzem. ^. przy morzu Czarnym kJęikfj iP^łaSujłaWft ' t Króla .Polflciego i Węgierłkiego r 1444W ■wioną. co «a rrackśla ina Romania ? 0 Konstantynopol po Tureckts Stambu** * Po lik u Car ogród j t ft M. S. Romanii i płl** .^a Tureckiego Tzłurnaetti dobyty od Mah0"*^ îl r. 145-j i'vîiafto to nad cieśniny Carogf°a .(îl położone, Zafzczyca Tlę pięknym i gurtem i jeft jeh» a »aywiçkffryeh *ia £"j# pfy po'lïtï csrff & Ci© ftt» «W e ma ciafne» kamienice nî&îe j£fe bu. ^ ^net ale pałace i meczety wfpaniałe . Pałac S U f tanana2wany krajem jeligińach rozłeslw ^fpaniały; bd wielkiey bramy, którą do nie-fańftwo Tureckie jeft nazwane ty fi °tton}a^: W mieści!» miefzkaja Tur-< "f* \ Zydzu Chrześcianie Europeyfcy Cud^!?m,rSC1U fiazwa°y^Calata, a Pofłowie "'e r! ft ^ ha przedmieściu Pera. Położę. Nu! Tn,yf°fzni®yfa "a świecie, ^rayP ? ziemi, polarom i morowey Przvtiîr , 5e °ftatn«e dwa hiefzczęścia można elciii, n,edbalftwu i nieochędoftwu Ture-<>d Amùy ^r mmfta r^: Adrya"-opoL podbity tegoź ir* T a- r ,I36a Galiipol nad cieśnin* ^îropje, drugi w Azvi brn Wa Jeden W lom na Heflefn^f / o'r°niace Weyscta okrę* łfem, Rodono J &odo£t* nad Ittarmorij &c, ^;.dą;n^at^ * w r—ni. ^S>riyaiîi *»*»* ^ ^aced0m^Vb.°' daW"a TeJa^tiikà M.S, yi Libar, lurì{°w naz'lva ney Cam en o lita-* Ptzedtvto°*Za„U daw"ych Vagira. «afzc, / narodzeniem Silexandra W\ ^niey%"*; KfP' Bruta i A'q^u/ła 5100 £tre7' il ^,awna dmphipolis, Kontefsa, * ?rr#/a'ftcf a) MiaftaAlbanil /r"^na po'?"0 ftofeczne. £„,-0x20 î ^tÇbtrga tyfîa,"1 °e' AVo/a m?ftwem ^fug niektôrv ^°ina • ^la^-a Epiru abo we-t fylivinv ftołec, krai.opiró^' dolney Albanii % która tu^r c/wmêrrt.- &c- 4) miafta-^ « «rcy nazywają fantiq fąri* ^ na agp geografia no. ab o panina ftołeczne, Ląrujsa °yc2J^J? Ulijsejsa podług Wirgiliufza. Farfa przedtx far/afia zwycięiftwetn Cezara nad Poffipy^ fzem r. 48 P"ed Chryftufem P fławn»- _ TelTalii znaydują fie góry od wierfzopifoW ^ ćhwalone: iJlimp, Ojsa, Pelion, Piîid, i j« fzna dolina Tempe 5) Miafta znaczniéyize ■ wadyi fą: Liwadya ftołeczrte, Atyrta abo a ■ tyna przedtym tak znifzczone, te*# 2walin niemozna* poznać dawn^y onvch W*61 ici, Ty.iva abo Stytya dawne 7ety, LfP ^è. ( Naupaćfcus) w Stawione zwycięftwem C"*nJ. fccian nad Turkami r. 157F, Caśłri dawne -f fu. Liwadya za panowania Rzymian « Achają 1 zamykała: Attykę, Beocyą z Platea, Cheroneą, Lewktrami, Focydę g», £<11. Antycyrą &c. Lol jłff fcónitii /di f 0 li ttc z* a. «6c fą granice Turcy i Azyatyckiêy? tjp ^noc Jey granicy fą, morze czarne i orgia, ha w/chód Perfya, na południe odnosi ^erflta i Arabia, na zachód morze śrzodzie-Hs l Archipelag, Z pułnocy na południe wy-^§a fię na mil 335. a ż zaćhodu na wfćhotS m5ô- dzielifz Turcyą Àzyatyck&ì li a C2tery wielkie części, które fą: 1) Nato» •j> P^zedtyni Azya mniéyfza. 2) Syrya od abo a W nfżvrana Sourysłan. 3) Turkomania Wna AJ?6"115 ^'?kfza - 4) Dyarbek to jeft da-a "yrya. Mezopotamia i Babilonia. Pr- 1 ozJf mie/z przez Natòlia i jak ją dzieli/s# h)iei~ZeZ ato^i;i rozumiem tę pófwyfpę, która jfie „ ,1Jorzfh czarnym i śrzodziemnym ftykà ^incvl If Nêle r Turcy dżi*H h 4 Pro-^mazyai amuĄ4 ****<»*%,"* karamahi^ clîre/?Hàsîà &ołecZne tychpròwìncuiì z a yuta9& ftołeczne Natoli», która fklada fiej KarvinpCl1 ^fizyi. Lidyi, Jonii,: iyih Ai- rfĄ1}-, ' ^ cżęśfci Gàkcyi. 'Saialia forżed> część d- 1 °^e^r<® Kà/aiiianiii która zamyka Sii» i i a,vney Cyllcyi, Likaonią, Izauryą, Pam-^tór? fyiuds abô Sebaśla idol: Aniazyi„ Po i- 2 części dawri^y KâjpadoCyi ï ^dor' abc dâwtia Melitinà ftof; A- Scic"VktÓra 2 maiey Armenii i czç' ìvin y il1«e m i afta w tych czterech probo toż0*1 3' fykî ■ Stabbili, ć kilkoro ftajow abo A7cv« \ (lawney Troi, Smyrna. Iznick ^ies DrzrJ%nild 5,1)0 hikomedya, Burfàt Mirt *vt ii'& Vr,^Mw*w K» ^ Ttty a6t Geografia Trzy w niéy znayduj^ fię prowincye: właściwa, Fenicya i Paleftyna abo />ietn Święta. # ^ Które fą miasta zna-czrìieyfze? _ . « W Syryi /Ulep abo Halep ftolica Sy ryi,roia wielkie ludne i handlowne. -Antiochia dz1 , taki a nad Orontą, Aléxahdreta port łebie z tąd lifty nofzą aż do Alepu o in*1 „ \*/ Fenicyi Oamafxek IVI. S. iławne faibryk^ damafzków, nożów i fzabel. Sour dawny ^ Trypol nad morzem śrzodziemnym. Stijda a Sydon w Paleftynitftrozolim* m. s. «nf"* chrystusa P vna poświęcona tyaffa dawna 9°¥ gé, Akra dawna Ftolomaida, Gaza pofty W ^ morfkie. Gdzie fię ząayduje góra Liban? W Fenicyi o mil 5, od Trypolii, Liban ty cedrami ciągnie (ię pafmem w fze^ć rZÇ ^ 2awfze wyzëy w górę podnofzących fig- '■^m Liban druga jeft góra na przeciwko Libanu ^ ząca, która od Sydonu ciągnie fię aź do Każda z tych gór ma mil 100 w koło, a 40 <* gości, jedna od drugiey w równey leży głości. Kray między temi górami leżący ^ żywa fię: Cele-Śj/rya, to jeft Syrya loch bardzo żyzna. iVlaronitowie naród Chrzes^1 fti miefzlciyą na 'Libanie, a Druzowie na A'1 * Libanie. Co fa Maronitowie i JDruxowie? ^ Maifonitow ie fą Chrześcianie do RzyffiW' » Kościoła przyłączeni; imię ich bierze p0^ tek od mtafteczka Marimii i od S Mi,r który wieku V. wybudował Klafztor bli^° kraju . Druzowie udają Hę ża Chrześcijan, ichie ^ Chrześcijańftwo na famy m tylko polxtïczlta s6a Panowaniem imi„„ Je2cs ; M y ow iownie jako i Mahometanów nienawi-' ą, v\ lu a używają, 2 Włafnemi córkami i fio-Molili zi n.ą fię, pofty i pacierz odrzucają, po» ìeizi lownie ą uczoiwi, w lochach miefzką» "'jiirc^'îjmiï^ r z3 tylko fzablą i mufzkletem u-n-pf2C7V7 aniR| lllewiafty umieją czytać i pifać, bydź urod2onémi2aCn'éyfZyCh Z*b?W fię pierze, Yja** i' ^ P1®'®'™ iłować na pa- wyifza Sllłtano T "I'' tEg° "ar°du P°d Sìacv ruł ureckiego z wierzchn^ścią 20- ftriily fC'V rozkazuje narodowi, i ma dla chodzą 7Jr X2 O0°: woyłka. Dowodzą że po. *oviie \ r rancuz°w, 1 że d»w;niéyiì ieh Emi» Kt ' - ^ ' 2 Lotaryńfkiey Mann FQrncu TJ,l*a'fta znajdują fi.ę w Turkamanii abo * rp cr niemi? 2 a r iU r i °a 11 ia wfchodnia należy do Perfyi, w g Xiążęta Kurdowie, jedni pod hołdem TureCy drudzy pod Perflkim. Turcy tam trzymają Ki erko uk, Turk Fan lrbil abo dawną ĄfW ■ klęiką Daryufza wflawiouą "fakie fą dzierżawy Tureckie tu Afryce? I) Egipt. 3), Lłemą abo Barka. 3) fy?-0 ■■ pdfnocna abecno. ĄJak Jię dzieli R-gyptì # Dzieli fię na Egypt górny, dolny i Ùirgajt tì, M S, Egyptu górnego. fąr AJiot, Kena, przed ty m Koptos^ f* południowey fą rozwalmy flawnegcr mialpł ^ bów fto bram mającego. Hàir je-ft .y' gyptu śrzedniego i.caïéy Turcyi À fry kań fik1 jeft to miafto wielkie i har\dlewne, doniy 1 ; niflcie i źle budowane, ulice ciafne, fzpę*f,^.# niebrukowane- Naprzeciw Kairu za Nilelïl 0 dzieć lię dają rozwaliny miafta Memphis» * çztéry mile lą Pyramidy (a) policzone mi? *• v ' lì? * ^ ... —— # ; ;t pi-(a) Powfzechne jeft ludzi uczonych mniemam®, • tamidy Egyplkie dawni Królowie na gceb dla j murowali. Trzy między niémi były nayogromiuey '0<( do tyęh ęzas czafowi i powietrza opierają fif p'"z-y ściom. Naywiçkfza między trzérna wyfoka jeft 520'^^y„ geometrycznych, podkładu abo bazy ęzworograni« każda ftrona ma fzerokoscì 682. ftopy.. Wierzei»ole < y# pîalki 12. ftop geometrycznych czworograni&ftych 'na którym może fię. mieścić 72. ludzi. Zewnątrz t geograficzne, figury tdobią ściany . Weyście długie Ą 200. jeft. fkiepione J bardzo ciafne, im zaś .bardz|e,yja j Przodkowi gmachu fif zbliża, tym fif bardziey,^/fl ^e. tak fi.ę zniża, ża na*iColaua idący mufi. upadać '■ «zolgać fię świece zapaliwfzy. Srzodek gmach", . ?0 «ały jęft z fcamienia ciofanego na różne podzieiofj - polityczna *64 ^dmią świata cudami, które byty fl;*obeai Królów Egypflcicb. Alexandria po Tur cku Skanderik nad morzem śrzodziemnym jeft ftalica Egyptu dolnego ftawna przedtym Biblioteką. Ptolomeufzów Iiajfit u dawnych &ąnop&. Damieta dawne JPelufium, Alberton &£c. Które miasia fą w Barce'ì Dema jeft M.S. Talometa przedtym- Ptolo« Çrena dawna Carena.. Barka od da* wnych ■: -7-1& ma ściany powleczone alabaftrem, róziremi maripu* rami i lśniącym fię kamieniem. Pod tym miefzkaniezn ftudnia znayduje fię głęboka na ftep 402. śrzodek Pyra-midy zabierx fal* długa ftop 40. fzeroka ao. wyfadzont nayprzednieyfzym marmurem Tebańlkim, miçdzv kolumnami jeft jedna, która uderzona brzmi nakfztah dzwonu.^ W teyże fali grob porfirowy żadnego niéma oapifu, i niewiadomo czy zamykał kiedy jakie ciało. Wędro» wnicy Francufcy niezgadzają fię z fobą w opifaniu i mia. rach Pyramid. Anglicy Ząwfze rzecz gruntownie roz. trząfający, twierdzą, że fpod Pyramidy pialku n ząfuniony i?rzerzkadza źe te pamiętne gîupiéy chluby dawnych Kr6* lów Egypflcich ?* dzy któremi f$ zaacąnieyfze: Metelina u cltl' wnyęh Lesbo s, Schio,, Samos. Stançhia abo oy czy zna Appelle fa i Hipokraiefa Pa^ioS objawieniem ii. Jana Apoftoja fłynie, Salimi guzedtym Lemnqs &cc. Atòre kraje hołdują Turkom ? PoiITYCZNi 266 $ yKuropie: mata Tartaryą, Woìochy, Moi;. 1 Rxec-cpo fpoliÎK R -i ; ; u z ii û Cka > w, Azyi: j»,e°rgw T.urecka; w Aftycą R/eczypofpoUte 'dica, TrypolitanHca 1 Tunetsuiiîça. ^■kajeiî obfzęrnojć Tartarei .nrdiyfzsy^ Jł,rt rya nniiévl/^ ab'c ftvyro zawiera pot* ^'yfpe tegoi imienia i Tartaryą północną, w ^órey iniefzkajsi THtarowie^N ahuyfęy pod zie-*e,,î "à Old y, chałupy fw'je z jednego na drut-Sie mióyiV« na W02 ch przenofa^y, Mgr-*ûm Hvoil"ripofju^nls którzv fami ,pod rozkazem bi? a.t,r'kiegp zoft ja. T -tarowie Krymfcy Hanowi {pizymierzonemu z Soita-ift01 reckim. który ma rnoc Han ów £k>ada« 'îîjqvviç 2 jedney jednak za w fze familii-l^Orę fą ziiącznićyfze miasta Krytnfkïeiï » lisaferay jeft M. S Or abo Frçkop nad eie. *nins| tegoż imienia, Krym, łiaffa port morfei l®2y do Turków . Baklklawa abo fampolUc. t Tatarowie Czerkajcy, Budztąccy, OcZfĄ- Ofcy i Kuhańjcy ? dzv\vr°wie Czerkafçy miefzkaj^ w Azyi mię-Car .Ueni i Wołg^, jedni Cłj pod paaowaniem 2 MoflcUvrlkiéy .drudzy wyłamawizy fìg ści'TpolWzeńftwa Hana Tatarikiego woina-fyezyęą; £u oz laccy mielzkaj^ między IP^ern "en> Północnym morza czarnego 1 Dnie-Beffar ^zkow/cu pofiadaj^ ftronę zachodnią łuddie i: ^bakfcy wieifkająw Azyi napo-ïabunki 0Wa- Naród ten jeft niemal wolny VakìT^r * r°zbojem bawiący fię. iftuUa>iji?6§rąnice i miasta Mołdawjkie abo tóoldawa grani z Po!(ką. ?iemi? Siedrai»- i's S' oi°n<'i. Ukrainą i Beffami»»». • ł ÏÇ2ydencya Ho^p°^aïa na^ Fruteoai,, I 267 Geo ss api a J Sxocowa, Chocim nad Dnieftrem Turków, nad któremi przy tym mie£cie F v/ieikie zwycięftwa Polacy odnieśli r. i "in r* Hofpodara Sołtan Turecki fltłada 1 '41 o:wi podług upodobania tr/nl^ Które, fą miasla znaczriieyfze ziemi " Jkiey ? , cyi Targowifk jeft M. S. Buko resi rezyden„ Hofpodara. Wofofka ziemia mnicy ludn^ | j jniczy z,Mołdawią, Tranfyiwanią i fty^a * Dunajem. ^ Gdzie leży. Uzeczpò[polita Raguzańj Ka- ^ W Dalmacyi nad Golfem Weneckim ■ ^ je nad wyfpami Mdzdą, (a) i dgoslą, ^a^ęti igpiafto bogate, handlownę i portem zafZ02^ (a) Mfeleda p» lacinie Milita, na którey S. ^ {^i\ ukąfzony od gadziny. Dowody tego mniemania-1 P % 1) że Meieda1 leży na morza Adryatyckitn» n gt\$ rym wçdîug S. Łukafza okręt wiozący S. Pawła "Ç r 0d a wyfpa Malta leży na morzu Sycyiiyfkim na mil i°. jj d&lona od Ądryatyckiego . 2) Ze ni wyfpie MeMz ^ dowite znaydują fię gadziny i zawfze fię znaydow»';» ^ fpa zaś Malta jeft od onych wólna i nigdy ządOe£® ^ z 11 aia gadu, ponieważ i blifko leżące oneg? niezna'Jj0jc fpy, a mianowicie Goza o mil tylko. 2. od Ma Uf P - gi na. 3) Ze S. Łukafz wyfpiarzdw (w których Ljf.iL risuna S. Pawła ukąfita ) czyni narodem gruby"1» • a[j! i iiieczyniîby Maltańczyków, ponieważ ci byli Rzymianie na, ćw czas naypolitycznieyfi; Jlliryy zaś nad brzegami których wyfpa leży Meleda» po dtfda, Plutanha i u'fzy ftkich pifarzow Greckich * ^ czytani za ludzi grubych . 4) Ze wiatr, który Piórze, nazywa fię w texcie oryentalnym Eu? octy jeft Buras burzliwy, takowy zaś wiatr południc*'6"1 jyjf boczny nie mógł rzucić okrętu na wyfpę Maltę, **e ladę. 5) Ze ta wyfpa w wielu exemplarzach fl";ve slamentu nazywa fię Mplita i Melitina, oJ)K t' Meledzie» a pierwfźe tylko Malcie/ , FOL ITK2PTA ie' ^°^eczne &ząd tey Rzeczypofpoli-g arySokratyczny. Senat flełada fię z yjj. . - -fw-n. p a ho w mu «il tucmugl »uv tcîw«o wolności poczynać- pia. kin^° ^anQwi Tureckiemu 24 Q,oo, Çe- ;m7" ,W!ar?yąmaj^ z famych Węgrów ?ło- rVr202^c^ a naybardzięy Turków »ą noc w J 'J , ' • 1 ,*:*«* wy*^czóaęy zamykaj*. bramy Póìtorev ;^mPr?ez trzy godziny, az.mąprzęz 5 tylko otwierają, frachcie noiię fzpą« •j' zaoraniają. * -~to> >' ją prowincue Georgii Oitoinańfkieu zachodniey, ? ■ " * ^ Georgia Ottomańfka daieli fię na trzy pro* Q Ucye; na Miagręiią, Imirettę, i Guryel abo, koUrn- na4 któremi panująofobni Xi^zçtaTûr-^\dąrin? płacący,. Zboże, wino, owoce, by-rzeczy do wyżywienira ludzkię-b0«aU2^C€ Greorgianów obfitością i wyborem na ( ' Krew w obu płciach Georgiańfkich ^ L: ."m świecie ma bydż nayczyftfza, a uroda dn,«H P*c' naypiçkniéyfza. Mefzczyzny % tni lPni». *ecz proftacy, pijacy, lubieżni, okru-nia' nł^wierni» » naybardzięy MTingrelianie £ę-ijjj- ^ iię ze fwemi fynowicami, i fieftrzenica-d2i'ec'ta ' ^ wyperfwadowani że zabijać włafne życia1 Waìf^0^at'Cll, a^° chorych, bez nadziei sniłoścT* HcYck' -l6^ dzieło Chrześciańfkiey frowińcui <£*«4% miaJla totem trzech M .afi-rf? r§lańjk.ich ? Fetta i Cu Z£a°Ur jeft ftołeczne Mingrehi, lini-tesai, ^ ftoieC2,»e dwuch prowincy? fakię 2&9 geo grafia Jakie fą granice Rzpltey Algięrjkity? łiray ten u dawnych Numitjyą i lv'ii0!-y ^ Ce.farfltą. nazwany oprócz Króleitwa Ałgif.'^ go z tey ftrcny • góry Atlafii, ma z* U*Z f e górą w ïiileduigeryuzie pr'owincye Zaï'Ç.,* 'goranę; dl w gość kraju jeft na mii i?5 kość 150; Leży nad morzem śrzodzi'^ | ityka % z Króleftwem Tunetańlkim, M"ft'^ Ikim &c. Powietrze j> ft uaiiarkowane, gf*'. | W ft ronie północaiey źyźne, w innych cZfsC) piafczyfte i niepłodne ' Które/a znacznićyfzc miasta Àlgïvrft-**' ^ Algier (Rescijruai, abo Julia C^fareO $ "Wieikie, piękne i naybo gatfze' w A'ftff •41 ondarsiy.nar Bonna przedtym HippOn(l! -tfł gài, Trzemefzyn. M arjalk vu iw ir i Oran o1*8" ^ forty naiezą cfo Hifzpanii, a Bastion FranCL,-i* 4o Francyi. . ,, Jakiemu k[zt altowi rządów podlega pofpotita Algierfka£ . , Kząd polityczny Kzeczypofpoiitey ĄJ&l:ci JRciey jeft u ak (3? taft aryftokratycznego; /-.111,^ od &60 lat^panujący nad Algierem fam» Je,^ fkład«jią ftan fzlacheclfi i fami jedni wch° ^ do rządów . zgodnie od żółnierftw* °D uy jęli Kzeczypofpoiitey głową; ma fobie P'-'J danych do rządu ^ Sekretarzów irzesciańfkierni, a zai tak Tur- Urzp/iA°tUlC2e"'. ^ Brześcia nie tracą, prawo ®Taur{V*^°T w malżeńftwo niewiafty Jtjìa iy,»' , 0 Ara"blkie; z takiego poftanowie. fi u ^ ^0 n ® dzieci nazywają fię KuLolis, mo« aï* io urzędów m aj a fP°fobju * i', r°ni0ny ' dzieci Beja fą także' nie-Jp°lit f ^ Prawowania urzędów Rzeczypo-^^t-ków , ywatele tego kraju dzielą fię na 'fz!■' "fŁra^ovv> i^ Maurów. Turcy czynią ^ie fa ic^ec"i panujący. Arabowie i Mauro-?a^nev'Ht-^ °ln Turków. Sułtan Turecki » nie iU !',î6m«W, A'S'êrze władzy politycznej duch,, Vnia pofyła jednak do rządów ^Jnych Muftego. ^ VctQìylj 8raruce t przedriiéyifze micisła Ta- ìiOcy^^fpoJita Tunetaiiika obîana od pół-*ni Algie'n^m śrzodżiemnym ftyka fiç z kraja-dów, 1 Trypolitańflćim i różnych naro- Tqnet "u''°rto° Lne^ wielkie i bogate. 0(j »p 'lavina abo dawna Utyka. O 3 mile ^tóraUf ^ ro2walihy ftawney Kartageny» WMczyiï dłus° Z Rzymem o pięrwfzeńftwo Pp^ jest Rzpltey. Tuhetańfkietf? i6o Woynath i kłótniach przez lat RzeczypoPpolit Turkom odebr^ naywyżfze lię Beri n^r2^dy« które fprawujący na-Ił Jeft udzielnym fanem. Ze iipt oeoûrafià ^ że wfzelkiéy wyzuty władzy, może ^ przełożyć potrzeby kraju, abo poddany0*1^ ciemiężenie. Bafxà Turecki przy mi?rney ^ chowany penfyi, bynaytaniiey niewtlrąća Ti? rządów. faide fą granice i miasta kraju Tr'0° tań/kiego. j Kiray ten ïezy nad morzem śirzodziemoy01 ftyka i(ię z iWną, ŹnrĄ, Gadumij, Tùnè'® &cp. Tripot jeft éi dziéy jednak gôr^cë niż zimne. Grunta * > ^ dzie niemał żyzne (a) leżę odłogiem, =*=sî j jc (a) Turcy rozlegiey i żyźney krâirty panowie ìì13*" handlów czują w lobie ochotę, nié wdają (lę W g^[)|e. fzpekiilacyą handlującym i żwytźayną ì potrzebt'^ | odważają fiç nâ żylk niepèVmy; 'drobnyrn kupieft^ -e> fcefpîeeznym kon teli tują fiç,- bogaci zbierają iiiądźe dla Wyniëiiônià iię h à urzędy, ubodzy ft**1. }é Wielbią, i vv twoich Hę kochają okownćli, Çdy O' .°/V hiogą życie prowadzić. Cały tedy wielki hatidki i«> ręku Franków to jeft: Francuzowi Anglików, Wanetow i innych Wiueli'oW; Ormiàuow i Zy^oSy-. y^ ïi'*rt i riannanrfi ..kf'ì ... ••>»/-VÌ ^ \ iteci i Genueńczykowie «blzërnë dawniey w WliłA Ari hi pelagli dzierzawy trzymający fami jedni wf^0 y* iaajom fcafoWalt towary. Francai! do utześfii#'|Va .j• ; w przyłączyli fię r. 1530, i w kròtcé WîocfccW ?TŁ?L* "uli i Aaęielez/ey r, 1579. atauflliìf obi «gai • t»«"0 ftì dh ^oiiTYcan^ 27» ®îftw>o Tureckie i uciemiężenie Chrze- ścian ! ^ancuz^mi' puz^r'"!y " kor(y ' ledwie fl? "'^równali ?nfWa j w ~ "°lieBdrzy oftatni r. 1612. do tego przyfzli Sate to mt(,nrt, Cavcgrodzie, K&.i'ze, Angovzt &c. ty'ko Wen^°W Załoiy,i ^acty. Między -Włochami fami * Tirrkatrii °Wle' Genueńczykowi* i Liwornianie kupczą JUce£ie handlem: Smyrna, Cavogrod, /!-11 ad morzeni Rnfetfa< -dlexandrya, A lep Kair Kaffa z portem dia jednvcb tylko Wene-ï°peylkîe M e i r C'°' K&ndya, Cypr: Rod, Sic: Narody Fit» yIpw abo PoHL2^kick tych miaflach mają fwych Kon-^'aft ^Vliczon. 8 Fraucufcy Koniulowie oprócz ••«ii w>llc?on • « i louurn,^ Auuiiuuwir upivcA Romafifi? zn_aydują fię jefzcze w Jlenach, w Nect-u*az?n , >n> w *'« ledw K T02ne' czapkf. Papi wko Mexvki»6' ^Za^stne robaczki (cochenilleJ w famyrt J.oł?aczki do f*aJat TeL rodz^c® ?^ie te drogiè 6' Pudobnepf at,I®go farbowania flużąęe z drzeWa do tnorza ^ a Potym rtalawlzy ie wodą go- ui^ł Wa'vft««,eCaC na flcńcu fufzą, a naoftatek ®rezyllkie j ZX-, » 8jyj2pâD, ihdych, drzewo farbierlliië *aprawy, cv Wtop'u he, pieprz i wfzyftkie korzenie do **» frebrne « "i81*' różne i inne drobne toWâry, zło-• Chorze ]?«', "a'owe- ^wierciiadła, luftra, fartura, futro Pują dla ttł' r P°fP°4''ta' którą Turcy bogath chętnie kti-1eft tańfra le Z®^'* jey z Mokańlką, a uboźfi dia tego że 'W'* a i»ftCî1!r ^.c> Ze wfzyftkie h miaft Tureckich a ita f wlïyltKJch mialt lureckich [°peyfkie ^^«"dlowniéyfza, że przez nię towary Eu. *na wchody j,1odz^ do Perty' i Balsory. Samego fu-ł3,50o. Hoiiełł j C « ro* 2Wyczaynie poftawow Angiellkich tufltich 82,50" erłVich ł°,8oo. Weneckich 1,750. Fran-do toVvarow Ea t o" ,^Pr°Wadzają Francuei co rok różnych e o"~ " ' ------ ielczy® toVvarow za i,86e^pro^ra^zaj,V Francuei co rok róźnj 2a aćg.fiłó w • ta,ar°w Niemieckich, Angielcs łoi43j, Wenet«»wie za 493,999. Hollcndrsy z72 Geografia sciar* fa ptźefzhóda, ze tak męktte kraj® t r ' 1 - £yt- Aiexandì'ìja pad panowaniem Ptolomeufzow feyî® ^ dem towiîirow Indyyfktch . Miernych lat wć£odzi° ^ porta okrçtew-kû'pieckicJj 4,000. które płaciiy t>° j'a» Królewfkiego eia 13,^00,000. talerow bitych, tefa jeItt mych towarowi dc wizy ft kich Tureckich portoW, J,' czy wchodzi za tak wielką fummę, ponieważ f którzy nayfzerzey w tym Pańftwie rozciągnęli del, nie cehią go wyźey nad 4. miliony talerow j Angara M- S, dawney Galacyi kupcom fytogtoû*- • Sinirneófkirti bogaty przyftawuje toWar do zannany v'~^e 1 wary Epropeyfkie » Koty kraju tego nad śnieg dtugą fierść bîajijce (ą kraju bogaftwem. ÛrHjiaD**' ^'4 ey i Gracy wielkie chowają koz trzody» fierść Prze wieśniakom, którzy ją przędą i ba targi przynofzV na przędzy jeft \v- Hag ćieńkości onëy,' naygrubfë®y_ ^ płacą taIerNiemie.ckf, za naycięńfzey talerow takiC"2 jo Francuzi co rok kupują tey przędzy od pćt ora t^eJ ^ ośmiu oko płacąc, 4,000. cetnarówj Anglicy od $■ talerow* cetnarow 900. Hoi'rsndrzy od do 10. ta'e cetnarow 1,500. Ormianie od póitpra do pÓIpięta ta cetnarow 2,400. . nJi 'W Bruti» abo w Byrzie ^oîecznym miejcie ^ {j-cy przychodzi na targ nayprzednićyfźy jedwab, lînf0Pe20|» kupcy zakupują onegovnaymn^y 5,000. cèto aro W ^ łendrzy biorą p.ayprzeinićyfzy i naywięcey, i rzedrii na pejiczochy i ofnowę m s te ryj Lugdui Ormianie naypodleyfzy. Daleko więcey przednîeg0^ dwabiu potrzebują knpfna jedwabnićze, których ^ -'fit miieście na dwa tyiiące rachują» Z tego abowiern ^ nayizacowniéyfze wychodzą materye jedwabne T^reę 1 śliczne węz»głowia na fofy. ^ . cpj£ Oprócz prędzy koziéy i wféiblâdovVêy, jadwabitf Tureckiego jak PeTiuego i jmaceryv Tureckich, i. Europœytzycy w łniait&cb Tureckich, wełnę | ■ze Ikórek owczych wapnem wygryzieną bawełnę [ dzy i Wełnie, kobierce, kordvbaijj gsias, fzafraii, I tozynki, po\voy zamofiki, (fcammonia J ziele, fLranh j korzeń fok wydaje do lekarftwa potrzebny. rhttb#v ' : guinmę różnych rodzajów, opium, oliwę, którey ^,' îPV' nie jeft z»kazaêy przechodni 30, tyfięcy eetl mir polita c2wà °w jïieprzynofz^ wielkich, ,, &/<>*, f°taî rro"6 Da^'a"iy» kadzidło, Ikóry bawole i woïowè, fniÇ to czarnym przychodzący, kawiar, mirrę, ri» 10(1 Turków h mień Mineralny nâkfztaït ïuiki źelazney f°rbet W ^ygîâdzenia włofow zażywany, lem fene*„ teiiih pifrhu^fł r-? &c" P^efzsdlbym granicé krótkości opifa/-- 1 e' Sdybym wFzyftkich miaft Tureckich, Journal de r ndel ' towary. Ciekawego odfyłasn da hcłl OeconanJ'mTe> do lanuti des Négociant, do flour-360-364, IUe "< Pàris r. 1763. p. 261 -266-313-318 S, Kto tylit0 r Areckićh 2®«aòówi fiç nad źyźnym położeniem krajów ^rakim b'îo^3 móc^ ' rozległością, nad bogatym i wié«. ^çbokiiji i ,em, 0,1ycbt nad wielością i wielkością rzek ,9,1 tyle hm»- 0 ff?1"6-' wygodnym płynących kotyiiBinp k'*' źe Wii? ! le obIe^aj^- b6z ociągania fię przy-faiin»ch oSW,tych 2 poïozehia fzczęśliwycRi rP°fobt10^ * Wielką do hiezthiernego mają handle ì4c Jcie i)a ÎWey Bat/arę nad odnogą Pir&ą i tyty* p^daa fenuln0ś^otw«,'zy^eglugęptz^ boP,Usc'ó mo'1» ûuezaiilkie 1 czerwone do śrzodziemiiegó ! ^ Wyfta.'Ze» ale bez nadzwyczayhégo ùfilowània mo-?at® kraih,,rzy W Arabii flotę, podbićwfzyftkie te bo« &alczykow kt6rË hapoeżątku wieku XVI. garftka Portu-®zarne ^^^^'«porównaną byftrością opanowała. Motz« pln°sti jy.>'kają wfzyftkich narodow okrętom, a w fzcze-J111 bioi.źuQJkaloW' traktatem r Ì739. bbowiązali, aby h* 5rty ^Zèftafl 81 f,? zrzekl1'. fami trzymając naylepfzé âniA ^yvvnolcì", *yłianiu m" yct Łatk°W dià fprowa-Vh. 1 zakupi^!.' po^orfkich łątolii do Carogro- tj. Ie'ki handel * » Tatar*# frjmfkiiht ^Zić morzem Sami. Roflyyikièmi tym hiogliby proi i 'y Turcy, ufteri.,;.0 ^yftkich tych zyfkow zaporrtnià-> 2ydom ; chętnie kupcom Chrzęści- ^«Chodach tein veli. y do ^chtfdźą» przlftaj^ • • ł ì aie ftałają lię W narodzie Wzbig- «75 geografia flakic [ą przymioty, u Turkowi Turcy w powfzechności fą wzroftu prZ/^ ftoynego. poważni, wftrzemięźliwi, fpokoyn° éciij i próżnowaniem bawiący filę, idzie zaty1*1' £e nie fą fpofobni do podeymowania wiel'*1 trudów. Turcy jednak Eu ropéyfcy ią nl0.C"cz fzczórzy, między fobąliudzcy i polityczni. ' . wzaiędem Chrześcijan dumni i hardzi, (a) dern"^ cić przemyffu, ąachęcić ochoty i nakierować do kraj poivtki, ktâremi cudzoziemcy fię zbog/acają. Handel lądowy poddani Tureccy prowadzą karana'"3 to jeft gromadnie wyprawnją fię pod fprawą f?z"rZy człowieka, którego fobie za wodza obierają. Każdy. P^ wozach kupieckich zbroyno fię ftawi dla dania , Arabom i Kurdom błąkającym fię, Syryą i Armeni n ftującym. Wędrownicy befpiecznie łączą fię do ka>- ^ now z Turków i Europeyczykow złożonych, poflie^ njs jedni jako drudzy mężnie rozpędzają podjazdy x° °^o< eie. Ormianie zaś i Grecy ludzi» bez Cerca, niećbf11". jjg bywają broni, tak dla podłego umyfłu, jako dla unik"1 napaści o przelanie krwi Muzułmaftfkiey. /yj, Karawany, o których jeft rzeca, idą do Ratfory, T j Ge orgii, a nawet wgłąb zajeżdżają Tartaryi W'®;'" Ł,» Indyi wfchodnich, Ormianie pracowici, trudami n'e Zuróf tleni, zyfk nad życie przenofzący i Żydzi fztuczny u nieznających fię na ich figlach, narodów, niepoCZ ściom i ofzukaniom dadź umiejący, w dalekie zaPa .ęni, fię podróży; Turcy z przyrodzenia fpokoyni i 8". ^ jeżdżą rzadko i mało, wftręt nieprzezwyciężony (t' drog wielkich, zaniedbywają rolniftwo i ohydzaj^ ^ ^, kie kunfztyj które pracy wyciągają i ciała utrudze ^ W tym nieczuciu i niebaczności na pożytki z kup,e. fn, wypływające, bez zazdrości patrzą na zyik cudzf. uja, cow i przemyli ich drogo opłacają dla fzacunku u niy od fiebie fpokoynoścl. W u' (a) Wzgardę innych narodow oświadczają Totcy fatęzypliwych nazwilkach, które im dają. ZyàoSf ' Wają Chtfud pfami; Perfow Kizilbach głowami cZer mi, dla czerwonych zawojow, których ten uźyW* Ormisnow Bahhtbiżarłokami îayna; Arabow^;^f tle polityczna w'aJ0®® z jakim oni przywiązaniem inte °rt 0 *. 2jłytkii, chytrości i wfafnego - * cud®„. : taka rftroicir /hf eIniëyf2a- ®avPni ^obnego inzvkf» t k podbiï» k*aje* źe p°" >ch imienia Liât h • ni#ró®' Na àzwrt^ fi krew twych nrjf® d ftrac.hl,î teraźniey. frodoty faorfh i ,20 ^ zaiefzali z krwi* na-P°^itych, ód których wzięli piffkH-_ wbić ^^rowfe/7-^- taranami bez rogowi _ Ńiemcow G«r«r Sa^r Rasuzan0w Chafui fpie' chow P;„ r uttrur Ata/ﻫbluzniercàmî bez czoła- Wła-|Wj Po^fko'w* p'd*/łUdŻnU kolorów, to jeft ofzu- ?oik*low i/tf ^uchwałenii niewiernymi » du^zami «temi; francuzom Aìmpì t' îshkow Chili àgi wèlniarààmif Holléndrow Sc'erwu ^Cpca,ni fyr«\Vi Tatarów Lìafth-ytìiì iartokami J'cji, yp«Srfe fochudzì, ie Turcy Poflow cudźoziehi' grubo fię z K.i0f°by Prawem narodow poświecone lżą, 2|fenia Wtrjir1-'^ml °bchodzą, à cżęfto do okrutnego wię« -b.ania fpofoh^; Dofczyt,irż tak nieprawnego poftępo-jk*uì a °w w Monarchii TUrtckietj opifanty przez ^°ckieg0 polfzezifwą przetłumaczonej przez Kło- .f^g® Ziemlkiego Zawfkrzyńikiego w kflędu *y tììt-'^- Ricàut pifzfe, że do jego czafoW żadrta u Por-^°wa i ał/t zniewagi Poiła Angiellkiego nad przykre 0 odpowiedżi, ale czyni tó z przywiazauià Jì'flflti\vśż:; ,bo prżćd nim TommJz Betulte Pofél An-^"cùfiti. ^j'y od Wezyra W. Giwgi- Mefumeta z Pofiem T'r i pokoju wypchnięty z tyàt J.ydź Poftòviri iiifey!'®' -tff' /•" /?«'.,ilrąsańie tym miifiała tam od zbuntowanego Pai% *•" Vlìì. Cap- lV ' -^a^z MoeńrS & Hfàges dë Turcs Geografia waśćzyciai zbytek, którzy nieraz juź cięźeni więcey nie fą ftrafznemi od »e zwyciężonym. Cały naród Turecki nic ^ nie jeft, tylko porniefzànie Syryyczykótf. mianów, Jlliryyczyków, Greczynów, i Mofkalów, Niemców, Francuzów, Włocb° Żydów. ^ut/c rządzi EańsliHo Otiomańjkief : Rząd Pańftwa Tureckiego jeft defpotycf"^ prawem nieokréslony. Wfzyfey tego Pa0 obywatele fą niewolnicy Sułtana, a on , jeft niewolnikiem wfzyftkich. Wfzyftkie ^ poddanych należą,do Sułtana, bez którego zwolepia nikt dziedzi&wa otrzymać nl^m° ^ Wola jego jeft prawem poddanych, który . W dziecińftwie fałfzywą wbijają maxyo1?' u. niemafz chwalebniéyPzego męczeńftwa ja : ^ mierać z rozkazu Sułtana, y, że takowym 0 rzony fzczęściem profto idzie do nieba. Sprawy polityczne jakim porządkiem V ków fię odpraw u,ją ? . . Wfzyftkie fprąwy polityczne i cudzo»1 lkie, potrzeby lądowe i morlkie na radzie watney Sułtańfldey nazwaney Galibe-V1 :a roztrząfają fię, która fię odprawuje w każdey niedzieli i wtorku, 7 wielkich jf0 ftrow a pod czas Mufty wyraźnym "Cef*r^. rozkazem wezwany na tey zaiiada radzi-tych zdań wylłuchawfzy Wezyr, opowi«4a d<|. Sułtanowi, a ten lianowi według fwego U'P bania; gdy Sułtan flcłąda walną radf naZ{jfzg-Oya, Divani-, wfzyfey Miniftrowie, (») . f¥ (a) Urzędnicy Wielcy koronni Porty Ottoman _ iVezyr- Azem abo W. Wezyr, na którego ofoD ftka potęga i powaga Cefarika zawifla* Czy11 poł,ty'"»a 37s l«d27; °fl5cyetowie woylkowi, i prawn. do tego wchodzą Dywanu. *yte ïmîç cS-'ikie"1? ^'^^P'eczçé, na którey jeft wy. Władza jego je(t p'ra„-f on zawfze na ęierfiach nofi. tłumaczem, ale pan^* "Ie°Sran iczona, nietylko on jeft lądu «wyczaynego rDra.„pr?Wa.» ' HaźdV «bron iwfry fię łnu poważnievfze 2al - °^ Ir*oże mu przełpżyć, gdy fzkadzają ^jen . ^ rozfądzenia oney nieprze-rozkazu CefarflnVrr?° Je(*nak żadnego ftracić Bafzy bez "eg°, iii&iujże til-° ^yraź"ego i ręką władną podpifą. d"ego źołnier'a 1 vie kara^ Spabow, Janczarów ani ia« wiiey. od wovlk ez d okładu Officyerow ich, który przy. Ic'i krzywd i 0M7C" 'uc*zi warowany, od wielu zaflania r'eczacfi je;t ",eIPrawiedliwości. We wfzyftkich innych !ly> -Rìcaut j ,c'UOλ°cny tak w pokoju jako pod czas woy. W'» która \vte:'°m'iefort naznaczają intraty W. Wezyro-r°w. ale Xia.' 2 urzędem pofpołu chodzi, 20,000. Tale. P0dWyźf2a ~-^2e Kanłimir. świadomffcy rządów Tureckich dochodom D 600. tyfięcy TaJerow, oprócz wielkich ^ WezyrP^ypadkewych. które fą tak znaczne, ze chcU ^ ?0 Wezv1110Źe onemi wyrówna# famemu Sułtanowi. Cy ,Prowincvj2e W" idą BłgJerbejawie, to jeft Wielkorząd-O'obiiwfze V mi?dzy któremi pierwrze mają miéyfce i „ab,1ońflti flzywileje Rcmelllci Natollki, Damafceńfki j n h"6- Wfzv?5wa^ Wezyrami i mają krzefto w Dy» J'dWorDyj. h fieghtbijom i innym koronnym owfzem "dylefk,,row,/zędn,ikom daje fię tytuł Bafzy. 3) D;.va ykott, abo 3 naywyifi Sędziowie, 6. Bafzow Ła* J ZaWf2e 7„!îr2,eflowych, którzy z urzędu fwego powin. Z erz czyij w"!31; na bywanie. 4) Reiseffenii abo Kan« śnn * obecnu fckrerarz !eft giow5ł wfzyftkich Pifarzow, dJ We2yprZ?W- Wezyrze. 5) Kaitttakan Namie-d H abo KaJt 1 Wielkorządca Carogrodzki. 6) Kaptt* Cr PodftTw^afza W. Admirał Turecki. 7) Teper. , _e|arfkie, zbrojo urec^' ma Pod rf°zorem fwoim pałace ^ "IzcQWe, cja ^nie, wydatki morikie, mennicę, źujy Jiv^ ^ na isor°nne- Wfzyftkie fprawy Skarbowe q eon ^ Ttfteydar IZ1 Podzielone, nad pićrwfzą przeło^o-Zo_z'emlkie je(^" aywyifze cło u Turków na towary niepodlegają, ^ IQo. Towary krajowe źadneirją *?9f Geografia Co jeft wielki Dywan, Turecki? . g Wielki Dywan jett waywyzfza juryZ^y, ^ abc* naypięrwfzy Turecki trybunał, na kt01; < "\y. Wezyr prezyduje i wfzyftkie fpfawV ;fl anaczniéyfze cywilne jako gardłowe rozi cztery razy na tydzień, w poniedziałek rek, śrzodę i fobotę. Oprócz W, Wezyra -4ają dwa Kadyleflkierowie Natol/ki i H17010 - Urzędnicy nadworni .* i) Siliktar • .jéft W'elki j*zą-ÇzaÎek, ten Urzędnik niepowinien mieć brody, 1)0 \ jV-blę Cefarfką. 2) Embrahor - Bafza W. Koniuizy> ^ Uzi-sor nad wfeyttkiemi ftayniami Ćeiarfkiemi. 3) S.Plf^b' Bajza W. Ogrodnik wyfokiey u Turków powagi, jeii jrego w&yftkie pałaców Cefarikich ogrody i f palace,. 4) Hązoda -Ba/za W, Podkomorzy. 5).r jcl>>" -dzi-Bafza Sekretarz gabinetowy Cefariki. 6) Wf pi-Kahiafi W; Miftrz ceremonii ! 7) "T$Jhi$redżi - / PiękneŁ wLft Zlę" "aiiobne. gîadkiey a'b°Wiein ia' 7U( ' n'e^aJ^cy iadney wady na ?°d9bna, aby J zdania. ^ rzecz jeft prawie nie, w,niż^ kt tt,c,ke/zpetna -i3k p«t uS P-rZed Ćefarzem ykt Ci P3Vyni^' go Ci t ^ m 1 eyic na « t ' 0r-V g0 ox!fyìa do jednego Z co^t0/ych °bràra F ^"1* 1^la'^ naznaczonych, bywa v"eS° w r'hmelk]^°i Sara^' mufzą mieć zawfze ì\frli do dofVy^ {°J'e> co ich mu zaleca, i naypiérwfi Srl u ï?.et? ieft • , lch pod fw®y d^or- NiewVDOwie. 1 za °na ^Slad Co. ?.VJÇ2.aynię wvt, *^u Cefarz na każdy dzień - kilka ^fprovi', kopiją-regeftrpt 283 Geografia fi? ma komorę, dwa łóżka, ftolik Przy^r^r ko* Polityczna pot:^enV.ztery raa*e ■■■> sw\ece, prąz bułki chjefaa- d vva odzienia pofyłają do Tefcerdera, aby ąasnaczońa placa dochodziła, mal?/ Gdy jai (Tą zapifâni, oddaje ich Kapi• 4g<* ,' - vi VMJ JU4« , UUUSjC au JLMAjJl +'&" , aqq, ** abo widki«y izby, w pierwfzéy jeft takich ^z'fCl żjnyC^I drugiey okuto 250. w jedney i drugiey w tychże naukach ćwiczą, i tak z tey jako z owey na W? rf/« tu "'T kof? rzędy wynofzą. Nnypierwfza tam ich nauka ] wać milczenie i fkrornność, vvprawowaé fi? W P°* poRufzenftwo, 1 powierzchowną ciała poftawç» ° jyjjftr» cnot tak młodzi potrzebnych układać- Hodzia ^0' naucza ich pilnie, początków Sekty Mahom®**1'1^,. J T" dlić fię Arabskim językiem, pifa^, czytać 1 mówić P jfJ recku, a gdy znacznie w tym fię przećwiczą, ^'0ttie uczą Arabikiego i Perfkiego jęeykow bardzo 1111 « j^ór' bnycli tak dla dofkonałego pojęcia Ttnecfciey nl0^' jfi$' ritę rzucać. Na tych ćwiczeniach kilka godz'11 c. tylk' -trawią abo do wfzyftkich razem, abo do niekt*ry£ ^gfii podług fpofobnośęi każdy fvvéy przykładają ^Ljęk^'' wych Entiuchowis forowie karzą. Niektórzy *84 na dzień, na roję. roku P«Sw ^b'tektura.Le^arfka n9nka &c. cd zabaw hzo. miną nruvJ : °4JVdzona^ Odzienie mają pizyftoyne, a bieliznę ;- Z !,ia raBCU&!ego abo Augielikiego, SPdę n ?2 Pwtn» niezbyt cienkiego aoi teżgrubego. Wy-ith °aycześri \Ze na ę)ir«y^ niefcliodzi. Karmią Uczącym.lì» Hyzęni i innęmi potrawami zdrowemi j ""chowie furo^yaWoitemi' na wCzyłłkie >ch poftępki Eu-•e n nlcą wrv^n' "r°Żowie pilne oko mają, co fprawuje, «zęść czafu obracają na ciągnienie łuku, i pî»cz% wolnego» coraz dò twardfzego do takiey przycho"3^ tycl nałości, ie naytęźfzy łuk ciągną. Bez przeftanku > zabawach fię ćwicząc nabywają wielkiey fity» czer;edPa' i fpofobności do kaidey inney pracy. Doźadney J j3p rzeczy z tych wfzyftfeięh bardziey fię niewpraw"!^' t>i<. do jazdy na koniu, i używania we wfzyftkim r$ cZf gu róźney broni, którym ich ćwiczeniom farn a.gętcif fto łię przypatruje dla ich zachęcenia. Uczą rzemiofia jakiego abo roboty ręczney, jako to ^tàho^ wać na iliśórze, ftrzały robić, faydaki, fiodła ^ pr11 i wfzyftkie potrzeby do Rroju końłkiego gotow® I dzy iię uczą ziwoy kfztałtnie zawijać, ihni d^l ikładać fuknie, niektórzy pfy abo ptaki wpra^0^ ^^ dzy muzyki jaluey obyczajem Tureckim, ^£^re^J« jjąlflzł dljł Turk#w Xiąże Kant*mir, Arytttietï ' , w za ^ wfzellf l' r----- """ 'p'owuje, * f°ïtïïowa j'' ą w.obyczajach przyftoyuość zachować, r"'" 'e oberi!",,1 n ! |>iavr,m Powinnych. D.okąd tylko fię obrocą, hÌ61111 chodzi1■ ! P°trzf^n® do. łąźni, zawfze gutłtich za a łoźko fypia ] ' co "•c!!' iei?y fiadno u(lv , ^ co^wVvï1 "!e.Pr/>'.%»eS '^ialo. - * ^ w°bry puftenpl v : ćw1K'2f,,iu wfpomt.ionych zabaur 1° chuftSr ZąZ ^ją obróceni !dtn,e»iaia „ a r^'-c ! ten czas im 2araz ^knie ?.1 zloęi&chzan^aft Okiennych dają jedwabne i z mate-Poi[pr°^ u" Pr2yczyniają kilka abo kilkana- \Q ì?ft?S^atey na m éyfca znaczniéyfze do Haztia.Odu g^JeftzalfJ0 HT y t0 1Cefarlkiega pckoju, w kté-rû tr^^aia n 4°; dworran pokojowych, m.ę^zy któremt 1ChTna »ąyi\ • JyP'^ w?e urzędy dworfkie, stamtąd biorą TniJ^Ze grzędy Monarchii Tureckiey. " raju IVyęh kar^i^' ktÓr^ do llauk brać % mechcą • moze' "rrzMa«z s* Geografia $oku drugiego jego m i e fz kania prżydnją^ jeden afper, to jeft cztery Połcie fz^inj' drugiego roku dwa. trzeciego trzy, i tak d Jey. W każdy ńi znacznie'yfzym Pańftwa * . reckiego mieście takowe znaydują fif Jtonł Ifty, które nauczycielom z fwoich płacą & chodów. ,j $akićy Ja mocy. i rcdzaju woyjka Titrcckfi W o y flc o Tureckie dźięii fię na Infanteryą 'V bo piechotę, i Kawaleryą albo jazdę. Ja2', Turecka dzielna i liczna jeft trojakiego ro<^. j u. Jedni którzy miafto zol du maja fobie S'ul tana nadane dobra lenne nazywają Hę mowie i Tym ary-o ci, Znaimowie trzymają % bra czyniące rocznego dochodu od 150 c'( 6go czerwonych złotych, i 2a każde 30 wonych złotych jednego powinni ftawićj^ dnego żołnierza na woynę, taki żołnierz Turęcku nazywa % Gebelu. Ty mary01 mniéyjze mają dochody; jedni i drudzy fą dziełem na pułki, a pułki fą pod rząd oddf" Fułkownikow. Drudzy nazywają fię Szpad1^ wic biorą żoid ze fkarbu Cefarfldego, nie pułki^ dy w którym dowcip dobry i fpofofcność do nauki obac, ]. ale pofpolicie bardzićy im ciaio niż umytf kfztałwj JNayfzczęśiiwfi fą ci, którzy w Saraju Carogrodzkim ''j, pollugach zóftają. Adziamoglanow w famych ogro^1, Cefarfafcb rachują na iq,ooo. Ci mogą przyyśd,ź do g0^.^ sci BoJlaY>dzìego-B>:ifzij, to jeft naywyzfzego Ogrodzi ^ który nia w fwoun zawiadowaniu, wfzyftkie paîace, dy i fontaiiy Cefarikie. Zwierzchność jego idzie brf. giem morfkinj, a i kędy czarne morze wpada, do' «*•-. j{ bardzo fifa wli okoio Carogrodu leżących należy, a '.fi łąk wielka, ze mu na tych mieyfcach wolno imać i ^ y/izyftkich vvyftçpwych . Baltandzi-B&fzct może bydź bra ua wfzyftkie nr/:ędy, jiąwet i Wezyrem goftać wiłlk/'®®.*' 286 pułk' ^0ŁlTyC2NA Iec^ kuPami "•'■«n.jł i "ie- CJ" ',?-„Trzeci fii ° całymi *vie fą ^ °pfzowic f, pufzkarze, Delifo. jfie. jeft ! >Vezyra Wartownicy. Seragiafo-3 ^akłztaifC 1c| wielu Króleftw wyftawione jeft ttakfźtałt ludzkich z mięfa obranych, joft ftra-fżn^ lly.uią, gdzie więcey żnaydiije fię niifft walonych, niź ludzi do ich obrony, eie dobrze uzbrojonéy, 60,ooo. woylk» V^yc czonego i mężnego, które dobywfzy P°fi nicżnych fortec, odważyłoby Cif natr2^c ,a Turków w fpuftofzony/yi ich kraju, fnadnl ieh zwyciężyłoby, niż Alexander PcrfaW- §• vit O Pańftwach Monarchii lkiej. Ktòrt fa Państwa Mondrchii D/tojw—j Wfzyftkte te obfzerne kraje, które myk aj 3 pod powfzechnym Mofkiv£ ii«itón j0. na Molkwę Europeyficą i Azyatycką P° uè. Mofkwa Èuropeyjka z fnfiant*ml ^ flciswfkiemi i Eftćnią długa jeft na mj Izeroka 2 południa nâ północ mii 440 Ivl° . fl£[j Azjatycka ma rtîil 40°- że «yfchodu aa zlC A 650. ż południa nH półrioc. é Z któremi krajcithi gràhtÇz#..MoJk&? •^ y fàn f ótiiòc ôwatiàjèft 3c.iftri«rrt ^ n» wflj, a poltftc!h.4 ,g8 r^iiàtki rr/"/merykaAnc,'m ' G°!fem z Polflf, ' wolną i lartaryą małą, na ' ^Ponią Duńflfąa,0r2em BaItyckim> Szwecyą Aie? cz£iCf dzieli fig Państwo Mojkiew- ^órych^3'eR ° ^cîzfcvra aî,° Pro'winćyi, z ^berya z czi-2anV Aftr.chan i Tobolfk aha w EuronL-0'^ nioîu (Vw Azyi; inne ,2eść w r, 1 j'.P1?0 w części północney a ^ZUdniowev: ^etersbijlZ^WaŁ^ ^idkorządzłutapółnocnei R*Za' méLkl ^0UJ0' cz?ść wfch°- Żnacznićyfze znauduią fa w y^mdztwachpółnocnych? * J ? 80 nale.>rz?Tdztwa Feterzburikiego, do które-îe,ii Wfchnrf "§ryf_r^° ^"germania, część Ka-iu'a' *1 r'andya a^° Kftouia wfcho- ^°flcie\vfl,j a Petersburg ftołeczne Pańftwa 2aeńli pafaJ*°'. re*yt'etjcy^ Carów, przepy-^.ytyach r, °2t*obione, założone na wielu . 2®ki Newv oH Pinł^r, W 0 °bronn f Karelii Kulkiey. Narwa mia-S.ooo. 2^ P% którym r. ipfoo. Szwedzi w lizy Wściu;- n^0,00°- M°flfalow Rewel, Ruga ł°rteca. & Duntmonda abo Diament %telài ftalici pn- parnaw, Dcrpt, Nowogrod JKow, Wielkie y°*,ncyi tegoż imienia. Fic-u l> Tivert Białe jezioro Ar- mci^ch%pulWtyTw &fc wtxeseiu Pro' i) MŚ* I a§9 Geografia X) Mojkiua (lołec^ne mśafto Mofkwy kie i po więkfzsy części drewniane. Inn® fta /$: tJąticż, f arojîàiû, Kosłrótn nńd W o o Roślow Reżati, Is i od ziemi er z. a) ^'n°n/e. ftoiecżne i mocne miafto X<ę(tvva Smoleń ,J . go ucapionego od Polaków Moikaloif 1 1Ó86 3) Hijoiu nad Dnieftrem Iławny P'e^j0i, rami, ftolica Xiçftwa Kijowfkiego także ficaio rri od Polaków tiftąpiony. Pułti Wieikorz^dztwa Kijowficiego . 4) Bia^°§,û 5) IForontz . 6) JSJifki JSfoWogred èie. Które fą mi a sì a Znactniéyjxe trzeth * tu in cy i Azi/att/ckich ? 1) Kazan nnafto ltołeczne Króleftw* ^ zańfkiego. Mótkale wzięli to miafto ^ t. 1531. a całe fvrôîeftwo podbili r. gi lAśłrachati na wyfpie Dolgoy., którjj ć2yn| 1 . ka Wotga M S. Króieftwa .Aftrachańlk'5/' 3y ToboLfk M. S. Syberyi abo Tobollka iegfa ta kraina jeft ófadzona częścią M0'*3 j mi, częścią róźnemi Tatarantn pogańlk'®^. Mahorftetańflriey wiary. Półwyfep Kamy"^ ket ż miaftenl i portem tego iniiełiia rliàle^y Sybęryi- A'erziiifk Iławriy tfakÊatétrt , ^ l,ow z Chińczykami. Ochota nad goifetf* §fakie fą tuiafnoscz krafow ffloJkieii)JkiC'1'^jy Po-wieifcrze wlzędzie jeft zimne* kray c niemal przez trxy ćwierci rOKU śnisgiern;'• ^ detn Zawalony, jednakże po więkfzey c2f®c'*^ zwiafzcza ku granicom Poiikitn Obfituje C ^ żb 0' (a) Mofkwâ, pawiana wielkości iwey zafjtd? î ?c^uiię' JPirtrëm W» łiatid^l W Iztzfegâlàti&i F* SŁoże V .. Po"ŁITI"»* i9& ^V zw,eray"yyty. W i inne rz.- t®?» Przynio?^ ™W,0*l* n»«n>iVrhe pożytki ku. t*]e 1 Wyłą'C2e^y gdyby niektóre ZWy. "a dwoi- iotru ®dyt do '/' i 10 ^ zakupienie fowa- *niwe* ?,et*4%ë ? a' â!?0 d° r?ka> a przedànie zi kun» i Jeft Wfeil towar°w abo ztioia pólrokierri przed u clldzo^ kl,P'^wa zawady Kupcy Moikiewfcy Wn°!,e*% ,}oSivkry do rokti, & płacić trzecia^tó fotowemi '*it r leni "a niektóre tow' l,grllcy Fanohi Moflciew-« zalr*6 >wy.kli pienią. ^ ^n?;ie4tynMś Ha„||A,«*•& brzvltni^'órycii miaftach dom. ;I3±.S* ./ 391 Geo gr a fia czy potrzebne do wyżywienia że, towary Chińfliie i Perfkie, rhubarbarum, jedwab» tatę, kobierce &c. . .„og) Kupują ź-.aś Molkale od cudzoziemców matery® 0 wełniane i jedwabne, korzenie, wino, pîôm* nlf °0otV' i drukowane, śledzie, kolory, papier, kcrunki, "'^7 ;s< towary drobne żelazne, mofiężne, złote, &c. zav'"- ^ dnak wywoź znacznie przenofi cudzoziemłkich 'C łV' wprowadzenie. Roku 1749 z portu Petersburfk'eS°. ^ prowadzono towarow Moilciewfkich za 3»1 Sj^iâ-22* rU ' $ wprowadzone tylko za 2,942.242. v . tłttf Wiek lię już dopełnia jak Angielczycy mocą *ra~y|;< handlownego fami jedni fzafują Mołkalom fukna 'w kie materye wełniane, i tak w przedażacJi fwyc" Il5 mierną cenę wyniefionych, jako w zakupieniu zyfao% *jj, towarow Mofkiewlkicb wfzy ît kie inne ti biegli "ar ^',aiV kornych nawet Hollendrow, których ..wifkfzą poîoWÇ dlu do fiebie przeciągnęli. / [, Umieją Angielczycy handel tak fobie pt>ivtecZ»y ^1 cać i ubeljpieczać przez niezmierny towarowwlofkie^' sac 1 uoeipieczac przez niezmierny towarow no»1" ,»> wywoź, który przewyżfzał cenę wprowadzonych Rudnym roku towarow Angiellkich podczas 1,200,0°°.' ,fJj, tow Szterlingow £0 jeft bezmała 5,520,000. talarów Ç' którą lummę gotowemi pieniędzmi Angielczycy wy Mtfkalom. Każdy jednak inny naród naddatek tet1 . .^y tnie zapłaciłby Mofltwie, owlzem fowitością wiçcey» ^ porty Moflkiewfkie wfzyftkim narodom z taką byty 0 ^âry te łatwością, jaką Angielczycy fobie warowali* , fis' Moilciewikis polzłyby w górę przez uaciflc kupc0^' niałyby cudzoziemikie, gdyby każdy naród z lw*ë° j-zy woził kraju i zpierwfzéy przedawał ręki. Anglicyz 8 by przy koronie aa Itala lię Akadya, żtiego Ul«wa, wybomyfch malt tow i ió- iewlkich i k • lmoły» 'ie potrzeba d« opatrzenia flotKró-Wnyt}, , Pieckicta, cóz dopiéro gdy do dzieiżaw 1I4-1713. ale Akady* trafciatem UTrec'htlkim r'oktì r' j?63, 0{npn#d* ' część Luizyany traktatem Parylkim P' Ztd j 0c; fr",lcr uftąpion e, ią przyłączone, i gdy o lady Mer ' lâ5 1 nieiudne, tak lię teraz zmuemły, że l«Ukl . Koronę meipukoyilości nabawiają. Wre- ^ °w c*«ka x otWarent tega iiaudlu pożytek,, *"« 2e arn nielkonczanie będzie tańliy, pouftó^ 1)1 itio W'6 tok do Ameryki odprawić tno£%, A Okr.r rte ^aityekie tylko jednę, potrzeci* Ze warowauie ^1,n Ł°lk "* "30rztì ^a'tyckjm koiztuje 4, a nâ AnierykàA* 2" ^taj peczwarte; że za ieguminy żywności Potaź^6 * Włalnym kra.ju zoltaną. ^ngìei' Zy naC2n^ Molkiewikiego taęscią, fashi «0W, to fek WyW0Zlłi 8° x* jao. tyiięcy tuntow Izterlnl-tak wj .SSa.ooo. talarów twardych. Od kilku lat jui acłi Arr\e" 'l VVilrz"4 Wliowey Angin i niektórychpro\viii-^iaf«e pocr^!kF®inoCney' W kratce A h glia opęaziwlzy Mo/lewi Ze ■ Jąhedzkim udziei^ć l'uiiluvom. ^baką (j.illcze pożyttezmey zatni*ft potażu handlować '«ndziç Uę która według doświadczenia W Mrder- fabiyk tło^"'0neS° przechodzi dobrocią jjatutikti tabaki r?ce, ktìàr, ^d#rni,*yl*y i do lprzedania iatmeylzy* ,et^, jak liła kutyf1 ^ra"culty kryją ułilnie przed swia^ yła poznana ^baki, aby z wielkości kupna nié- przBnoii tj h Ic'ł zyJkw; ta któity aataić-uie-ad Anglii 1 Hun'l0h0w ^'Wtow FrantuActch, które .w,« '"mńu wiudzif; • Moik^a pe,wna nytiż może-, ''Kim okrętom zâwua? Jey tuïll'vv«, gdy pozwoli PVan-s ^ Qo ponów twoich z towaramił 293 Gttoarafia talk, foy. myttto, konopie, len, potaż, fA^y. barum fa Mòftiew(kié towary za Sr*n,C/ J, chodzące. Mofkale handlują z Ho , An«likami, Pcrfami i Chińczykami; do ty jg, ftatnich tak wiele wychodzi z Moïkwy Pl|'d/1c dzv. w!t'!'' z kraju me pieniężnego wyc • może. Wifcey daleko Molicele naJ:u.? jyi, fwych zylkiwaliby. g#by one d° Hol• Francy i. Hifzpanii &cc. na fwych okiçtac ; ______ —1---r"" ™ r ~ * , ^ które ona z trzeciey kupuje ręki od Hollendrow « ^ gielczykow, a naywięcey ich potrzebuje. FrancUJ^^ leliby aby takowa fumma zbogacaîa kray od tue" niż Anglia naród tak im przeciwny. . Sprowadzenie jedwiabiu Perikiego do Petefzbnrg» tym może bydź handlu Moflcie-yfkiego gatunki«01u J Piotr W. żyt dtwżey, wykonałby 1 wydoikonaliluy ' J Seleuka Króla Syryyfk.ego, to jeft złączyłby mûi^ |l z Kafpiylkim. Już Monarcha Roflyyfki ciągnął ,]a Donn do Wołgi, zamyślał drugim kanałem * f Newy ciągnionym ,pro(ty otworzyć handel m.ęd/y r ff nemi'dwiema morzami 1 Petersburgiem. Ten zamy , tra W był p*dobn.o powodem kupcom Angiellkim,' J; robi w Czy dla fiebie u dworu Petersburskiego traktat n , „e przeyście towarów do ?rastey Mofkiewlkiep.^Lef ikład kupiecki w ftrouie południowcy morza KałPv'/ i napełniali go towarami drogiemi Peflkiemi, a ^ J eie jedwabiem, którego cała Eutopa inaçzey m»* oìa tylko z portów wfchodrnch przez morze śrzodZ^ ■ho i portów Pr-r(kich przez odnogę Perfką. ty (prowadzali ("woje Uoj-ie do Aftrachanu, a «tam ą J, i donem do Jeziora WornicZa. Ta impreza raw^ żna i tak rozumnie ułożona, na którą imod tim' Jy «ścH kupieftwa wfzyftkie inne dawne i teraznieyU rii «* 'hod;,ii ««• chow porzucić mufiał, lepiey daleko od kupców M ^ ikich znających fię dobrze nakunlzcie ',v0l,'' n' kazJ!| wykonana, zwłafzcza ze jusjeft droga do tego p fprowadzenie tak drogiego i do zaîozema _roznyc j tow potrzebnego towaru mnie towaioby, niż cudzoziemcom. gì a tvlko z portow wlchodn.cn przez morw ■ho z portów Per (kie h przez odnogę Perfką. ^ 5 ^ cv (prowadzali (woje kn»ie do Aftrachanu, a «tam1 ą J, i donem do Jeziora WornicZa. Ta impreza raw j żna i tak rozumnie ułożona, na którą ttarod niw JJy ścia. kupieftwa wfźyftkie inne dawne i taraznieyU „1 dyVl^W °dważyl I*. choc,i ja dla P.**^, chow porzucić mufiał, lepiey daleko od kupców W ^ ikich znających fię dobrze na kunlzcie 'w0,l'l IpokaZs1' wykonana, zwłafzcza ze juźjeft droga do tego p #j){|( fprowadzenie tak drogiego i do zaFozema rożnyf tow potrzebnego towaru mniey im wWlalnym » J }• u,. nirì?o7ÌaR)CàlTI\ fyfal ' • Lec Polityczna 294 lcy ,er;2^Cï CZaS Maytknw,> Moflcjew- okretowift0,^ m,?dzy dobf*rai» chociaż Mie f datków podoftatku. Mo/1, ,1 przy,niuty narodu Mofkicwfkicso? C4m! n,e^vvno byli grubianie^niefby. t°w, i ^7" n?ewier.n' w dotrzymaniu traktami także ° onn'\ ZyMc w niewoli pod pana-^2tów, ani levvo^n'^am* nieznali ani nauk i k u n » ' P°żytkó ^>0zriiłwa^1 fwych włafnych potrzeb Narodu 2ae-' ^zo',a prawodawcy tego I,.trofz«rÇ fi? po! erować i z Ćudzo-^lllł)'erneo a^anu poznawać Moflcale fą wzro-^i, frod^v**0' mocn' 1 2 Przyrodzenia podeyrzli-Ch w Pr2(^,;/l1C^Wal1.w Szczęściu, a małego fer-,WnoSi '' fpofobni do woyriy, żyją ?'epo Don łf-'e'- wytr2y,,luj? wielkie trutìy, \ fą uftuWlcPu,iufz"ł ^y» Generałom. Piotr W S2vy«dzln'e- ICb ^,C^C' a ^GrŁ?^ X,L Kró! 'ch vpoi0' ni(ePrze'ftan»«e «wycięźajsjc, nauezyli Co®jef2c2 2 ^aw?' Jedn®kze uuiyfl ich ma P°bu4i . " tomnie ze.izÇych, i w w i,e lu, rze.czącb ^ ° .)ra-jnię była. ą podobno rçie jeft oboftr^°Oft V y/emy Piotr III z domu Hoifztyńfkieg0 ^y. przywilejów nadal Szlachcie, ale fzył jedno władztwa tronu. iropecatocoW^^^^ tąrzyna II dzi| panująca wftępująę cjj r?' jy trzech miefzcząn, którzy na jadzie ftoj?» & : jadni Panowie ftanu Szlacheckiego z»»a ^e„ Rożne fj| w Mofkwie do fprawowania fp^gją dliwości urzędy, od których appellacy* 1 do, Senatu, który jeft razem radą ftanu - * ^ falci e prawo iu Mofk.wie jesł tvzglçdz,n I eejsyinatron?■ " " A c2ni* Sujkćeflya. do korony nie Jeft 4 . t-fld^ (Ojjjfąną, W hiftoryi Moikiewflciey 'nie ^ jyjo' ra przykładach, źę wnukowie tron brah ^ fkî^ wflfi j)rzed Synami, Synowie młodfi P ^gCJ Bjęrworódnemi, owizem cudzoziemcy P. potomkami, familii panującęy-* J«/an ro 21 wybrał na tron naprzód V^nuka jsokrzy wdzęniens fyna włafhęgo, a. F przeznaczył, Syna. Po ąmierci Fiodor® . ^ 4 î,68«. Piotr na potym nazwany - # roku io \^ie|(u fwego był uznany z* uel0 oddaleniem od tronu Brata fwego ftar J(jy^ Jvjana. Zofia Sioftra ich zbuntowała S^^r&i nazwaną, ftrzelcę na ftronę Iwana. Dla 0,xcZq*. cenią,wdyny domowey Iwan był przyPu njegO Bjy do fpołecznoś»?i rządowi które ^ .Ćpf a w o w^ł a Zojla. Pio tr W, Sioftrę i» 0 0(J P01lTYC2KA 296 Cffnw1U/fZy M0'0' 1088 Bratu ram ^^o próinv ^-oftnwił tytuł. ^ J r>^r%^-2 wz8led™iMcefs#i ustanowił ï, ^aZ'svlzy śmierć Syna fwego Alexepo kçdia*0 'vaz?^ °gł°fić takową uftnwe, (a) źe tr0n te W mocy Cara panującego naznaczać na Wać ,eS0, który mu będzie Ile,podobał, i kaffo-Zn^cvo naz«aczense, jeśliby fądził na potym na- niefpofobnym do berła. tVac /ii1? ?Jonat'chowi» Rojsyufcy zaczęli użu-* u*u imperator/kiego? (b) ?"a jtT0Cdn!T pra ra piy P'0"' w- roku 1725. umarł, choual 7 Hr° ?"nu L tron o- iaro\vne f Wnuk ori"!!)0,^0 f2en(\Ta zo^ały llweg0 AUx'E^ Piotr II. dwoma dniami :"Ur'».ndzk* vt?j P' I73©- wezwał do kerony Annę Xiçznft f TWier^Ua Y WÇ' ?rkç mlodr2^ która r. 173.! i k.Ce%i odPrar uft"!owione od F'°tra W. względem |mo rn ]ty Xiçiniczki Meklenoburlkiey małżonki rna Ifno» 'yha Brunświckiego. Elżbieta ogîo. b'8rdyi Voflr°rOWą RcflVy'lc4 dHi* 6- Grudnia r. 1741/od ^ îSl,ych 'K'ewlk'ey przyymując przyfięgę wiarności od f p0(!ob^nia k? ïen lro" Molkiewlki p© \^n,lł Je8o z pllh® dl,u 5- Stycznia roku 176». Po «ł°-^°yfka i pofpolftu CW roku' Senat, Panowie, eJeS9 Z damu Y;° .ofiarow*îy koronę Katarzynie II. żo* fotencye Eurn^' J^"ba'tyńikich d* Zetbti-•lleWikisn tytuł ltT,n«|:ie^,^ie przyznały Monarchom Mo» 1 *mP«ratoriki; Sułtan Xur«Hi, Kani VL «97 Geografia " . . v' ' • Ti Dawni Xiąźęta IVîofkiewfcy hołdownicy tarów miefzkających za Wołgą Kniaziami.^. • >- ' na'/y* Çsfarz Rzymfki, Kr6| Pruflu i niektóre Fpteuç^e o* pnie jędn?. po drugich to uczyniły. Karol VII-ko głowa domu Bawai\(kiego uczcił tym tytułem, r- '7f(J Elżbietę Imperatorową, ' roku naftę'pnącego Król Ąti toż lamo uczynił, odebrawfzy od niey ptfm?, né, że ten tytuł, qje miał, ubliżaj porządkowi pr2.a „ Wania między koronami. Ęuropeyfttietni ttftąnoW.1»0*-Franci/zek I. Ceferz, jako Çefarz z Rzefzą Niemiec^ (ii ie Tam tytuł przyznał Elżbiecie roku 1747. Piotr W. J p'wizy ria trtìn wyciągał, bez żadnego określę»12' , wrlzyftkich Potęncyi" tęgo tytułu.. Dla tey i. i»»yclŁP f< ęzyn Pofeł Franęufki bez poięgnańia wyjechaî z |.g y|f • Katarzyna II. wyniefiona ną tron w tymże .(tf trwała domaganiu fię, i niechciaia do żadnych, Pr*L': pować rewerłałow, lecz widząc że Poftowie f**a^ Hifzpańfki ftatscznie onych dopominali fię, wy^a^? 'c|i Łiftopada r, 1762. podpifańą od Kanclerza i P°d%,jf rzego fwoich deklaracyą, ie tytuł Imperator/ki Ie11 (t dnoczony z tronem Monàrehow'Mofkiewik'ich.b^ gf fzenia jednak porządku przodkowania Królów Ę^r°-0 ikich. Królowie Francufki i Hifzpańlki odebraw'2/ flc j e wfką defclgracyą wydali każdy i o lbt>u a fwoje °sV çzenie, pisrwfzy d. 18. Stycznia r. 1763. drugi d. 5- l jn] I r.% *7^3". »> ^e póty te dwie korony będą dawały iytl5 chf JC peratorflęi Monarchom Moikiewfltim, póki ,f wie nie będą domagali fię wyżfzego mieyfca n * ^\i > które niHją, jeśliby zaś który dla tytułu Imper „ go chciał jakieg» przodkowania,. tedy te dwory ^ QJjt' „ mają fię od dawania tegoż tytułu. „ Rzec*?0 * PJlka długa ociągała fię iśdź za przykładem E«l'°P3" ~//| yiiijącfię aby. jMofkwa dla tytułu Imperatorfkief>° Lief, Rojfyi oie flaia prawa jakiego do Rufi Polfkiey 1 L'.tevV.;/;4 ieciT gdy' Pcfeł Pełnomocny RojfiTyy/ki. Hrabia ^"|z,a fo' danym rewerlałem upewnił Rzeczpofpolitą, że Moi^sV dnego prawa na tym tytule nie będzie gruntował" ktat" i°W Rzeczyjofpolitey, ale zachowa fię według tra, ty< Grzysnałtowlkiego 'r. 1686. taż Rzeczpofpolitą pMztil. u' ìuì Imperatòrlkj Katarzynie II. dziś panującey r* 'J Ji-Sejmie Konwokacyynym, a Katarzyna li, potW«,rd,i" " fies* dyploinatyanyra rewerfał pofl* fwegOo po iitïezna 39! Rywali fię: pierw fzy Iwan Bazylewicz o f w o • 0('ziwfzy kray fwóy z niewoli Tatarjkiey, ii Jr^y^czyw.rzy do l^.ńftwa fwfego jóine wiej. n V-riewfivi iuiienieni. Senatu winfzu- tułvTl,ptUg° Pok°j.u' Prof?Ł §°' przyi^i ty-per f Wiełk.iego, Oyca Oy.czyzny. i lm« sv ?r^ c^łey Rufi. na co on chętnie zezwolił» ifakiego M ofkwa używa prawa ? rawo narodowe i zwyczaje fa prawidłem 'Pra vyied h w oś ci Moficiewikiey,od^xego i loćm W. wyląły prawa pifane, a od Katarzy.-y iL uany jeft do roztrząśnienia narodowi Co" ^ Catharinianus: Ordery. AJofldewfkit? rder S. gjędrzeja Apostola uftanowiony row9S f°d ^,;u ^ Wielkiego. Krzyż orde.-ief \ i - jafno modro fmelcowany, do-, któ-a° iędrzey jeft przybity, lęiy na orlę dw»-S eWijyln Cefarfką koroną przyozdobionym ^arn« foaelcownnym, (pony ; dziob ?e złota, & _ f^ydła rozpoftarte mającym. Na czterech °gacK krzyża orderowego fą łitery: S. A. P. R. RufR^ p!"6. ^®w: Sanctus Andreas Patronna i tvm sr Wiflzda ^lìkiei1 przy Czy fca Krzyżem weru i ozdobiona napirem: za, Kawalerowie !' *° ^ za wiar? 1 »iernosc," mévf7v rof n order w Molkwje naypowaz» r ^ na ^ftędzemienioney niebielkiey w ^ ^^^niapod lewa rekg fpui'zczonéy, 11. oir- s99 Geografia II. O) der rflexandra Newjkiego uftanow'0* ny r. 1725. od Katarzyny. I ita krzyżu ośm'0 graniaftyu) czerwono fmelcowanviii vvy°^,a 20ny je/t Car Alexander NewJJci źmariy ''o!fU 1263 z napifem Rulfom; Za trudu OteczesW' to jfeft; tf nadgrodę prac za Ouczuzne ■ końcu czterech wtçkfwh rogów krzyż* orly dwugfowne Cefarlką unof^ koronę. W ponfowa utrzymuje krzyż orderowy, a gW'aZ" dç osmiograniïifta, krórą Kawalerowie na le' Wey ftronie fykni nofzą, promienie frebr**. zdobią haftowanej nad gwiazda korona ^e' larika W cyfrze zamyka in^e Annu Iwanoi»*1# Çarowey która ten order oduowją. III. Order s. Katarzyny urtanowiflny r. «7,'^' «a pamiątkę pokoju za fprawą Katarzyny ^°' n y /-zoćra 1. nad Prutem roku 171, £ Tui*»' mi zawartego . Krzyż orderowy biafy czv*°" rograniafty na tarczy okrągłey zlotem wono imeicowanéy rozciąga fie, na fppdzie i*' zy polko/a Ną drugiéy ftronie tarczy "'V0' brazeme jeft S Katarzyny (iedzącey, niebielką y różpw^ąt płafzc?em przyodziać' nad głową baldakinelć zloty, a w ręce pal01? Zieloną trzymającey. Tarcze i brzegi krz*** o y « men ty otaczają. Zwierzchnią iey°cześę k(r rona, a ipodnią gwiazda ośmiogranialta dy.R" mentami fądzone zdobią. Z wfteąi order0*?$ czerwoney, wąffrey wychodzi węzeł, a R»ni,ft frebrnemi wyryty literami Rulki napis: ¥% to jeft; Za Miłość 0*0' tniL. ą ĘOZ- Polityczna. ROZDZIAŁ UL Króieftwach południą. ^ych: Jftancufkim, Hifzpańlkup, Pprtugaifkira, fi »v- tó#* Państwa Króla Francujkicgof Çyi ab O Dwanaście wielkich Prowin- podK • t^^ne Wielkorządztwa. 25) Prow^n-r°pą nabyte. 3) Dzierżawy za Ęu- ^ Królęftwie Francuftcira. pr granice Królestwa Franciifkiego? î?ice aS1Ç^a,t^zwaria prze dry m Gallio, ina gra-Ki^e ^ północ ciaśmnę mpifką U1 Manche, i. S ' na xach°d Ocean; na ivfçhod Niem-W^cho*yCary*' ^ahaudy-ą, Piemont, i częśę Alpami oddzielonych; na południa H odlaSr?0(iz,t'mne ' góry Pirer.eyflue, którè <îzy 1^C2aJ^ °d Hi fz pan 11. Leży Francy a ipię*. 40 j \ 35=40. gra dulami długości, a 4 a- 4ługa 1 Szerokości geograficzney. Wifc fok fi oko'° mil 186 fzeroka na mil 17^. ^r£łUcH/f ' Wielkorządztwa dawne ^ranculka, î) Pikardya, 3) Nor-^), akwit ®ryt»ni»» 5) Xiçftwo Aurełiańlkie» ®ya, 9) 7) Langwedocya, 8) Proban- ti) Buro»6 ,j xo) Prowincya Lugduńlka0 iïaknajr?*;. r?) Szampania. ^jkiey Ì ^ aJ* fiołcczne tniaśło wyjffi Frań- S01 Geografia Pary,ź całey Francyi miafto ftofećzne, p1?' nością, bogaftwem, ofiad fością i wiélk0®^ naypiei w (.2-e w Europie, j t'Czcze przed ^ fzari Ccfarzem il a w ne „ Qj a ki'i ją w Pa.ry.ku Akademie? Akadęinif} abo UwucrfitaĄ przez Iiat'oltt podług wielu mniemania r 790 fundoW.3"3 Collegium. Królcwjkię od Francifzka i dh"*u' ki rożnych jeżyków założone. Akademia Fr'atl t cufką dla wydofkonaleoia język* Francu(kieg0' Akademia tiapifoty dla tłumaczenia daW°yc napifow i medalów, uftakowîone. Ma2?nt nauk Wyzwolonych'. Malarstwa, Snictr^^y Ąrc-hite/ctury 1 CyrulicŁwa. Biblioteki Purf czne iłavymeyfze Tą: Krćiewifca, M.azaryłiIKa; S, Wiktora . Ogród" KróŁewflti fiołami ^7t°' 2(empiemi i róznemi drzewkami nap-s^' w k,tóryni znaydiije fię gabinet w różne cie wosci przyrodzone bogaty. Które fa place publiczne, w. Paryżu? ^r[J Plac hròlewfìcip na którym. Ludwiku ^.y, ffandonijki, ną którym Ludwik0- , „ poi^gi ną koniach (iojij. ]Plac zwuciefk1 °fiń biouy pofągięn: Ludwika XIV", w Czatach. iych Królowie Francufęy na koron,acyi ^Q. Wają- Z.vvyçiçftwo. kładzie mu koroaç ^ fip WÇ> a cztery narody w kaydanach Wt4z'eC * dąją pod nogami". flac Ludwika X$- r ^ Mòre Ją pałace i gmachu znaczniej Paryżu? v . ■ . L3 długą galery^. LuxcmJł°u£ pałac także Królewlkś z obfzernyrn "S^"-V g» Pałac Kròltwfki tak nazwany należy do - \ ~ zçqia Mudiańikiego. Szpitalzoinicïfa'. «; *uJ%i JBasiiUa, Pałac ^Którym Paria»,el1. fisa w Poli ty c zn a fiąta c , w A- 30 2 / s° fundowane. ^rJiqPaiacei K™lewfkit nahoło Pàrnia? §r°du, wod V1' 6 °d FarI/ia dIa zamku, o-§°d«y. & ' ^P,lcy ' galeryi podziwieni Lu'diuika Vi\r 0 '"iięod tVerfalu prze X V d IM Pfl II l/ił^łr ; U ... * /■ i.. wina XIV" i cijuiu przez chfetnię ^ . dla ed u kacy i 250. Panien fzl*. ®~>~rhQna , 2ony?Ji fundowany. Zamek S. CŁi^oh t/;°' L-hoiJì, là Mue'tté, Béllevaè* Sąż òpr - nnes &c. ra^CufcićytZ ^aryxa nìiàsla inne ha wy/pic S^tyAfei®*'8' nila^-° ^avv'nQ opaćbwem Bene-rrół°Wie p W którego Rosetele grżebia fie fìciirb KrAncufcy> a ^ Klafztórże złożony 1 Cotnflièn 0rony Francuïkiey . Fontainebleau c°ne. zamkami Królewfkiemi zafzczy« toiJe, ^cQysons» Bsauvais, Laon, Moyoa, Pofi- ■Ktoy^ r i MecUnt tniaśla m- , ł) p,|(a H/*'1*./'» owincyi? 0lllmą j,r y' S. Ambiati abò Àmiens hai ï,d ?nnVmÌ.aftR: Peronnû, Conti Xięftwd, ^ ff '^Çtkkrwi Królettfkiey dé Conti; ^nytn. £ m°ćiie z cytadellą i portem o-rancuj;Q 0 0nł"d, Àbbivillà, Ctecu kleflcà V bornia'J 34^> Ra wne. .K,VVa,4 M. s. T' R°t oma g abo deaeri nad Se-w e iii zaf2e iePp<) Xvetot bajecznyrii Króle-L°lica doltjg y^0,,e • Lohgueuille. Cèatt I .3) BrytaJ; h0rm*ń~dyi. piekn > ixes ftołeczne. Nantes rtad *■» bognte i handloWné; Saint» Malo, 30.& G aoàB AFÎ A Malo, Fùnnès, L'Orient ftavvny fkfaŚetW ^ Warów kompanii Indyyfkiey. Brest z porta w Caîey Francyinayptękuieyfżym j 4) >A kwitami Burd eg alà ( Bourdèaiïx) .n*è Garormą wielka, bogata i handlo\Vtl»-miafta (ij: Fronfać Xi'eftwo. Càhors, bari, Rhodez. Gaflîoniâ i Nawarra doinai- ^ wernia, Bearnia, Tulrénria należą do dàWne^ Wielk orządztwa Akwitańlkiego. ^ g) Langwedocyi MS. To Lofa nad GaV°n ftołićą ArcybiJkupią, Parlamentem, żafzczycona. Inne miaftà fai Alby. nad A* Karkajśond, Narbônnà, Montpćlli&t ™ mes, &c. . * 6) Pro w an cy i M. S. Àix ( Aquaè Sext,se^ ittiaftò Wielkie, Ârelata ( Arles ) przedtym {(róleftwa A^eiateńflciegó . «ad Durane^, Murfy.Ua nad morzerit, H1,a r£ piękne i bogate, Toulon naypiérw^y Francufki nad morzeni śrżodźiemnyrti. ^ 1 także port morlki. Dó Prowanćyi należy fpy; Hierflrie i Leryńlkia, oraz Xięftwo A*-8 żykańfkie (d'Oràri-gè ) . ) 7) Dellìnatu M.'iS Gràct/anopol (Greń®" Wiedeń, Embrun, Walencja. o 3. rïil^Qe-' Gracyaiiopólu jeû vvielkà Kartlizyft gdz',e lierai całego zakonu miefzkà. r'afi- 8) Xiçfcwa Aureiiań&ie^o M. S. A'u e 1 $ COrléans) nad Ligerą. Bilkùp miafta teS° dzień fw ego vviazdù n A Bifkupftwo rtia wiley uWainiaé więźniów gardłowy podlegfych; inne mìa (ta 2 n ày ci uj \ I i e : Ć ?l a r ^ Car nut utń j /Uaintenon s Vendane » ^ 0 <, Chambort, Btirges ftolita Xiçîfcw» Bituryce fki ego. Neuers & c ;?2i# §) Frowincyi Lugdimfk-iey Mi S. Jjf toTJ,etkoicf i"'? 5?"° ' R8da"U: fley' N*yprzednS f uzywa^ lnfuty 2; w tym mieście îr > j.edwafane «"^nufakty. Qntbrifon Mn, r > Z:<ł°zone. Inne miafta fą; *°) xiçft^p""'1 , lierre M S. SU on. Cha. Vacon, Citem,y '«odorimiì Semur, rfutun, a'Un}} Opaftwo ,/îlervvJzf Opaćtwo Cifter&ie, „VVłl udzielne„ '"niac^e. Tréuoux M.S.Xi'ç. y^czone„«0j ^kftiego od Ludwika XV. li) $9» g'*q k°rony. ci' ^0r0nacva"'k(Reims) M. S. nad We-» Mafr° |T Franc!,'ki<:'i zalecone, "=• Ąn, V P'-°"ns ftolic, Prowincvi T°nnere fl,uv„e w,nem y n°byte? J($ *r°u>incye Francujkis podbite alò ì?ya' 4)n&a/francuflfa' 2) Artezya. 3) Alîa-^WT° BurS"»«<3e. g) Hrabftwo y^ôre kr'n - tî)ryng,a » bar CuJkiey8 Je zamykają fe w Flandrii Fran-^zęść Pj l' w fctńrantIr^i nazwana Flandrua Jfrancw ^ontîfe> }"rey m.afta fq: Lille ftofe cżne i o. ^em °goł0c ,!3(i S^3'P?. Dunkierka nad mo-l*)#ainhr* ztwierdz- GraweUinaXaJsel, J'"' V »ZZ?a 2Brni"ftem ft°'e«nym dm- Aronne nia Prancujka, którey M. S. i JiV?e °!)ror)ny r Charlerńont 'a jedna ifłviri Mozą, Condé od którego Kturc fa ar^} y na2ywa iif. fr/i. ''as j*# M o tezy-î> Alfacui &'c. sdin, Betuna, T.e, ' Ch*ey Artezyi; S> OnìèP, ' etts Alfacyi M. S. Stm> èurg 3°5 Geografia burg wielkie i obronne. Inne m i afta fą: heim, Kalmar, nowy Brizak, Sawtrna, z^a. tcnbourg, Landau rta końca Àlfacyi ku ^ , HrabftWu jeft ńiiafto jédno z naymocniey*XV'c w Europie. W Sutgowii in i aft a fą: \ Huninga, T'eretta . 3) Hrabfìwà Barguii^1® go: Be) anco h M. S. Dola, Ornaàs,&cc. 4) "ra ^ itwà i? u ffi l oïi f]< i t' g o : w górach Pireney'k,c jprzy HifzpKnii, od które'y jeft oderwą»1®' ^ Źącćgo M S Perpihiàh obronne i ż rt*ocny zamkiem Kina, 'Rivefaites, Mont Louis Ź* żony od Ludwika XIV". 5) Lotaryngii A^/?^ M. S. piękne. Inne rwiàfta 'fsj: ûèfhïr'efàôht ^ paćfcwem bogatym fianóhićżelt świeckich ] izczycone. tJ lombi ères lîawrte vvod»rù« Salitemi. Lûn'èûille tezydency^ i pałace111 zât Lotaryńfkich ozdobione. i?ar /è łeeżrie XiçftWa Barflciego razem z Lotary11^ uftąpionego Królowi StaniiławoWi r. t7^ 0> 'po jegó śmierci ftoronite Francùfkièy. rt/i £< itwa Łotaryńflcie, Tultkie, Werdeiiikie V lkie ża panowania Henryka, ÌI. doftà^Y Francyi. , gC Które kraje za Europą lezące riàUZQ Francai? ■ tìj' W Afryce ku zachodowi wy fpa Gvt"ea P,- y brzegach GwineyIkich; ku Wfchodowi ^ ^ Borbeńfkd i Francït/kà, vV Króleftwie ^ ^ (kim BaUij.cn Èrancufki jfortecA. ^ ^ W Azy i, Póńdicheri nad brzegami 0 mantelli Z fcey ilrony Gangelu. W Aniery.ce: część Guyany. nà lądzie "rytci południowcy . Wyipy: Martyniką dalupa, Grenada, Maria-Galànta. Dejl<- . 0 SS. BartiomiejCi, Marcina, Łucyi, jcnnct, część wyfpy: 8 Demirìika abo JQ^ i ,, coliti czka anL **°ll> wvfnv e p , . ^0û p6f"oc„ey ,iî; fû£° V :m'qae wftr»"'e ' ttluJr„:,a ftokw,,zu o 2) !< LimuUfitt, 3) ^ l*%L y9T!0r 5)' ^ Çauphiné' 6) G.1-L-8ué ' 8\ie.Copmte deFoix' 9) leRoufTiiou, loiîn ? 'tku^«y Europie t«k po. i[[P;nUtość 11 i e m o że bvd°# / H°f r°ZUtnie!lia grxec*i.o«4 i rPr> leh odzienie miJr |od"ym Pr2yZ'^na ofobom, jtt- łtli ' wy?8<łv Vrun Z«ai '• PovVozy i inne dotnow* „ą J»a,Têel jeft ni#p04<|ejU|■ 16 "'«Pucują warfttàty . Je- hto6yj" *?u** 'cal°ś \ lności nia do fieéie wfzy-ftkich handlów i śdśuteiiia vvo jrcdoW Enropeyfkkh . *rZodzis* Położenie Francyi między- trzema morzami. = wje|k^ tnnym, oceanom i cieśniną na wfzyftkie /■to"^0^ietIll daje do kupczenia fpofo6ność; rzeki Izerokie s> - jeJn I ' kraju tak pięknego płynące, drogi kofztownym '' _0 „ie| wyrównane i fporządzeue, miafta gęfte i hana:i • tvìko przeprowadzenie ułatwiają towarow, 01 i rnagają do fpiefzniéyIzcgo odbytu pr2«* Jeżeli handel potrzebuje w handlującym dowcip ^ te' połittgżwa. 20£ fce. p., , 3,s Ofozeme kraju piękne, miłe Î do prowa- '■ dzenia wie byj i ~ --*--- • ■ —^=ae P°d Panowan'em Królow pierwfzey familii, ^('«dziwf7„ Parchowie naoręzń całość i fzczęście krain fkirk 'Y 0 tlICZvm f.rnrttliwi.fiw łiiet-m.ólll: :_u_ _ r> , 8'ey familii ? rz zachodni i Król Francufld drugi z f1^ Pańltwach n ąc handei w żernych *wych zafzîcze-^«anowionetiiu Ucży^°hego dozor urzędnikowi od iiebie Wfzyftjjjęi ,.P°d tiazwifkiem Króla Kupieckiego, który ^ycli »ainjepr 'ÂfW|ncyach i więkfzych miaftach Yozfadziî pftkiet^j fyr'^ow ? zwierzchnością im udzieloną nad ■jŁL*vierai fur zwierzcnnoscią im u z- ^'544. Fra do handlu naleźąceińi. Ptawy &;,Di 1. ziïioft urząd Króla K '"leżeli handel potrzebuje w handlującym dowcipy tev ^/«"P^ckie-'fu *" ?"iofl ur^dKrila Kupieckiego, à Jgft wìelorakiey rz.«, wLdomośii, wliy f'fV k» K, r *e 'P°dWpoddo2„r Pod W m) - - -■ ■ y ■ ------J .........rtii 2 P i_i. nizty , wf '"ego, P°d którego rządern zoftawały nauki, f nośc5acL 's rzemiofla. len w fzczęściu i niepo-l_,V3o. tachtr!/- 01 zawarł faktat handJowny z Porta h kfai0^ kupców pańftwa fwego do zwiedzenia da-Hne 3,ey Pól«0 ' yprawi1 Chabot do Ameryki, który w ftro-n'ch Pr«nc Jey obfzerne odkrył krainy i do Indyi wfcho-li^yz Kato) rozci4gną% handel, gdyby mu uttawiczne V,.; ^ Wiei,/^ V- Cefarzem zatńyfty wykonać pozwo-^ »ateim'8y?ach Króleftvva Potrzebne założył £ ,6tyik°2ctHdJąc woje chwal#bne ftarania, aby Frań- j'4 1 teu-i... . uqzariomfbirł, ......: _r_________, ,j jni włafnościami i przymiotami naród tranculk» ■ ■;dzenia zbogacony mógł kraju îwego pomnoży i r _____. r^rrl.i^r- «»r*F ftr rm n H r ri r>\«/r.Ì OllC WV* h Ç.1) \ U.r rozfzerzyć żegiuge, wydolkonaHć dowcipne wy" J '» » . j -__ ł.. 1» ^„ł.-tcNnotri 1. 1 one uczi lii eh ohe wozów, obmyślić tanność i zatayzic ooga^'w-na pomnożeniu "drogich rolniftwa owoców* n®'- » V»«e' proftego ziemi płodu.w rzeczy (ztucztiie wyku ^■ ■ jjâu L natężeniu przemyflu do rozkrzewienia rodzaj j »»$»**■ • • • ■ .....- ko potr2ebi)afì aie ®nym P{°dem fwey ziemi i lzemio- j Avyci, 2 ^ ftała. Ale ten wielki Mo^iarcha w wy- U 1 . Me kray z położenia tak wygodny, z aow-r ^ kańcow' przemyśliiy, z wydania ròinych owoco ap0-dïugo był bez handlu i pnżytku. Obaczmy fnione handlu d.o Francy i wprowadzenie, WPl0^acJy go na fiabym gruncie zafadzenie, zafadzoiiego, .^«s^ które n i e d o p u !'zc-ż a jąc e mu podnieść fię z "5 Wfzyftko co w tey rzeczy "ńapifzemy z lu tory „yc jkiey, z ihoty rządu tego kraju, z kf.ąg ekon Pil'arzow Franc-fkich, a w materyach któryc" . t,żiZei> tlietknęli, Angieilkicli, krótko a według moznoi | lak naydokładniey, wyciągniemy ' ^ . jf.ey^; i V *. A/Îai-. A^/.kn T? V O łl r 11 /tr 1 iStT ^ Q d H l ^ P^<\ (]y . yC|| ■? ---r >«•' ** *'*vłMiui.ua w wyw Wba? ]8ft niednaroy!}ow dwie miaîdo uprzątnieńia zawa-u„c , °we cnat ek wełny i jedwabiu, które dwie pier-bytop r > Wa.2f rfą gru,Uem naypotrzebniéyfzych mai Otr2v!r««curo'rz af™ "ftdą. tcez lat kilka upadło Wïr !^"8 z k-;,;- CV oc'""»- ale tù dingo irielrwato. . iZtatv iru Jaim Tureckiemi handlu wolność obficie — ty jęi w na liuiut VI 1^®dy0i °Pai:rzyłajedwabiem, którym kraSiU' źe «lanuf °i!?Wa7; tak w'ele do Francyi wefHo ÎDelfi, ' ^y^o^anal 3 ^ btawatne bardziey niż w innych Sra ' Cî n nir?'k° W górney Langwedocyi, Ai?» ' my. - «i ich także zbo- Od założeflia Monarchii Fraiiciifltiêy u«----- *■"\i go trzy familie Królewlką kraju tego nofily k,or° wfza Merawingow od roku 420. do r. 75t. wyda r. 98; Królów 22. Druga Karolomingow od roku 755- ^7. f miała Królów 13. Trzecia Kapetijngow ód roKi liująca liczy Kiólow z Ludwikiem XV. 31* . kiey P°™ Dokîadney wia^psności mieć nie moźnai W Ja - b '-'«partii ; p'. —&uu'"m«y zai^------ „ ------ W t>U I54rv po śllf P°mktie{y fię. ^/«°tkomo^e S0'1 S v in à ^arola Xiązęcia Aurelfańlkiego Kupitckiego przvw.A .^S°: Franc'f™k znowu urząd " u}' który ua aa^yfze zjuoiłizy 309 Otto G H a F ! a dzenia wielkich handlów Jpofobne r Inir fam ' Htnrtfk IV. (1 arjtfiie około handlów î inanuraKt ^ f Henry* IV. łi«M4V.<7: viwav li o nu.uvr » w W fiebie przyjąwfzy, założył •manuiakturę^kcbierco ^ ^ ł f-___- . « U.^.iHri %-»-« tAimć-fl t. • ił O -'W . , ^ ° T- IÎÏCZNA "y2ny, rozkofżny âi<> pielcnsini rzekami oblany, ri,j pr* e 1 tal zas w Wiadomości 1 ^ y cv! t*-1'~ e ' tak I "Łt:!ac,7-°"e i rozmnożone nie lt,viî» hp ■ ' 8 ' paftwifo j3k £*//»« na Pary (ki m przedmieścm; ua priedmiesŁ,u ~y|ll' norala tnariufakwiić' fkdr wyzłacanyck,^v hfl*»1?' ryj / wił młyny dla kuźnic żelaznych, manufakturę lIia- n'ayf\: ««myjj.^, p - -7---------- tych i trebrnych olgdził w pałacu Królewski"1 W,-erCt/ k £!,2**Wycięży£ t /r tiiy^ 1 pieniądze dobize zużyte mogą a manufakturę gazową w Nantis. Szhtiernią „z^' . : '^rÇ. 1Uf>iioici i lamę upurną pr-zekfztałtować eu0 ,,nC^' PeWiiy plt, 80 Za,nyfut, - y 1 nie liadzą tak wie-ik w famey Anglii: ale do tych om i prztmyiiom, czy to powie* «y.>. aiifow medolkorià» _ ubliczne gtafzą, że jeft i iefzczv taj. nruiy do wykonani* a manufakturę gazową w Nantes. Szlitiernią w Far/fiu i w Angtrsf i inne pożyicczne war wadził do Królettwa. kac'1» "ź Nieprzeftali Francuzi na tak pięknych poczs^ p ley fwoję ochotę poinnęli rzeźwość i tifì{sw.")ie ' ■ 0f 1 dwtha XIII. część Pbmontu .przez dobycie ^0v/' nowawfzy, nowych poddanych fwojch Piejnol_,fcC A j, )( i zaiadzeniu drzewa morwowego i obchodzeniu J'jzt11, ' dwabnikami, biegłość i doświadczenie na zapr° cnych we Francy i obrócili. Odważyli fiç naypi®1 f1 v;owe drzewo ładzić w Langwedocyi i proW* uag1-j ? jnyslse łkutki przedsięwziętego dziçîa, i h-y"et ' fll,« ' - "«owaijj,. / i^y M''«lkcśtj,łt7/aXIV: by*°ś*'ia 1em Europy, aFran- ?!""»■ ^siììij")1' chv'à{,V i wfpaniałosci naywyźfzym fter-i ' ^ze,r"°(ła wie/kim nakłademza- c"dzo2if.^ ,V' ->'S0(1y domowych, pociziwienia i pfzykła- b?2epióijc ì ______________ r.iwniui ___j|p dla ;syir"f' <4rogi ®kazallzt niż dawnych Za ^d?0z>tn>co'a.8° y d?mowyfh> P°dziwienia i przy kła-rQ,^'0rfka po Vv(?.4°k C?ly,n Pań,ftw,e wyftawiont, żegla. Xlt inorz"h. ' do vii kich krajów <ła v Wi Pcîn ; ą i6 \,T,,orikl* caîey Europie ku po-jv e' rozpoftrzetiiony wieczną bs- a,i.1p| ^ i łannątką i zafzczyiem. mysine IWIM pi/-.çunçw*.iç»ç8u ' ■—/ t.itfli'V "T1' e ku'.r.,, ' 1 ...... potvm od Ludwika XiV. obiecane > wifernie w>'p b0 • 1 Miiijjt,,,'zecs mamy» ''*ran,u wielkiegoxìIo iprawiły, że jedwab lta| fiç przyrodzonym k''3.lu £egoff| do ^ur0pv' *r 2 P°dziwi«niem cale] ikiego płodem. Nigdy jednak Francuzi niente1 ^ S ? kazać, aby ich kro Ina jedwabne domowym —• - , -jW,e ■ dwabiem dla wielości v. arfztaiow po całym VTe W«rf7 ; .łożonych. Godnych wiary mamy świadków zp /nie.y^ , ' ty na końcu wieku przeftłego i początku . daleko w lepfzym znaydowały (ię fenie, niż 1»? ie_bju dują; a jednak teraz 25. millionaw funtów )e'_ faoi('( 1 domowego, jako obcego co rok potrzebują jed\V«y Lionu, co rok wchodzi million 200,000. FwntoW \-zo,° t t® jeft a8o,ooo. funtów z krajów W i t h t> d u i1 ,T ' f Kil. z Sycylii, 309,000. * Piemontu i innych krajów p , 60.000. z Hifzpâiiii, a 240,000. z famey tra , f gwedocya w miainym roku zbiera 1,200. c«'l,a Owiec zaprowadzenie 1 wełny fnkiennym ' .0(złyl. łom doftarczenie me tak pomyślnie Francuzom z»pU jedwab: chociaż żadnego niezaniedbali srzodK 1 ^|j (• wadzenia dobrego rodzaju owiec; jednakże Ve . ciei]k{|j., dokazać, «by wełna Francułka dofzła dobro t y wełny Irłandzkiey, dalekoż bardziey Aogi«" j#ina (j iyla fię do Hiizpańikiey, nad którą Europa katniéyfzey. Chcieli doświadczyć jeżeli owe d.,;"01 ^uroftV~ T y°wert z,eco»y z podziwieni«m caley f*K^noźenia Ł ^wfz>;ftki# tWLMe myśli obróciwfzy c2v '"*f i ^w'?'eau'?' ulłancnv:f kompanią Indyydą, łaS1 ?or*ami ^ wolnemi dla wfzyfik.ch narodów u-» ,0 fa.2dy °krćtA ,a?ył lia5rody dw" talery bite z« i6*ża- 6r°w hm, u wyblulowanyth w portach Króleftww, tąJjj aValerow'z , 'a lalzt kazdy lowaru wywiezionego, 166, J f,,ych'Frf Î1 oprowadzonego towaru na okrę-*«v i i° r°ku ,6?CU?'ch z Portow » do Port®w; od roku diifci,-'et Qian'nfak» Źdy rok wlławił nałożeniem no-ka2a>' ^akie 2 f..h kt',ry a naybardziey fukien tak prze-l»2li n,,efzając wełn ^ychodziły Angielfkich, creg0 do- ' a"sitl,ką' «— (« I,. " ' : f A"e'i> prz.ciwko ïak.zowi Par. ob|«yś!ii r'n ,tak Skutecznie do prowadzenia te. ««nfai-.T 1 nieni08ą t)r, r ,y' 2* A"gllcy P^zez wi«k cały "alit, me kwìf»a t,i Kg° wywozu. /lęn!k°Łr0nycb 14,200 ^y roztnwożone, że w f. 1669. rb KróJ«vyfki 400 ^"^de krofna fukna eieńkie» łl e^ow bitych płacił podarunku. gì* «jjeo ©* a'F i a „ , , . / « f f, fł O tîl'Î obfituje w 2bo?e, jarzynę, rezne ie* wift. • y alt Krofna jedwabne daleko licznieyfze byîy niZ ntop wychodzącego z nici) co rok bławatnego towa,llC nofiîa 12, millionpw talerow bitych. . ..* *4 Roku <666. ladra i zwierciadła tak piękne r gcj, \ to, że im Wenflckie uftępować »iufiały w P'f n'^l*J zaś wyfokie i wielkie, że w żadnym innym kra]1" an'ia-tnìéy doikonałości i piękności przyprowadz°"e' ' 30. 2 Wenęcyi, a 200. z Flandryi naydolkonal'2^, j0i ronkowey robocie fprowadziwfzy białychgloW» ^ J naukę 1,600. dziewcząt. Wfzyftkie inne fyty, roboty, warfztaty, ftaraniem wielkiego W1 p(jlj f' mnożone, hoynością Króla zagrzane, dobroWû'.^_ .J, dnich Panów, Pań, Dam, Dworlkrch ikładkami 2-_ / tak fię po Króleftwie rozciągnęły, że caîa ob»') fię bydż jedną manufakturą, a Europa zadu^,i!. ^ ?a fię, aby ftawfzy fi? mody FrancuOtiey niewól»1^' kich fwych fkarbow na zakupienie przemy fiu tsy sii? wy fy pala. _ _ . Można myślą miarkować i dochodzić jaVaoii • handel Francufki byi ną ów czas zafilony zy ^ gif ten handel wyrażał dofkonaîym podobieud^e \Ą wielki i okazały na flabym gruncie zafądżo^y' j^j zdaniem mądrych Policykow dwie uąy mocnie y ■£gjf^1 go narodu handlowi naznaczyliśmy przyczyny» i kraju ludność. Te fą kupieftwa iftne począc *(ł»'.. ryçh gaden kray w handle ?akwitiią£ i Jfter^'. niemoźe. Wielki z innych miar francufki -: tu niezalożywfzy, piękny do oka gmach VraJ1 długo Iłać niemógł i niefta,î, gdyż handel a śmierci Miniftra począł drobnieć i ni ï'TL'tWV ktiir zebrane fummy mufiały wychodzić n3 chleba u poftronnych parodow. Wyznaî® te r0kU '( błąd żyjący tęraz Polityk Fęancufki wklię"^, „j., wydanëy . Les intérêts de fa Frange mal-in^' Riaj*Vc V „ bert (mówi ten polityk Kawaler Gauda"*) p^nc11') j, ne fobia od Ludwika pomnożenie Pote",C^ p^-ey ,, patrzał na wielkośjć Monarchii w mys, ^yî -, waną przez krofna à warfztaty, a jpowi" »i,tv „ . PC:1 umknat r pu liarod" • Od wfzyftkich tych okoliczno-*y«Owi ],,, Wol® Wzglgdy Kolbert w zam ierzonym za> " peczy zbvtU1" • un,zcie- Wprowadził naród w handel J' francy] J ,0WI 'l nżąc y cli, a prawdziwy interes był " ^h°^ącyciY' [ir?16'handel towarow z roli' żyżney po-" ne będąc 2 ' y' ,zy.ftkł« inne rodzaje handlów poviaza-^^«. ż^^-^mi przyczynami obcemi j ■ T11^y^za nie, 'p.yizeniu Upadkowi onych nayprze-• J" eko"»mi«' :2e ^ P"li Ì2ra 0EOI5RAFTA Creiti 4ia, konie, owce, ojły, rouly, zwierzyn? w<^ ' -y " " 1 ■'ìm.«-.:...-mt.x-u.T- ■ V.-V •' ^ „ rebyśmy żywili i od*i»w»li, byłyby ?<ł nas i' „ bite. Moc Pań Rwa, dobrza mówi A!e lwu b* „ naybardziey ::ą żywnośuacb >'aypotrzebnie;'^V,Ą^\i „ których żaden naród cbeyś-iź fie .liemoże; Hty^ Goudard tom: II. pag.- 259.&c, Po Arsegli Franco^' fl, fwoich handlów i nfioçy podcjas przedoft*'"'8)' . V'VC'' gdy pod walecznym Safem fpojonym cią£!>j°n*.< ^ i ftwa ogniwem przerwać mufieli i do pokoju ,ii'| kwifgraiUkitgP r. 1748. la te y jedynie pi życzy1'?'^ „roi doftatek zboża niektórym ich Prewiucyom oitatr-ifl jj ^nifzczeniern, od którego oni wybawił* ffylii podpifanych pokoju warunkach pizyflaîa (Jo .af,yC| Burdegalii wiçcey ni? 50p. okrętcw zbożem Poftrsegh, mówię, fwoję flabość Francuzi i 111 °.£ fwego, na rojniftwie zafadzat pofVanqwiU z P^L/jai^ uwag; 1) że ekonomia goipodaiłka niepodieg* °„voT i przypadkom zewnętrznym. 2) Ze jeft mofi5 '.lcteii I aafilającą całe ciaìo polityczne 1 wfzyftkś® ^ Mości onego części. 3) Ze bogaftwa, które tel» pi pravvdiiwe, iftne, od akceptaeyi ludzkiey fz«ct,; biorące, uprzedzeni» rozumienia, modzie, lękkowyśhłojci narsdow niepodległe. ^ zvf'"' Zamyliy i przedsięwzięcia narodu tak chwaleb"e cbnoś^ Plińftwem rządząca łafka«ą zaizc yczonych wezwała ludzi da uftanowienia roln'cZ> ct,f de m i i, i pifauia kfiąg gofpodarłkich . Trudna rt ^ Zadawnione vy proftych wieśniakach, ekonoma' rtvó[ cąęh tównie jak wieśniacy nieoświeconych, an' .?,zaV yriyrodzpny» h przeniknąć mogących, rozum»e'!'*' dtie doświadczenia z gruntu wykorzenić i do Pra"* ul*1, zumney ekonomiki nakierować; czas jednak 8?U\0 ^n' upor, i doświadczenia z przepffu Fizyki czyt]',o!je >ci t, , pohańbić proftych gofpodarzow wyfokie (podarfktey mniemania, muf?ą nakoniec udąpiC V,eĄ 2yżneśii i Uicdzajow przyczyny prawdziwy01'. tei i' ^kie doświadczenia Fiio«ofickim, zmyślone più f bieikich ikutki, rozuńiney uprawi® roli i wfze<'I.1etîju '!l Wietrzą ziemię otaczającego do żyzności do(0^ , pf Czego gdy Frantya dokaże, haudlu i włelko^C 2 jyczney niewzrulyoną zaioźy zafadę, uŃtP Są j»fzc*e w fumy m rząd» Frwicitfkieg» f 4 fc POLI TV C 2M A 3,4 t- W krufece i»l«ne.oł,w»n».m»d»,»«.fre. '-8° ii «.•; tr tt: "T"î » "giiit'osci wMniu Al,„Vi "i Fla'"yi jsft wielka pjió. do». » «Vcl «bowiem d»óth „ar.- '»o.DU«JÎ 3 awoFraocyi . „d ^yflcnją, Franar ^'^"r* CU(Jz"zlem7 P°^ają, bo wjęcey b" Anglikom ? - a r1. kaP,!-Î0W> nii Hollendrom a-żecoV 2 J u20 7,k0^ QCZy'Wit** ł,a"dIn Fraucu-"'A-ize , , w,ell"ez kraju wychodzą za granicę pie- UrzPJ?aCcUie ^rTiZy'• Z) Kupowanie Szlache-0e- C Frlr fl"02eniU ,Włrft««*w fakiennych, i marynarki Powfzechném,0' "'lï3 przemy.n «bywatelow i handlo-011 » ila tiadn-rrtri' Wie ^ c-^yn' krzywdę wyymując inna "'i'mi"ftom0dr"!,«,Vy'l0W:k,6re "a I"1»» 'y'k°fpty- ib, vSi'FIFl w; mwt «1 l»ę«awa fi? cż?^iach zyftklch Pańftwa równ,e rozlewały _0(*" s, Wizydliie Pąńftwa dawne, które liatidlein do poiit)'-'* wzbiły fię .potencyi, warunków na towary nas chociaż jui w roku 1671, znaydowaly fi? w Ił 'ia' i, zgromadzenia warunkowe, jednakże kïipcy ",,a {vu „ fzych nadmorilcicb w zwyczay warowania towaroVV » Wprowadzali, jak od lat 40. Cała Francya, oWpe,1) y „ Europa kupcząca na mnie powftanie, ale jeżeli V j, czyny-, które przywiodę, fą gruntowne, będę <"'?■ »> za naypożyteeznieyfzego narodowi Francuz». b° P jjo< łożę fię do vvykorzenienia tego' błędu, w który"1 j »f chana zofłaje oyczyzna. Idźmy do wywodu roZ"'pje' „ doświadczenia. Cały nafz roczny handel mor^' y< „ przechodzi 40. million,ow, talerow bitych. Sunim* ,, padająca za warunki, którą kupcy na fi na w^r'^ „ czterech części świata morzach płacą, śrzodek j11^ 3} Między naydroifzeftli i naytańfzemi wyuofi 8- °^n \ï . dziwa żeglugi nieheipisczeftfłwo "i fzkodą z °ieJ^có' „ chodząca'. Z regeftrow handlu morfkiego w 'cały® ,, leltwie zniefionych pokazało fię, że w 18- lëciet-h t ,, 'j u z fŚo. okrętów jeden tylko ginie ha rok; ta ,, ogulnością handlu zrównana nie czyni więcey n:"("ch, e, tyfięcy talerow bitych, więc 3. milliony talerow "l _ ^ ,, które kupcy płacą zgromadzeniom warującym, ,, remnie i fą fzczerą handlu ftratą. Co mówić o s, kach pod czas woyny zakupionych . Towarzv^Va *l'„hie woyny zakupionych . Towarzy'^Va çQ[>ie a, warunkowe ią iftne kompanie rozboynicze. i0o< e, płacić za warunek towarow pu 40. 50. aź do 60. ^lV >, Nigdy pleprzyjacielfcy rozboynicy,.tak wielkieg^^J „ dlorn nafzym nieczynią ufzczerbku w zabiega^' .J^0> 3, morftuch, jak onym fzkodzą do tak wyfokiey P0< ,s ne ceny warowania. Przez oftatnie trzy lat;a V „ traktatem Akwifgrańlkim zakończoney fu««ma z' fri' runki zakupione przenofiia go. miliionow polityczna £ i'ó ft°\v i u tizi w nim rac^ujn . Nauki, kunfzty  rze- " ęC , ' a. "ao,a?y^h °kręt.ow fzkodę ledwie coś iviçcey VV "a ?" W'Wbivow talerow bitych . Więc ha»- 7nh.-/ania arfm cy'ko dizbogscetvia próżniaków, $ p pizeniylin utracił 60 «jilliotnow talerow l)i-" tycn . ,, roty R -, .'-.41 -, Francufcy niemaiar rit-1 F,i P'V* ze kupcy wvgodami, zbvtkiVm ^ uftanowio"cS° życia fpofobu, wnając f,? Pa^m^eK1'^^*- " ^ winą i vv. dk» F ? ^«krstują, Po fzofis-. Cło na tego towar-i V "i ra-'Cq"':ą Wyfokie przefzkadza wy w oz ou# fio^ne abo ' f ^ ^ c^° ,ia Franculkich winach było znie-Analia i tnamR,ey znacznie uimriéylżone, zapewnie ilviego ' u .a"f^a za»i«^haîyby v ni Mozellkiego i 'Reń-cvi minf. ° • ^c'*y^y fi? do FraucuOiiego, ©rzez coweFraii. Po r, ' ^ '10^y'yby ii? ludność, przeinylł i zyfk 1 winnic, ria C'! a"u' ir,or'kie korony Frauculkipy Oabe wiemogą rośii* ° .^teczn®y okrętom kupieckim obrony; handel zaś Inni 1 aDn Up^ wedriJg 010cy abo fiabości morfliiey. fa ]ulr\ francufkler0 przefzkody fą dokładnie o pi-o w knędzę: l^es intérêts des Natięns &c. tom: 1. p, ?Ç-2CO. ** ro;rzy. tych wadach i przefzkodach Francya między na« mi,air' Europeyfkiemi handlownemi niepoślednie trzyma îni" \f/-e ' ^rancuzi handel prowadzą lądem z Szwaycara-fc«rpViu 'zNiemcami przez Lugdun i Strai- P'niàr , °'-andyą przez Niderland, z Hifzpanią przez Per-Pûri ' tiajonę; morzem handlują ze wfzyftkicb fwych Pieck' u Marfyti& portem powlzechnym okrętów ku-p lcj! n* morzu śrzodziemnym; handel z Hollandya^ aoo"10 Ptzodty™ Francyi naddatku co rok 7. miliionow ]e^'°00, talerow bitych, teraz chociaż fię umnieyfzyî0 Fra» e(!îa^ znacznyi naddatek z Anglią jeft na łtronę tr«dnl!' Zaw(ze. aie wielość jego naznaczyć jeft rzecz ï0 Niektórzy Aii-gielfcy Pi farze podwyźfzają g,o do do 2 0now, 580,000. talerow bitych, drudzy zniżają dzac'309'000' biorąc towary Francuzie do Anglii wcho pra|^ ' ^ydatki Anglików W Paryżu 1 iiinych mia ftach ikich U podczas pokoju miefzkających, może Angiel-fow h?len^dzy d° Francyi wchodzić na 7,000,000. tale-Fianr,',^0 ' ^Ta ^01,cn wieku przefzłego Anglicy płacili &r a Z°n1 Za ^a,Tle lniane towary płótna, batyft, koronki, 4-milhony, ,60,000. talerow bitych, a Hifzpania, Pcr^ 3l7 Geografia wemioft» fa tam we czci i poważeniu, '*** %-** łjigslia i Ameryka ftfimmę 'fowitością więkfzą. w /;"! r.zuCie towarow lnianych tak fila od Francyi Vzecxo'ie Rr nieputrzehoją. " ^ Paryż prowadzi niezmierny r«ecxy nayViçcey ni°^*J| ^ handel; inne mia Ita Franrufkie knpcaące Tą: 2;o»> fet ile, Breji, Dunkvercjue, Boulogne, Dieppe, St. W'- s Ilo che Ut, Baj siine, lìourdeaux, y ant es, Rouen, ? ' 'Tours, Orléans, Dijon, Amiens, Abbeuille, Armes, i'"T taire &c. Francya wywozi x kraju Twego do cudzych pańftw no» ziele i ma tery e do farbowania, wódkę i ocet wl»0^ popioi z wayiztynu, cukier, owoce Cuc hę i Im°v< wę, kapary, oirwki, ka Iz tany, iżafra-n, fnfeoa, «fàteryrf. jedwabne bogata >• modne, wełniane, bawpîiiiane. ki, batyft, gazy, blondyny, kobierce, obic'a i'zpAtei kapelufze, loi, tabakę, papier, galony, wody i P0'■ pachnące, kleytioty cfadzone, towary drobne żeiaz"g' "".j, fiężne, frebrne, zio te, zwierciâci#,» i luftra, likwcrf)'. ry fnicerfkia, ftoiarfkie, karety &c. muły, kfiegi, Tulońlkie i Martylikie &c, -, brancya kupuje u cudzoziemców drzewo do budZ1' . okrętow, mafzty, defki bukowe i dębowe, nafienie i3 len, konopie, zboże, ryż, korzenie, fl;óry, ryby futi'®' pa, fmołę, żelazo, Itai, moli-ądz, cynę, ołow, pota^, faletrę, konie &c. Paryi, Lugdun t Ma rf y lia fą-3- »,ia-aJc fetóre naywięcey zyflcnją na wexlach. Przebieżmy . >.Q, naykrócey wfzyftk:e znacznieyfze rodzaje handlu 1 tarów . . j, Wino Frańćuflrie wychodzi na okrętach Hollen^;^, do wfzyfłkich krajów północnych; na okrętach ikich do Anglii, Szkoćyi, Hibernii, Portugalii, A|I)e'-!. j# Mofkwy; na okrętach FrancnUkicJi do Włoch, do Barba' Y' liifzpanji, Ameryki. Wiadomo źe winnice £afadz<",e ,yj naypierwéy po potopie świata w Az-yi, ztamtą*PlZ.f i|ji do Grecy i, Grecya odzieliła Włochom, Wiechy «J' ięd".y winami Francufkiemi nayflawniéy-BurEJd ":i "rp"i1a U2Uïl1 ll? "* Jolną * Burgundy, dolna *iu / ' ,e winu, nazwane; Juxêrr,, Coûtants, ire-SóńrtiJ 3°>S>«U teubhs. w Burgundy* ^ • Vou,onu"d> ( kambertin, Beetunt, U Cios- Chty'*&-"0> ' fi l'r<,llertmJ< Nontrachet, i,3 Roteane», Nuits, 4** d»;/roc|. Wina Bufgundyi dotney przecho- a win,4,^'^ Bnrgundyi gótnty pod czas lata Aklie-Pointy '""'Kutuiyi górne/j tą iepize niż Burgundy! W tym jj .CZas la,a wilgotnego, a że w 10. leciech ledwie gimciy, lato fuchę przypada, więc wina Bur- will0 2^vyczaynie lą iepize niż Burgundy i dolneij. ^inaivi']Z P,erw'^e8° tłoczenia jęli naylepfze mi«ę* t,uite. U/: ' °,,n®y Burgundyi, jeft fmaczne, czerwone i ^ C°uhi„ yeneij podobne mu ma wîafno^ci, wina bV[f^ u onnerre ^ daleko delikatnieyCze i Iekfze, 1 pieP zi cl,owane Przez ^ 4- Wino Àiraion jeft tlufte P®śledr,i °Wate- Wino §orgnj z win czerwonych jeft niezgod, j e* ^'no Chablis jeft białe gdy jeft z do/;rzałyifi l^czą tak-' Sxatnpaéfliîej w Auxtrtê i 7onnerre bxl,s- Cen ■ Wina biaîe (Joc]l°dzące dobrcci wina Cha-7® wlna Vw'n dolney Burgundyi różni fię według gatun» ąc* łiWa ,vyyczayni? becik? Francufką ÇMuid) wyno-UUiû>v hit iai'ylkich CyintesJ 288. płacą od 40. do 60. ,la r0iit ^c"- Między winami Burgundyi gćrney, wi-w°Zii '* Formatiti fą naywybornieyfze, ale prze- 'U Przew*1 morz* wytrzymać nićmogą. Po nich idą wi-**' Cha/r** mor^1 wytrzymujące: Beaunt, Savigny, Ale Płatnie Clos de bougeât, Chambertin; te dwa V)ne- Wij/elÌkatlie 1 przedają fię pukeną wyżey, niź . ,te6u ba.! Montrachit t la Romané* Ikapo fie rcdzi i ed^°u fą drogie' t0 'eft becska P® talerew bt« Wlerow bit* £ b,cziu Cłts de Ifeugtt i Chambertin jeft pe - ^ln* sz ,6°* ®CI Burgu^jf ""Pa/iikie nieuftępują w dobroci i delikatno-droifze. Sa u1' owfzeni on« przechodzą i Av*natf, Sillet y Hic, Wina p JL z"* fv rZ*. thez*> B'tiftj, * «"«hę; RtUi, Ghigni/, ładu, Filier 3*9 geografia mi rzemieślnikami zrównać fie niemoze. ;,-aa° __^ _____ A iter and, Monbrê łkc. Wiiis. czerwone prżedają fi? zc'\-ghioue z lagru i nic dobroci onych żegluga nisuymu} morlka. Wina białe żciągnibue na butelki gdy foic z ZA^. Jni zaczyna, w winnicach w górf fię. podnoiić, •' cisy (le, białe jak mleko i pieniące fię. Te wlafi"- -c' -l4 doak fą obce dobrema winu, i naylepfze wina Sza,riPaU ilu e nierobią i ttiepienią fię i Oprócz wio Burgundach i Szampan/kich Francyb borne inne obfituje: wina Wiedeńtkie i Redańfkie a rcl>aJ lio wicie /'Hermitade, Coté'Rotte, Comas, St. Ferì Pij eàiVlW^ ją fię w dobroci z Winami górney Burgtìtidyi. „W'na gwedockie: Ffontignctn, Lumi^ Rtvefajtes, Beziers dzo (kupne. Wino Aureliaiiikie jeft pieprzkowate ï P'^l je.rrine^ umacnia żołądek, ale prędko nawraca gło^ę* . ikońikie cięfzkie fą, naymniey jednak ściikają żoH' • Witia Grave roff»ące przy Boitrdectiix fą. ftaywyborti'ey, . W tey części Francyi, umacniają żołądek i ?ynęt^ci\z,-Wina Àndegawlkie (d' fą biàìe,iwdzięczne, p'eP.l,|e kowate i długo mogą bydź chowane. Wina Pikta^ o C de Poitou) fą w izacujiku dia wielkiego do wirta ;e; fkiego potiobieriftwa. Wina de Roanne fą bardzo VnV[v inne i między nayzdrowfzemi policzone. Win O L»8 ^ fkie à naybardziey Coùdrieux z Wybotnemi równa nami. Naywiękfzą część win dobrych zakupują cll'~, ziemćy, podleyfze fą napojem ludzi ubogich, abo ob1"8^'^ fię na gorzałkę. W caiey Francyi j«0 600,eoo. W0'& ^ (morg Francuiki zamyka w fobie 100. pfętow *c0, wych, pręt zaś jefi długi bkci WarfzaWikiib 9.) 0 ,i, liych na winnice, które wydają na rok.wina naytni'®/ millionow boczek, połowa, rachując na dzień na J'aiU' głowę mało coś więcey niż kwaterkę, wypija fię ^ [j.i i a druga wychodzi za granicę, przerabia fię na W°l ^ ocet. Daymy to że fzofta część wina tak natura''i eë°'^c przepalonego na wódkę wychodzi za granice, raC( ■ każdą beczkę tylko po talerow bitych 10. Francy3 b' ud cudzoziemeow za fwoje wina, wódkę i ocet prJs£ 23,000,000. talerow bitych . fra*1' ' Sol morlka tak fzara, "jako biała jefi: kofztcwnytf^jgy culkim towarem, mufi jey wychodzić za granicę j^i* Za 3,000,000. talerow bitych. Fizycy do tych cz^s jHejpoKazalij zkąd woda morfką jeft fipiî'a W jed")" P O LIT Y C ZNA 320 Ria wiele Akademii abo uczonych ludz* ï2a Pod i'bîiiî^ druglrn • Doświadczeni® uczy, ze ma-^lom świata nrdcWat0ra '3 ^a'eko fiońfze, niź ku bie-je fiocima cześć fo i i"1 10 n e ■. Wola moręa Niemieckiego da. łl'edaje cztenizi«(ievZ Hę§' fwoJey> 4 z odnogi Botnickiey ^:éylc niikich, abo d 'r °b ro^iet,ia *oJl ten ieft;,do :zczają do pew'ney w ?• ?a. podniefieniem fię morza wpu-fpulzczeniptn ślu'^r° i0SC' w°df moriką i onę zatrzyma-racyą części fwvch i'I' T°C'a ta^ kuięta przez ewapo- tyincieńkim powiek rr .eyfych S?ftwieJe "aPrz6d. « pa- ^'yfztał. Sol t-d a r ^02l|rhem, który twardnieje w trzeba ją ro?^.,* ^eara» chcąc z nie y uczynić biała,, °wą abo inrr :^,c w w°dzie fiodkiey, i czyścić krwią wo-znowu pienifią, ktêra przez ewapò» J'! jaft od it li.' ? y6, ^zas 'pofobny do robienia f ameV tylko N o.ftatniego Sierpuia. We Francy! ^yftŁeii ,bl Wychodzi biata, fol fzaranad neS°- O Wol - ?r ,rz^gami 0ceanu » morza śrzodzie-fatoka nazwlt Ci fotl FranC"*k'ey fądzić można, źe lama kt;jrych wVcj f na a 20,000. folnych (ìawów, z półil°cnych (t° f°'i_7«,o°o,ooo. funtów. W krajach )v"dy ^orfliie^I1Ce "Ì* c'eP^9 wyrabiania foli z 0 'ości geografi W rai:,c^ Zaś gorących za fiopniem fze-_V m'ffQ Pużp CZIley V' Ja w HilzPa»ij fol jeft gryzą-' fkarb'' ^,amey Francyj położenie fol czyni ' wielkierr i u ^1' na kt®ry bande] folnv jti'ì za-p ManiifaktUr zbuSaca dochodami. francyi prz y ^^niâne, lniane, jedwabne, niezmierne '«cłdatek na fiP'[ Z,a Pan®wania Ludwika XIV. pożytki, i ^,/ido ^f'zvftkïrU^ and'u Fi aucufliiego pieeważały; teiaz WadZûne, znac2nt r'lemal Eu>"opeyikich Pańftw ią wpro-J n*ywi?Ce pożytek zdrobniał, jednakże Frań- (uk"^n,'P.cya Wewńlt2y vvfzyIłk.iemi narodami żyłkuje. ' ' e.kko cenij. ^\'zna w kraju materyi wełnianych i rvFr.j° °Wn ^^y.Watpl1 5" ta'erov^ tylko kładąc na gło-Inn ' ncu!k'®. jedwah°W' wync'"1 50.000,000. Manufaktu-tł i°VVu ne Potrzebują na rok funtów 25. mil- yc t, bawełnian- . -°. manufakturach lnianych, konopia-Ofady za Europ, ,''n«ych. ! •' a'e ^ obfitości ,lf^Ce Franetiflcie^ w rozległości fzczu-Towary Alnpr LCz."e inocno handel Francułki wipie-i ïady.ytkie," które Fuucu/S bzi Geografia zgromadzeń i cuv, 25 Uniyerfitafces, ig. ikupftw. tâ1* na Otfoje tam zamieniają, przenofzą cenę 2$,oO°>^c®' •<< lerow bitych, 1 wfźyiłkie niemal do cudzcr/.itfmfkit;1 chodzą krajów, daleko ten handel był pożytejieY ^ przed traktatem Paryfkim r, 1763. bo Fan evi m»Mc c s dy fwoje nad Seuegalfj i wyfpę S. Ludwika nrogta f Murzynów dla wyfp fwydi Amerykańfkich zakupoW|,','! abo Holieudrow. Żegluga abo frocht od przewiezienia morzem îcW'.8. 0, do zylkownego należy handlu, owfzem naymocni«y,z*t(J) nego jelt zafadą, Frocht jeft zaplata *a przew ?z\ea'ef waru z jednago mieyfca na drwgie, ta zapłata je A P'1 .gl fzym zyfkiem, który daje żegluga narodowi n»dmo1 of>» lnu t naygtowniéyfza przyczyna bogarctwa i poten^y* ju, 'afai$ , panowaniem Ludwika XiV. wfzyftkie towary F^a,,/Cj na Hollendeorlkich po Europie i innych świata c2^" _,ie* rozwożone byty okrętach. Colbirt, jakom nt)jg o' nil, naznacconemi zac(hęcit Francuzów do budo^va d»' krętów nagrodami, te gdy uftaty, żegluga Fra^cl1,-leko od doikonałości upadać zaczęta. Terai°'ey 'ç ji»' llrowie Franeufcy ufitują domową rozfzereyć żeglucud*0' we włożone CÎ0 na okręty bez żadnej excepcy1 .C„fty ■iemlkie towary zFrancyi wywożące 1 do Fr®°c^clłlki,łl wożące, zdaje fię byd£ zachęceniem kupcom cli do lâidowama okrętow, którzy bez takoweg0 . aieaogą fif zrównać unnośsi^ frocfttu 1 Kopfi*ml polityczna *pftw. iu,ł3tlk„pftw 7oo. Opaftw, T 74. U KIhIZ ^'elkie^odobiSfi^H0^/18 °krÇty tenże fam in •' / /i° 'f* ^"g>elfkiego nawtgacyi ia fra.''cu^ która »rbï !^ t# jtft Pomn»iyćżeg^ L ra^yc5 wfzvftk?-hy WelU,g Wym'"aru t^arowby-Itvł'°. Do tych y 'L ,lar°dow przepifaîaby marvnar. l%\y ^,,-Zftev * kup'eCkik okręry n*««7ft-r. ete tvar0(J i l '1a vey Cz?sct towarow krajowych. Jak 5°, ^wodu, na tracą, pokazuje fr£ jainÌ z U-LJVeu,0»eyfKl hZ*Z ?nC(' kllp,eckiev bieS1'. całą ku- c' v rydll Ja ou|/nvjzesbs?"a :o- cz&c> ftzie. e ra'(tar2oni. i H""dI>dn:m nayvMçkfzym na świe-L°nu Gdańf,>' 5 AnS|lkoi»ï 2|- H fi.burczą- ?0^aloni. 2/Tr" Szwedom. tuńczykom, } Ochojn -f Hjfzpanom, P^irfu^ai'czvfrom 's^psłsto ia?""v' v«xï Cy «nirzą przLtJi?0-0,000, lalert;W bitych' a czyftPK« i a "zvfk v 7,200,000. talerow bitych r l' 6"°toÓ"J?JĆ,,0r\m'll,k,"a ferii io, g v Ç'V H I taleruw bitych,) wedfua - i0'"" x(! '"i-rikie nhtfząnofić ia^c w y pr^l°rc>'i 1|on5w8M9o,ooD, talerow bitvch vf/V ,440,°0p' kofz- ï0o°.ooo:t'î: •kr«>?».ftą lafztow 4oo.oJi.lSS k0lc?ty^irzpańfl^reVp !yC'l'y0*1*}* 3,600,000. toż famo f2a vZ?sć żeglu»!01 Wloikie. Dwudzieftą tyl- 4 a'ZtòW .60 oooPkofz'tey- U1Kiąte 0k,Çty Francu^'e, no. -towa?4°'0®°. a że Frań i 9;6oo,ooo. zyikują na frocfi. Warovv , eirancyn ledwie Izóftączęść krajowych ». Wc!.*V' wCfa tuz ìé a ilendrom L rC,U,CZfCI cudzozie'Ticom, a mia- xv'd2i Tle fP k 7^f°>000. każdy Frań- Poîou/ 'i ^ lBo|l) 'on rt' >jUtt]ch, Kolbatow abo roîow siedzi ,^' O'iey zabieżeć. i?. A^erykahHoll,e.,,drow drożfzą bogaftw żyłą iled i f Hollen Ì 8 Hifzp^nii. Francuzi wifk- ^«dbviP O n^e' d0 ^wlenia i foh-nia ywają tak pożyte • 6 ryęfr lekkich przefzkod za» * ec*nego poitovvu< Gal» wylani ». 3*3 Klafzfcôrow, G fi Ô 6R AFîA 1,440. Przeorftw, 240 Kornn1 daidw, Itnnfzta i rremioiîa- zbytek rodzące, nie z«Ł ,■ 2n pomocą rządzące;/- wïâd?y pociągnieni .do.prze®y' ' j.^1 lkòw ekonomicziìyeh. Wieleby Frauçya z rażniey Izy śledzi zawili, które• czynią 220,000. ^rai Połów wielorybów tui e mu 1 ty potrzebny równf® vve cyi jeft zaniechany. . 0y^!!; Połów ftokwifzu przed oftatnią z Aaglikanil . Wielkim zbogacaï zy fletem Francyą 'f Angieifkie Pr*' ^ J dził pożytki. Rybacy Francuicy na 1,000. oarętow fze północne wyfylali, i nietylko fwoy kray, «łe Ł ^ !. część Europy ftokwifzem opatrywali. Traktatu a > $ , go 'artykuł V. r. 17.63. Kanadę, wyfpy K,ip-Breton^ ftkte w odnodze S. Wawrzyńca leżące, P'rzymUr eiof \ ultąpić Anglikom, twardą prżyjąwizy końdycyą "it1gi'! W odnodze S'. Wawrzyńca o mil 3 chi brzeg"^ . t' ikicfc, a « mii 15. od brzegu Kapu Brétonlkiêgo ■ . Jjf ściśnioney łowienia wolności Francuzi po olł»t»,n' jjf 1 ju ledwie 400. ftatkow wylylają na ten P0*0*'jof mniey fzkodzi ftokwifzu połowowi 1 konlumucyj ;i, Ig. od "o nałożone. 'i rybaków od «-y y ^ ftàtkow rybackich do Ameryki odciąga . Strata 2.^,^ j ttikająca jeft zailie niemała. Poddani Francuicy « ' ' Ą Twego doi'y4, mifzą od Anglików kupować ftokW' yjf ' tv zaś wojenne Królewfkie tracą na 12,000. Maylk0 ' jT; 1 L u -.....- -ywlzy fię do ni"1 ' ' • #, ao W v/JA. Il»«v * - -V- .. ..... W - - - --J--- rzy na okrętach rybackich przy uczy wizy fię uu n' gliby Iłużyć na okrętach wojennych i pomnożyć " ' Ikie. .... ç łn",v'.', Towarzyftwa kupieckie w Hollandyi i Arigl"1 jnJyy1^ zafadą mocy tych dwudr narodow. .Kompa»'» )2'^! Fraiicufka r. 1664. nliano.wioha .nienadała li? ^ po różnych ftratacb i nit pomyśl «ycb odmi»"*1 ]g\Ą fię utrzymuje. Skarb Królewfkl wielkie a\y<^ a obywatele do niey ufność. Ta jednak koinpa lie fwey pomyślności przedawala towarow w * 1 ( 5,600,000. talerow bitych. . ^QJ\ Itine handlu gatunki z Francyi wyehodzące Wchodzące opufzczam, ponieway. te mniey nie jeft moje z^mieuenie dfobne mfądzac e 3 j polityczna a *3^83* lr *Jh£ftP"*mid% Zie i 3°*ń narodu m*. h (») ch?ć i rp„r0. r«r dìv„(« vbjitïâ, ton de nenoc/n„ ' tammeyce par Savarv: l'In tivù L' E°»i«"r V ^ Nàuirr^ "le,eJ P'ogrés cłu Commerce; Mê- 7 '«blec.n d S™"»" & h commerce du Nord par Di,. Uy'"l8«i«iie jéi1°,Pd'I?"".;w ' "tyczajow Franculkicìi WA,ïw,gl*.rStt~r d" vd: *V>h ! h:- hmes> ro jeft- V /v' t *»d-P'ÌHti. r >> ba;i-ïrb"«rna ^iekk5my,s: •• ^ «''■•/dSiftał rç uk «iyL '• ci,'2a ®n pobudki.' Nie »,îù Ty t,10S4 bydż Ikutèczniéy- r-Z-e rolitqL p . "nosci do honoru, trzeba i! k""cu|ktclł cale rSb],vaPk^jako 2aradç d2ie, '• k'ai» ? „ 2 Radnego 2wi,z. adlławić t m poftępo-ziednać i ufzano-rzeciy nazbyt »s mocą tev , ,&r«ntu zeDfmp n.*i ani ollabion " ("ffLor J? yf'1 na'\ P""> » «ftąpić wedł Uril'e fie Kmin -* • J c"ara^rer Francull " I*0??*"*6' ** Wanię, Sàmi Powa?e f Î, Wleikim poftęp. »» odleyf» Hn /• , a(,CUzi urr ■ ^obie ziednać 1 ufaanu- " s 'Sì d? ^ e rady fą: R'd-« Stino pokojowa, 'IHff Cudzoziemfkich. Rada Stanu Koron-»-»■--_ ' na/ ,.<» mala — altana;1" 1)1 rerum induftria invafìt animos. Cantan- ^aucg? darri' "nc °fr''coetia ftadia efFaeminatos tenente "o >c iuciib '':jd'onun (eri i s cultibus, antea celebrata» ^rfłaiTlłni "S '8wav'® torrente» exundant, vocali fono» sh< r''in hld'br„s ; >i ti l»to tur, ■ .ft— % iU """i-u fiditim, reiuliantes. Denìcjue pto Philo--r, "'us infc-, f\.-, . 'menta, dmmian: Marcel'. ò ^anto;-accitur & in toc u m Oratoris Doftor arti,um ludicra fabricantur lyrae, tibiaeque & biftrionicÈ p°ezątku tega Króleftwa zawfze korona był* CY', arniliacli, które dotychczas panowały We Frań • ^ Fì'ur'p2"'' Dowodnie to pokazuje genealogii Kr6« Qycu g 'îic^' która naftępftwo zamyka zawtze Syna bèzd^ a Bracie, abo naybliifzego krewnego po f :bi,y da r^'1^1"' Kz2ld daw"ych Francuzów byi po-•pra-.vy „a wlzyllkich narodów północnych. Walne r°'^'» na ®cb rpżfądźały 1ię publicznych całego uà» ydiij>ry -|.'v' ' Kroi zafiadał i miał fam jeden glos de-f, ale (ubielili; okazali, niewlpaiv.au, wojowi" c(|C,ii' : ^"Wania Jf,6t! kfztalt rządów Franculkich trwał do pa« „ łagodni 'i polityczni; bardziey przyftoyni, «' ^ cy r*in ^ *£>'«■ Kro/lego. pkoio tego czafu Wielkorząd-9, bardziey u dat ni, niż uczeni, bardziey by dopu^l(f; ?w t|.'edoI«.-'-!^M!Incyi ^'yłamawfzy fię z poddaiiftwa Kro-„ tropili; w pofiedzeniatb Wielkich lekkości i? . ^ fr'jj 2!e P'oroòUc,n^, prawdziwą 'wprowadzili Anarchią, lii-»> ją» a jednak w wzgardę- nit popadają; ^ z0jéy^J: ni!îami»-a Pa./" oa Aujju/ia prawdziwemi niewól» e, kach, żartobliwi w wykonaniu nayuiebelp'* «ami. LUlh^f; aź do Lud w, ha XL iftnemi byli Tyra- „ zamyfiow. Niewiary przy gotowalm, lw»■ ? b»( , Jrotewiką j (,łaAL; natęiyf ftaranie ugruntować powagę zeloci z gruntu ltrca, grzeczni w cbt0 , , yb)'^ j pięknie o obowiązkach poczciwego człowiek ^ u ney mance mówią, a bardzo daleko obyc7:V^iefli, # fię odfuwają; między fcbą zazdrośni i P010ZjlTJ 11 „ trzebię i na obcych zgodni i zjednoczeni w fą rozwięzli w obycaajach, tym fą ł^wa' . ^ źh „ maxymach; wzgardy godni w fzczegulnos ^ ^ prywatnym} ftraf*Oł W f#wl£«V«n»sU i * „ à oaroda h : 't 1 ułat», v y1 naranie ugruntować powagą 'a oderwany^}, p n?fi?pcom fwym śrzodki do odzyfka a"?k r- 1765. ^ v'?w,ncyi. Patrz kfiąźkę w Paryżu wy* t'a"t°'fe dansfon A 1,1 12• Variations de la Monarchie I &c. Pilarz w h\ftUv'ey"en,ent Patitiquę Ctvil & Militai• j,'1 ' praw na IX. Epo*-/' '^raÌu fwego biegły odmianę rzą« fy i handel w kaitWi pokazuje jak nauki, k,un* idey t-podly rząd wpływały» 3*7 Geografia na, Rada dla fpraw wewnetrzoycb Kfole^w Rada Skarbowa, Rada dla handlów Które, [prawu rpztrkąfają jìc na radzie nu pokojowey abofpraw cudzozieinjkich? ^ Wfzyftkie fpraw y zachodzące z ÇvdzoZ'e ■ fkiemi Dworami, idzie za tym, źa na tey **ÓP. fłanowi fię pokoy, lub woyna, przyniler?8' È pedycye Poffow &c, Rada sianu Koronna jakie rozti ząfa fpr°1^ Przed tę radę fpory przychodzą pravv*ie' facyedękretow otrzymanych w ParlaiTiO1^ fpor między fameaii Parlamentami, abo wiÇL , owych urzędnikami, i wfzyftko to co do utr^ mania fpraw i porządku Yądów najeży- ( Rada dla fpraw wewnętrznych KróU^wa jakiejię wdaje mat er y e ? . { trzeci tę radę przychodzą fprawy fie do rządów wewnętrznych Króleftw»- ^ roki, które z tey rady wychodzą Sckfet(i^ ftariu nakfztaJt liftów przypowiednich r°j!'J łają po Prowincyach. *J fakie [prawy, roztrząfają, fię na Ta Skarbowej i handlowej? < f Na pierwfzey ufpokajają fię wTzyft'(,e ? wy (karbowe, na drugiey hąndlowne• -d 9ak Jl%i nazywają Ministrowie | dozór mający fpraw publięznych? . J Zowią lię Sekretarzami Stanu, któryc 1 w Jiazbie 4ch, każdy ma wydział lpraV* j M polecony. Sekretarz, Maryąarslw V* P° foĄ bą Marynardwo, abo fiły'morlkie f ria,1.cU twierdze nadmorikie , handle ktP'e Jll? 0pf| rzfein prowadzą, ofady Francuskie Z* jil Sekretarz Doniti Królew[kiego nafezy. ,ftJ nui i Dworu Królewfkiego, do Duchp^,#>n <4 do ipruw generalnych fekfcy KalvviA^Jja. ' P*L I T y C Z M A 22$ roj-fi . i , . . Zau .'a S0t-in0sci i tirzędf.vv duchownych, do cho U'YW ama' dochodami tychże godności du* jtt), ' waraijących Sekretarz fpraw ivo *rt ^C>X mt W łwoi" dozorze woyiię. w o y (ko, P e r r <" * "'7 ^ m ^ ' ' W 'z}'' ^ k1 e t w i e r d ze lądowe, b()r ł ! "••«dawanie urzędów woyikowych, po- ^u^-^ancyą k«ź Sekretarz fpraw Cudzpzięrn» <• ZłW.,at'iije włzyftkiemi expedycyami, r^niyaini ; .. . , . ^ , n • ■ rfUu-.i!'ifc ^ LTworann Cucizoziemlkienvi kor- jt'ft na 2 ! ^a'lłil ' Cale Króleftwo podzielone ofak / .CZç®ci'*"a 4ch Se'kretârzow. cyì2 'P' aw'edliujość [prawuje fię we Frań- j^eyf n^!dl,Wo:^ we Francyi czynią juryzdy-be , a '' .e 1 !zby lądowe górne, które fądza *yc L r e y ^ ^o \vyźI ze go (ądu. i; , " lz'JiUajll fic jun/zdykeye nizfze ? ap.jpij ^cye n'żl^e Francu.lkie podlegające góruV"VV'(Jari;t,,,entovv « Izb fądowycll Gruli V lcî: 2iemftwa 1 Grody, a mianowicie co a';y^i. Króle,, l< 1 ^^1 ( Chatelet de Paris ) jeft fąci dzenia 1 ' złożony z trzech izb: z jedney do lią-gardi\)w,plaw 'potocznych;, z drugiey do fprnw ^'e/e' 0''' 2 ,ciey c^° "trzymania porządku. We f^dow appelLacyi niepodległych jeft l^lp' We zaj|, .^riamentow, 3 izby abo rady fądo-rftre/i 'Ul^Ce mieyfce Parlamentu: hic}* w [za ^ ^oln^C'e ,a ^rabftwo Artezyylkie. Druga. nie na H.'. ?»"* ^ '^cyą Trzecia w P er pj ni a-p«ryjka r0?tT° R"«llońlkie. Rada JVielka, Kfóielèwo fwoję zwierzchność ni całe eca ^y^ko w (prawach beneficyal* ny«fe •3*9 geografia •fiych i niektórych innych do tero fa'd« iłanych . który z trzy nasi a Parlamentów Franci /kich ma przódkowctniet ? Paryfki niétylko dla jwey powagi ' j j obfzerności do fądu IV;ego'nalezqcych. »{e Ze Parowie Francufcy tu zafiadają i Co fą Parowie Francufcy? Parowie tiawsu Francuitcy byli Panowie ■ ni korony Francufkiey, 2 dwunaftu (i'1 » "Parów Fra n cufici eh, którzy Vv Pa,rUi#e*t'ł,f(1 zafitdali i koronacyi KróJovv affVfiovvfh ^ j ścitf było duchownych, a fześciu świeckich jèft: Arcybiskup Pemeńjki, Biftupi ! Langrańjki, BcLlowackC Sxaloà.fki i Nó.y&ńA Świeccy Parowie byli Xiążeta; ■ Bnrg^Ą i ■ Norman/hi, Akwitańjki. Hrabio wie: SzafllPa( /ki, Flandryyfki i folojańfki. Parowie.**»^, Wni do tych czas -trwają; Świeckich za^ 1 .• row godność ułłafa i Pańftwa ich fą do kor°" przyłączone oprócz Flandryi. " ;f Czy we Francy i teraz źafini parciu1^ 11 znaydują fie świeccy ? j Parowie Francufcy teraźnieyfi Tą npv*'eJ uftanowien:a, które początek fwóy bic2^. J Frahcifzka !. i (ą do tey godności wy»'1 '^< Z ftanu Szlacheckiego. Tym ozdobieni j, łem ią pierwfzemi Króleftwa dfobaifli ' ' kiemi zafzczy cają % honorami W h cibi e i'... Wają pła' fzcza groucft'H jowegó, karetv ^1 wchodzą do Luwru. Zóny fiedzą na taborze U Kjóla i Kfóiowy. Król pifząc d« nich 1 |() wa ich Bracią, tak, jak pifząc do X'Pt£' Kardynałów, do Marfzałkow Fraiicuikich » Co Ją Izby Skay boive'i H oboro we ? ,) Izby Skarbowe (ChaiAbres des CoWP j j.,. OŁ *1 Tc "NA r t o w "k1h *■ ca,> kréif»«'ie ti fi, fcîVrJ;' "* 'f*?.' •:"»'••«cli fk^bowyrh ,i. vd "'fz>'#fc'ch z"n'i ldu'Vï A j*y ,„K ' P" ftçpnych lc(|rżą . n> 0(i "l '"; 'aJ? t;ui.:e przyfięgę wierności rhtfrftf na . k°rT- h' przywileje Izby p", ' bh:yì X:ęlt« . " J ' 4 r ,rnwt! (Chci>n'ïesdgam£eć. takich jeìft 13, Fi 2> raU!° Ko*cidne bardziéy j,2ft mi pr»rm- S) ft\v0 ; 1 V -t0re na c,ite ściągają f1? Króie-cyon,.4> ^Lare zwyczaje ftużą wieJu PrÒv,in-a °a\v.et miaftoi» za prawo . Ktnt°ainJą pr,'lWa ncl[Prz^nieyfze ab* fauda-i) K(.e ,x, (Meflwa Franca/kiego? ^uVvCa [j' - iam Jf Ł^e" je^ pełnomocny Pr/awò-1T ' Wa. 1 WeS° Parlamenta zaś i wizy-2) i e (j )v p ,fl a n; 'e ^ ' c zą tylko fprawują władzy, dnośc *Ke ma wo'ne tylko używanie go. *u ńdj. róle w/kie y i niemoze znieść praw Z teS° obowiązku Król °dW' UT0ie wedłu^ uPot|obania fwego ftav,ićn/C k°rony komu chcąc, ale niufi jązo, P^z ÏÏ7° fweT naft?Pcy- j»*o faïn ją PrzotJką WO "lè od Króla fwego ^jhi^f4v0;lk!òioweufza' który p°dbii cz^y ftarowi IO,r "Wo Franculkie ^)Zwy-fc°W od naftenft "y odl3ala córki ! ich potom-£t twa na tron, ten zwyczay jeft pra- 33* Geografia prawem nayprzetiniey fzym Krók'fhva i nazf wa fïç prawem *$ulicznym Między w fzyft''1^ m* koronami Chtześciańfkiemi Fran-cya j< EîiHi jedna, gdzie ten zwyczay trwal W4ïiie, i dla tego takowy fpofob na^ęp^vt nazywa fię FrancufkL 4) Krój wftçpnjV. tron bierze z Monarchią ślub polityczny ! W,'z/ itko o ma fwego przyłącza do korony • /Va czym zawijły wolności Kościoła ^ cujkiego ? Z-łWiiły na zachowaniu niektórych praW ^ wnycb Kośęiejney karności, a tè prawa w '^v jâkiey zamykają fiy txcepcyi: ' Naprzód Fapiez nięmoźe duchów ie 13 ^ Francuskiemu rozkazywać, ani fl:ru tego- "tU fY {Szic, Wiwdtoty: że- /iiędotąei-rfz 4. u ił a no v.--j| Kawab'rflł,J rouftw Maéawizy isn iuie-i;z;nvv- poddane pôd -."j | , Sfioiia Ker£c?'nik;ega. Kaw a ferow p°'Vi/|iï.tse byïa %v "''' ^ I k«f«aarw B»ro'»ò.w pfòfzcfc czarny kisa.ykfcwv >• "*f'^'r jyi» i*.rz%z zloiy Imd-'co'wai-v miai na, fobie,figari cy w iì iiî.pinîkç-K.'t!'':ymaiącey;. Oprócz tcg° ' H8WJ4 «v. <•<& .na p/eirfiat-fr.ipodobny Krzyż ea. wt>ed>e *' fc^ry.. foeSaj* j,ego na koroiiacyi Ludwika a.1'1 4-®*)'WW •f>-'5."?iwa,s»'ali je&cze fwoję powinność; ale ''t'. 1» «rpij *:»;•€ fe.s«w»cy» lego Krola w t, ł Obrządków tj* . gbijàuz. £■ "ç: j,g.. i-^oçv nietylko żadney wzmiank' ® «acîj ?£»h-ì:.ì.niecnyM3, lecz -wyraźnie -kładzie, fe 1 W*' «?<* 0p4î».Btà'f) Mn i fi Klafztorn Remeń#1^, 31 ocr,i»:-v >>„ .f iV.cz.e dowQff na zbiiie omylney P''v1'a"ji l'amen- w*. -?.e li'ç 7. Ulîa.vvv Ludwika młodeg*.- ^1U'c, ïijf, p.(i-r ;,ï<°k fc o roń.wyr Krołow Francufkich pr2eP',1^!''jP «aka««Je »bf ■?: F.nfft w kapach- nieśli baldakin ^ tein ,V i , {S p:'xyim?m".>f v ■xzynifi. wzmianki; Hinkniar be* j j tr.ze®:" «v»ek:r,vi? c-*ï r>n:& pD^jtjievfzv, Àimaiif* fjod0"1 ' * mal® ; nninmai v~- po^meyfzy 11, Qaêet h£r-«Vs 'jiianowionV roku 1022- Krc&&« ï.,h}&&"«~ cud ten ppjfują. polit y c jha p°w :ùny do czafow Francifzka gdy rwîïij '•oisasfihsr- ,c^¥ ^ '«««. »«> ta«y kton- ł m W0 te" Krui P°bcz;'V odda}. K^vzletmtil oe.nL1 t} byI° JO- "ofîli na ła6cącbu złotym j_ rz^r żatir ?na,fytu' biaîv'mi I ezerwonemi na pfz.emj#nę r»-jąc, Pffepłatauyni, gwiazdf zîotą 5 promani wvyff6.cz». (U Jbl0r w dm uroczyfte Kawalerów ,by{, p|;..'z/2 0e|a. HnzolaTy pfdtzy'y Ì*tno «erwwjym adamafzkiem, z ka- cza zlfur2 Mawatu i koloru; ftror^ }fiW4 p|j^ ^jr.'ła gwiazda zlotem hafcowanâ. ' èritr ev ^r°! Fra!Kl|fl^ roku 135z. odnowił zairiedlssmy pift:U)• ".u''!Zstolvy> Przydawfzy rio gwiazdy'Îioronç 2 «a-go czzf °n^n,nł R*ë;bus ajìra iti atti, W po'ft.ęp«r dal«że«* dni iU(j'l ta^ wielka Kawalerów liczba lig.znalazła, ie go-od. K.rof'Ie "Jy*1 '.ię te8° nofić- -Orderu, I przyym'ti Kawalerowie na ramieniu prawym le kii. ięźye zloty fmelcowany, z którego wifiato tak wiej-£nyćh T na^fzta^ pilaftrow wyrabianych, ile Kawaler zasili. rożnych dzieł uczynił. Favtn Heliott ny j- j „ ' '^er ■ćybtttwego Kota ( de la GenetteJ uilaaiCSPŚp-ttiiieffft *,' °d Ludwika Króla Francuikiego na pasmąlkf t"Uhal„, o1'* ie8° ż Małgorzatą pierworodną Córką iKo^-niu w' ïfengtirytifza Hrabi Prowanckiego, był w używa-OrderS f r;łncy' do panowania Karola V. Króla. Haj*« °Zdo| U yt0: ^xa^tat huwiles. Krzyi złoty liliami przy- IV '?"yJ wifial na łańcuchu liliami przeplatanym. IW. nlC'er Ùktçtowtj uftonowiony od ó'. Ludwika Krols fl(ieyC|j île8° roku 1262. dla#zachęcenia Szlachty Francu-w Afr¥°.Wyp^?wy zamcrlliiey na nieprzyjaciół.Krzyża S. Batora uftâî Order z okolicznością 1 życiem S. Fau- białego i Maryi Fanny nfianowiony od l^-ci na la*^'^tle,n dobrego Xiąźęci« Bnrbońflriego r®ka Pt'zednìpv Cr2ejS<: ?°8a i Maryi Panny dla 25. Kawalerów fcnry f/ybiaił °witoic'• Ogniwa łańcucha Orderowego fi-fOłwiiaL fi-w'fibr8eç#ini za8]Çtemi zielono fmelęowaae J y % W lilié, « każda takowa figura by Ca 335 Geografia ro ku 1559- razem i8 ^KavValerow tym PrZ-V^ (job i' na jedną wielką literą lîowa Francufltiego; F- PER / ha końcu łańcucha wifiała figura okrągła zielono. t ^ rj Won o fmekowana, która zamykała obraz MARI ' „j otoczony fiorkem, nad głową 12. Gwiazd, a pod '^' S. Kfiężyc mający; pod figurą wifiał Ql'et zieloni 'r,ie wany. va, Vi. Order Sznurkowi/ Çde la Cordelrete to je^. ^3' którym Wdowy na znak fianu fwego herb otaczają) '^cW, nowiony od Annij Xiçzny Bretańlkiey, Krolowy *ra ikiey r. 1498 która po ęniierci pierwfzego mężaTwego rola VIIi. godnego urodzenia i dowiedzioney rodoW Ljef Wdowoni Izùurkierçt złotym Herb otaczać pozvv°!ija- (jf» mant tey Monarchini przypifuje wynaiaaek otoczenia z kiem herbów wdowich, chociaż inni dawniéyfzyrô znają tę modę czaforri; pewnieyfzy wynalazek Jnm* ^ włafzczają dziejopifowie, to jeft, że ona piérwfô® ^ ajni' monecie, ktorego ta jeft bita, klaśdź każała. Aboi de hm w Traité des Monnoyes t'. II. p 41. kładzie, %e ^,0%vaj fza moneta rokiem od Narodzenia Chryfïnfri Pana ńa z rozkazu Xiężny Bretańlkiey widzieć fię dała r- q^A-jeżeli nie autora, to drukarza muli bydź tak grtibj, roj(ii ka, ponieważ Anna na fi», piła po Oycu FraSkftfzhtt Q { 1488- a w roku 1478 nietylko ńiepańowała, ale iedW wieku fwegą miała, narodzona na początku V. *411' „gl net* rokiem bicia fwego datowana, przypada na '• Annoi tym wynalazkiem chciała wlławić fwoy słój5, , y, dwikieni XII. Królem Francufltita przypadły na dzie ^ : r. 1408. podług zwyczaynego FrancuźoW *' Stycznia r. 1498. podług lat od Wielkieyiiocy. do* Tak o Francuikicń', jako' o innych wfżyftkicli "a paV0 Kawalerikich Orderach' dokładną dali wiadomość Théâtre d'houneùr 61 de Chevalerie 2. voî: m 4* r' Qy(ti' Aubert dé Mire Dziekan' iftitwerpfki de Origt»1^ ^1' ttum Eqttéflriiinì, §àti JËérinant Hilïoirei; des 0(tlre .gj» litairesdë l'Eglife,' & dé'5 Ordres dé Ch'eiae ' l'ori* rope. De la Roqué Traité de la Nobleffe. %,-àtei. gine de là Chevalerie'. X; Fiótr tiehjat Hiftoiré mouaftiquès, religieux, militaire? g. vol: iti od S.Maryi Karmelita bofy: Diffèrtations hift°rJ* j^ry critiques fur la Chevalerie /. vol; in 4td roku '7' W f ifmo Wydał na proźbę MiniftraParmćńlkiegoP1 * P° LITÎ CZNA 336 'f Orderem, zaczął bydź u godnych ludzi w Uia ""tkającego- nia wyprowadzeni* i opifa- Xiaie Parmy°u$an~*%-na W- ktorV umyślił był Fmncifztk czynić fie Mia ncy' < or.ego naywyżfzym u- ^izyftkie O (ierlif if11 ' ^i;^iz ^ernard &ujiiniani o pi fal 'th ticzy tv lito* L ,?'ei origine de g l' Ordini militari ćyi r. 1692 2 fo/2?"y-S°' teg° Piima J'eft w Wene» fach,' Oîatertri'u^f ° rycerzacil ' rycerlkich Orde- ' zdania au or ,nos^ wyciąga porządek onyc.li pokazać fycerftwa • [orzîr 0 £yw pifali, roztrząfnąć. ®z'achetnep: 1 Vl u)a'vle jelł znaczenie, raz to iłowo znaczy c*yttv 2w^ll rfZen'a zacn°ść, w tym rozumieniu, oy-r°"ney i Ut^'rącza ^rzyklad, ogulność fzlachtyKo-Czy też honor Ola/l nazywa (l?: s*«nem Rycerjhm; zna- "y' Ob, Zi™W„kiwt n„d.. '"«.to ieft t nazywali lącimmy: JBft. chetn Ł ycerzami» ta'1 tych, którzy z pokolenia fzia- lub inuV°' Wit°sć brali' Ìako Cych' kt^zy od. Krolow" rycerftw " '|aZWllka »di,'ehiydi F'i"«w na znak dzielności les We min m',ltavem honorem nenia accectat, qui nonfit de l'tu'*>, * ryće^/' uro « oftatek tego byh zdania, i to ma bydź poczytane za gniBtownieylze, że wfzyftkim związkom i ozdób""1 ^ cer ikim początek dal ftan Rycerzow Rzyińfkich od ^eI) i gminu Rzpltey Rzymfluey oddzielony. -,-eg" Niebyło i niemaiz narodu na świecie cnotę fzacuJcli klotyby męftwa, odwagi, dzieł walecznych niezav^1^ j(. i Judzi rycerikiego ftanu życie za oyczyznę na tlie jy czeńttwa i śmierć famę niofących hiépowazaî, cZC K\„(f cował. Grecy, Kreceńczykowie, Niemcy, Gallowie. ' me ofobliwą część fwym Bohatyioir. wyrządzać. a ^ feardziey Grecy, którzy po Bogach zaraz na oiWrZ* inych ftawiali ludzi. Sami jednak tylko potomny111^; kom dali Rzymianie kfztałt i wzor porządnie uł°zc Hycerftwa. ' f pI-# Z Dziejów ftarego Rzymu wiadomo, że &onìit!"?va f Wiaiiftki narodu nad światem panować mającego na v Oo dzreitwfzy ftany; gmin i patrycyufzow, a z żołnie1'fi9i wyłączył njtyodwainieyizych mężów, od PułkoWU'*^^ nïsmi przełożonego Fabtufza Celerà nazwany"1 . ï pw Senatorach lian im i mieyfce naznaczył. lałliW1 fyfzny ftan Rycsriki 300. innemi pomnożył RycerzarZąd! $tmms Brutus zgładziwfzy w Rzymie Krolewfti® 300. z ftanu Rycerlkiego przemefi do Senatu * f}ę l1 W naftępujących czatach ftan Ryceiiki tak » * yfzłf «znym, ie niuiiano go dzielić na rożne porządk'»' ^ chetnieyfi hytó Rycerze; Feiroet Fnbimi, 4»$"'* zw»n>. "•». ,nf. PoŁ,T'Cł"* 388 'tìo»c mefchćinł. Wfaśnif» « ^ abnie tu można rdzU- F'"d'ym liliiyoi tylko zactivhî ?*w£ .1° c?°tą' :a,l"eami < d.£K «Mi-* f»»*« \vr 'a <56dm porządków ,i "«léga d"S Za beiar"w można liczyć, do'bjJ-jiot .'N» 1 Ser^e 0,1 K,ólow Rzymfkich uIłinovHe«jf '•■łat» Wul'io.<£ u L., zdatnoscjj otrzymywali od Ce-n3vC Pler.<5ck'ń- /'} 3 °2dob rycôrfkicb jako to hofić s.d',"10lCi fr'>""pi» fycerflcfemu Ił"! do J' Jr * , l*m' ° których ^rnobmś . br ^cego i,. Ł " ann*t°s c' priora loe* tn fvefìactilit &ïe«.«s »c)r Ceiarz™ ^'«'11,.. '""u ^'"""^«priypufztieni, o to-invitti t) e'cJr,tUS' /uvi*9ue 'Ś7lbt>'ie fei'rum bliczn, !S( CPI "ałoruw œquavit honore. l*ì>°reYl ° ^órych d0C,,Ò'Ì0W Pa6ftwâ pu. Ih tek\T'Ult^n dìS zyc,U L»kulla: Hmrpias *ni«â, kf,d'ìe hk c i, « ^alce,,t!Ss n a ; do fi o ci in ego, nao- n-i iK Uro(iżei,iert1fdodatkami znakom ì C° «f życie, orężem wfzych J^rftvva oycsyzny utrzymywali, ì«dn«kf d,6tlûW RzyS Ï'^; Rycerze dd pief> ^°bjeńftw0 uuanovv.en, niejakie, daleki* ®nych ikbocy^.^atnfm yC!*,^lL ^J^koW mieli po-faWi uroczvfì^11 k{Vf.PiT Ì*®£oi«ni prawdziwym ^'3 złotego /F obfzadki»rÌe^ '."^«braietiièiki Ci tylka §«Ûtrti rycer»J°hia od C r J® ' odebranienrt pitici»- i Qycg i n .,_ .a ^yterzałr."" ?w» òraz «'pifanicrii do re- Dr! ^P^WKJ1/1? itâWiii' żitn°ś^ urodzenia / ' %ra.Wiiji Oûjfa^ a'.'» pewny dochod jidobi dzie^ y mi tli; caututńfUił, neqiiis finii Geografia îr.ne przyprowadzić Francufkiego * J{nte _ ^ , /• M i çrdin' afcifctrttr.r, neque jus annulernm ingtnuus, pat f & «vus ingenui effent. cut jt,l genia, quod pecuhum equejlr* ^itun, ejł, J bQà io iert: podług Bud e e Bazmghtn &c. Ził: i ol» J 3 , », ____jo t/jo: 29- , £3;òl: ł ^ *<• tek do dopełnienia doikonałego podobienftw 3h^yC tek do dopełnienia aoiKonaie*» . etW rycerza nakfztalt naywyżlzych terazftieyfcy/-" ? f2/ Mittrzow mieli: jako świadczy tłumacz napi . a^ts f wych w Pizie znalezionych Differt: 2. °"io J ' A fi eu do blandirei ur. Cajum Cafarem Hrtncp" ltff tis, netnpe Equitum appellava. Qui titulus » fbtP inventa fuit, quo fecupdus ab Augnilosin Rot»*» t' « (eps defignabatur. Obacz Hijioire des Infor p I Xiv. i XX. „ , nìevtzel° y Talc mocny podobieńftwa rycerftwa terali» y eJf 1 • Rzymlkiego gruut założywlzy ob«czmy jakie w ftv,a. Ąorvi i 11 narodow Chrzesciaftfkicli powitały r-V •cjań<1
  • .ayt zdanie: znafc/ honoru Ją Panftiu __________X a monę £\"k» P Burgońlkl od Mar- c, ,n,Jr' Przed batalią pod Azincourt r 14,,» Ry««« ^a\uroc ft 8° branc3 &c-tai,e. jako"! !Z". dni do Pafi'owa'iia Kawalerów były obi#-? Królow/o ': r s?',^rki'ł?gforzenie P°H'"» korona-f^ięście, dzi. ych 8od'y ««feenlkie, Córek Królewłkich ? "a rycerftw nro^zenie' h^« oddanie, famych Kr6- d2,?1Ìey °kol,r2°nP' 0Wâ',le- bÌtWy na^ÇPuJ4ce • W tey J * °d Xcia rf. .,osc! oftatniego Kawalera Hiftory. kU« Seg0- **l*c,n 8"r'n przy C^f°V*s roku 1544. paffo- 0br8° eg° Potym MaiTzałka Fran- % króż»yeh Ï^Sn,ia,na ARyu r6ź"ych narodow ceri0nc2yiy, xe / } y r6^,,e • y,z*dzie jednak na tym ^ a'm Paietn Lryrcerza noW°t Pafr"w*»ego, fzpadą i iy. Wal i ,tP, a"egf' W fł°tych oftr°gach zkąd Equi. Pranego ort-ż,? C»ZU kawalerfkim z prawey ftrony dla L ^ złota K r*ładania rozciętym, a „ad ramieniem zwvt,lekka «1 o t v k 11 2 a p i? t y rn #p a fiu j ący płazem kilka ra-re V2'y,Ue Je " 3,potym °bi9Piał- Fo tym obrządku Magi cy w ferT y ryce*'®tl® gonitwy i -grzyfka, któ-dek òrZen,lì?- ckn, InyCe . '«Çftwo, zręczność, od-Pod r y"ioHv ; l wo* zal°ty &c. i rycerftwti upa- «4 h"','ak«nch^",riel gdy albowi'm ■ ^ byt raniol i 'grr;ylk roku '559- od Hrabi ^ #DW^0 t„_w woj,»»,».kuntoie P=fX Xx p. rf# i.' £°?tkl' ćw|czetiia &c. opifał obfzerni« chyba uroczyście pi.rwey RycerxeJ» Nikt nitbfdąc Kycerzeir, paffowanym 1^ je . tldz'« „a Rycerftwo paffować, i chociaż Monarci) X;ażęta tę moc i ob ządek do prerogatyw P Lflco^ Sości, nim do p.fflbw»ni. fwych f-oW 1 urzędników przyftąpiłi, od fwych poddany^ P mÇ^| bydź chcieli, zwłafzcza tych którzy fwpjj odw S Franc« światu zalecili, dziełami Frani'S*ek l. ?bydi ?rzed bitwa prży M»r,&nan x- ych Ï!'0"l P'^s^vmow, chory 341 G K O Gft A F i A j moneta, rùebefpieczna rzecz jest cenę ority ~J c 'L pooii° j polityczna 348 nych uftariowieni r. 1316. w Hifzpanii; loòo. P' Chryftufowi r. 1319 W.Portugalii; S. Krzyza i'- ,Ą tvv;eid2eni r. 1155. S. Jana Jerozolimfluego, . jef/ r. ino. Bożogrobfcy r. ino Kościelni r * jif r, 1312. Mont~!ifoyt nazwani w Hifzpanii Mojral- ' ^-jr Krzyzaicv r. 1191. w Jerozolimie,* Mieczowi r. flantach &c. Wfzyftkie te rycerftwa abo wyga-fy» ^ jjiePWiaftkowycSi uftaw i obowiązkow odpat-iy J i'1 tylko dawne nofzą, a pov-innosci niepełny piZeP' oprocz jednego rycerftwa Maltańfkiego rvce'' W trzecim porządku powinni bydź fzykowa»' , w Orderowi od, różnych Monarchow i różnych cza1 ^ t inowieni. Początek rycerftwa Orderowego Prz; wiek XIf. trudno jednak nazoaczyc czas, którego ^ ^ wienie rożnych rycerikicb Orderów poprzedzaj^'. Złotego Kuna, ftaio fię i przypadło. Ordery roa w Anglii, Słoniowif w Da.ui 6cc. w tych czabecn p niemają pewności, kiedy były nftanowione. , Ludwik de Mat w kfiędze twey: à» # ^ .,aa«'°v' wr, że Monarchowie niemając dość dochodow n»■ ^ nie ludzi założonych, wymyślili rycerflue Ord bardziey fzlachetne umyiiy ^zachęcają do dziel ^ tych, niż pićniądźe i hogaftwa. Piękny ten da,gj Monarchów wynalazek cenę traci 1 w wzgardę pop pf?' fię wielu ofobom bez braku, bez zaflug 1 wzgląd na urodzenie, intrygi, i wftawienie fię, UQ .el^' Do czwartego i oftatniego per/ądku należ* Lip') Związki, bez żadnych uftaw, epifania, praw, «>a ufta»' watnycb na jednę rzec» z fobą zmawiających ^iiie'1, wionę. Tego rodzaju rycerftwo ttanowiiy P° „dtf przednich dornow w Kjûleihvach na różne iafcty jonych, bunty przaciwkc zwierzchnościcm ?»nR4arady, " niefione, gonitwy i igr^yfta rycerikie, 1.1 a» . ^ ziemi S. wyprawy, odw»ine zamyfty i inne *• jebnę, czafem niegodziwe zamierzenia. mKa~tc***h W takowym rycerftwie wiafne anayduje fl. A iiaf2). j nowania Zygmunta- Aa gufi u flawna w dz'eJa Azi*à*\ Rztcxpofpoiita Babitfka od Staniflawn PJZ0^.J& 0K0' wfi Babm naswaney w Województwie , .lilnc*hm» Poionu i ^trzymywał, ;< Sarniaki dckïadnia ' ' 1 U. opił*!. 343 Gkogr afia Otti giey ftrony gołębice. Prałaci zaś tym ^ lem ozdobieni 2 obuftron gołębicę K a w a wie tak duchowni, których jeft 9 cy , i urzędnicy Orderowi: Kancler?, ' ro ^'j Podfkarbi i Pif ar,z &cc. nofzą n« le w'e.y ? fukień gwiazdę frebrną nakfztałt Krzy/a (I|; tańfkiego, którey śrzodek zabiera wą ną doł obrócona, a roiji Silie (rebreiU A wane. W dni uroczyfte Orderu jako to. iłanse Ducha S, Gromnice &c. Kawale^ J przyodziani w kamizele i fpodnie białe» fzcze długie 2 czerwonego aMaro^1*' Order na pierfiachna łańcuchu zloty w. Ogniwa wyrażają liiie.a 1'pajająfię z fobą >' ■ ^ H H. frebrnemi koronowanemi, płóm'erll^11(i< 2 obuftron łańcucha rozrzucone oaeloby .p dodają. Ludwik XIV. poftanowił, aby od 100. nigdy niebyła liczba KawaleroVł'vJ rzy rodówitość fwoję z 4 pokoleniom wadzajją, i tyfiąc talerow Franculkich go mają dochodu. Autorowie fîaivneêq($ wnika Encyklopedycznego opifując te" , i ultanowienu cnego trzy kładą przycZftró'1 Henryk III. w Świątki fię urodził, ze Polfkim był ogłofzony, i ze naftçpftw0 ^ Fraucufki w Niedzielę Świąteczną mu hę do rzyło; ci Pifarze wlz^ftkie gnatery® " ryi ściągające fię po wierzchu i beZ f J śniema traktujący w dniu narodzeni3 . j pomylili fię, bo ten Król r. 1551 narocZ°jg w roiefiącu Maju, na którego dzień Świątki w tym roku przypadały. poli1', Września przyfzedł na świat. Kówn'®,^ J liii fię uczeni Pilarze kfięgi: $e na les datej w dniu Elekcyi Henryka ■ . _ t'1 Jeftwo Polłkie, kładąc ją dnia s. dzi Polityczna -i ry „ wftaniû t,r3 przypadal Piatele po Wniebo-Ìeft"kp/T|IU rj11 ''n* zaś III. ogtoïVony obrzadb '*m ^',n według Biel/kiego temu tec^iv Ł° V l P"VtomaeRo w Poniedziałek Swią- Il|yn' !' '* dnia 11 Maja. Frcinr er ^°'nierlki »V Ludivika IX Króla, d*ikafivs°dhl""r,ony r;,lm w93 1,1 ' tryv (ie dvi i T A Powołania Rycerfkiego, W Diix r .? any- 'ub porządki 34* Krzyż* Wielkiego da ?dyktem r ™*PraWnuk 1 n »ftępcajeg0 ■?row. c wy^y™ ach przydał Kawa- Ce£o i fi"" czerwoney koloru ogni- [__♦ trOnV lf»U/P»%7 no rnnf7P7nnP t/. ««y*C? iefl w rec r°«ew(kim przyozdobiony płafzczem z r,(^ , ^r,łvvey laurową, a w lewey ciorniową nvając Z nm' na P°'u czerwonym koronę trzy-literan! °tocz°ny napiłem na finelcu modrym lnîï;fujf 2łotemi wyrytym: Ludovicus Magnuś oftrze^ ni* drugiey ftronie miecz ognilly Aviij2a w koronę laurową wchodzący, prze-po|„ ltl iParem białym rycerlkim z napifem na Cx yirću/ym złotemi literami wyrytym: belli-chniey { !'f pwniurn. Na fukni zaś zwierz-złotej ^ J1?C2U nolzą Kawalerowie Gwiazdę Druęj^waną. uftawy Z(u2lłp0r2^d'lu Kawalerowie, których z •dyktu iu'ź'^a Wielkiego było 24. a podług XommendolUJÌIia ^ ^ z9 nazywają fi? ^ftędze oofzą Krzyż Kawalerfki na PUfżczw, ° iey bez Gwiazdy na fukniach i W trze» 345 Geografìa m ?°ŁiTJezRA 346 ,l)rrMìi.en., 'e'''4 Ś^iał-a poświęcone, i Zander {y p • '.^S^ch o i Saracenow: Alę- a^ią?o|f r. Pr),tu"' rrizif ter» poh O i II y °<3 iY. Juausìnn ' a2'4U" iyy ® żyć według lifta W n*§ow-.i«i% v,'l " Prfepif:'-?iych . Kawalerowie ^fUd^y we Fr^-ió -''' ofìedli WG Włofzeeh, adreJ intp ua -V' W ^z'«rźawie Baienti przy RoŁu r-'!>"'w. «bo raczey przyisj. W trzecinì porządku Kawąierowtc za małego, których {jczba nie jeft 'U fzą Krzyżyk złoty z obrazem S. hidr.ńka dney, a mieczem płomjenifłym z ijrnglt Y ,, : l'y «a wftędze wąfkiey ? jedney dzarrki dd'. , pinanig w fukniach do drti«j« y pigewlec?-*'»';, Napify ną Krzyżyku tych Kawalerom t«ż 1i!l fif znaydują, które Krzyż w ioJ i. i zdobią.. , W czwartym porządź mo^ bydz P°^°y | urzędnicy Orderowi: Kęąęlerz, Wielki D&a cą, Wiçlhi Çeremoiiiarz,. Wielki Sekreto1. Pilarz, wfzyfcy kawalerowie Krzyża go. Urzędnicy mnieyfi: Komnujśarz> 3: Jkąrbięh, gfąlmuzniłc &ę. .f(it | Król FrancuOfi jt ft riaywyzfzą tego ^"'V głow^ Delftu, iVîajifzalkovyie Fr.-.ncufcV, mirai Kawalerami z urzędów (woięb • J _ _ _________ ; Ludwik XIV dochodu roezriego n«?.®0C.V *'a zezwpJeniem Pawia Y- Papfeżą «a Kawalerów i urzędników 300,000. J W c2a/j'J ' r',vv Maryi Fanny s góry Karmelu^ a P£2»»eyl2ym ofubliwemi od Ludwi- p',fwycfo dziełach wielkiego, a. ^■ gdi-i ? ęJami> » n izwani Kawalerami * n'^ 1 otr?, ar,n?tł*v'r?,iy ^oroj?y ^^an^l*ł7 ! k ?■ ** ma»„ ?'^rg*Uonym. T ik na wielkun, i i. Urdęr_ 5 łazarza Z*kmry „y I ; ^o. Ojd^^.ni.Kr'iyżu na Dis irranculkt wyraża ny według niektórych Pifarzow j; 1 « *9 w J , «ii S. dla fiuzenia pielgrzyrapni «?, iO ói ' I iiU ejT mvn Poi ta Bâp- Je^« ' Wnyi,ow Królew(k,c?i nay Geografia navwyifzyœ tego Orderu jf-ft ^'"'^.onV r V. Order Zafług Ri/cerfkich ^,0y 1761- od Ludwika XV. dla Officyero fk owych religii ProtefUjitflciey . NAWARRAFRANCOSKV ^ Nawarra Francufka abo dolna od Hif/pańfkiey, abo górney PireneylKi ^ romi długa mil 8 Heroka 5. oblana - ^ h iwą i Biduzą RÓrzyfta i_ meurodzayr . ^ Raczona z tytułem Króle w (km ^ FraacuCkiey od Henryka IV. Miatto . • ^ Fié de Fort nad A'iwą jeft Ręczny ci łcraju, który płaci zwyczaynego poc * j, rok do Ikarbu Króle w (kiego 6,g6 o. L. 1 . ^ ho rzadcy Króle w (kie m u 7714 a ^n,n'Jyal<$ 'vi a714 Une dwa «nafta ^V.òfn Grattimont tytułem Xi^zecym 1 Francuikim r 1648 ozdobione. 0 Pańlkwach Króla Hifzpańfc'e» Mòre Paniliva Król Hi/zpań/ki foj'"3* / W Europie ma HiizpaniŁj; w innyc częściach, a oaybardziey W A mery c* ?-ck\ęf kraje (3 pod panowaniem Króla Kato tyakie ma Granice Hifzpania? „„lia ' ?' HiTzpanii granice morze, Portée» ty łtreney&ie, które ją oddzielają 01 ^ Cała t« pułwyfpa jeft pod P™0f*" ^ ^ Hifzpańfkiego oprócz Portugalu, ktor )V fnego Króla i Gibraltaru, który od t- i Jeży do Anglików. $ak Jesi, ob/xerna Hifzpania ? £ 0t' PoLlTY CZKA o40 1 «frï jeft M fama co PXH «'-W. do A^t: M,tóy d° Hift- 3zUli fie HifipanM *Cl zafzò» "* row,«cyi. po u lekfzey cze, tym liad zrc°nycł« tytułem Króleftw, że przed-Chr2eściit,À^m'•P.anOWf,I, Whkni Królowie tak cVi czterv Maurowie. Z tych Prowin- hcLntabrua nati Oceanem: Bifkaya abo ?ndllhŁal -Va' GailicJ/a k'J północy; » ^ZodzieJn u południowi; cztery nad morzem at^nlą yn,:, Gten«d«, Murcya. tfalencya i 80'Uai Ąa'.r, P'?ć we śrzodku: A'awarra, /ina• 'Qiłł/(ia nfla Królestwo leońjkte i » »":-J:nk.,ózch ""ńbj,dż przyd«- ^ o/«&; j 7 m'>r^u srzodziemnym . * U ?r°winc, u,Clf- 1. ntÓre fo rniasla trzyna-n l) Biflfj, ^ H'fzpnnfkichì i nH trzy powiaty; na 2?z- h6y ^ÛUvf ■ * ' jeft M. S. ca- ^ Fontarabia obron- żńł ^C2yl$1*' 6) H/alencyi MS. Króleitwà Wwlel? go, piękne i lud ne Morwédra na t0^Ąhli^ Saguntu (łojąca . Gandya, M ont e fa <■ \v wino obfitujący. n4la 5e Króieftwai Murcyi M. S. Mąrctf# . fìtfP górą. Inne mi» (ita: Lorka, Al makaron 1 nje| #(>rca,. którey port avo r (ki za naybeip'16 Azy w Europie jeft poczytany g) Rat-alena M. S. Barcellona p'Ç j>Qrtofa'] niona fortecą Mont}oui, Tarragotia, Ltruda, Girona, Roza 1% m i aft * obro^ vVg ç) Nawarry górney M, S, t'a'»?" dïug pofpolitego rn,«iemania od 11" ^c.V1' I 2«Joiona; dolna Nawairra należy. do V * $ata 10) Króleft ye Ą<-ra^o«ftiegO- ^ «OS P OLITI C 2«a 3g0 HsL^r °7"s7a) ""d'Ebri. rî misft?" ' T' ,Jka' Tarak^a &ç. "rtita znacznieylze i da8'n/y M> s- Bure°s- >y»'ki. » Publiczne, fontany î uiiaftesii prze-t*ïl ^ Um P'?^nô ' rotkofanë Niedaleko ■gaj, J° miaiia jeft ftawiie Opaftwo Las * Hue L *'c 2 n>którym naymniey miefzka igô. Zakon-Xienj ^Przedniey l'zych domo w Hiizpańfkićh; 5z. Koum ^0c* *ol3ą î7 Kiafztol-ow Panieńfkich, 5°. rn);i«ïlfir!deryi Kawalerik h i jeft Panią nad J'Hq î ' nilafteczek. Kalahora, Kalatogài ^°lid f C> nia> Segowia, Medina ■ Cccii, M'alici. ^ U) } znaczne w dawney Kaftvlii. Kt'śc1or'°.ftwa Leo^'kiegoM.S.Ic« Zalecony, lune roiaft» fą; Asloy-wnwn°ra' Salamunka z Akademią navfta. K W ^,lzPanU c>e: ^aftyi«a nowa C«) dzieli (lena 4 Prowin- Al > ^ary%' Sierrę, Manche 1 Extremandu-^'Kd^r 1 całey Monarchn Hifzpańikiey IV); cyą k ^ nad potokien? Marizanarà, iezyden Hoiewlką î . ^vCH,*y VI. przefzly Król z Kaftyîii dawney dci y:ry d?,ie[e wyftawiì nakładem drogę murowaną. Q ìm",n' Pifzc Edward Ciarek* Kapelan ^V76o. j 'eS° w Madrycie w lidach fwyth pi lanych JJq anaìo\v '?6*- ta droga ciągle fię przez mii 15. ï ^ îl|dna a Pr°wadaenia Wody rurowych 283. mo-C a u?'li*'U: cŁ .e^tur^ wylUwiouych fiedm^ i Obeiilzslć tJ fu i"^'naHe^llS yi. Patir Patriot vi&m Ut ritmiti 'Jui i//# Fey(*tis nttntHui ficit, unni /(tint!s 1745. ii#-- wfzyftkich rad Koronnych zn le- 35l Geografia W . m (91 zulecortv • 7W nad Tagiem bogaty ^ A'fcybifltupftwem-ozdobïony. I a'HC® e^' ikie ua koło Madrytu fąt Buen-Retit o, da z oefodein rofkof/nym i ciekawyni; - f o dVie unie «d M «dry tu; 5. dryt* fal Hif/pvfilkiî EJkuryal o 6. mil odJ ^ nad Gwadara itajvny Klafztor Hieron ^ od Filipa 11'na cześć S. Wuwrz#nca W ^ dowany, 2 miefekuniein dla Króla i d»° I „ P0L1T^C2Na ^•flciego. Aràniucz nad T ■ 35* Płożeniem, òerodami r S?C'n Wefo'y«n c°Uy , & 11 » lontanami &jC; z-Ą-c S *« &rr^ Mia^a Kuenza, IValerua / l ' ®£c- Manchv A'/,/ * ^uerya, stimati* «r»w(Łich ,,„,ya;d„ r a Kawalerów Ka. 'Uadury; °">fa!upa &c. Extre. ^nfora Kb«, / \'ox du gusta) M trud a AL -** il*; e;r Aika„t,°rlk,ch Łk.«*» «i': Tc 'r"0....."a;oiv v 1,1 » JJi2£" p^«ywi2y w „fu. ■■ ,1 —— =^------------------1-, (jf • ' e my r ^'U '558' (a) Wfpommouy Edward Clarcke w liftach f{°t ott'u fTr"0',!" Wzcdziemnym naie Hadai.y.n,ch, l Arr, BUkapaw i 4<> B, k»P°«» itJ «.Ie„y, ^ %?P°W. "-7*?»-, ( <ł-u"';; Na Efkuryału wyftawieniełozył S.ooQ.ooo. u' dIugoW^ przez lat aa. Ginach ten flawny w kwadrat po ^ ^ f , . ............ Izrar» i lì fVr 11 tìl Cil l' ÌìlCCZCll**^ przez lai 2a. lc». ..«"..j - ......7 ^ . budowany wyraża kratę, inftrument meczeliili» ^ Ą p,, trzyma, a«o ltop geometrycznyciii jeft dług ' fpSni'1j tra wyCoki, zamyka Palac Królewiki, Kos jylnicK Bibliotekę flawną, Klatztor wygodny dla zoo- . M oerody &c. W Kaplicy nazwaney Pantheon je» t> z jS Iow Hifzpańlkich, do którego wfchody ftopniow Jalpifowych. Gmach cały lia 8°°óry\ji Ul"c; kolumn, 11,000. okien, 14,000. drzwi, waią 7. cetnarow • Hléràninnanoffll naznac^o J czny wy noli 40,000. czerwonych z łotych. ; Biblioteki, w p.erwfzey znaydują ^ obrazy, i portrety, f«*«»wn« i wielkie *eb 353 néri/fé Ś w i e C i G S O G R fi F I A itorâ mulą ta naywyżśzą 9* jyjtl POL itïczka b»g»t, r t. 354 chllt»lt,L l"erÛ,r"a,f2yby' 3)KróleftWo ,„;M S'*>dek ! W kt0ry"' M- S-St: fogo. W A-ur «vii V Kilipiftfkie i M,ry"B,1i „ity] >>t» l 2° ;T ' bogatego w ,ói„e M ed.' V Kiiipińfliieir.i «n»®2" ' '4. k kr»y «ïf ^ d® 4) Turkom.- Allusali* rmaśoya, Mindoia. i in»'1* (««•{ ?'• «boi», „£r?y ' ',rodz!,y''y "bfituje w ró-jn.na.uui. ,, V Wy W ''«rlkie rr l04- wolk- ««w*'»?, robwwb &*. "■» mI ... &c: ■ i, %go v P***»*»* s f#f > P»r.i|[W "'"-o &K- 5) Ziemia M^ellaiilka. fżyby 2 rt.^1 ty rte(arana ^ którey znayduje fię Prowincya ^yaoami°(i Mijśyonar/ka zaludniona fó i'/.e ''a: Manilla, Z M }-y «i W i e 1 ko rsj:-|' i ze a tïftavvîc'xd^ wsoh.T - fyerifyît'■ Zarpann . Mrąc, Many 6tc. j^e£,y W /łnieryćc polnócnćt/ nit ladzie- l) ab o nowa H impania obfituje w f. frebrne, ałunowe &stf. Me±yk M S >- i ftolica rz^du duchownego i świt cl'^ ^^ bj>' cavalco z portera wygodnym z ktor-». fi i'' g «te towary wychodzą do Słeru finit* pin t'era Crux nad odnogij NieXykiUi' ^ p&fza, przy którey ('a Ì?iy farmér!ki'-'£ ^R[t w'a 2) Nowy Meiyk ód ludzi dzi^n0V le an y na„y. d) Luizyana od Frałicitzow ufti;.pioua. 4) Kalifornia kray piçknV W którym HiUpani Zaledwie jednę ncli* 1» tobeito, KartagwU z fiawnynt porti J 0 dnieyfża W Ameryce » bogata, WtnźXU> ^^ rakà a bo 5 leońfki w okolmy .g „/ nayłepfze rodzą fię arżechy Ameryk^ #)fl zwane Cacao, wchodzące do fzokoladj.^ w ris abo Peruwia naybog&tfza na św^,c ę|i' by frebrhe i złote M.S. Lì md ofta-^' ' ,-*ll6> ulem źiemi roku 1746 wywrócony r uy*najui ~lc-'ua 'uiJsyoncirJKa załudniona j^°n»r^O\V r° VVlary ^ uawróconetni od Mis* iljy2u0vv e^utckich, którzy błąkających fie fycto Crą W W'ary ' towarzylkiego Nvol„ «czywfzy rz^d przepifaii im Rzpltey *ol, ' ■*""y > cowarzyiKiego • cy - c przepifali im Rzpltey ï0l«i(ft^4pra.côw,tey ^«łnierflciey: nauczyli ^yna Ci! ' k«^tow, rzemiolł, i życia pierw-^Vi4ll'u dobeŚCl^od w^fl,eS0 na fpolnym uży- *\^yfpu Lz*Udzone"° ■ . K "t'yl'ùuClA'norZil północnym Amerykanfkini: 4h°m"dka V!i.r"^y^'e' c2ęść HifzpanioU abo S. *l'ùk. Kub(ilchodnia i południowa z M.S. S.Do- ».e>VVnaa . minferv złote, ("rabrrip mipH7Ìa. IH ^PRftwiO-W ™'neiry» złote, frebrne, miedzia-^• ffąą, a' w bydło, w cukier &CC. obfituje.-|0c!^ytń, 2 portem na i,000 okrętow wy-.B Jeden tv|? Corego weyście tak jeft ciafne. l \S- S. ą\° ^°że ?rr»iśdź okręt. Forto-llicco nLy^ie- C w Porto Ricco- a> wyfpy L«- iiUr ' Jeft rachując łkały nad wodę pad-11 hoïHnaèc'e n»f^Cey nii 400- znacznieyfzych • Ła o^u"Jni »bo°#z? d® Hifzpanii, jako to: gL- "flr ^?&iuf&î;*'î?icUU! !"°r« *?#* iss»&tt£X«sĄ •^^tassass 5)2 w.yrp atiX G R OGRA F î A 1 Óy3 ô ri ' "/) P 3) 2 wyfp Karaybflvich wyTpa Trini' <■ iìn]C ziemi tçgiey lecąca, cukrti» Małgorzata, R-okka,&c. sf 'l • f\.....I _ ^ ^ * *'-» /->;/» ,a , T. h«ndluj0 i tabak4 ......... , fiikic fą włafriości powietrza 1 g' untoli A fzpańfkuh?. R/irtnarch'? » Powietrze krajów Hi fzpąrnką - ' . ,e j z di'1 Europie {kładających jeft Cieple-, hk-<0pi O* /-. n a rr >\ \k: ( '7 f" W V I) O il 0 (i 7.0 H 1 ** . *\ ; ii 6 i k f ^ u a 5 '4 c y c " J e *Ł ' r iec9 u we, ftońce za wizę wypogodzone vv zu ,Vf ły cZęftokroć tak wicdkie, że rzeM P . 0[^ fychałą- Morze więkfzą część Hi./pjv<,i •wsjące czyni ją krajem do proua^ - _ dlow (a) fpofobnyin. porty uiorlkte , . ^ •------------, „ , rl Qwadzć, (a) Niema podobno Europa Panliwa do lpo wielkich i pożytecznych handlów^ nad Hrl«P tak i br.iéyizego, niema HiCzpanią W całey -Europ . ^ ' całym świecie podobnego łubie kraju, .Utoi) ) jelof żuych gruntów, z tak rozległych olao, /- ta ^ 2If, go' i koizlownego ziemi płodu, z tak ljd»' ,,;oW j p6, i frebrnych miner, mniey jak ona zbierał 'A) k°W . . Jfugl <*»■? : Manufaktir y 1 ekonomia reimcza przez ci ■ y , , ' łtnie w Hifzpanii kwknęły i/o naywyzize^ tęgi ftopuia za panowania lerdijnmda t c/ , 0 vV P , V. ? Ftlipa fi. onęiwyniofly. Weyrżymy hi • ptfs czyny, które rolniftwa 1 warfztaty znilzcz) i p' obaczmy p-oftawę ttiaźiiieyfzą, w którey hę my ił Hifzpańfki zuayduje. • dy zb<>ly Ferdynand V. podbiwfzy Kroleftwo Ci rei Jlon^) przemyliem Maurów i onych mauuiavtnra 2y / Hifzpańiką, a żuitzczyi handel wypędzę .dIe tó 'W krotce Ameryka1 jego nakładem odkryta . ûwo podzwigi'ÇÎa > KHzpanią za ft^eOT »C^J? Fil/pall naybogat/zym w Europie KroIeU p0aejffy' Ci dwva Monarchowie wielkie i liftawicz» jpaU0% n 1: L-. Gjfjp II r. -I• 11 ' A'ìdy''k i zachodu i ey. Ha;Mei Hilzpani pròwadzil' ta"4 r0dy» '' jak teraz wfzyilkie prowadzą Kuropey 1 ry Europeyfkic* zatnicaiałi w Amerycè ua wi uw* || op , |(; wovnv, niezmieriif w y Ty pa li Ikarby . ttltp vV{'Jiod,'i;i fzy Portugalią ftsî (ię Fanem obojey xnd> >k janli )j nii {/ doŁr, Pl,Unt!" 356 ^opalr20ńc: P,0Wlllcyi nadmorB;ich d„ J' 1 Ffcdu krajów |."eo*^ti$ dzianey, którey cenę dal tak wy foką,- że niema r' fię ze frebrną. W ten czàs złoto i Crebro fvlexy pj* Peruańlkie, które po Europie rozchodziło fię, ty>ik0 kłady wojenne, zaczęło obce zbogacać kraje za rękodzieła bîawatne i lniane, zboża Hifzp-afiom wiane tak ku ich fatnych wyżywieniu i ódzieniu, J'' p»: ïadowania floty do Ameryki nàznaczoney, wanzu )' fna, rolniftwo, handel wewnętrzny cłem obciążony i nifzczyć poczęły/ a manufaktury cudzoziem. 'gjy, ' rych Hifzpani lzukać mu fièli dla Ameryki za*4*11 bogaftwa Ameryka ńfkie pociągnęły tuk, źe od Filipa IV. gory frébrne Amerykańikie bardzie?' Hollendrow, Anglików, Francuzów, Wiocłio\¥ ' ^'e niż do Hifzpanow. _ . ,..j0fie''f Prawo Ciirowe od Ferdynanda i §z«tbeHi dftao® od KarolaV. i naftęptow jego potwierdzone,- za, ' cudzoziemcom nietylko weyścia do portow Amer> _v ale nawet fpołeczejiftwa wżyfkownym nowego sW"a dlu, mufiało uftąpić mocnieyfzemu nieuchronney prawii, które wfzyftek zylk na cudzoziemców PrzC fio1 Gdy manufaktury i ekonomia w Hifzpanii kWit«ex«d*1'1* ■wyprawiona do Karła geny Âmery kańfkiey niofla ^ |/ z płodu i waifztatow wîafnego kraju fzacowany 8-rnillionow talerow bitych, a przywoziła ztamtąd W frebrze, wełnie Wigońfkiey, kakao i innych noW®£. ta produkcyach 40,000,000. flota zaś wyflana C*ux przynofila do* Hifzpanii ładunek za vi fow bitych. Obojev tey floty bogaftwa czę't° J(, niektórych leciech fowiMŚcią więkfze, Według />. bardzo ikromnego Don Sanckeza de Monca*», ed Fernandes de Navnrette i Don-Hieronyma '^ ,j Wa Doit-Ujtirù tak w pieniędzach, jako too>CQ £iotym. i frebrnym po Kościołach i Pałacach ryj Płodu Ą°,0o°- klerów bitych. Oprócz drogich mate-^2i do HifzJan rykańikiego co rok od niemałego czafu wcho. ^z' 2 HifZp^nii 20,000,000. w zlocie i frebizę, a wycho. rych Hifzp' tl° Ameryki towarow za 54,000,000." któ-4.°oo,000 °d czaCow Filipa II. niepolyła jak tylko za zyjjtQ w'^°czna tedy rzecz jeft, źe ledwie czternafta 5 ^rajn o;e'V ^n?erykańjfkich dolłaje fię Hifzpanom, a i ta jt,dz°zierric taJe 'ÎÇ. lecz idzie na zapłacenie naddatki» ^'jQtyç kraju ^ ^owary> które oni fzaljują na obeyście takdIa^^Hifzpanii niepomyślny ni-„ & Y łio,4e^rzy. a bardziey jefzcze Anglicy 2ąka, >'Cię ,z Jan?a'kl 1 ,l,nych fwych ofad kupie-cła t ane z 0,a'^am' Hifzpańfkiemi i wprowadzając ^Hzu-^y Europeylkie do Ameryki, a ztamtąd wy. ent pr?J^C Amei"ylvy\vìp'.ta'erovv bitych, a towary zamienione do Ja-wru 4'°Oo o2'0"8 W złocie» debrze, robaczkach farbier-r„ , °dnich'„o°- na których Anglicy w Europie i Indyach P°Ucie n aymniey 100, zylkiwali od 100. R.-1739. po-f^^zakaz'0'101 źe Ang'icy przez Jamaikę od początka ariegQ od roku rzeczonego zyłknli 300,000,00o. jwndel tei/'" '; m°wić 0 innych ofadach Angiellkich ,"u°do\v'j " 7;akaza|iy prowadzących przeciwko prawom Hir2r)a'Zfiywd^ w^-yftkich kraîow do fpołeczeńftwa ^ 3o°- ftiatvfi, ,g° z Ameryką wchodzących . Więcey P °vvadzenie"te^olfr?t°w tak Anglicy jako Hollendrzy na cii? "^PetnioLeP,:aw,ieg0 handlu trzymają, mając M Aurakao, ta .Magazyny towarami EuropeyJkietpi; ra^-meryki przvui^^ ''ce- F'ota Hifzpaûfka s Cadix fia • ^"êhkûw iûWrfcy p°fp°hcie znaytóoje j% towa-3 - C2ekać m r ndr°w wprowadzonaJai SJrzuco» «Vlzyftkje Śrzorjb1 '' a^y fwoje przedała îimieni-1 °d Miiiiftrovv Hifzpańfkich do tyrih: 359 Geografia ikiadające fą nieurodzayae; wina, 0^°c® ^ deli' czas użyte niebyły tak dzielne; aby złemu coraz fzerzącemu fię zabiegły. źb.rf"'<> Hifzpania bez wymyślnych projektow mogłaby ,h ne wygorować Europey/kie narody, gdyby obrcf * ^ uia fwoje do zaprowadzenia krajowego gofpo^3' • . «założenia manufaktur na ptńrzehę włafnego e'w-y< warfztaty i krofna zbytkowi cndzozièttiïkiemn flu-?c f%ecl ftawić jey* i cnemi z Francyą i Ar.glią zrown«^ Ldzie' jeft nieniepodobna. Rolnifhva zaś pożytecznego i lv' j do' pierwlzey i nieuchronnej potrzeby do dawnego ^al'j.(iet)>a fkonałości przyprowadzenie jedynie zawiilo od *9'* vy ceł i podatkow nieuważnie na grunta i oioby gr"'' „yc^i rabiających nałożone, z wielkim zdzrerfhvem wyb|era 'j od zachęcenia i pomocy do podzwignienia roln'f^sva zupeîuey wolności handlu krajowego. Nad fiły i możność poddanych mówi Don cCUft^1"* pąn rodowity, nałożone podatki, nieprawne i chch*'e wybieranie, zdzierftwą i odebrana wolność hal ïja lit"' zbożem znifzczyîy rolną w Hifzpanij ekonomią, Q j dc rych rolnicy z pracy rąk Twoich nie mogą mieć zb«' mowych fwycli wyżywienia. Z'awfze ńie^nal ****£'ż j fprawiedhwosc W onych wybieraniu, wv(Çcie ^'ri'*0 ńa p"wne lata gruntów odłogiem leżących. vv'o!"(t>S kreślona handlowania zbożem, fą nay lknteczniey!^e . pp ki, któremi Hifcpania może podzwignąć colii'^w° be Polityczna q6& ^ ^ n G - * * 1 Zwierzyna, bydło, a tu i u 11 ov> 1C; t owce, łam zg3',*)'■ ,.^ni!e g°fpodarftwa 1 ekonomii gatunki nie fą C7-,1:e> s'z'o'" ' ■ ''iiln ï;in'.edbane • Owczarnie ma Hifzpania li-^ioh/i.l; 11,2 w każdym innym Europy kraju, liczy albo'. Sc!,nv U'r .40 °°°- '■ vv '''eh owiec na g,ooo,woa W ża których /rnnt tamecznyani tak l4f ^ Pólli!- tak mocuywh nie rodzi, jakie z krajów wy- lr,Htery« ^'iry c udzoziemfide, które Hifzpania kupuje, fąj po"cziiW*a"'a?ne^ lniane, wełniane, fukna, kapelnOse, lftbrue, I'. P.'';tno', koronki, galony, towary drobne złote, k'a;!'01:^ne. Źt laznc, cyna, ołow; konopie, papier, J'y l'y grani;*, zboże, mafzty, defki, mafio, 1er, ,ez kt'orycć mianowicie kablon, ftokwifz i śledzie, ,'°'v fwyjj, '^fzpauia mogłaby (ie obeyśdż, gdyby ryba-;'01]u, tijĄ-., , l*a uwolnieniem do łowienia jefiotr.ow, ka-C-' ' Andai*!; \a ' innyÇ> r>'b mor fiu c h na brzegach Galli» %v '7by obfitujących zachęciła, i one 1 o\v^j-y _ ^ i:iła . ,0ill|k ziele 'Jliz'panil famey wychodzą do cudzoziemców: j!;'' °liWa, alikantfkie, wina różne 1 gorzałki win- ivff»ry, kafl * 3e 'i w a b, owoce luche i fmażone, oliwki, lju'e 'Śtc pj' ;lny. fol, k.:niè Andaliizańflcie, drzewo kor-!;-'ć '-y.iu o ryt h wywozu żaclue niemogły wftrzy- po^or0lle 7 c_e'"jkovr oftrożności, dla tego ńakoniec °'ad Hir?la. .1Zei,ipm ci;-: 3. od 100. A przychodzące do Cadix towary bio- *tr>'ird abQ kai!, 7'010 1 frebro, kamienie drogie, perły, .t"2!iey, rohaczk.!'1-11 ,^v zwierzęciu naleziony lia lekarftwa 'ątZey ńerść Wii 1.ìrzewo firbierlkie, indych, wełnę abo ką, kwitikinę, ^^«0,,wanilię, tabakę, 36t G kografia ed wfzyftkich narodow fa cenione i ^ Konie Hifzp^ńflkie, wełna Segowfka, J'- _ , Grenadlki, kordyban Kordubeńfki. 'en ' f/e1' iVndftluzanflcie. miedź i żelazo Bifkay&,e dzie wielki znaydnją fzącunek : odbyt-11'4 M dzi Hifzpanii na żupach folnych, n>i,TłąCfł."}sę.< —---~...... i------t- -i- •- -» -»yęb '• , Y Jirsje żyzne w bogate «óry, zkąd do ^"ri*^p3; niezmierne przychodzą bogaâwa, a z* 1 nii po całey rowewpją Hę Europie . ^ yakie fąjktonności iprzy.u\ioty na)'0?'1,1 jpańfkiego? 2nych, cynobrowych, a nawet złotyc brnych, tych jednak dvyueh p{|atni-çh, kfu ^ ,^X ( Hifzpani niedoby\vają, mając Ą*»erv^Ua'ni( lltory, fefleparillç, ipekakuanhę, to jeft: korzeń 7-1 ^$0' wnego Amerykańłkiego do zatrzymania czer\vone>' ki lki>teczny, bal fa m Perilańfki Óic. Chociaż dy fwoje tak mają fpofobne do fadzenia trzciny c"" nietylko cukru cudzoziemcom nieprzedają, a'e l,a^ja we obeyście za znaczne od nich fummy kupuje\ ^0 dl' rzanie zaś do zaprawy tak dla kraju ulafneg0\vif Indy i zachodnich na pułtrzecia millions talęrow b't.Y _ q(c fypują, mając w Ameryce na ziemi tęgiey, W "°w padzie dofyć drzewa dzikiego cynamonowego i tTlU wego, z których fowicie wzięta miąra tenże ^j,y!l czyni, co cynamon Csylańlki &c. a gdyby te, drze< ojepf* przefadzone, mogłyby zrównać fię z Geylańfl^e^'.'.' 0 if na Port*-Rùso,msLc(\ç znaydować; Hifzpani n i e t.y1 v prawie onego niemyślą, ale jeżeli w łamey x2ecZ^ duje fię, do tych czas niefzukalś. .. jfa! Pi Tarze, którzy o bandlu i towarach Hifzpa1'1^" 1 ,A~>U.. Uifi.„-Alł,:.-.. ł_i__,U.J„ «rODOrCyr oo" wydatku i przychodu Hifzpańfkiego taką kładą pr<^P° U.r_____.... i\______i. . - /, •__tal®1'0 Za wełnę - - - - - ' '* tfiOOfi. Hifzp ania żyłkuj® na handlu Amerykańłkim tych • - - ... . ' . 5>o0° 0 Za wina Malagańfkie bierze od cudzoziemców Za folmk, mydło, jedwab, cliwg, fzafran, anyż» ^ q o0l kmin, kapary i różne owoce, fol - - 4-5° '0t Summa i Mjęcj '>OLIT?CZNA 36a ? ^'^panrSfiîemi EuroPe y bierni naroda-?'?^fad rzt tHn ie'-'ni U10g^ hyÓi- za , V ^^«iymnip^Sa',eierPitvvości' i cno- traf'zeni w ,/C2?sciem i przeciwnościąnie-f*Hch urnyftu •'Y"!eP0r^ysIn'ieyfzyçh przypad-Izlache&w'*? nietracîi- Zbytecznie z „^em \ wfzyfl-iJ '? chełpiący gardzą rolni- :)r*wi*ą fię robot. '"' ï8"1'0®11®-1' ,ctóre r?czń| ,l?2ają wftr2fcn.. J' ^rudy wojenne przezwy-■ ę^-twością, trzeźwością, anay- bar- > , *' 'Wz£y &/ „ ' bnVarV za . i HłaUrye bogate, eîote, fre- ■>iUfJCla' purcell 3 c,®11't,'e» koronki, kobier- « &'W n^e«oty^ - - r, P0ńcZfra^any La'e'i ^ni'oty» r!,fy, perpetua- ^ Sr°^y. rVa!P-e,1 2e' "«chlerze. Per»ki' m&c. ' - 2,600,000, ll0żw' ?î8r> kfio,,: ln5tyczne i rzemieślni-«UeìA 'gły, il'jîl02*' gubienie, zamki, /' l2P,lk'. zwierciadła, fztućce, {4;,, ' 1,000,000, Summa 11,820,000 i- r'c 5 ir^3fo ------- --------- S'^y. C'Laie roiîu jS'L^J^L!b\!l!îî!,fzîl przy 'e P&o»lkic?ŁrY Hifzpańlkich, „a zapłacenie ex-Ce ^!>aU Dft'orow Cud^y 0lKî'ey-' "a UtrZyma' ; Ze 3 Prenons J-,««Miemfluch I inne potrzeby^ e,li^ci2v zyftkich je» i.°L taierow bitych- a tak Hifz- y '•chodow ledwie co fif zofl^je S6"3 G E O G R A F ? k À C° burdzîeyv ftàfym wy^-onametn *8 \ Pjg f'° przeddewzięli. Humor iedukacya »•" j i^e kUd^Ą Hę evo tey poragi. kt?rJì , *?' celują narady. W pumach iwoich nłetr ,-azow naturalnych, nayviçcey uzvv ,■ * fury i hiperboli rzeczy ma*e umn|S^rXt;ni "j wielkie nad mini e zwieli (zając; dowcipem' by itr y m i w uwagach _ 3[**• \\v : Długimi odradzeniem hę i uwaZ* ih) fwoje pfnją Iprawy. -a0, 1 Korona Hifzpańfka cżij jest dz • c^y tnoże padać na kądziel? _ ^•, £0\,v F ''Koronę H ffzpkófką za pąnowańia ^ jt,(za,i:U na dawała elekeya częfrokrot w z«j» ^ięl\p Z krwi rozlaniem 'i aż korona um<1 '"YjatUi, ; czhą dla obójey pici i '\eSk taką od / do dnia dzifieyizego, mocą takowey ?» z domu F tle gili (za ("padła przez «*' 2 ao'fi Filipa I z f canna na doro RakuiK', ' c-ią jRakufki ego w e (zia w dom Borbon&i ku wieku tego nad Hifzpauią panll!4crajic& -Jakie prawo zachowują Hifzp&111 . . ^ fui dp korony ? _ . 7lcilC?'\,c Od panowania Pęlągiufat} Hifzp80^ ii w lukceflyi nà tron prawq pierwoi 0 Majoratu fpofobem i.m Izczególny»»^ ^,10 ią naprzód linią, potyrp Ropień, takzoj -^ p linii n a y b i i ż ( z y ftopni ero pòvyinoW-'. ^pi umarłym naftępuje Króiu; po i,1,ł' ,ni i'f idzie Wiek i płeć, i dia tego \vie mają prawo przed bracią mło" tyé J, fżeżyzm przed biatemi głowami, 'Ł< {^H1; duak w teyże famey linii i W ty^2 n. ■ <£.crj ftopni*». &■ Po łlttć7na 64 n,axywa takowa fu kc ej U a ? T^'bnWf"^ V? .'iavWril«S« e«wino, 'y pnwm0„, różnościod fuke,,. r kt°'ev m.ft-Va P0. nU;CZ" »>»» Fraacujkity, to«koufe «ylko rodila n.ftgpuj, p„, «<»»'«f,rf rozporządzenie rządu Monarchi. k''ói fj? ; 'noże rn2|, taif jedynow/adny, zq P0d-o'0anlV^/' rz^dzić według (Vego u- * rady fì^oV do^°^e/|V-a % ftanow Kroleftvva 2acho" Jedynie tylko jeft obowiązany «a,lîentajn W n 1 °zym niena;ufzać praw fun* t"ny§° z^V,^re ftanoro poprzyfięga, gdy yai ^okłflH u zna w aj ą 1 wierność mu poi ['^^ane 7®" P°P rzVfi?gają: Stany Króle (twa «ich L ^ Cr-*-------1 ■ • "''baz ,7 uo,YeJ schodziły ciò rad wfzyft-,artć, aiji Cl1 zezwolenia ani podatków nakła-1° vv°ln0 r n0wVch ftanowić Królom nieby-rr°n»e r lr.'Uro^ Cefarz zmocniwfzy fię na H°b'e fa», :^38 zjazdow lianom zakazał, a "Horn1 ?"' "aftf?c<,m udzielna rzj-h)0br<1fe.r»:ePIZyVl;tar"r2>'f- Królowie jednak l' ^ lllj2j ^ n° " ''tu ':?z!ai ti'c nie czynią bez Publir b,egłych r w kierowa :m '* d f U (a; ,. •» tri doświadczenie mających, jf ^ rady . n°"C1 'ntereiTow, różne uitanowio-a CUtj!/ yuntć abo Rada Gabinetowa ^ f 2o2'em(kich i domowych rządu ^yłyj^rokif8 /'as-Colt ^ 'zpańika świadczy, ie dwa cyzy p-pne,. 'i "!•?• dla , 5 a')0 Sta"y Hifzpafifkie zwoîane lr2ec2en;. ') w*y, i ,j;."yjęcia podatku, Mitlones abo ak. %ieg0> ^Orony Pr;;i;' .10|3. dla przyjęcia od Filipa II, cufki^y według traktaku Utrechtu 363 Geografìa j tykających fię. a) Radę, stanu kot et in > r ^ którą przychodzą fpraw y lenne korf,mj. ' p' Janie wet za wet nieprzyjacielowi, Pen J ^ flow Scc. 3) /?a9a woyjkową na W* *! <,;> Jona izby, z których jedną należy<- u . p< w o V fk a, dru ça fądzi fprawy źołnierikie • , ^ da "/(afłi/llańjka abo naijwykjzy bunał, na dziel: fię izby, z których (obie wyznaczone .fprawy przez app jfl przychodzące. S] Radą Indyyjha "ałe'*/ wfzyftkich fpraw fądowych i polityczny-• i(< HifzpańOcich tak Ąmerykańfkich jako Az., kich. 6) Rada Skarboiùa dzieli fie o54- ^ / do których wfzy.ftkie fpraw y łka r b cv' ' ^ / podatki, taxy. pobory, rachunki poboj <- 0 leżą. 7) Rada Nawarfka\]eii trybuna. ^ fzy na Krójeftwo INJawasfkie w pampe*un ^ nowiony. 8) ftada Bndownicza nati v" ij!1 łacami Królewfkiemi, gmachain1^^^^ d2'h fi> *bor„... IV z praveem R3 P o lityczna *66 mi patacam. r cznemi, iafami &cc. dozór mająca. 9) / larue Grenateńfka i fValifoletanfka | az do tera7 ' ^òy^niedofè?,,Lleyf2e§° Karola \ \\. W W l?° Sfdziowie "rVyći?Jovv do Prawa Rzy ■ j A^ct tdìel'e nnv * in,a ^ oj e przychylają. 1^ifapanii 2^ 'i0W dxuL flt ^atl ^ladite-. Uz'eii lie na i. ' Gentils u rZV *\ na fzlachtę proftą na-t° /ózni {jg - , °mbres i Hidalgos, która ledwie 1 Ka^r/k , ^ mieyfkiego . 2) Na fzlach- ^'^Ziczng 'j' ^fcó'a może otrzymywać tytuły Velb Hra(^dn^cL 3 \ Na Szlachtę wyfoką; 0Jeśl p w- Margrabiów i Xiążąt. Grandec rąndeca u Hifzpanow? Gty vvyfok(a) J'eft naywiękfza godność fzla-k'atl^atni iQy> ^tórą ozdobieni nazywają fię ,P"W0 nak'ywfzy glowj do h! ' tur>ù . 'le ^ ? nR trzy porządki: pier-V?^ić' druph kÌÓr2yLfl? "grywają nim zaczną t}0^ «ïiôvvil tyoh. którzy to czynią zaczą-% .. 5ró1aflfn''a trzec« jeft tych, którzy mo>ę fr ^ófQ 0 "C2yw^y kładą na głowę kapelufz. Panii2* try ftuwalerjkie znaydują fię w łj ^i'cje i,^a dobre„ nftanowiony od yM'^f^ m1ftr,^Cia Bur§oń[kieS°. którego wo i rozdawaniè przywła-Iz cza. f'ïe» ^^'edrione zn^ai1^'ey krótko, ale dokła- "V'^Z tC h w "'"«'V H"'P»M»ev Pag: 547. g67 G K O G R A F t A , ■ fzczają fobie Ksoi Katolicki i CeParz r' HifzpanfViey należy ^ » '«■ 3° 0O0 000 taieroWi bitych. elkie fdjdy. Króla Hifzpaàfi1^ nofz^eemi £jak, wiei ~ - lądzie i morzu? 1 „ie;j^?i Hifzpanllcie li'y lodowe tak w Europy j( we wlzyftkich ofadach 1 krajach / a ź^cych w piechocie, jazdzte. i mil'0)'1 / ^ 0ft| na *o®,ooo ludzi, (a) (iły morflrte Pr'.oW tnią z Anglikami woyna Ikìadafy fi? 7 ,nyct>' v tow i 30. fregat i innych (tatków wojtl (j,a^ (a) Niemafz w Europie narodu, któremuby u(a„iey woylka ciroźey kofztowaîo jak Hifzpanoin, « ■ pie ' Molka lo m. Według Don d' Ujłarts 1,000. 1» t^e . ko lz tu ją Królowi tłifzpańfiwemu podczas P ., jî»^ bitych' 46,875' a i.ooo.4 jazdy talerow ^LoWy,1'^ Według teguż To» d' Ujłarts Cfclarzowy ^ a K r, piechoty kofztu.je tylko talerow bitych 37'5 je ta 3,000 ,'jazdy. W Danii 1,000. piechoty K« b0<^ -bitych 33,495- Fowizechne jeft zdanie ze1 ^^ \V" potrzebuje nakładu 4,000,000. talerow Dll) a,0\«'a% eie roku 1756. między Aultryą i Francyą ^oO0' { Żołd dla 1,000. piechoty talerow bityt."" '.j (i? a „ 3,000. jazdy «44,000. lecz ten warunek śc ^ y(cy^ . fu woyny. Od roku 1683- Monarchowie kur ? głjCof iu woyuy. V/U iwu >"03- ............ , li trzymać pod esas pokoju mocne woy^ Porta M fe:^:Kró1- -x nd Ge„„, >rtuSaiia1U® 1Uny Włofki Summa 1,609,000. X'/la PranM' '76o W Mari^aZ 0tierri"'.e w>'źey PWypro-ft*n Q ncunVdX'j?i S ^ wfzyftkie dochody i ^ PQwr2yetahcho\van«. zy JeiUein '^ymnieyfzego hale- '"et-ning tj 'H w lfkopuma Angiel/ki plfarz Pnnisfj \r • 'mojego opifani.: Lettres h tabeli,. , '«"J.» ,7Ó0. , """ kityish kl' poczt &cc. . 30,50673^, 3b9 Geografia. §. iii. O Pańftwaćh Króla ['ortugalft'e£0 Z jakich krajów Jkladająfię Fań^wcl ^ j F or tuga Ifk i eg o ? ^ vV M C^€ t0 ir , Połiti"C2na r^tx^wnyćbLi~> 370 na- W Europie z Portugalii i Algarwn ce z wyfp i krajów Atrykańfkich, z* ' dzy Afryką i Europą Jeżących; w ń wyfp *' „*.j, r.x.r..^ ----t l ; • t ./ BrezyM i połudmowey Guyany ; w /'ZJ Azyatyckićh, nakoniec 2 krajów Koifon^ galffeiey hołdujących: tuza^H }akie fą granice 1 objzernosc Foi tu& ^ j Portugalia ń* zachód i południe^* * fi Oceanem; na północ ftyka fię z -9. ivfchod z Kaftylią, Legionem, Extìrern ^ pot , 6 prn r ,, >Lï r°rtugalia ? ""i* t«kim r"C>"' kt0rf, 2 l>ó'"«y n, p„łu. ;jWłLpT« : " Arcybifl/adur„ze /i,eSa M s- cafèy Prowin. a inoc^y cH"ą ftolicą ozdobione . Gwiinana. ym "* !'.eb,e »k»p.w,li,.. « z) \v t f 1 kraje w połnocnych pofyłali, nja fir^an? '°n"lVl0,iteS B^aganxa M- S Xie-ft.Jt^eV. /Vii^ïl ^'eS° należące do familii pa-ale Tf2' ma Real> PiUa-Fior mia-/} . ^ Be P ?^ne • » "2e La/nega 2 mocnym zamkiem . 0rtem mnrflri»v« \T: P- _ ^ Zoftaje fię na zapłacenie długów prowizyi ocl nich, wydatki nad- iwyc2Ryne &c. tàierovv bitych *3 ■»33i5' ÓO4'9^J i 6) 9 oi>7* Trl,k'm Vifco. Gwarda, L ^Oł Król ^ Z Akademią 1 i\2nieyf'ze t>e P°łtugal{kiego ftolica, fą ^ rCle7miaftï' irgu,- ftoi, ìadurze Lisbona przy uściu rze- 0 e»Wlkil11 wCa c,aJeS° Króleftwa, Pałacem \V ArcVbił?°SrZOdkq niiafta położonym, 45,elkie«.. ?0d«.ici, Patryarchow- L|."e"' wygod|lnuznik°wi fluż?cą, mocnym ^°"H»aie przJJrtlobfzemym portem jeft *(<;/, ^55 "ieaial yh, w'e''c'e ziemi trzefienie ro- 1 'i^d Uściem lla" ^llne miafta fa: Se» " yn& handlem łoimy m ila* wnyf il, P°LITTC2na «fi Geografia • / îfl zy. ta tw ,, 372 suer "■1 :T 5) W Alenteii E uova MS. z ^TJa pr«i ^P^ruj,. J" Pozywają , żywnością ftwem i Akademią, Serpa,, K- Koronu Portuva'd-i* i tn!rra« nam/m Portugalskim, Lagos, Pa ^ S^ńffc,p *el d* Laonda. iUm. Sul w a dla rolkowego poioi^^ $£M*ié n, 'po«^0iZer"e daerzawy An- î'.'^JpomvajK». i-g«. j. * ^ /j'SXvI"' «»: p»*usc,u °wadyany' àétlS"ieri^y B«'s»S* M s centeeo • _ _ „» \8wç*a ni łn. mil ..... na lądzie: i) w pa^. remi prócz potrzeDy Kraju /d^V^eka >^®P°tań(kim zamk. Teta iv i w bydło i zwierzynę. Powietrze J ga łie ^6e*Ç • 2) Miafto h»« 41 ' " „yfpajeft Indu» i niecierp. *.d»e« * SieL^Wrzeki S tï in"' °bC°n: ,/ VVyfpy *»P" Zielonego dbfiWJł #jef l(aj «. które tak ieftD0ł„" Krol?ftw,,e teS01 hidych,cuku r ?,*. Por,C, 'r"' '/"A?"* ta ic. ha onych .o. «**»». ,V'r3> Z«lnek /^Ły " 'IO,U''» Bonawisla &c. M- S. S an-f ago ■ ■?) ^lOcitn y 2*°te A7,-J. ° §' mi'Zofa- Tomafza pod Elewatorem, obfituje jj* n? ^«fcek oh "ma,F w ro'e^wieZo- woce^kier. 4) Wyipa Xiąieca C < Prince) nad sco. domow me»»- V^fl^Weh»P*x« i inL ff- . Awarów. 6) Fernand Po. 6) Wyfpa Ainoi»''' , Ul j ^ '>'»"<*. dz.erzawy na brzegach cztery aad brzégam. Gwineyft.ę* y k fy jf L uvfptf PortUealfkk mie. S. Macieja i Wniebowstąpienia b- g) VT 4jórftleVj?ner#*4/£!,« f'tuSatJk" mf- chodowi niz cztery pierwiize 1l î ;cJl A. * ? aboia fV* u" ^ «.ZMiMfc przy br»8»h wfcb»1"»' »««" £°Mrzeb,e od mnogo- Svi m -i G SOGRA.F! A jj , , u (ìp obfit éci iaftrzçbiow tom znaydujących ^ w bydło rogate, w owoce, w win , .y . i mogłyby wielkieczymc pozytK , pracowitfzego należały narodu nr. ą rr.efCet^ czy ko wie; M. S Angra na wy lp« . d| gdzie miefzka Wielkorządca wfzyftl ^ W Co Vr^f ForiugoIjki trzyma w noc morzem północnym oblaną, Jak*^ lcrajem Amazonflcim, ■d,n wielki 0 krajem «magoni*»",-»«r—— ieikt * j morzem ftykającą hę. Kray Un . f0 tuje w cukier, bydło, w papugi, , inne ptaftwo, zwierzęta i zioła *u f kom nieznajome. Powietrze choc a1} ce, z tym wizyftkim zdrowa, woda fy całe z drzewa BrezyUkiego i M «C ..i dawnemi «-^y • tC St»'"/ ffalfki. Cała Brezylia dzieli hę na 5 a których 8 należą do Korony, *7- P.,t»g»lfluçh. kto«y Sa PortugalCk.ch, którzy ««kładem założyli M S rady rządzącey, namieft*ika K.oj cyb.ftupftw* ftolicą ozdobione. fa^\f lara. Maragnan. S.ara tara ba, ^ ,1, Olmda, S Sebeslyan &c. Kr J n1, ■ wfzyftkie i część Guyany z obu ^ (a) Balfam wyciąąniony * tego palm, leczy rany, fckarbut. dy * jfrj m ! *'J f/ iauiu Brezylii. Mifdzy Panftwem HJ££ wie»»*/ nazwany Colibri, a od innych Gonanb, w> »»* fzcza, który gtośuiey i wcłzięczniey P ^ Polityczna 3^4 ^deJla,"»S&i^ .naUi« do «,»"«R»Ic2yk.»; l , oZyl" " mocy J'eft '»«» dzikich '•Nìcol r ,"S*' lvlHry 'rz^du politycznego, ;vvych wy tuczonych zabijających. kraje Portugal/kie w Azyl* fto Q "c,yHCh na brzegu Malabarflcim: i) Mia-tak b<°? w'elkie, obronne; ludne, a przedtym ^a^vv^| te ' handlowne, że mogło fię flufznie *Vitr0ïl. filarkiem uftawicznym i flcładem to-Angjęi^ .''dyyfkich ; ale ofady Hollenderfkie, ^2ony 'e' 1 Francufkie tak handel tam prowa« ,i;id ieUe°^erWały' (*oa niemoże zapłacić ^°bf. 0. n okręt z towarami Lisbońflci. Goę 'Zc2ęś"c^'Vl^chy kofztowne i piekne w czafiejey r',e^nika j-U(jovvane» ftalica Àrcybifkupia, na-ii te ^rólewyfpi'e tpJn'°,lle' 4) Miafto Diu położone n# eylańfhie, wyTpy i ofady JVtolucklep °r' ^ai~ O^ykon re# nadz'ei- w Afryce 5scc Portu im'e nia w Guzaracie. [ r(lîUfjCl°ai wydarli Hollendrzy, a Króleftwo «tò«fról Perfki z pofiłkatni Angiellkiemi. pod hołdem Korony, Portu- A^°;d?KÌe ta^ow© leżą W Afryce ' Kr-rn J'ako to; Rzeczpofpolita Braw ań* 9ubańfkie, Pempańfkie, Zan-J le> Monjiuńjkie, Kwiloanjkie, Sofa« ląń' 375 Geografia Polityczna 37 6 Kazde •> t.,. u 3' bfley wyfpie. CZterech K^óleftw leży na ofo- pmi.kfK^r^r^ któt%obn***t°*y °^Vwatełe !a Ar-tK nazywa % Kwitewu, Poganie4 b0W,e' Mahometanie i Kafro- incic, Wie . jj|)' lańfkie wfzyftlcie nazwane od ^ '■■r—• Rzeczpofpolitatfrau/a/'^anabrzegu ' j f jvj(0 q . ", 0"f.nlJiégo M. S So/ala ni od Mahometanow miefzkana, rządzi il? ■ ^ "--a jzeKi So/ali, która obficie a , • 1 - iLnnW'^ 4 l\ r r> I L ~ kraty tznie przez radę z 12- i ano w ^ejjf» Braiua nad mojrzi m handlem zlota> buri'/, ty nu fzarego ftawna z portem ),r,° \ei Kréleftwo gfubańjkie niedaleko ^vtxl^4 ce handluje pialkiem złotym, n'eV;?3,yp»! kąkofowemi owocami, burfztynem ^ i naybaïdziey floniową kością, dla W" ^yl tym kraju floniow. Do Króla należą ^ owoce kokofowe (h). Mar a kat o iuie u ^ ^ f cy, zli, zdradliwi, mają fwoje fiedli&° ?v( le od gjuby. w lafach pełnych rza: lwów, tygryfow, jeleni, koz dp ' tę^i, wielkością cielętom ■ cztero-mie fiifcznv jących fię. W (Ironìe północney ™ miefzkMathidanie, których Kroi ^ ^ tanin rod Twoy prowadzi od CefarZ° fyńnęich. Króleftwa Pempańfkiego M S gwebarîkiego Zangwebar z portem vV) Monfiańfkiego Mon fia., Kwiloańlkieg0 ^9j,de nlt'lu!iłrz^0320ne- ri ^^ °r^ga]ia f JUey } ^aciîodmevT^ \°d l* °Panowawfzy bogate wfcho. °rlkie wfcbodniev Ina ni*egi' korzenne wylpy, i nad-t'° tych czas trzyma z których zoaczną część zamyka w roHnt 'u W •tyainenty i złoto obfi-i/aT^hebran? n»y^Łl\!*l d°fta^ fi. w ^0SCI' ł o5tu.g^z^ow kttp.eawi mu. ki'? Umie|1 go iobfe C nar°fV 8^ Przet"yślnego- An. ^'"«ych. iVoh V*y»YZC2yC f °^em\fjyl obd,0}nne P^ftwa ,',a k l ę f?.tak Anglikom pożytecz- ' P&s »•& sa?-* *«u KrólefKv f„„rV!e'ui Przefzleo-r. ---*____/, . . ». Kontl, . ''j Hu«"ac. °Vc°zvrW fza^iąca pPr,2dzI yjf' nyc. : ^y^źwign*! a loty» narû^ z g^ufności i uie« va anguiofa nayużytecznieyrze na całym swi® ^rif ie p,'!? 0 jedwabnvri? ro,1"ft^a ' rękodzieł tak wełm'a° na: ftop 40. wielkiemi okryte lisciami, ^^Vlada Ziem; ?5al.ią oietvllr^ ^p^azal tego pomyślnie, „Jp 4a. wieiKiemi oKiyte lisciami, 'oui /iç|ad» a niź głowa ludzka, który z kory dwojakiey ,pVtWaj| cywila i (W?'„ a1' "lady ^"l0 plo-JBiu fvr«r N ł inkllMtYI r\l^-MOIII"łfn C..I. /• /I niż głowa ludzka, Który z nory awoja*'*j ; • eVtw";r kie 'ftr^w«a i fwÓim^rT""' aLe J","ay !.w '^r----- dney mifkkiey, łykowatey, drugiey wewnę" - najf^j atei J i°C2 bai i' y °d cudzoziemfkich warizta- Tc---.....— v— --------i" ,„„nu!odzie Fra.,, li* JUZ We Francyi były zakaża- jltóiney! drzewo „ar^.ajjkcf o,.ego, 1 U ^ »«??»»»£ "C.Ą . Umy. iłą i przyjemną, z ktorey oprócz napoju pr y jpieï» | odkow do zineheni® teg© 2aw dza wodkf i robią ocet. Liście zaś fluią za. * 3177 Geografia Powietrze w Portugalii je fi unH0fkow» kazu, i otrzymania przywileju im tylko iatmy^1 ' ^yj>; do wprowadzenia wfzelkich wełnianych toW"1' fię t^ tugalii i zarnyiìow fwych dukazałi. ZatrzyTnąy111^ ^.iCĄ kę nad -po(lawą handlu Portugalfkiego, a ^^podp^ racye, ktoremi A u glia nakłoniła Portugalią . /nie,zflij! traktatu, z którego na jednę ftronę kont aktująŁ" ^ ne pożytki, na drugą izkody zlały % titepowe10^^ Portugalia mil iony traci na tym, że lvveg° F.^ row nie wywozi, i cudzpziemfkich do fwego nfl', wozi na wïafnych okrętach, ledwie może liç zd° (^.c. gltigę do ofad fwych zamorlkich: Brezylii, rajn ^ je zaś cudzoziemcom fiia towarów tak z płodu . ^ y/i!1,' go, jako fwych ofad zamorlkich, a od nich ^jf potrzebnych fobie bierze rzeczy, malo na zatn'a ' za gotowe pieniądze. * . ^jno, j Z uvodzajow włafnych Portugalii wychodzą- 9inarĄ na, oliwa, fol, anyż, rozenki, figi, cytryny. P »pdu tak świeże, jak. fmażone. Z urodzajow zaS. ' \ab^\ ' Portugalskich: dyamenty, zioto w monecie » z jfldf pazy, bawełna, cukier, tabaka, pieprz, iw10 drzewo farbierlkie, ikory, arrak &c. lyTpfkwy Portugalia ciągnie z cudzych krajów- z 1 jję: M nych krajów z mordem Bałtyckim ftykającyc j p|-u» pie, len, Ikory mofkiewłkie, plotno Jaroftàwn0 ^ à\ płotno grube na żagle, żelazo, rożne zbożai " ^ wo do budowania okrętow i budynków, dy'e» iZtt żywicę, wofk &c. z Hamburga i z PJiemieC» r ^ burg rożne pttftna Niemieckie i zboża z • jotu3'' tyckich; z Hollandyi fukna cienkie, kąml°ty> ? rżenie, liny, kotwice i wfzyftkie narzędzia ^ że, féry, konie, broń i fprzęty wojenne &c- 2 gr0^?1'-kna cienkie, materye bławatne, a naybardz^y^jg fi? czarne, ktoremi wizyftko duchowieńftwo sX'e faofl . dziewa; jedwab kręcony, baty (t, pîotna detJ ^ "gąl$t,t® jj lęce wyprawne, kapelulze, pończochy, f.oZt"gzamPi,,'ji wftęgi, i wfzyftkie ftroje białogłowfkie, vvilfa ^aj0n)' z i Burguńfkie, wódki Frawculkie ale Ikrycie\ ^o i frebrne, noie, fzpady, kfięgi, kcore jedna ^ u ■■ do tych czas w małey liczbie wchodzić. a"° by^c'tJ tugaiciykow lewarem w modzie. Z Hifzp* ^elf gi i inne toyvary muiey znaczne, Z WÎQC" 2tj P 0 Ł1 TY C \. 8 rovve, kray chdciaż .r&JZ] fty mity h», i ' y- al% amitv * ». i • » . D C-yr°V :J : f:!D'« narzędzia W;fzv(,, . e- ?-b że rożne, Hafiana ogrodowe, chary» kieynoiv okrętowe i fame çktçty, fti- co z płodu fam'. °'?uZ®,r*» zegarki, iiowem wO^-uko. to, n,yfi»i Wychod7;y Wf8':ÀJ jey °M. « wartta.ow i prr.e- galczykcw *',7-yft-vie na:odv cożkolwiek od Forra- '"'ądze biorą '\r°T Pr2yymtiją, r łe rt.-iywięcey-gotowc- p;e* fPV .Maderv V»V-' ^'zyftkic Portugal(kie wim i wy- ni.ie, pomarł/ "'la Ja,ma ,VJ »'°k »0,000. pio fzafuj.% iiniOr. ' *"<«yyikie arrtk ,d° fdenia> dV"»^^v B.e^lfkie 7 anak, cukier znku-iii-:, "arod PortBgakz)dconi tak wicie towarów r,ie W'elk,„H d",!h nie oier.:e jak Anglia, zawf,, j. ionNU ,S°rnCh ziotVth w Rrezylii i dla bardzioy za-C.Znieyfay f I ortuga]fki h Muli bydż teraz daleko zna- tl^maczeA f x"w,,t0^ pr;'.vl'zed|by, gdyby w Portugalii na P„.. 1110 Allir ifcnuf <•«•.,t-r „ .Z' j . "«acaen; > Pr-"- Uedioy, gdyby w Portugalii ^ortuagj /v,1g''kow traktatu r. 1703. wzgląd miano. ndyi w(V|] ,"jt0 ' °k wyfyła jeden okręt od 400. łafztow do talarów bitu 'I'1 naładowany "koralem za lao.ooo. rr^£:\> tabi'k 1,.^aP's.renł Włoflcitn, farbą tżarłatną Hpllen-^ zy%o 7. ^ 1 P!e"iędzy fum mą 240,000. talerow bitych, n°;^ary dlą p°O'0o°- talerow bitych, Bierze na zamianę nJ "e',fH!«tre j°Py:dyamenty, bławatne materye i bawet-' nakfztaic'o|'U ych. burfztyn fzarv, piżmo m uff nazwa-obdarzyła i,_ eJ" tnortiv inI, 1.».......« ;itu ra iego. ,, ■'■Łcait „1 .J~" 1 uui l^iy 11 i/.dii v, piżmo :nu e na obdarz;^ k mocny zapach mające, którym ns on wińfUieg0 :ZlJie Krńleftw Azyatyckich, Butańikiegu, ą^di piżm0 °c h i uiki ego. Kozy te nazwane mufc ^a hę, mają pÇt^ talt w cudzoziemlkich językach nazy-¥rzy pępku irtiDełnf y,'e"t°ści kurzego iaja pod brzirchera fvv-i z(ìad!{y# Indv '«ateryą pachnącą, naklhalt aż wrzynają p»c],g '.e tk«ro tylko zabiją taką kofę, za. l*'zywają, aby niewywiet.rzało 379 g E o G r A f i a i uro.dzayny, obfituje w wina wyi>brne źmo, ktorego używanie w lekarftwie jeft rzao.ści chu mocnego bi'aîymgtAvom nieznośnego • ,'Ti0ne ' |! przywrac-ać fiły of,aŁV ja jj używane częfło krew i(jZi polity CZNA #>RO HlOfw, j °we drzewa, cytryny, pomarańcze. które pr^.t-d » — rze\va jednak fą: umacniać fercé, rzedzać gęfte humory kwory. fty, ?|0^lal. w S,orach kopany, orzechy kokofowe, amety-firézvìfl--0-!* fyànjenty. Względem złota i dy.nmeiitow. tvt . ł ' "• r»r7v^"'v i wory. Ma tymże okręcie powracającym r -luropy arrak, to jeft fok drzewa In<4yyikieg,° ^ e^cf: n IWłńM nrrł7 otwnrzpnii» narziiietev ï<0l'V L. . /trat go, kryf^aZ{Wa"eg0 r0t07/110 farbow;"'ia cierr.no-czer\Vone- ^ * zìo to i P°czątku l1 Wi-e^zie4 należy, że złote gory w B.reżylii na klerów hit^'i Nv'e^u odkryte, i wydają na 10,000,000. 2ï°ta p0cj Europie. Kupcy mają pozwolenie dobywać Królewfki £, wiî*zk iem oddania piątey części na (karb. to je'^: c/z 5T2. proporeya miedzi do f Jak 0o * '• " °lłatnf ' Cż® Propo?cPr°porcya tych czaS niemal trwa; co (ię ty-^by/re-^'a 2^ota> ta roku 310. od założę- do brzozy przez otworzenie narzniętey kory L'^Q^ ktorego Anglicy napoy robią pu.l. z nazwany- _."j.pfi Hollendrzy pędzą tęgą wódkę z ryżu, którą 2* al ' dziwy przeda|,ą. \ flÇ Dv. Brezy lii Port.ngallka flota wyprawiona w»' ^p. czaynie z 60. o krę to w, to jeft: 22. di? kio ^a""f ' odnogi Wjz '/jìhish Su/rętijcit, a 8- do I'erna'"î"'1 »/j'a.rCn f 11 ek tey kupiśckiey floty/zawlze z L(-sb*tty. W ^,uvaja/' żagle wychodzącey, a w Czerwcu w Brezy'!l ; ^ y/i'| W Sierpniu, zaś* do powrotu iię m.ającey jeft * n\jtych ^ wódki, oliwy, fu kie m j, materyi różnych po^'f-0 t'!ia, ( Brezy ii:, 5. od 100. cudzoziemikie 3. od ioo- zy weyścię zapłaciły 12. od 100. towary z Amory v j0fl- j zionę w złocie 1 rzeczach płacą za weyście 3° fatney zaś' Brezy lii żadnemu cłu iiiepodlegają ■ priVc Towary Amerykańfkie na flocie. powracając£-V •'j, jbM dzą da L'iéony: Bal!am nazwany Copahu, ^ -'e.g jilM drzewa nazwanego- Copaiba w Brezy lii, na WY ^ %ei 'J gnanis i tpiih wyfpach Ąntilflklch rolnąceg0 ^ i rzniętą korę cickący, Ipecacuana, to jp(V ^llloiy rs Bre«yifkiego; (prawujący lekkie womity.-ktoreg Le^ai' do Iekaritwa wprowadzone jeft od Helwecy^J7'' pf\ nadwornego Króiowev Chrześciańflciey panuje j rQ. 0-_. proporeya miedzi do frebra była W wieku pierwfzym Ery Chrześciańfkiey z» panowania Konftantyna jak 100. do 1. ----- sdzące, rośli'8 " f^bifL',; i Bylii w Fi'irydzie i Wirginii; drzewo BreRyl'1^^^ ^ , ktorego do Eui opy y^ywożą co rok 5,000, cef \a należy 1 czyni mu czyftego zyfkn 10o,o°° . |0do^'J tych; pieprz długi, imbier, cukier zwyczayny ^wdlly j, kcoiy od miafteczka Candi, gdzie go robią# ^ zil' I ^d Francuzów Sucre■ Candì; indych, ikory> 'za la , Y a J*k 13, do 1. Ża Konftantyna W. jak 12. oleft\^je C 0 1 Po odkrytych w Peruwiańfkim że r*th Srebrnych tak wiele do Europy frebra zPanij ; onego podniolła fię jak 16. do j. w ^ìekue.rna' >^e wfzyftkicli innych krajach. Na po-Z"lzVły i °^^ryte gory złote wBrezyiii cenę zło» 1 5t^« w H,..!* Proporcyą uftanowiły w Niemczech, jak »• we P, *!'?nXro y ' w innych krajach, a naybardziey 'lucyi południowey rozmnożyły Hę. konie ^codme. fnl _________________ waży jak grzywien tom L p. 294. u(\te, V ,/vji Miny dyamentowe Brezylfkie fą bardzo c dafeko odkryte ni ż Goikondlkie, Wilzpu'.'k" ' yichô^'ï,' Peguąńfkie, i na wyfpie Borneo w Indya; 1NVyLh° Z Kroleftwa Golkondflciego «aywyboroiey1^ ?1.,ycM dyamenty, 23. gor przed ty m tam liczono 0^fecb d ,'r kiorycli 6o,ooo. ludzi pracowało. W tyc" ^ j-caoh P fą nayfiawnieyfzé Raotfonde i Coutour, w I"'Vyftyc'1fl( iły cii i dzikich, gdzie » prócz ïkat 1 gor P;a;7^'vł; na oczy fię -nicnawija;. dyamenty znaydują łaytiie tych fkaÏ zmiefzane z ziemią piafzczyitą, z^'yC('"zenie wuńą. Rodac y doświadczenie mający^na Jp<>> cileni poznają ziemię dyamenty zawierają^* jedna*.'( dvamentowe g.orv żaarendowane kupcom z t) '* f0V, runkiem, że dyamenty więcey niż 1.0. k»l<» ffie Ki o łowi. fię doftają. W obfitości gory Brezy ^el,tov' p !< , ^ J » « lit Mjckun, « ..My yni ^ ucyi południowey rozmnożyły' fię. konie bi,,L° f'ne' '°' marnaury, kamienie drogie: r«. .'y.' zmar'agfly, hiacynty, krufzce ołowiane, bull ta'c tvVJ ży„wn,nie nie ni Iż czy fię, jako dla tego że n!® ogą Aa ' ! . r.. J. ... H. In n 1 n M I •./, łl l«il I 'I n f All?d tl ( ll ?rl»S|SinieyrZay Ce",y rr'b"' •'« * W. Xiążęcia H'd> n 8° '39i ,.020 000 talerow 'tei> że'i, ] •UieiU K,Óla Fraucufkieg° nazwany Wielki Sa. o,lar lalezat do familii de Harlai Sane/ waży 106. (Dykcy. kupiouv CitoHen kì*d7Àè tylko 56Ì. karatów) me«t pfn 1 'I0:00,0/ talerow bitych w Cars.grodzie: Dya- 1 także Krńla Kranriiflriorr/v U.....• .. ». ■ y łs' j j j— o . fii^rP^ó1 , rni^eni, v . ^ y oorneco de jak ïndyyfkie, a zatym w brylantowantu 13 jf!l. iuninip w»afności i daleko fzacunkiem fwym orzechorf,- rswney gładkości 1 białku dyamęiitom indyy wyC1t.p ^ję * za którą jeft kupiony. Kryfztały Angiellkie Cze' Wiafnoś.ci i przymioty dyamentow pra\V . P , tn0żna a"loi'likie nazywają fię dyamentami, które facnô •'■i.ith te bydź powinne: twardość, ogiet? ' otf, " ° Drawri7ivvvrłi rn7«no/. ,.,ioUr_- :_a . d nit!» e- ny (IZ powinne: twaraosc, ogieu - ' „ay" -ą zro', z.yftość 1 czylłość, kolor i wielkość;. k'û ]nlę, , fZaTkiem fwVm Przechodzi lkie» Ł ^ JCft p,°7 ■ Knrfttały Angiellkie, Cze-^ożna od j !iazytwa^ lł« dyamentami, które łacno roze^^P^wdz.wych rozeznać; w.ękfza jeft trudność w ^iele waż, lztl?Łznych dyamentow, które jednak nie tak metyft ^pj'^i tak fą twarde jak prawdziwe. Szafir a r?r<,eT ' ",,,e *•* ^olor'«Çtto z\ "yft.e'.kt6reuwJ°S»lu przyrodzony tracą ]ących fię dob Prawdziwe uchodziły dyamenty, i od zna-poznane, **** fz^cunku kleynotow niemoplv bvd^ nié lą poślednie, czarny i r»Jï j (l Rr^ CA jących fi? Prawdziwe uchodziły dyamenty, i od zna- wadą. Naypięk.ueyfzy dyamP.n J Mf Poznane. 'Ze «a fzacunku kleynotow niemogły bydź tugal/kiego wa^y 1,680. kaiatow, to jelr. -5' W- . Po rożnych winy jeft ,,030,400,000. talerow bitych- Up { 7^J taryffy ceny dy^"^ 1 r0Żny<* «afów fporządzone fą gula ważący ^79^ Karatów fzat n'emożna dla odmipt->^' na ^lóre jednakże fpnlżczać fię 2,340.000. talerow bitych, gdy to P ^jtyc p(i mufzą, gdy ten jlaiVYcb fię coraz tiirgo\v, które fpa- grzywna irèbra czyftego była pot*U B'yUntow*nie jaft t.a.k z,na'z."ie.15ç Pom";<ża. więc cena od niego położona wiecey niż trzeci j vvo]«Uue HoUenderfltie 1 Allt>yejpflsie, 3S3 Geografia ^ wietrze gorące, a bnrdzioy jefzcze, ^ ^ i w ^dziach 1 polityczna gminnego urodzenia, 384 po w:n'o Wa-ćfcwó -----. ; _ nę W " z których pierwlzć więkfzą dajè dyamentom ftępującey taryftie wyrażoną: Grana. Tc. Lary. bite. i OÏ * 2 3 5 9 10 j 2 18 24 3° 4° 45 5° 6o 2ł 5 i3 do 40 do 160 2CO geo do 14 4z 120 Grana i 3 Takty b'Ą »ł 800 1,200 à 000 do 2,100 4,000 do 5.000 6,000 do 8 000 10,000 do 12,1 00 12,000 do 14.000 5 9 10 12 18 24 30 40 45 50 60 8 110 28 do 9° , 100 d° 140 do 660 844 1 200 do 24 00 6.000 do ?',,O0 «bryl'»! 10,000 d0J2' niC" * Ł W Indyàch wfcliodnìch céna dyamèntow ^a|ero^ wych jelt nieodmienna.; karat ważące płacą»? tvch q. do 10. dwa karaty tdlerdw bitych 12-.1 ' . l- - 1 l.ofotnW ta 1.» ris, M 1 «*» °k(«bie uprolUi doTr ' *akazał' Angielfcy kupcy -"S^lc'ZYcv wlaCn Padania towaru fukiennego, a Por- wfcvftkie (I1ÎT1 ^TZÌewalj tak fiebie 'i'Hìych, e,1Ì£> i'ukna, bail f? r /i Na tyïn zabronieniu Wpr0-'ych naywiecev frtj' Z ""wanych nakfztałt fukna tkâ-czynili Knfcï™11 AngUçy, dla tego nayunimey. ^îeiom narodu AnSfl-T 2\kaz, tak hahdlowi ' rçfco- 'K 4,000 d° 5 karaty talerow bitych 29. do 30. pięć karata* v/*" .c{ tych 32. Dyanienty w roźęrzezane lą tant^ , . do 'L fzlufowane, cenę onych opifat 1 averter, K ' . do czas znacznie mufiała (ię odmienić. Ktoby .„to* 4 nałey o cenie, dobroci, brylantowaniu &c. dya ^ bydź wiadomości, i pewne poznać reguły do ^{1$^ À śći potrzebne, może one wyczerpnąć z klięg'- .oku i5A /)0,t de tfr/tó /•>*«« drukowaney z karty handlu Ludwika Roberta r. 1538 z xti% Va 0, fkiey A Trèatijj'e an diamondant Pearls &c. P f, iji ^ Zefftits fiawnego Londyńfkiego Jubilsra wy°a O innych drogich kamie-uach te'%V bność mówić w o pi la ni u lndyi wfthodftich, traktatu handlownego Anglików z Portuga' ^6g4. ry te dwa narody teraz fpor mają. Gdy r° d' Eré cêira założy w fxy i do dofkonałości Prz>" ^0,,ych bojaźm/pjr'tizp:inu "l0ku '7°°- iia>kr°nii* prże. zP. ,y r°lniftwu Ik i l,£al">!kow do podpilania traktatu, iglicy oDract 1 handlowi oftatnią przyn.'oi? "^ęlło h y P? "flommkow Minittrom Portutrai-î2°ne fa»nai? y ' prZyin'lenia fi worowi, temlîyë-ku«*lc8vkft41owne Przymi«« ziednali racyami: O Ze ptr >y. ^rUey ralek° fiZy"Ue b?d4 kclztovvaîy pol !'łafl'ą flę <,n"mi z d(^wbzow Anglel/kich f,iż Ze ron,,8Jli« •» «* "S- LUroda;aju i ^ rwym.gruntom, że w nayżyżnieyfze Jata tr^Schoï rg° przez n,i«^ące hiemoie wy d2ie"°Wieni« mqTu'fakM ' ^ Ze niepłodność kraju zawfze tery. f pr2efzkodzie 7r Ù ZaProwadzeniu rolniftwa bę-dn l! > ci3żbv P ł ?e nied°«atku pierwizych ma-tak 26 ^SeP°2r "gUCZyCy, ftałe Młoiyll rękodzieła, r-\ Jai)|e, jaky _* nich wychodzące niebędą mogły bydi u/î a AnVelikie. mie?" bail i in„„,| ,,Cil u'et">' "iebędzie nu. be p nienoie ch y h m»teryi wełnianych, a takiey wełny 6 &-U&Èλ od "»«««». "»™y Vp2 "l 4 b« fla d°y^»em ^ w>lokley ją trzymać będą cenie. ç Uc2 'lotu i , . m przymierza Parnioali-^ . ui fię bez fl doyściem W>iokley trzymać będą cerne, ^wołani^r' Wo^pfytn'trza rtn8al,a może obeyśdź n'a iadn ' y^ier? '"^^v na morzu» mając zawfze na Króf F^^:80l^^edre,llîy,,Al,giellkle- 7) Ze Hifzpa- ^Za " nUlki ,kt0ru a SlZDdka do odzyfkania Portugalii; ft),, tî>le('y ° jey 2a^an'rd fwoją obroną do tych Sali' l" bpnftle&o do le' a'e ^rilowi Hifzpańikiemu z do. * "lemyie in*cze¥ P0ut nąvzt> * An£'-e^' pr t_.or.ivcy w przymierzu 1 Mach narocuT ^ ^ kiiir i;:atzy x") foniewa; na, z r.iy\viękizy.tn jey pożytkiem byłoby, 8°*'^, a'®, b-,lv u.i c.jMZOfcie.mcovv zakupione i wypi"V-' 0db) gitunek tyci. win niedocliodzi Francuikicli. c|,ybaJ n,emogł:% Portugal,a ip^dziewać hę w.elk eg • ^ , I . i. .- . . . i; i',a i .-t »t(.m u- zvflkie zaR«r . fct« i 4 cznieyizym Portugalii iękiżym ]ey pożytkiem byłoby, g'ty ^ juemogiauy > ™ 'f ............ . „„Vup0~' , t Anglicy cbowiąaali Hę traktatem wizyflkie za* ¥ fc. na »k!i trzecią częścią umnieyizyć. le były ?l /\r.g!i':v Dworowi LisboiHkiemu przekładać u r ty, aż pożądane otrzymali przymierze. - A11^ " Niebyło, mówi Portugalczyk, odpdiijący "a ag: t' ft'iè o handlu w journal àtfOMnuque roku >7 g0H'*eji człowieka tak prze/.ornego i o dobrci oyczyi' b#r .[ ktirvby Królowi otworzył oczy: i) Ze 1 orti* „ict dla Siebie fzkodliwy dawała Angielflum ?lZX ei\H*nh zwalając innym narodom wprowadzać materyi , ponieważ ta powinna bydż każdego kraj y cu- . cowarow potrzebującego maxyma, a y ja.. aibo%v ,, prz.yItawienia onych zachęcić nârcdow, na\ £ugal'a J unmieylza cenę. 2) Ze takowym traktatem for .„rfnj ztniernych pozwalała pożytkow Angin, a ®jk jc^JJ jiieodbierala 3) Ze Anglia dla Twego wlal» j ftarała lię, aby więcey do niey wchodziło wm ^je à». niż Francuikich, a to dla tego, że wina: b rai j£jlom , 1 "pw-.e i drożize niż Portugalłkie izkodziły ,Q yl* giellkim i naddatek na (lr«nę Francuzom b£ , ki?Iiftl , żały, dla tego Pa, lament chcąc oriegolummey-'*J e» cyą cło na nich podniolł trzecią częścią wl<«* jedziel! J i'. ....... u....>.,„oiiir,o n i">\jtYi Miniltrowre nie', .,r7fi»|e ; ■yą cło na nich podnion trzecią v. " ,edz,c'' y w i w a Portugaise, o czym MinilWie ,jeyfz«»ł'e lugaHcV, a Min.fter Angielłki Mw* to urn' J Zeg> z,i pużytecauy Portugalczykom kładłwarune • .^y ZJ ta 1'ortugalikie dobrze uprawione łowicie H ^ cbywatelow, niż na ow czas żywiły. » tra^tat.u' ò"mi f Maiy.c(i bjdcł Pr*ythodziłyy z ium *r«Tclfc° J*arb« Kilt tr«e"ą cz?iaci tonittjjzt do będj ^ Tokâ"S°' 4Fo J'"'?'V> Hii »*»***&/«>»>« Lali *i.k tÌ"r A k!'d,yf^. alb?ldzie r Fra»W *mym,iCżi 'S" *Zrllk! r*k fP°f°hem 1 w k't>y>Hkot *>0 z K*ôlowi p zenta tła trzecią częLią bul in»m ZHti**kctZać »/%%*%% Z9fł"wie"l!Ą moc 2pr/ji T^k ?ahyth in„,{ yh ^Cinfi w ach Jukna. i wfzyltkùh *h4ll°Żyte<*nym 2Wr Tnufaktur hftan°wfenPy d^ojakie d® A"gIicy traktatem handel ^iCp "' n»ypieïi flcutku umyślili przywîeidi ?upelney tj"ey z^izczy6 krofna, warrztity i L,d*-nlï i ^endenCyi i ' * ty£ fPofobein irzymać ich w >°bio^ AZi^* h J fZeCay naypierwfzyćh, l'fiehja 'pfawn» »'e zir*Herzenl® Anglików było ^ bioi^ 'M't&iten iraktat tłumaczyć * ihn° ąnc g° fa P^ywiiey im tylko jednym L °d handlu Wyłączający. 2dlu fWyŻey ùd«m"e ny deftatecznie Wyiufzcia Por-'' ^kodżiJ^»lfltim w ^ P"yj'edzi0ay w di-,,gim nśc;e a !' Łln*r** nàk P.- i70. l ołiiewai te uwagi były zaniedbane, tia?/ju(jni».r' i dlowny między dwnma narodami duia 27. trakcujf'. z którego dwa do objaśnienia rzeczy, ktoi4 ^ ojl , lu.lv położę: pie t'wiz y ni Król Portugallki^ ,(,^^ tak jwotm, jako najtçpcoiv Jwijch ,m?en,em n tinnì czafj eto portow fu)ego Królejlwa fuk' -„fi o»e ierge In; crue Angieljkit, 1 yiftW famy m jf"J° " Ź0n* An r "slze rx*vtiïrHat oecommi4ii< l7* " î?ycJl «ad kovvr fprawn0e^Ul5adły'I 2nifz"afy' ho^hat«" 'J 2faty] tazow już f0!i,ePrzeft,awała im «mortel-^^ryka a« już fedtlia, .dt'°6a zakupując łlafze War-' zn.ża?rająC ' Przenay,nuiJVC tkatzow " W|'h nt'#r klch • Ale îir W czas c,tlÇ towarow wełnia-'* •btteSf^%Hl4JjrłCM on' ^ więkfzehas wpfa-4' 1 n5s, abyśmy wfzvftkiegfun- ' Wiiiiltmi ',^rprzekładaid jMJąc nani wfzyftkie zakupo- Î! Płytki, daSkn l8 VUnU hàrzé latoroślami ł> w»ć za nifkaP e,»'ca Zar zn^czr»teyfr© miaty przynofić " biatiA^fe ile hai"}* rey uk f,ła r,am fzafa* 1 Ocznym «rh r°^°< «beU*lîarkdvvaiii w ?em- V «'"""i 5w".»j>ni ««s*?*» - pofied«»itì, 8anfoczcrąląlk« ^ôwniebfaSRnî 8Ż wściekł dcgnie*U\a" do .orlo*firoich. Portugalczycy WWWj, ofeUS, .^«'«y zabobonni. y rzeczonym iraklalem »,ftcz». «J k/Mr&{K''1.f Koro^I^ »'e <] śassaB^wsJWsĄj izy ch dwóch Tlyh2™l°ybunJ Trybunatów przychodząc 5) 6) yTrzy 7V*W^ *£»«%£„. " \ borze 1 Konimbryce &tc. na Ay J j ztych Katolikow uftanow.on^^,,^, gfakifn -prawem $ polityczna 3ę0 »ii,"",",PorłUS,ilkieS° f? gruntem uftawy cy->■« zSr°m.dzonych Stanów w LaJJt. ('We r°ne,r " «h '?*. °>'%"«cye 'p"«ch„rr° »« «retici, nVch n orclynacyarDł Aroiewfkiemi nieopif*. ^órvchaW fmò 8 gdy zachod^ a, tłumaczenia Prawników Rzym- fcikic^r0 Prawa Kościelnego. Portuvn/n- Prawa fundamentalne Królestwa Prawa rCg0? ftiego ur,damentafrie Króleftwa Portugal-wi°ne 0cz?^y fi? z famy m Króleftwem uftano-^^oron.^if m Y Samego ziezdzie, a te fą: pie^v0r J U^a " Jeft dzledziczna- a) Sy** * SdV S* ny.naft?PuJe P° Oycu w linii proftey, dr^ii S P«erworodny umiera przed Oycem, Sy«0w ^n, fcron ofiada. (a) 3) W niedoftatku ^°wią ° a, Królewflca bierze koronę i jeft 714 '^d^,za za rodowitego Portu-v 'C) który niedzieli fię z nią tronem, ani J H p^vk» j Synów z prawego matźeńftwa urodzo-pn3 ' Prz'pri r ,W Portugalii, że Synowie naturalni tron n lIa.ftąpj> Y®ł'kami, tak^nl. Syn Piotrafprawitdliwt-tr"*** 1>VeRo 8 d. é. Kwietnia r, 1385. po śmierci nuiaU e&° ?^ca t*rdijtrandaz oddaleniem od ftieï* *WÌT, ^ ' Xi^?ta Dragan tyńfcy teraz pa- Z^' Li, akfe 0<) ">»/« '• Xl^c'» Braga,,,;». flçf- 5 ' -PłVe> La "eg0 &aHa I' Kr61a Portugallkiego z ten ' *,'choc,fi można mówić że domBragantyń-rZen'°lia A^^"y ** na tron dla Praw*. które w dom Cork, r *'*%"<* Zona tfatta I. Xiąięcia Bragan» fù\ tu&' T ' WAtda Królewica Portugalikiego. Patrz *>3 c/edew pary^« r. 1735. H y* ziazdach r. 1679. " 1680. w Lis. tylko to prawo dla IViktow dr» e de- 39* Geo or afia ani nazywa fię Królem, aź gdy mu je Królowa, a jeśli obiera za męża cua ca prawo traci do korony. tfa? Jakich tytuloiù, używa Król PortUp ^ol >dt zarn io^ Pifze t;ę Królem Portug»lflcim.prze ^aj-flcim Afrykańflum, Panem Gwineyfk'^ ' podbitych w Etyopii, Arabii, Perfyi 1 » AY ? Wfzyftkie mu Pofcencye przyznały ty ^ p* ia Wiernego nadany pd Benedykta ^ygn3 pieza roku 1748' Tytuł Maje stati S P° iniu Hifzpanow przy włafzczony jel 0 Portugallkim, przedtym dawano im W tudinis Serenfffimce. [*3# gfakjest Król Fortugaljki mocny P' i morzu? K - 'J Na lądzie zwyozaynie chowa r»° flJ| oj", galfki 11,000. piechoty, a 3,000 jazciy^ ^ o-rzu może wyftąwić 16. okrętów woje 50. do 90. dział nofzących. W tey i M1 bości utrzymuje fię przeciwko dw«l and'uJ' dryc^iennu, przez interefs potencyi f6C dwie dochodzi póftora milliona dufe^^g^ u/zm Franciszka Xiążęcia'Sawoyfkiègo, Elzbitię Maryn Lnd»wikę Córkę Piotra 11. «V W J o eln i en iem mnłaeńfiwa dnia 21. Października ' portu&', lą. Filip II. Król Hifzpańfki r. 1540. °Pna0®„ffal{kiey' el> prawem Matki fwey Izabelli Królewny p(jzicZ^ Viif* ' d-ial fię na to że cudzoziemiec niemoie dz> ^jelki« i PortugaUkmgc, *le fam nie czynił fię taknn- ' c„e w%)' my na ujęcie Portugalczyków rozfypane I ad*>®fj^ do Portugalii od Xiążęcia Albańikiego ^ wod jego prawnym i ważnym uczyniły. ^0/ dos Efpag: tom: IV. POLITVCZTTA . Króf POtÌÌgaiÌÌ? Orderów Ko . *aywyzfzym Miftrzem Orde?Ti;ft u ro-ku r, abo Avis Piątek Popada na JÏ "ftanoVvienie jednak jego ?ycif« przenifał v 3^ Kawalerom fpofob ^yraiattofw 3an Zïritci Opat Cyfterflci i chex 1 darów ?ra w moc ich doftałofię. ,&m. py. na którvHi '!? Znaczne grunta na" grani-kładli kamitń ^ zakładali zamek i pierwfzy których i 2anrie£0^r2egłi dwuch. ptaków, od 0c* InnocenteJ /v2akon fwóy potwierdzony *wałi 4VI 1V* Papieża roku I204r na-aPleża n, ' >/2^ W. Miftrza od Pawła III. f°w'e no[ii, »'^2ony Jeft do Korony. Kawale-J.rzyż złotu ir biały Cyfterflci, a na nim 'P° ^ wielka ku nim ni#nawiść i za-2ni* o«wipr fynîir,,ch upadkti, potomność nie jeft ^lect,aa* P«trz Du Fut źkc- CSjtOGR Af IĄ ROZDZIAŁ IV j QKróJeftwach Angielfkim, Sar ty1' fkini, Wfgierlkim-§ £ O Pańftwacli Korony abo WielJuęy Brytan M 3 JVV*? "kł èremi krajami panuje Âûi'°nCi gìeljka® . . . gzjf(! .Nad Wielką Brytanią, to jeft: AngW |fcj«! ęy^, nad, Irlandy^, wyfpami nako2° anjj( brytanii leźsjcęmi, nad krajami od H1 derwąnenąi, nad ofądaroi i wyfpjami A03* Ékieroi, Afrykańfkiemi i Azyątvckl ' *a kt°reS° zdaniem pofcedł CW, 'ilia ______________. . . .. £a) Nazwilka Albion pochodzi z floy^a albò SabińCkieg® Alpus, które oba wyrai?}^ » .or/śi£"^. dańę temu krajowi dla góę i ftit białych .na • * lądu 2«ąlują,cyn) widzieć fię dających . lttQ[. & óĄ wa /Ubion wyprowadzają od fiowa Celty^({It* %\ re toż famo znaczy co Mlbus. tamia, które tą wyfjpa dawniey nofi!$ i te-#2 s^ie^ z ftoVaGaLLi-V-P ,■ p°lzedî Co^' F«n; ^yjącv n, Ma»Hiegazn»czącego, bietioiź. , 'ceafQwJr 1#J°pis Angielflu rozumie, i% BrutmniaoA îh***ut|i; 4. 'j i* ,y uś°"* S atut my: Sommerfet i . 'rr«y WiU- n^> 2- w Jłrontepo{tfdnioivty Oxford ^'fidlefex ^'g^Jìroniepólnocney tey tzeki ai T'«htq\ 8e,eford Be/f ^ J®fter'Hartf°rdj Buc^»!,«m. 5hr°p! R ,nti"gdon M î KamblidSa' 7- między [frą i pćfnoc; Su«-nd. Leiêeftpr A"?t0n' Warwick' Worcefter, (b) Hrabft0r^ Derhu % 3'Had T™nzq i najttf ^bflwa ^T Gal&ANfD.tm«ha^ Mericneth Flinł ieZy,'?a, P^n0C, a6. na południe; Çaidigan, PoJnt8onierv' f/ lf Caern»rvon, Anglefey, ^ ^Vch u ?r°cke r* abjìiea południom*: Radnor? 'S- Bili„i"r"7*aCk uJ'î,"'1»». Br.ci.ock, Omirsan; -4 P°« •c.boraceĄ^j^Pod Arcybi/kupem Kantuar^/ 39S Otaoe* A*irA Londyn nad Tamizą jedno z m») . ch j knieyfzych, naybogatlzych, naytf ęze tf; nayludnieyfzych na świecie. Znaczn,e^on#rf go mîafta i ffesłrninśferu z niw z 3 ^ Ji gmachy fą: Pałace Królewlkie: ^ Ir uf e', ^ gjames abo S fakóba, Somrnerfet'-"0;■> ^d{ tufz abo Guidd Hall wewnątrz pi?*11' 0zd' biony; Giełda Kupięcka wfpaniała błona pongami wfzyftkich Królów ° o0enii, ma Zwycięzcy w framugach w Rano^^ ji} ^ w póśrzodku dziedzińca pofągiem P'® jaę d' kóba II. z marmuru białego; Bridwel |^^c0n: wny Królewflti na dom po prawy oD 0an> Dom Kompanii Indyyfltiey, Dodi ce''?\ i;c'i faiac Fąrlamentowy Weslinińst&j**' oJ1acj'! rym jeft fala dla balów w dzień ® Królów i w inne uroczyftości, 170 0af1' a 14.8 fzeroka bez żadnych pilaftr°y'0fi^j abo : ffieźa Landyńfka, w którey t>U$ ^ ftrzegą więźniów obwinionych o wy' ^ ciwko ftanom Króleftwa, chowają ronne, papiery publiczne, i broń do ci°faj! ćo,000. ludzi . Dwa mośfy z kam'tMi|i! ■ n ęc'/ go: jeden łączący Londyn z Toutwa' 2 0&< ftop długi, 30. fzeroki na 2Q; arkada^^^i ftron fklepy kupieckie mający; drug1 • « 4j ślerjki na 15 arkadach 1.223 ftopy d fzeroki, Kościoły: Katedralny S ^flt5njnfter dynie, a Opacki S. fiotra w We ycpj1; grobem Królów i wielkich ludzi za* po^ fą godne dla wielkości i Architi jj°1 l Wlenia cudzoziemców; nakoniec ^cl\ par | nie 7 000 ulic bardzo błotniftych, wi^Ce 16" wielkich rynków, 130,000. dom0 niż million obywatelow- • inMe 1fl Które fa porty Angielskie i &&f°ł 0 fort' Jkie 2 po Polityczna 396 * c*tymkï^iu 7JtpCzy ' naynfloenièyfzy port m»th!DouTù »'nUth'* R»e> Darm^> Fal- 5?fnym rièdita ;iìì,aPrzeic,wk(> baletu morzeni ^'niutfi Leu ^ i m rzérokim odłączony, hnd, WÒplwich ^arboroug, Sunder. yorckktóreza'^C*^'eyfee Anglii wtafney? jPohcie tytnłiji r Brat Królewflri po- *turą fukłehna ft6 fóngflon, Rìppon manufa-tpfwięh a'77" ^ichemont> Halijax,Nor. Sftvvem i pi Aoi<*cśłer, Kantorbery Arcy b'i. c, Lciïer jjru .^™H|°wftwem zafzczycoae Ró. 7'^.którenfi 'LeUJerJ>0°l> QMfortd, Salis-Wielp ; a°SCl0ł katedralny ma tak wiele „^Sodnij ^ . Je miefięcy w roku; okien wiele ?ą>y Al(ad 1X11 P,laftr°w *iel« dni. Oxford é*da^ïi koIJegiow złożoną Jam- labami k \Akademią flawna, Petersboroueh ty°Ìapm HenrykaVlU. io ny i Maryi U?Czycol C£ieV 2 r02kaz" Elżbiety ściętey t!rw'ck' Wwr* w blifkośfci »ik fweKi> 'ol ì5 m.aft farlc w 152. roku »ać »od m,att,t:czko »•!*• t/W i'isłol podkutego cło wybie- min* rln§* Red ford, Coventry &c. t <*llia c lrfi w Xiçïlwie, Galjkim? «iŁnią'fecunl ll}a od Rzymian nazwana Bri-2rów„!'grrZyfti1, ?i5"na 1 ^'emie uro-?Sc''ł niiafl. C . ? z. niettioze ani pig- Pro>**evłT/rr nafi^d[°ścią. MiaftecZ-k9tnłe>&arleJ r' B' ecknock, Pem- (t,u ,eiie muffa/ {łt®ryB3 ftrafznie wielkie w wiarv ^dzŁ?ażyte od Druidów do ftlośr?1 ?° ftarości" f ^ ^8dzie nikt niePrZy-5C|/których n« ",e2d.rowych wody wła-w «rfztach wapiennych naby« wa 397 . qsocRAFiA «r wa pfynąc î one udziela piwu f p«K«' ft0\ic» rzony m. Anglefey- w y fpa u Naroży n i (zVofa Druidów należy do waliUl- ^ Które wyfpy leż% na °^0u0 ^a§> 1 tiale ią ? , .. w fcy»> c? Wvfpa Man na motrzu Irlandzkim • g cli* fie Hrabiom Derby od Korony z*p^ to^ przefzkod2enia oprowadzeniu^ i wy jow zakazanych. Wyfpy Sorlingfkie ^^e, Infułę) których liczą 145. w <7rku' przy brzegach KorawaUii, obfitują w* ■ 0 ; rzyne &c- nay więcey między niem* J ' 0bf«®*! iniefzkaniąniezgodnych.. WightviV ?■ Ga,tf na, żyzna i wielkie trzody o wiec %f fgjgfJW yarmouth port wygodny . Garnejejj «Jwie wyfpy nad brzegami Normandy • Na wiele części dzielifię Szkocyo- .■ ?0[ Szkocya na północy względem. AOfc, p0t zona dzieli Cię na 3. części: na ft** dniowy i północny, oraz na Wy»P3f > północney leżące, . f3^l'u- W Szkocyi południowey fąMiafta. fezy^e ftolioa Króleftvva, a przedtym Krolo* çya. Duns, S. Andrzej Glą/kow fc'p0ffioÇ W Szkocyi pqfnocney miafta tą; j ferth, Inwernefs, Montrefs &cc. Jak fÇ nazywają wyfpy da SzkocU^ï. %) Orkady na północy Szkocyi* *^ temi Main-larià jeĄ naywiękfza ? |i Jkie na północy wyfp Orkad. 3).^ w^ac/ Westerny- na zachodzie Sekocyi • ^ źyJ^ tych wylp obywatele fą ubodzy, dz 7 ^ z; połowu ryb i polowania. ^ " 0akie fą granice, obfwnołę, P° t r0itiï „rf , niewygody życk ftf°b "cztef,mn° «!• br^yr^Użt>ie będa^' Pf®ZITÌacy; cudzozièrft- 2aft6 ę.ćw*czą ; y W fetuce zatnieïfkiey dò- CV w włafnev^0C'1Wa^ m?'tvira ' odwagi y bardzo fa V °>czyznie zołd prowadza- ^'eii fiÇn.î ?,ernemi żołnierzami Irlaiułyji rC^' K°nnacuà i,°Kwincyei "a Ultónią, abo Ût-C°nnaUght: nt0re "litica ? abo dai l '1 M S I w Irlandui? Ï X°.0i ÌoÌ:8^ 1 ca^eS° Króiftwa nie-«Uiafi.11 J rz^dow k; f0UC\ Arcybifkupi?r Parla- •hiaft p0rfcQ^e niJ ^° Za,eco"y • Oxford £aZ/ b°gate i L 1 WleIkie 4 Jfarik-FergUŚ oU^ch ^°tne L«tidoH- D*rry. Dut» WlS.Gtf/^ Irlandzkiego Katedr^ i fą ?Jay>Lirncrick, IVàterford &tc. ^ ts H Vb'?tUPftwa' *»• Bifltnpftws *30 ° *4** Baronia* śaó. ut y?h ttifzpanii oderwane należą J,afto oìCJ:'^ hi W ^"daluzyi obronne, md-eprzyftçpne, z po^fee£û ik or tła ti! kilk| Z99 ^ Geografia # kilka zamkami uzbrojonym. Wyfpa na morzu śrzodziemnym obfitująca fe jyj} kie potrzeby i wygody iycia, na ktorey ^ ^ ' ...» i - n i ' i -i bogate i ikiem m uftąpiła Hifzpanial Utrechtikim roku 1713. . Które kraje w Afryce fąpod p&n Korony Angieljkiey? _ p^an^ Ofady i dzierżawy Senegalflfie o j,: Anglikom traktatem oftatnim Paryfk'io uftąpione . Dzierzawy te po nad ^zeg*" ^ J gali wielki handlom przynofzsj pożyte fitości gnmmy, piaflcu złotego 1 wielosci^^jr nikow,na których przedtym Franeuzi ^ei glicy towary Europeyfkia zamieniają . fa podlega wylewom podobnytórNiloWip . go czafu przypadającym i wiełkąmoc zy.. j « kodyloW. Dawriieyfze Angièlfttie 'Z® ^ifll pièckie fkfady nad brzegami Afryki z®c ■ fq.:Capo -CorJoy w Gwinei: Car h for ugf .4«kp«Śrje AnSiéIfl[ie « Indzie I . * rzeki i' lrn"^ ' 2 Poludn,:> na północ do 5»h "y"ml%«» n„l «L' *' *»»oIinJ W P0'ZSdek: ,) Fio-Ìlri.enrylw"'i, Ax3)m WlrS"'ia. +) Maryland, Lt • 8> No»,' î> f '»"ï JA«ley. 7) Nowy Zt\°cy>. 101 f f1'"' 9) Akadya .bonowi "> Cz?ść Luizyany: ..ąWein t> . pofwvfpa odnoera Mpv.ri^n,- • irnpct, ZjaKonvM, lądu lèztjca.powje 0kr!i ma', jeft Itanowi^1. ^^, îndy i i z Indyi źe§ i Anrslif! fil Azfll^ —»i |P cy zdrowym zalecona, tow Angiellkich do ïnd^ Mafz jakie kraje Anglia W Azy i' _ anii Ma bardzo obfzeme 1 bogate k0 £jone, pieckiey Indyytkiey do bàndlù pÔZ (gtfng półwyłpiemorzem wfchodnim iodti°S ^ k* iką oblane, a mianowicie kray zn^Cg'aług'e „ rym znaydują fię minery Golkondiki .^ . i mil 100. Angielflcich; tatmi^ mi»ta fte; fortece S. Daii/tda, S. ferxeg? ń jeft ftolica handlu i rządu kompan»»£ o Ga%sć Króleftwa Bengallkiego i Maryland kray równy i w°. Z & M ary a- Ziomkowie tego ktaju S^; torzyftoynëgo, fprawni i odważni- nLtrio( dnego Bòga, ale niewiet2ą w »eS? Lzi]e^ fcyją podźieleni na pokolenia (obie ïiiepodle gająće pód ofobnemi rządca ' t) PenfuLwania naźWaha od &»v ^oK gieifldego nazwilkkm Psrin, któremu ^ , nadał ten kray Włafaościsj* obfituj^ m owoce, jarzyny różne. fcwierzyttÇ l0d^ więć&y tu jeit Kwakierow, którzy i1* p^adŁ:_ Włiey Babilonii wybudowali M. ^eïi naybogatfze i nayludnieyfze w cafêy j Angiellkiey . - „^y 6) Nowtf forfèf prźedtyfli ri^zW' ^ *S'zwecuct, którą Hołlendrży Sztfedfcim? U^na morxu Pài- Xj°st(l iafam; . ml Ą^o€TTm" * cyą, SS 3) Nowa y rofł* * odnodze S. *'bo ifi>WpH(iwl Tn'azM-S- Piaceri- Królewjka z M^ś^7,^aP ^reton * ,^rdz? A»gl'cv ro2rzUcnWWÓ"r^» a55^^a/na^ (a^aybe^^ i J'1 n'eivol ï2yni k''kadziefiat 1 7' 1 Pr2enieś/i fię do fkì'r^ bard'y1; 'egow do&ich à*JlnaP^°wa. ^aî 0PrZvk? 7 2tT,acniając fie S J '?* P^y^o^ali ' »b'« w l" fi«- » i™ '* kJi?8l,kr waikań. dlkorządzca Trtin ,a °Puscl'c mufieli feli». pÒdyn,£- m«\ wLl ' w'"1 2nal"' fpoTob pokó; >» A„„'y?1 T"°Y^Ć wïrP» -™»v' '*cr■£Tag -«sr ««7 'S,'i',e°k't«idę*?'u 0 Wielkorząd. K k'«'ÏÏÏÏ, "" ^ct"'m7r«- Wielkorzą*. moc, ,(tui f »»» «>t«y wyfpi. przepiły, •y "ad rok nie mają, j.ieJi od ' Geografia t j> > r"lit*,cz&ra. e vvfzyftkiçh wyfp ^ jecjn kletl*e jeft^rube, mgiïfte zim;~ j« 4°* 403 diiieyfza ze tuje w cukier, kalkao, ta......z. kse zhoźa, ma drzew» zawlze liściem, * ^ Jo n ośc ią okryte i dni noeom prze od mai równe. M S. M pagòde la g /Vug' panów wybudowane, a -HiJ*p*noni , -germf M z całą wylp-ą r. 1655 ode brane. ^ Za. których znkczniey izycTł jen g ? K fa, î muda wynalezione i nazwane, 7) a Xa \[ ' ■ " o) S Krxyfxtof, >01 Ba»"*" v; -• 1 ,3) S Wincenty PoLiTirc2arA ę'eDfft " "iebardzo tepipv na^'i ~T'C QfuS'ey ^ ey zmórz» Wyftf'* ułianaP°Wie- trzà Antigua, y / — v" Mont/errat, 12) Newis, *ó, — Dominika, 15) Tobago. 16) Angw Grr.nadunił &CC. Wincenty illa, l7 ) S'poï^ uÏoSaje°iPrzy,"airlniey krai°^i *yfc» handluj fi "ro Jeft «47. ait (H handlu w k^ï y hajhŹrZ0dh- 'na âa 18) Grenadyny &c faka jeft żyzność, urno ___. . /Ï" • /ti / r y J ił f f 'i foa/e, wlajności , ń/ecłmu. ÀnSL^ J waK&Jcsi *y*nvo .• l . , 0"' L rzetnyjl i handel (a) Królestwa Ang1^ Króla nie <ą potwierdzone. Wyfft» ta wyda] -31Vm cukru 14,000,000. funtów. _ _w',elkosC.'V (a; Jeżeli bogach pomnoźente.pozytW W ni j , , . litvcznev mocy zafadę Anglicy handlom P°*'" zątk< vLjemnie łiandel i kupieftwo Pr^V.J/JAngiĄ „ł,, , trWIosf P«y«"« k« M "a w^aki6h z«th w°i*a!t; ^ pomnaża f rozfzefżs i V VVurt»-.d2ç hai"»" ■ A* 22? (l&'lï* P«wJy t>ocz¥kow8» H"1 i£>!w.w* fr%$£»* i po,"cŁęi*i'"k«t. " .........łionrlef UlOie J Cilici •) J \J? '"U t811 WlÇKIZeEO zàdan fc — w . * ftwu, v'zajemuic na»uc. • *■ -1 maxymy i trwałość przyznać jttj, kcory zabawę cén i u i otrzymani czn.ieyTzey* Nim ryą f wyliczę »' cz<\tkowe i niax_ gielfcv amianowt lawal^owie Wilhelm ^"^/. Jozya T)eker Dcwmant, Lock' ÒLC, w kfięgach fw) wydany dv, podają, t które każdemu naroc __irtk ftfafp. ?aa« ści piey ab ab o kres onego i ik...* . . * tkflii^- j »"ycj ^ryc ' " w/4e7 F<= Iftotą każdego hanû!» je^ fob.iftwo -winn« J • • fpoHaiika i przemyli;. te dwie rzeczy titk ^*b® ^om.iaźeSh ^ 6i6yfoW'kr^ îioflioMSÏe umiarkowane, aby jedna «îe^ t ^ ka'iii«cznł® zaf;n'(>vvJ'Éf1 roi 11 iflvfif : % «padek na?odtìL 4°S Geografia we ^ trza tak jeft tam zwyczayna, ?e CZ? godzi' 6) Tow*ry cudzoziemikie zbytkowe fą ocrywi ^ ^7^ Zakupienie towarow cudzoziemiki dną miarą obeyśdźfię niemożna,nie ma by zakupuJ zìe; naród jednak oftatniey potrzeby tow«>y boeatv«i bydi niemoże. i„nrieinc0^ 8) 2ylk jeft rzetelny zakupowac u cudzoz dnych tow*ry dla przedania drugim. . znyrfl "/ Żegluga morlka jeft handlem ,arcypozyt» ^ snując okręty cudzym narodum dla przewiń' czy to wtafnych czy obcych. 2afa^V Wielki każdego narodu handel na fiedrn jolj rzeczach: i) Na rolniftwie, które nam wydaJ* ^od;; profty bez żadnego fztucznego kfztaïtu. V lach abo manufakturach, które pîod ziemi aC{, wV?y nowy1 mu kfztalt dają. 3) Ńakunfztach i nau w,eI, finach o t P0Ł,TY"NA 406 ___ 2 e'y roku P°ry. jedna po drugiey . ---- iS11». odDu"czykou.iN Vr„™l,d?»°wemi2aSńTLa„Z„llVIL ul nowy mu kfztalt dają. 3) INa Kuniztacn W'ct; lonych, które przenikając flcrytosci przyrody-kim zbogacają handel fpofobem. 4) Na ry . pja51 re płodem morza, rzek i jezior zafila handel-^„yni dze morfkiey, która ludziom na ziemi "ZP1^ dze morfkiey, Która ludziom na ziem. /""r- prZeM f ^ci, fQ -y pop fiebie wzajemnie oddalonym daje fpoiob ^•etîlni«c, d0 J' Publjc i krajów tak od fiebie odległych owocow WZ*J ^ n0<[ b W, *De fp, nnie oaaaionym naje ipui»* — ;etTJpi" s i kraiow tak od fiebie odległych owocow wzaj n0^ udzielać ■ 6J Nav ofadach, klór. riżne »•*, fi» krytych założyły krajach, dla *boS»cen'afwVCh tych krajom, a rozprzedania tam wîafnycri iwy ha11 naoftatek 7) na kambierftwie i wexlach,. *. j t*j pożytecznie zlotem i frebrem, to jeft: k' y d'a wvrażającemi. Trzebaby obfzerne P,faV :°mkol*ie rf/t fzezenia wfzyfikich tych rzeczy, które jaU> fobem ściągają fię do handlu; n;nieinfze zani1|l0S l cemu dość jeft onych dotknąć, zwłafzcza,1■ ^ n» xym, prawd i śrzodkow handlownych do z* foWan» ,J handlownego w fzczegulności lepiey V*1) 0 kr*tK , niemoże nad Angielłki, ktorego ja kupie« fać zabieram fię. . . u of«^ci4| Naród Angiellki odczaf^wniepamiętnycn „osc>J| z przy radzenia obdarzony fpofobnoscią teV*tffPU;| prowadzę"'51 uMulkiaffo handlu . WvS0£^ .YniarZ°,il\ żeni e czę He "*ckL ' ^'Igickie -,h wliySkie towary z kiaiowpćl. bardowiedo panovva. f'«Wv nS'i p£,'rÇ,ku fwym kamb.erftwo wfzyftkie z y' a od ^ • ' He» ,I^dze* Ehbitta handel narodowv od 1)16,11 VT dVIIL Dzia^ai °y£a fwych zaczę- f"aj\cvri ^ er°W r ?rat« Prac31 mądrym rozporządzę-rytych pori 1 Sthnxłth* dobrze na kupieftwie ï?. »£>ûs? 'i! »•«•* kA01 mian, najechani i na île pt*rcil ifieła. ń r----•---J aviujuW HUWO Oa- ipraiîr i y "a tron P° M*ryi Sioftrz. ria r°neSo Dom^f , "u °P^akanejo wydźwignęU i S!>en'?d«y [0tl * takim c7°rC1 telu nakierowała; wezwana î» z kta' °yh d° Wvft a"'.a Hi^zpańlkich Elibietm jci'n ^ n5orflïa 1.,n,a m°cnych flot zachęciła; bS i przemvft Woiła 1 do ÏUgą' Przedty« Anglikom nie. »lv û iufzann W nar°aziftJ°r2a P^yzwyczaita, a gdy o- ^rb puhlir?anie Wr»źata Z,iiecała' 'ąfi«dzkim narodom P«WlMny 2bogaCon * Kredyt narodu P°dżwignio-y» Manufaktury z upadku pod* 4°7 Geo graf i a '■tcpują. Grzmot, błyikawica, piorun tak vin —-----;—:— ■ , cf e, rzemiofio budowania okrętow wpXQW^i('ne\h>' rfk,!? zdątneini ftemikatjni i fpofębnemi |, linone, iriandya pożyteczną Anglii do Ameryki wyflane i utrzymań? .fa pamjęf1)'131 £"" -dztełern, ą wielkości * ' 1 ' T"" Na końcu jey panów )ę j utrzyniaivì l.ą pamięci')- .fjf ■ ci Angie((k;ięy \ytgielnyni k'4W.'-eJ; ^ *■*€* jvj fiC,____i ~,:l. > ,1.. U i J/ncJ IT] U*1 * ', j^tifkie, udzielną Ąimirykąńfką p.ieftalą fa' V'oX^ À «1H Wielkość, putèncya i bogaftwa paroduj j' fą fkutkiem woyny i ■zwyçiçOw, ale dziełem • u'„te f(| myflu. Kupieft ■ u teraźuieyfze AngiéHkie 'J, | «,ooo. okrętów, które nofzą około 800,000. ft,ite]Lzi^Y V'-'ZU i przewozu towarow tąk krajowych, jako ik?cll. Rozbierzmy krotko każdy'z oiobna rPd2aLł,dajł '' x tych. jędrni u, które do kupieftwa wchodzą i 011 ? *0 Pierwizynsi naypewnieyfzego zylku j nayb,og!^(?e'* j^tc'1 dl u, rodzajem jeił rohućtwo i wfzelaki plod Vaju» ,0 ' A.,' i'r„ _ŁfcŁ Ił? .« , J', ' ^ M.V4= , ■ >/*** }ylv *yilł,vLvyu i WLZciaKi pio a W*)-' , 20-Anglia obfituje. Według wyrachowania, Hooka tcir!'0ęz,C" 75. o ctługaoh narodaipijik, IJrodzaję AngielÔ"e O(00Ji wfzyftkie kraju grodukcye możną fzaęo.wać 5°f°v bUyc'i| Funtów Szteiling: to j.elt: okoÎQ 9,2,00pj00,0. fairi)'1 i' tak M/if!ka fnmmn nit. ioft noi..^.... „..r, ; ,,..,aź 0 - /-li'! prcroftwo po czfści już fię f'oeinil'o-"alebo]aźrtią Wur ^ ' razać Anglików, aby Ameryka Apgieiflu c<\ pM'- 1 v /f W«ła C'? i nmknąwlzy fię z poi zwierzchności k0l'01'.«;lï giei&iey,, a zagarnąwtzy poĄ uioę (wóję bogate kra.le mail flcrp.  ir^r. Ir «j. r: -■ r tlym t ■ PoŁIT yczwA 4oS ___raj°m Zvvyczayne, rzadko w Anglii wi- ^'"ionow F t: v » " 1- 0(i Ido ' ' 7vaP'ta* P^w.nien bydź fzacowany P„ 3, ^it0ïamilîhnrfs frodkic ' ^ FSrKro>yn,od^c#°d'^igiii" : ; ; X.150 lądowa 1 Arty|le,"y'a Ł& molika ja-: : ; : : ; ; ; Srebr*ft«Ì,«Ìifr;!,rna W nźywa»'« będąca Dor'e * ' - yn°ty' óGrk'e',^ieyflcie' paîace Pań (ki e, ,^achv J5- mil: F. y. 40. Ind; F. S. 7 miliF.a 20. mil: F. S. 30 mil; F. 3. rzow a v ' k"P»«łow Anèfekî' u ° •lHdn:4,{ PCeme- .«S'y "»'y*,K- ^gl Pjf * prawdziwe, nizey roc?neypodnofindoe6k' doch^ *<* Pttfu *• ",ny Pifarz terrò/ , 62'°°o,poo. F. S. d Uv"a8ach perzeteln°ś^ zadawfztr°?U r#,:l,unkoffl WitteU chod r tnnd* Kin„ ,,„r ^' fw°y i>a doświadczeniu » i;- 5,"cyżv,- r-y caîego naroHn - t0Wa,ny> daje. Według jego 4i a lnd,"ją i z czego 'J teg° wf2yflkieg°. czym Aa? ^5o,o0>. we FtirJl] podate!< wynofil(r. ,688) . °®ycji ; ' Capital zai ah r ,000'°o<3. a w Hollandyi ra> aojfty^^hPmych to° - z^Bttek w<2 yftkich doby tu- talerow bit: chociaż hąndle wfóęląUW>QV«* ^ruP^- '^An^^^dw' ^!fÌn4. '^^00,000 przecugLi czafu przez lat 8. przerwała. Z d''i *id0ca,?:8 ą Pcîoi J,,ch P''arzo\v Hooka i pS„ taxa i dobr ziemfltirh Hnnt rn„uL do in0^ dl łi,p. C2"'e WV«i*r 0Ila "ad ii>ravviai; ■ Ï 9 i tak wielka. fumma nie jeft natężona; ponieważ 0 hnkc ty [ko Francuzów od r. 17.15. du 1755/jedęo mirf'9"' drugi, brali Anglicy co rok za zboże wiç.cev niz ' 'L ty' talerow bit: chociaż handle wfzelakiei woy11^ ........... "" 'mt............Itr do pizewagu czaiu przez ląt przerwała. Z-1»" ■■i^ch0 ,-. W|dof,,„! H- P^ło^, ' " r"arzo\v ^ P,tfu li)X. n- i dobr ziem (kich Hook rozciąga (Woje uwagi 4?-'- ,?ck c',- ^er2e* .e 3 na,j !Prawiedliwv i ev fzaainek ieft chjdo.w, a l tych ftailow-j viiel(iośi; Bogactw' ' <>f£brf hco narodu, ttedli,. nl..n (V.™.!, ... Rtvian „.„I. Ł PyUyniy Z "»«■ A.e przyymjm y j, „ fp,awie. "• '« I?Angi, .liii od r. .688-Hio/oiie były 3j 13,300,000. F. S, « - y V.. »1 "»«" w « vnv.muat lego narodu . Według niego fzącunek w Bryta" stcr|: I chomych i niernchomych przenofi tyfiąc mil: F"" ''y / Gruntów, «wczarni, żup &c, czyniących 10 4°9 Geografia dzieé i flyfzeć fiç dajsj. Wiafcr zachodni PrZC trzy do dopełnienia tyfiąca millîonowF. S. wedtug racbu" , ( dętego wfzyftkich teraźnieyfzych Pifarzow Angie 415,000,000. do wyrównania lumtny zamierzoney o1. ^ Bogaftwa każdego kraju z dwojakiego dla: z rozfzerzenia granic,i z zaludnienia więkizego- ty(li my z uważnego wywodu czy Augielfkie hogaftvv8 * ^ dwuch źrzodeł przez lat 80. tak ftrafznym rozfzer2;' pomnożeniem! Czy rozciągnieniem granie i kraJ'L j czynieniem? do dawnych dzierżaw Anglii piędzi fe przybyło, co Anglia w granicach 1'wyc h zamykać •"■ juto teraz zamyka, Prawdaj źe za wyfpą traktatem .J ikim r. 1713. przyuczyła do Pańftw fwych odnóg? Ahadyą abo Kową Szkoctfą, wyfpy S. Ktręyfzftf" *, Ziemię od Francyi, amiafto Gibraltar'bez mieylk>c tow i wyfpę Mitiorkę od Hifzpanii fobie uftąpio112' jjt tem zaś Paryfkim r, 1763. Kanadę, Kap Breton, Ç2? ^4 zyany i (ila wyfp; ais jaki z tak obfcernych kraj0^^ iię na Anglią pożytek? Kraje Hifzpanom y^ro^ utrzymanie ofad źofyiierfkich znaczne z Anglii vV^zjeg'( dzają fumroy, a Am^rykańfkie coż fą? jeżeli »»c p c2e^' puftyni®, lub zarolif dziczyzną odłogi. Ahadija kiem Angin zaludii iła fię 1 rowme jak inne Ame'V ofady handel Angie liki niizczy, i manufakturom W ' ki upadkiem grozi,. Idźmy do ludnoj ci kraju: Pifarze Angielfcy jufa: ^ liczba lydzi w An\ yfai co rok pomnaża fię 9,000, 1 ęutpii zwolmy na to, że ten rachunek jeft prawdziwy» ^qC1*1 przybyłych ludzi 1 n przeciągu lat 80. wypad**'®. ^ ala z drugiey ftroj iy uważmy jak wiele Monarchia Ner. l7d> feHoi r T ntenteS° r> ï693. przy Almanzie r. 1707. WiZi Przy dr,K 7-45' przy RaKcoux r. 1746. przy. Leufe Id r. «S' *4 »te rz!z. iu 1 tak Jiy J1' a 2wa\vi„ , ?rl<*ndztt mężnie od Francuzów bronio- '"?r ifiSarïle Ang.eUki/r 3^"' °d A"8lik0W fiobywa-tiejr 90. j przv ju, , wycçftwa. a mianowicie nad Z?oy-"ii zwyciSvTe' h '??9- rowicie wiçkfzeyzwy. Ee h '^ a7 y ftraty • Zai"« ta ftrata À j^nieniïm. "«godrona przyraltającym coro- ?Lan'^Lfév(îr rnar°»ZCią,gnIła poźyteczraie Avyrh gra-c2af^cf^ jeï^t ftał9a'Zkąd tedy 415,000,000 F. S. do bo Potrzebom^ . ° " 'C \ ro^ni^^a? bo to w tych c*ey . Podniefir ,aiU ni.eVVy^arcz8: «ie z manufaktur? 2oW i& , ' prZem, 1° H,®zwyczayney drogości robotni-^'Çdz^ ,leil(lrow ,A.nS1,k°w Amerykańlkich, Francu-bo te Z .uPadaJ%:n'ez pomnożenia gotowych pie-ViQd >2nak tow, Za moneU frebrua czy to za towar, At)p,V c« dzie,- raru wzięta dla przyczyn, które niiey przy-^ Pf^ed J, urnnieyfzają, Podług Real tom II. p. 355. t\S lc2yli u i °y."^ P° śmierci Karola VI. Cefarzą zaczę. a0 0Jfble gotowych pieniędzy nad 12,000,000. ?r2yrzłl?Pl,jąćvcl, °D°- biletow w hand,u gotowe pienią-îCaWàlPl>do 16" o I Po tra.kt*cie Akwtsgrańfk/m gotowizna t0gaftj 1 bllety wynofily na 64 ,000,000. fr*ncvT Przemuft y za^fze Angielfkie nad Fiancuikie i 4,°'°Oo orf Pr|fnoofi. gotowych W Anglii 24. a we kjjj 'a °i't ' ''czy» według tego rachunku ï^°2tr/ dwa razy niemal byłby bogatlzym, SĄ voi»aCna2"e0yZz\Cftgnrzyftkirch Plfarzow poetycznych y ĄngiellKiev . tanpwić fię prawdzie, ze ogulność 8 y «tfrprzenofiîa j6,ooo,ooo, F, S, 4ï G a o cl ratta cze, chmury i powietrze rispç :iza vitgotne nie rachując'250- kb 306.000. F. S. w tnooecu 2łtowJf( lugaìfkiey bieg+mającey kupując abo prz»d8^ eałey Jlnąhi. f,-1' Odpowiadają Pifarze Angielfcy, ie te 415,000,0 przyrofly z Żeglugi knpieckiey, która przez lar 8jJ-zy fię więkfzą ftała . JMa fze mary nar/Iwo kup'®1 ,.[e'QV/l 'If Anglicy, w r. 1588- memiafo nad 400,000. ia ','je 800,000 beczek morikich: okręty nal^e .^"P1>'"ci"o00'!i' teraz ładunek wećwoynafob wifk'fzy, to jeft: 8°®» : fztcw. Pomnożenie bogaftw każdego kraju wy P'y ^ , kom wyżey rzekł, z pożytecznego przyęzyfl'en'a-i{oryft' ludności, a pokazuje fię w naddatku (balance,) 1 f fiedzkie płacą narody: to jeft: gdy naród kupc^^^jg'' niwfzy płc d ziem! fwey 1 przemy Iłu na Çudzozie^^. ^ wary dla kraju potrzebne, jefzcze za nadmiar ^,jeK rze od iąhadow pieniądze, Pytaymy fię do jafc 1 fiimmy ten nadmiar Anglicy podnofzą? oe^^ktory "t 5,174,000 F. S. naddatek im płacony wy»0 j„ajoW:!' jąc, nietrzeba fzczegulnych pożytku rozbieraćro ko polepfzenia rclnićrwa, rozciągnięta handh', r° nia manufaktur i onych odbytu &c. ponieważ ie do naddatku, jak ftrumyki i potoki do wteiki*y z . i1 rzeki. Daymy to, że ten naddatek jeft praw^" ^ m®'1!, • go od r. 1688- ani 4. krwawe woyny, ani u?a^i)^,C0{]Cł°f' faktur Angielfkich na całym świecie targi, ani traktat affienta, ani zatrudnione towarow AnjS.,e „„jf2c^ ście do ofad HifzpańYkich i Portugal/kich, ani na■ nie Angiellkich założone manufaktury w ol'3 . )JV z» ^ feawlkkh, ani zbytek i pompy! które koniecznie ^ ji'f fłatkiem, sui inne żadne przyczyny jeduyO}"a (.zycH°"ł jamnieyfzyły, co z tak wy foko' podnięfionego f Ż'Pa jg p°zp 219.000.200. F- S. fumma niezmierna, i *e O|oo0-prawdy mająca, ale jak jefzcze daleka o^ 4'5»,° ' _ , S. ktoremi J-Ionck powiçkTzyî ikarh narodowy- Gdy tak naddatek dla Anglii oà fątnychże ^^gulny1^ ■ uftanowiony i naznaczony, już niemożna do .lz,^ „ych ce ' udawać (if poiytkow, 2 których w jedtió znie 1 6poto°0' ipowftaie naddatek. A za'ym próżne Ai^g^cy £e H,v . , 4'» *y zaś na wiofnę panujący arcyfzkocili- we ^^Ż:n;y żegludze narodqwey îafztow za przyczyn# ^'e (lp!li*tkow uadroflych przed światem udają, ^CÇ7 v » 1 * " ' "J 'l * ""'ztuje j - w z giudze mają bydź uważane; co okręt î^d'atku Cą z.VI^"Je: °bie te izetzy już fą do oguluości i -Vn'ka z "S'eifkiego wprowadzony. Szacunek okrętu t! ni.° z nadda' ì^tÌLu; bo 23 co^ ^"g'icy budują okręty, jeże-raju Wc|l0(j'1 abo nadmiaru tycli zylkow, które do ith Su a zylk okrętow utrrymuje naddatek i pne- i°sc' n«tddarlf ^nia." -Ale u \ łączmy te dwie rzeczy z ogul-v'^ "arOfio,l,f. lU* co^ 0,le -Anglii pr; vnofzą? Niech penino» r?totv ?°gaftwa 5, 740,000. F- S. to jeft: Uacut'.ek o-j' ą t)ajecj "a ^a^zt r3Ìa|ow bitych abo I3Ty F. okr' °^r?tow 0(1 '<•' Panów kupcom 10. od P ?t0^V , " f,Ura' k?;r;i P^P>ć można . Praca mo£! bydź ce,liona' a»i bogaftw t C2v fTg ch' bo tn '""ych robo; j0ft odcnunio, C]U Ant? rzemieślnik, czy maytek. wlV.yicydla to ,^'1 aghcy C0 na ffochcie pracą maytkuu zy-u. C2nVm ?'• We trac;t- ^ylk frochtowy tam tylko jeft; ^e"ią wfv'vrnienia''z d°ść gruntu i roboty dla zabą. krA,^6^/ ' r°byw*telow- Takim kralem Jeft Hollan- 80 n*[SnÛ *Fr*nW i,.in.a jeft kondycya: te dwa Ją fin .^tr/pLąCeugrUn-a ZyZne 1 obrzerBe."'emflją żadna-Zy/t ?e8ln,Vi' ?tbywyV.e5° "łowieka; ile ludzi zażywa-C(r J/'0łnierftwa. tyle rąk odciągają od rołniÓwa Co^n'żtjłnierftwa' W' r^k odciągają od rolnSwa. &a!- ^°ść t "a teX zamiauie pracy fwych poddanych? C2afy 5 rozw,<^^» Europa prżeno- b moc ' potencyą nad prożoą wielkości oka-fijP*ńA\vą Ze fiìy Jey w°Ìenn* "ie wzmacniają, ale olia-ściaóA lfdv r ♦o jer ?00 j^ojJ jeft: fzoftą część intraty naroduwey. A jakże Iial, fię zbogacać, który dla emuiacyi na tak wie'itie 0 ftraty i wydatki odczas prze latKi? t o Jeizcze z innego wywodu przyrofle do bog'łęn flcith 415,000,000. chimeryczne bydź fię pokażą-w Anglii 1,400,000. famJii, (zapewne tak WJ«'i® dzielmy ria nie te naddatkowe 415,000,000. k^z J pjjrf nie fię bliiko 300. F. Ś. to jeft: 12,000. Zł: Pollk|C • jnJ tak będzie: co pofzłoby za takowym mniemańient|j^ftv ftałaby fię narodem na całym Rwiecie nayni^fzczÇS. f i m u fiałaby ginąć, bo jednego nieznalazłaby C! *»£■ *e wzniecają „ -fr.°S,e w,,*try ftrafzli- navvainosci 1 byrze. Anglia jeft b°gaftw n^°oO;OOO"/aorzt0W towa™ przydają do kap,'. * fummą fzaCu"£doY/ych 8,000,000 F.S. które zniefione J3.2oo.ooo. p sek okr?ï°w czyniącą 5,200,000. wynofzą rwny fwoy Q;-u J,elj P,rawdziwa fu m ma, którą Angli* Ang.ellkieJ,Położyła kapitał. Idźmy daley i pożytki SZT °iech * Ju' Przeniylłu i roboty fzacuymy jaknay. , Jn,ft\vo, m ufz[zerz0ny handel moriki, wydoikonalone p ? PUconeJi^ ftUry' rzemiofla &c- do naddatku Angli, ta'v niech cL !Czç Pr*ydadzą i miafto 2,174,000. gK ,Wlelką poIJoiaf I" S< An§Iicy fami ledwie na lv uCZH 440 on %î"c "ÎÇ' 434.000. rachuymy okrą-. y kapjta> ł > 00. b. S. do naddatku przydane Dokaya nn 2* ,,e»'«b»H?o-oo°-Fs-k,or' "» '■••«"■s» ptZMi: rzodkì przvH naPr*w? rolinftwa, i inne jakiekolwiek- Ł8aa» !?frnfylprfzecînenaroduAnsieiikie- S ofi«ad , cały nadmiar dawnego kapitału nie» T ''y 4o ,200»000, S. to jeft: Ì°/ary4o;°oOJa,IZrÙVV nofzVe kof2tują 5,200,000. F.S. ^Pu,ło^'Oo°-łafatow ważące - . 8,000,000. 'fcoftey części naddatku . . 9,000,000. ten r. , . Summa 22,200,000^ "" Pod Lfi?cy.bez .I!"7 Pltat,' do ktoreg° podobne, jednego L 'ei'jftwa y' a,nawet rozi>mriego doHiey dl'-4 2ydzo,f' ^ w,?Cey kapitał do handlu nawet «Ł0ti -ZT' ni?może ^ k^jach, gdzie prowi-I fiA t»m,r . 3- abo 4- 0,1 IO°- zniżona") do do-ÌSl6°° F s"'"yCh "ar0dU rocznych przybędzie fcaî^ionev'dfi ,umm* przydana do intraty narodowey cl,od« 40,252,500. F. S. uczyni fummę powfzechne-. abo Iiwrow Francuflcich 1,102,102,500. »*; » ° °*ych Polfkich » 1,763,364,000. ' «n«ydui« fi/fjmid-y 'nnym fP°r°bem: niech w Jh« tlę nnulti 1,400,000. kaida familia iedlłf 4 5 Geografìa kr aj erti bardzie y równym niż gór2yft^'rI^^^_ . < > :„rifił ' oâ^ rachując w drugą niech potrzebuje do \vyzy*v18 Q, nia 32. F. S. ogulnie 44 f°°'qo0. Naddatek Anglii płacony » • * * a,ooô> Przawo, fmola, żelazo i inne tnateryały do floty Kró.lewfkiey, które niewcho-dzą do konluinpcyi obywatelom - 500,00^ wod •Siirtima dochodu narodowego 47'9°®' ^ w) Zgadzające lię oba rachunki pokazują rzece n^ ^ idu i tę umacniają prawdę, źe przyznawać r°^fVri Po LITYCZNA - r2?.dkie i tylko dla piękności, rozry wk lo.wa 416 po- y* Cetnar v ecnar Ja3; ^rrSiPK!d"ie>' t0 jefi: uki<7- kt°rana 100. ■I 1 16. da łił. ' ,t)fzedaje fję w Amjietdamie taleri>w bi-Gór ^'ftontjkim podTug ,w Lanhajfryi i Bif&upftwû i tyczny Pot IZC0VVe gtçbôk7S(^robotnik A «h ?pifaniu pofkyc2i]vmllU?fctTÌ«an'a"le CA" tnìjgrlatfnt w °gatlze aniżeli Poi.,, ' ' ^Anny Krójowey, Tą daleko le w /imerytepo{udntowei<-, gieie . n rnłtn i. » : ~ "«iuv; _» 1 « Ni dochód 4^,908,8^0. F** le&y?* A^^ykańflcim, dla cego oproca * S^ęSU mZl , %dobywa,,e' do 6>/18 Wr?łey Euy°P'e navfepfze wychodzą £ hit *'' Iyl«n?y'' F™»cy,, FlLdryi]tfoUal JV * **4il ™ morfk,ch od 50. do ,00. Wztoi i 30 000 . LTlhun,L Jez»eare tego towaru z Neucajlig, lVh. ^"larn- *^0113. SaXoHii przy Altenbergu i Aybtnjìohuj w Sycyliit do' t'ÎZDafifl,;." Aneie| Niemczech, Hannom,, Jl-lc"ne ve dnk' IJ!' Lotaryngii &e. ale Angiel/kie wfzyft-. ' S?eru,as "w przechodzą. VJlil A„~: ._a un częścią Angielfkiego fą płodu i handlu , ^ra/lfld® z Aif i!n-le rozmnoźone z Hifżpańłkich, « nl'Wfzy »i.lSkanfl«ch. Piotr iV. Król Arragońfk/ * ' a We îoo. i, c trzody w Afryce prz«fadził do Hifz« \i^du'a>'ù IV Kardynał W HifiD-f.-: , • Król AnfieKki c «li >du Xtmenes toi. famo u- pańUti . ' iVIUl rtuRie'flù około r. 1470. 3.eoo. rze udały ■ przeProwadził do Anglii, które tak f<(* «'»£» irLr^m,,oiv'y. że Anglicy piąią część da k 01e«w* ciągną z Wei»y turóźac luk Da i Geografia lowanîa zoftawtone; grunta materye wełniane przerobioney, a ««wartą częsc piąciu przedają cudzoziemcom. Owce Angle'" 4 # więkize niż w innych Europy krajach, » wy dają żące ed 5.do 8. funtów, to jelt: 5. razy wiçcey. » J czech i Polfzcze. Różne fpofoby chowania 1 « owiec, onych choroby i lekarftwa opifał Frf de / Szwed w kiiędze, która na Franculki język p'.z® £ na, nofi tytuł: UInjłruttion fur la maniere deie perfettionner les bêles de laine. Owiec utrzyn13'1 mnożenie jeft ekonomii Angieilkiey i rządu wew go pierwlzym celem; dla tego njowi Chambkri<»yn(,^J Kanclerz i Podfkarbi, Prezydent râdy Koronney» J clerzy jeżeli nie fą Parami ÂngieKkiemi, Sędzi"* .(l' fyliarze Koronni, Urzędnicy nadworni i Kancel> ^ Portugalii niezmierna mec tegoż fuk«a ,m^jern. \ nych wchodziła towarow z wielkim narodu zy 4el z famą Portugalią frzewaźał na ftronf AP» ii, i,. 4s| »fi»ne zbożem,. odłogi i f,Ł; „;elkle. Cc -Jtefe n » ^le * Półtora (|{ € r?!8ttfgo,iaU« m" ~y"*' ' z<"2ac Hę mufiały, we. , n r* mii|i°na F.s. t0 jeft: 6,900,000. tal: bitycfi 0^o, rT Zy Upadać i z,,,iać f,Ç mufiaîv, W.: JHK.O dłuci nil'OflOU/P Vii.urfaL-<"». /: _ r- ' Po* 0,16 iwvdX6------'lun c yuwiçkieviy hę. Sarno,oz- frytki. ŁrBy «rçzem panowanie, kupieckie ścifkm ïcl »s/mdT'T' .«4" 5 )ed,,e' C « '/ y ■■ Zaci?8"1,one zna«ne długi na Fod. ^?,inU1koniec2nie hydź z ufzczeih-Ch UWai>e W £wyo/7?'#- Czy tan ufzczerbek ^•dL^O^iefiE0, * ^rajC , wyniefion*do ftrafżneywiel-T Pczeu,^ CZas 1 u cz*ie* przychodzące przypadki !:»«». Płatki wielkie iricuiM, wygody i podrożyć rece do tt,:-* Anwi-iłŁ-rŁr^'^M «wniectnie.it towary war. à«i ILV "U r*M' >go, gtor4 AntfielfcJ^f I Zîllfzcze.ni* przemyfïu ï'n S3o. od g . KrS £ïke U.miaL °Wani ^'«rze ^QW nÇtrzrtio ij va'er D*ktr podniofl ją do 3 ì. od 0 « Hw° ani« przed m^ryf'c Zlednaï manufakturom hi P^Wrzichńtf ^ J' a rami Angielflti.mi. Wy r t1ar°dow8> to jeft: Parlament Angî®lftî Lnii'i7# **"'< f^ch manufaktur, gielfcy 3**tt*i,àrìUpl ? d°fia"ditl wfchodniego z Tur- Î*»,VL?tla SŁw ài. *» towarv A ryé SrîJi AI*.do^%ych wfchodnich y ^lepacW^'®1^ !fc F ^ ? ^arfyl", dla tego !*W« bard^ef; t» "d ^rsnculkich, mufiały I*, niż złpm"ley^0^*źu5 ^ f^eda'wâne. Frawo Cremoc n" ?a°'*6a. h'/* Ançiel/kie.jàpàdaj##*rfzta-K> Praw°daiwcM «a ! JfWofe Ikryte drégi, na tera âioé it ~r^inoscî niemoce f#ejr rozcia- 4ł9 G'SS""U . hvitM mi okrywają fię trzodami owiec » ■> tego te §o, Polityczna j ,Zyrt!!ieïboi"^oce,fz»fran, ff„^ #KM *> M»rf,)««g». .»* W„"î,Cl wfchtìdnich takie towary, 1 pod takifii. tJwiC2yny r ,ilkocl?» nizinne wfzvfl-kie r$£ŻL* , M, Anglicy rgjr^d dobne AngieUkim towary . . tf°Ą( ^^ jfo; a llaywa przemyślna. ZocA taka te-o >, nifzcZeje, manutaktury zas pomocy n'p rtug*l'^ 1 À ^Puf0^aR uczony Anehk. mil/ion'^ ' • ** dfcbno wyniknęło, że Anglia, Francyą, P f0^a p j y na ^ * bìandijì liczy, z ktorvch^" iT nią zbożem fwym żywiąca, wywoąu on g tw PjL^Wał pIa^ foych rąk fzelling abo gjfz fferSf go zakazała, a cudzoziemlkiemu porty Wn t,to . ł, V(% ^ rok\arobi!)^ Tenże zakaz wywozem, .wełny oftam.m ^^ /73q. wvdjme świadomie Mmii t cudzoziemcem*. p »r ) • — rfrt* ,; pubg*%(cy nVrok z STSÌ.6 w*»,, Wiilé i» ^ h inyfi do niepotrzebowanra wełny Angiei. y hro,ii) » |H, 2p, bierną moc v upewniła, lS pończoch i materyi wełnianych, SrS««d"FrSJiuk^oje j.^iyyjjKĄ'* ■» - S •. ««h* « *• i«fe«« « '" :ziS^:«ocuL "f. *■>£>,<&•»?'&? »*»* wywozu jey nawet kryjomego, jafco ° lietyl£lt*ktl,rîJ\(,° fowitości i dłuri one Przéfzîu mnie* iey iukienmcy potrzebować będą, f j, ty/**'» ■ y im...,, • US» on?przeizly. a irt i nnoHar . „itfilH1 I»,. 'C 0 z L y tedwlh *a {us' on?Prz*»2*y. arcz,: *r»ju ni»,, l ,PIoc,en»e. galonowe i modne-, Ą Mory A* ?2Zą,ale na Pot"eby °nego nie- mnief jey HUuenuicy potrzeuowac u*v.*v ^'W1- fie ■ «avs;'na,p°!Tby •*•«» m«: fittfakturjeftfzalbierlki fabrykantów PoftCc*eW f0L * £cya «»>•* Francai?' r' L y ta* ««- zrównać targi Francuikie i wydatek na wSć ""Lt »Jar*cZa> J°btze cen? Juz ftraciły. grodzić, zaczęli tkać fukna zbyt cienkie'b 0„e I ityy ^ka2 wCllłerye bogate im òdnj^ lll^.daleko cf°" rość i fzerokość fztuczną. nazbyt w kro0 * ç0K'zaLt fi1 ^"glicvu'H fie do A, kì n "?'e m'T edyC l ì ystUje icj^ w iako lnu ' konopi^ uro- czając; te» jeanaK luinemy - |-,ę bierttwo, gdy fukno w ftçpowàniu zb"^s ^ ney powraca fzerokości i długości. t jjfjdy za\yieśdź publiczną ufność jett znifzczł^ bardziey jefzcze w Ijrlan* Geografia ôgrodowiny dobrze fiç tan» nat^ ^ j Poli yy c zn a * UŁI xy c zjf A Çîtf^m kraju bogaftîvenj, *«8 fconie, mafto, zecie tzęsci aonaji* nç Anglicy rzucili fiç do zafiewow g Hi i Ir landy i, jako w ofadach Am--,, lżenia nadatku, który piacili Moflulom, do życia i żeglugi potrzebney od za jiendewali. Nadaremne «filowania w roDieniu g*i>'n"w, Vi,|ir."/,0nvm c'" ■— "«w. zonzonym i ° mieélnicv Anerelfcy celują Francuikicl,kźe df® „W ^tki, ł ^ktoreyliolwiek północnego morza części A rumen t o w M aû in à t y c z n y ch^towarov/ M d** hjO^ r°k" *led*ie ™ ^ie g?r0< «àvbirdzi.y ftalowych! którym przedni ^JrJaoc^ A o LUdaie fi'\[*otio™ ^zeręgowane wychodzą: Zagon W «le w daniu dowcipnego onym kfctaï«» * ^ 1 ^ zachodowi i na początku Marca opiera fort LttSTST nlpoW. . _ filf0W. ?• k» wfchodowi i cfziìli £ 5.. • jr.. trufli riphnw«v ^ V mnożeń anie bydła od zarazy, onego je ^ . 0tn mnożenie rodzajow zboża, wydo^1 iyci» ltfi czae pożytki ula wiające handel, wyS ^epy® ce, potrzebom ludzkim zabiegające maja i> PoitTVtîltA 4s4 À Z8CUlU'k * odbyt. W żadnym Europy mafio, ftóry, piwo w całey Europi ^ --------kraju ^ h , ______;ey!ir'^ N0tlùwì- %VC"Mi'0 2n"erza do krajów południowych ku kie te gromady znowu na ïaA^ fię tÌP&^ PrzY wyfpacl, Bmdzi. i Amboini, czą r.ę 2 lobą, i we dwa. wielki* W'I^y ÉN^wyL fiï Wlelce podobna r.w>: »» P"łow śle- dti ? -J - y «'"U'jic uyuz po- 1 . p ,°z»e dr! y ?£>CiZaiatt»i handlu- narodowego chociaż w inne udają % fkmy, i na ów CMS C^— z j*y ; f"ob0rv u,;°,Pomnożenia oneRo obmyślano Ark____n> Vv«fVr» a nnłow ieft nikczemny. mlo.de siei ,„rv. ■ nocnym iiiedoitatek żyru je wypędza. ?$£> «SjmSTÏSII Szyk , porządek ,y|W. tyci. ryW-.y^^» Ą godne: naprzód przed każdą gromadą Pjf K-a Ua sledz'e tak w-ielka ieft nałożona' fi S — k—i! f ^rwCzv fsereE) a zatym «V ^K^^rnHe wch^i/t ïînCJcyTpS cCvych Zwferzchm VPAZebra"ey miary dłuS°w na' han^f16 Augielfka rządy fprawiijąca iw . ' / F®®*"Zeb;i niauchranna nntr.r-Mn i Ssyk » porządek w ciągnieniu tyd) godne: naprzód przed każdą gromadą cy, za kteremi pisrwfzy fseręg, a z a tym CŁJ1„ Eiewypowiedzianą Tzybkością i Wytwór».0® f,' g^y wychodzą z północy ciągną zagonem ^ ii(ieJi$y g4y wyciraazą z poujocy ciągną Aa.wW H . ulż fzerfzym, na m orz s wpądtlzy obfzerne a $zk>(f ciągają Cię fzerokośei niż je'A długość jząc razem wziętych; poławia fię ftokfifz biały ną srzodku morza Okrętów du tego połowu używają od 100. °irętow'- 5°- czeladzi. Wyftawienie i utrzymanie takich f«y;bs Je,t daleko kofztownieyfze, ale tei zylk jeftwięk-tyfięcy rSŁ P'2y Wielkich pialkach naywięcey dodaje 50. _______t k : r, Çodç2asZtuk ftokfifzu, na wielkim zaś morzr 200,000. &z ïaii»? 1?c wa. Na pcfyw ftokfifzu fuch «go, ponieważ fólońa fpofobfm. j$»£Ho$ jeft ftokfifz l'°w Angl'5"J ^|,*f Mź w kupę fkładany, używają «kretów fzero-kicłi pialkąclf wyfpy 'Nową ra''«Hu j ,Ul«Wa£ ftokfifz, który jijft daleko mnieyfzy od ka kulili* poftną potrawę. Swieiy tylko moiebydźp°]onf jl,.> rykanow, abo w Ameryce fcukających, biały abo aniony przychodzący do nas prz Litwy przez Rygę j Królewiec, który my ^ycfofjj blionem, inny|/.ft fuchy, który nazy**^ Niemcom flowem §fpkfiłęeni;tafc P°*Plz,i;' ftafh1 r°J taż faina rvba, a!? tìa równych łowiona mi ) . foìong fpofobfm • H#Uo# J?ft ftokfifz *°„jv WiK.°$| kich piafk«ftł| wyfpy Nową fìt^Lt tfraneuzcw r. 1713 przez traktat Utrecht!\ > $. Ï diju uftąpioney, takie przy wyfpach Pt*A■ . „tfWM Stokfifz folony fuchy łowi fi? przy wy^P ^ze^ch Flacencya, Cztrwcny Kapelujz &ç. i . J ^"jpołow przy wielkich piafkach jeft ^(1 bo tamnaywiękfzainaytłuścieyfza zwlatz do7.5 „j* ludniowey poławia fię ryba. Okręty 50,. z-ja(j?i * {f| siofzące ładowane folą, żywnością dla w &c. pi dziem do'łowienia jako to: wfdami,: ha»» g0 r | fą używane kojicewi. Okręty nofzące i |aft fy bują ludzi 20 a nofzące łafztow 75. l"d* vślii°Ąc, I niu fpofubnych ludzi pojotyu ząwifla p°' „ętrł^^ir flis odcina giowę, (jrugi pr*eciną rybę J iwyto P ciąga, trzeci) foli, ten "oftatni w rZ«Plfi!>1 llcZytJi°n V bydź biegły, ponieważ od fo|enią ^ miarę . teC*ne J bljonii zavyifto dochowani? i wyprawy 1 czwarty ją układa warfztami na dnie ,0 . rybę kładąc: gtową na ogonie drugiey, ** à MMw oK 0l^ndrzy na tym naywięcey żyłkują, że tanio fwo-»»owa^ "aym°wa£ okręty. Anglicy ani budować ani nay* ^'ev \t°ł^r^tow 'wych moeą za cene równą Hollender- «iey. Vyr,ç!j0.w fwych mogą za cenę równą «czą ; gu^ w ty* kraju pobory i niezmierne cła ni» Wl)y nawigacji ja Kfmwtîa 1.1651. d. 9. Pąid?" &V7 G EO G a AF;A . . « ?" Roîn5* Juego îesaegd pfcaftwa, jak w AngW'* ' uftantowiony, sa Karota IL r. 1660. p©.£wïevàz0i6* tìnti rfrci.i?:-:ar»ey 00 wfzvf:kicfo raorzacb AB g1*'"" sylki, które im nakłady na woynę Hifzpaulką^iuî'v no fzą. Qfa^f Saoâp Mis Anpelflïieg® ixz&àtem fy oia':y piï&*4 «arodow T«rMau>yfeycb inny mają zamierzony'Cb.",..clT1 b/* wue (Wiia ï ftzyasik». Dawne ty«t jedynie .^°^elad«' ty zakładane, aby Metr&polte Obywateîow liczbą p. y/an'e, oayclkfię fwatyty, a.Łłtwieyfzy wyżywieńia i0,iieî* miały. Raymbuie inny w tym jefzcze zamierza ^^cZjje' »A4feiw-fey gr«% SMWûdy ulilûwali one paletowa- -F «»0ro. __.l'j0L,TÏ"N4 4«8 211 mn e 1 dosvvi«dc2eniem Fizyki oś u cor e podojj.1"6,}' ®, vV ł0,/;e^! '50- W A fn'i'e 60. w Hifzpanii 30,. i ''/« i w. ja,I:i ź u' iwych mieyfćacb. Patrz Pi. kafi^ A n Antnju; -,„a iU t'alo s Notiti Ga!:" in praefc Ola .' ;v,0,n: ^- '0: IQ. rag: 24, &C. Pfyiku'], ^'.^"'eylze-z aprewad^ons ;ą od naro'dow'Enro-2bożH j a rczciąguieiiia handlu, to jeft: dlą wywiezienia nychj w kto'U f tUr 0'a^ na zamianę pïodu krajów o-^pia^v on?^c efad7. zaprowadzone ręce i przemyli do Ameryce°^r6u*(y • Anglikom chociaż niedoftaîy fiç # ińduo" ^e.Av.zî°to i frebro bogate; ofady jednak ica Devflr; - ^ 1 «laudel Aj... 'L~a r______ • - 'UU1I0SCI iaki A>' M'uw«0 oyiuwu^i utłwłią sin gną, 1 5li'b. L'Udi'iyv,'^ manuf^ktur do Jhntrifki wpr«\.vadza- ^owaracb pi »,"'') Pi2ecbodzi 1,050.000. dufz, a handel w 5>0Qo,ooo. C ?^2*icych i wychodzących ceniony jeft 11cukru ,' \"l' (23.oqo,°oo talerow bitych) na wyrebie» ł5o,ooQ_ jy, '-y ii ki ch. innych towarów trzvniaia ofady ,Ofac}y D' rzyn°W. gielikieęo o?iT?» W fwoje, u (lawom Parlamentu Ati» ;rn>kać: p0k.,^f^ "Ç «pierać i od cifiaru podatkow Î!9 jednak L t0 w różnych okolicznościach, mUnowi-K «a tym 0f° jl2Uc?n'u papieru ftemplowanego. Niedo-2iercii niezmi/ ^ łllai^c ludzi fpolcbnych/kray źyzny, płoł 5ra^odawcza r" r' a PrzyŁym mocĄ Przy założeniu fwym |?> ' dwojaka Z\ ,?ycone» zaloiyïy manufaktury i żeglti-tUr "'epotrzt-b cz>'ni}i krzywdę, raz że jey manufa-ui\>a zatytn odbyt onycKumnieyfzaią, dru» kaz«ią Qkr?t-"y^ 2a^ość uftawom Kréleftwa, która na-pierwćy jo port\ towąrami AmeryHańfkiemi ładowanym Prolïo do rôinv-.^^ijaé Angielfkich dla cła taplacenią, na zamianę , anftw Europeylkich one wyTył^ją, i tam teczne ftąno^j Pp n® to^ary fię opatrują. Anglia njt-fka. "u ziomkpw fvvvcr3' Śiiięnia i określenia przemy, chce bol uÊraiertv^ Z za morze przefadzonyc^. ^kîUry, handel ofa" ACh°roby nie leczy • Przemy Ił, min u-^0 «lyśiemaPari^ Ji,Vłerykanfl;ich więcey podobno daia, ®entowi j Miniftrom An jiellkiiiB, niż fity ...2ç, Geoskafia < y çone początek u Anglików wzięło i °^y. etcs--1—" - ■ — ' " zJącz^' t^orlki* domu Francufkiego przymierzem Çm"'ie naro' •ne, abo handel naymocnieyfzego ktorego w ,(-zyftkic'1 du. Dawniej, tą prawda powfzechnie byłą °<1 ^ *pracJ uznana, źe jeden Anglik w Ametyce olj^dły *yw l ter*'» fwoją odziewał pię£ ofob w Anglii imelzkająty ' ^ tejf gdy ofady od zamierzenia fwego uchybiły 'nie ''a ^ IVletropolir, ale na pomnożenie włafnyih rnająt.. y fil wyfilają fprawność i przemyli, znacznie up' pożytki Auglikow, a w krótce wfzyftkie mogą upas ' //,/z1 cy w Ameryce ofiadlt wyfyłają profto do f°' 'rfoufà fanti, Hollandyi, i na morze śrzodziemtie ' 0jtlęty. r)ź i inny płód kraju fwego, a pęwraęające ładyH^tery' towarami Europeyìkiemi : pîutna, kapetuleoW 1, dV Wtiniai! »ch mannfąhtury w tey części świata w-01 źą rio doikonaiości. ' (j zV^ Wystawienie ckrętow na przedaż wielki przy • ofadoiu, a zwłąizcza m aft^m Filadelfii r Boflouo < ^q0, ryt h dvruth «niait włafuy handel poti zebnjf1 ' JTfg OKrçtovs', i nieiyiko łwoje Prowincye, ale wizy»'lIv Àrgi«Ì(kie opatruje w towary Europeyfkie tf«" ikich ładowane portach. _ jjj, a W Handel futra nabyty z Kanadą nie jeft tak w 0\)(Z&' nagrodził wfzyftkie wydatki na zawojowanie te^°j^ana^H nego kraju i onego utrzymanie wy fypąne. Sąma oblzerność jeft ciężarem dla Anglii. ' iyitf ¥ także Anglia z tak obfzeręych, licznych i * ^jel' fwoichofadiadnycfo niezbiera koHzyści? bynam"' ką handel Angiel/ki ma pomoc z płodu Amcry eI-yfca" ale dla inannfaktęę założonych, dia przęmyfl»/ jpr°" now, dla uftańowi(o^y Żffąlugi do iudzycifi Pai1 cfri>,tł radzenia wlafnego z onem) kupie&wa rozciąg'110" gi*l^ znacznie n.iepożyt&uje, jak poźytkowałby, gdyby ^ prz6' Amerykanie wfzyftkiefwo|e.towa|yfąmyrp Angli» fWyc« dawaJt, ich manufakturami fîç odziewali, °'iręt%|t'e v*[ niemieii, wfzyftfcię rzeczy do wygody życia, Tzędzia do fprwwowanią różnych kunlżtow i rZ.elT,0fady "S mey tylko AngHi fprowadzali. Cokolwiek tyl£°. t0Jn' przemyśle fwynrs, kunfztach, żegludze, &c. Ą°°4 glia traci. Wyfyła jednak ona do Ameryki c(i ma" okręłcw, których ładunek w r. 1726. gdy ofady Iłufaktur i żeglugi jefzcze uiemiałys na celny6" polityczna 4^0 RaI,yto doflconałości. Minery frebrne, cyno- we, ftt:rany !,ył ^t'78!' F'S' ' "7- fzelmow; a że w Pań-cve 7 pwrz^dnych ł,a,ldel Pomnożyć ufiłujących, dekla rail iż ZTra™ ^ycssayme czynią f.ę mmey trzecią częścią, towarv Ce"a °?y wewnętrzna, jako zewnętrzna, więc Półtor. Z f,"skt Pt°r>Une do Ameryki mufiały przenofić * milliona talerow bitych. P°rtowPA cukrower * mianowicie gamaïka przyftawują dò funtów 'S^ilkith co rok 85,000. beczek cukru, każdą od ^00>00f/ł'°O ^t6re8° la,n» Anglia potrzebuje na rok tabaki ( 'cetnarow- Wirginia fzafuje Anglii od r 1750. P°tawa n°,0(°' '3eczti^ (boucauts) od 800. funtów, którey daje fie ni ,W 'H kraju obraca fię potrzebę, a druga prze-^'e pieniądz^ diei"C0,n 4°°»ooo. F. S, Stokfifz jak wiel-?,dnogi wProwadza wyżey namientliśmy- Angielfljj. i 1' ^anc,da futrem roamaitym handel za-bdftogą Budr ^ ^ y Iktadow abo faktoryi fwoich nad t6: prochu l" P'zyftawują za 4,600. F. S. towarow, jako zWierciądeł IrZ0.tU' ^ul» hekier, kàpelûfzow; grzebieni; których d^' y\ a biorą na odwrot .kory bobrowe, trżecia ćuh'6 ?Z^c' Londyńfcy zakupują kapelufznicy, a *io«e C7v Zijèhicy : ^aki Poiyték fùtra w Kanadzie żaku--^hgha nh^' kupieckie nieogłofiły pilma. Nowa Watl'a okrl * j lafy ' wfzyftkie drzewa do budo- f,ln^ że 3 W "e; g,dy AnglU d0kaie' 0 co ft«ra u-fÇ^rwfL ?W/K>tCg!, iP°*aiëm wfzyftkie fwoje 0« dz'elać krP- ïy cudzoziemfltimonych będzie mogła u-koni.., krNom; han,del łt,s»y krajów północnych uoaśdź CC -e i?8<« ««"«ek do tych czj ph^ krzewi 7"? ' £atr^ 0 han^ Mojkiewjkinl 'y 2 Ameryki^AriëMfle ' P^h?' Ty*' cfcao ' «"ne towa-»lu A3!el^ey P®chodzące pożytecznym fą An- zey> kupcze i™ l * A"Sellkie» J^om rzekł wy- dami. nadda^u" Vy 2 kr2ywd^ Metropolii z obcemi naro- chodzący^ 0cjt ■ 3edn®k za towary w zamianę wzięte Przy- na których to'6-^ W wexlach ńa Londyn ciągnionych, Hijloirt & cb «"'atto znacznie zyikuje. Patrz Domont: I755- Manuel d^'s C°l°ni*s Angloifes &«• à la Hay® . Siódma i oCZ8ï,an* &c- bierftwo, abo pł»Cen *,el onych różnicę, cenę, ligę &c. Moneta ą-\evo moneo nazwana, że ocenie metalu» *? ,. *,cUhfK V fV ftwa prowadziły zamianą: każdy dawał to co' . zaty| potrzebę zoftawaïo, za to, co mu braknęłu; w1 cenÇP| wfzczęły fię trudności w fzacunku rzece y ktor) tr?'. Maażata abo umnieyfzała fprawność praedają'«g 't{łw«jj ba'kupującego, trudność przewiezienia, ™a ,'^âdy' / niepodobuośe dzielenia «nego na części i iu»e ZA ^[\Wf których uprzątulenia wzięte fą za pówfzpchny m ^ [tyij zezwoleniem pewne iftety, aby znaczyły rzeczy imania ludzkiego życia potrzebne: kruizce, diz~ taki^3 rogi bydlęce, owoce, i peftki onych, konchy ^('0tei^U były znakami abo pierwiaftkową monetą, a me» ^ // Ire1 j( na ten" koniec obrano. Naprzód dzielono^zt^ i]?1'*) kfay : 43» V »fp.rw fc..d.l, Łtóry dla wielkości ---_ ^ ^ i'Wpewil,ey(2e 0 monecie św^deftwo matm- , * • "• k""f 'V- • ■*«> » ,L °y' V '; "V° ~°0- 0.br.,ik«h jz 10°- k*skc,Sl"0-11^ mających, z:t które Sf.ak.ib kupił a S>, i 5'T" . *<***■ tttt Syryjlkì. ,0P,t ° «•«V^poén^'r^ d*WUJ. tiuB?acze o ioo baranach tnś« Whkt°ty w dl- ■ fVUIUuj?«c ■>? "a świadectwie S. Szeżepa- *•*»!*<* WfnW. » « »l« b,t, Ha . ne*o > C1 za 2°- iffibniikaw, §akób po :4*S'tiiif.ChU' Wyiał Syn°W Z P'en'^zmi Wi Łgypcysnie W Izy ft ko Iwoje złoto pod- a i e'ki« °i0^u oddali §foi.efowi rodzonych bvïy nayzdatnieytze ao znaczeni* jr' Han cdo h, „ i ■ > J na ten koniec obrano . Naprzód dzielono zj prZ | **teL^d2jc p p^('-v 'eit podobieńftwo» że Syryyczykowìe, miedź^ na różne kawałki, przy kontraktach icUr uir."^ ,! w r. .'I^eniacj.,p ktorzy naypierwfi ńkndlować dąży, ważono i piłowano dla zapłacenia WJclos • ^ pf j '|)r7«/ł v. V>. reŁ7 P°^czas oblężenia Traioko- iiey . Nolić z fobą tiftawicznie narzędzia do ^\rtS^°h\ ney . Nolić z fobą nftawicznie • • reyi- &> cinania i opiîowania, zdała fię i byia rzecz ,JI ^ey $ ,1 umowioso fię tedy mieć kawałki kruiżcu wj''[ i wielkości pewney cechowane znakami, dia j,aIjde' enania onych wewnętrzney ceny. Poty m ë, ^ - pOt, 1 0«zu „,one<; . •"«Hw • piervv« —^^"^«^'aniKą monety bitey lefzcze bić Ir wedîug świadeftwa St rab ona Eginetanie .^'"y^sîv rrecyi Zacz?^» 1 d'a teg'o wfzyftkie pienih-fcypii'uîe 'Çprzez długi czas u Greków Eginetes Lu-śc'^ft°ry tam !" wy»alaz.ek hanowi Królowi Teiîalfkie- kupczącemi zachowaną, fub,telno^ćt zdrady 1 bity, znaleźli fię fałfzerze, i cIkìvvi ludzie, z Sc'W.°ry tam Z wy»alaz.ek i/mm Królowi Teffaîfltie-ft'Wy peri0if"t)waîJ okyìo r- '5ÛC)- P"cd Krą Chrze. «tote i^ûb„0 Zi pr£,ed Panowaniem Dmjufza Syna tìi-W"yrn b"ki za mpnety f;i'tQy- Sławne piemądze uujr» .............- , ,.ìsìe~ :ie> ^«7Vi^auoT« rarL,i,ynbite ,iaPf*»«Y Grecyą. Da- proltey w kawałkach krafzcu cechowanych whl(.^ema ^ s^ądc7 il, '• . ne'.- a «chowana aż do A«r- ni a tery t dobroci uymoWać odważyli fif; dla z*etf0t&\aoił\ frpł JeS° dopiero panowania, jako • * " " " r . ^ieflQ'e»rną ^«miedziana z wyobrażeniem wch. luftą- 6î. r. -5q czçla fl?P°zwyc!ęftwien;1d/'^T«/<'/« od. P° ^nip%, rł• Era ClirzeKriaiîfira. a zlora u* fa*. --------j- - e^l mi u zwierzchność publiczna w to lię wa ia ua kami pieniądze cechować kazała, ale gdy ' ,„vci^£a Ssami pieniądze cechować Kazaia, aie wYc fatfzerzow niewftrzymała chciwości, zac2?.^ . .0„e î ^i&niąd-zach wyobrażenie Królów, datę, 11 aP które msusty dobroć upewnimy i »fti"2esa / I M*1 «^r!° ^nìey. PieVwf26^ ^iirześciańłką, a złota w Igj * fozkazu S ^eS° z '0,iarchow ^juliafza Ctjur9 na monecie Reymtkiey złot*^ j Geogra fia r a xyflcow, wielości krajów do kfcoryc ^ *•— j j frebrney wyciśniona pokazała fiç; t#n ?jJyKr5ioW Pfî'' farzow R,.vm(kich i od wfzyftkich świata ( ty i naśladowany. . „„Ahiz j ; monetę zamienił acycn Kraju wwnnm. ««- ~ ~ aboll"f alych, pod czas tylko J i, miaft i narodow, ktorenH bjegiVcy, tychże Gallów moMcit «#• byt wybuy ,oJti « „ wielkich 11,1 • ,«£ f\i wędzidła i hoaia, >•» *u«».-----;"-f , rod°*u s/ •V- pwiazda pod kontem znaczyła narodu r ino,io?iy • e Patrz Boutteroue Recherches curieufes „t)oiei f^ukie ^ Traite des m , , ■ JI&yJJ%roày tak dawne jak ire z ktorey pewną liczbę fztuk pi«pięd*J' J>u t0,»iU u Źydow, Greków była mina, ii Rzymi®» f cb°.c,jjvfir i- !■. wftvftkicli niemal narodow g«zy t/ta' • 5StaSj&*- Ml« Zjrd-wfc.«. » £ pfljj W. ? J-i- M,lko miara pieniędzy, J«k " ' ,o0. ottaytìa. Mina Zydowika »'e grlU . tylko miarą pieniędzy, J"» . (00. . wlka frebrna nazywał* *?££& - i. grzywien kokn^1 a„y */ 166. granów; i b^lI/fjedz'®I'V / ważył i6 granowò ; r^ey | jiiądzem, ale Moneta Zydow...~ bito z miny, to je ix: z 4 \lg*aks z^ktoryctìIcażdy ważył. 6 granowi„S V* *etę według teyże wag. i lìgi ZXd" b^llÌ 'jJ ( o\i niffdv nii mieti? a'e cndzoziemiką Ç gdy [ŁJu Irete». te,AIU»««»»« rfjjfo w- -i-w- ód .Ï »,.eyi. <*« P' i znvcboney odmianach 15 bito dśnjtrow ^«pca^1 5ą poftawie znalazł $W* ^dé'tfkrW M" à*X%s Ą fìa funt frebra czyfteg® dawał.denar WnfYatek ciò JVÎjnetç złotą nazwaną«« . . f0i>ta .A folîvïftaWit tak, że 40. ®t«k % ^grzywny wycedziło . Zâ panowi V, |Fst była podniefiona Mńmnś k«z*S bić sz&fwofc* Hi, . . 434 "Pieckie zapadają okręty, rozmaitości ^. Ł)d to w a ^1^ _ ~ " ———- —M If 2 których ult0/2erwonych Klotycli abo folidos aureos , p^o czaru bito ^ Ważył .84. granów. Około tegoż Ta-^ Z funta kaid* 'rebrn^ ^zw&rumiUiarefia fztuk ^ywny Trojińłkieu * lztu,£a ważyła 88t granów feraźnieyfze na H 'arą rwey monety0 ypnienul wfzyftkie grzywnę czynią \y« 1 royes car; 3 'ancya bije z grzywny TrojaĄfkity Wazy |g^t \ .TP ^ouis d'or, z których każdy jeyźe gr2. aierow bitych; Hollantya z ta* l*nglia 2 ^'Je C2erw: zł°tych lny» fJifzp in 3 °d 12 uncyi bije 6a. fze- 4 fdf°w' Cń l W P"rw,aftk«chnarodu, i zapanowa. ł prU3nczykow, Normandow Na początku pano- Mi Emilii S&'!y ft«n">Se>»fw «a drugiego Króla Ç>h «iL A^lia Pieniędzy jefzcze fwych i,!»»j"ck?ev^ di J°f' b!t»w ftronie wfchodniey Rze-«,ît0d fw;y Md|%ïtz",e{,Wé zacz?t0' ^ieui^dz tenw2M 2Çtia c. l«le fr.h,? kupca Toruńikiegc, który 's. AneIUllś\vick,^ °ir,8^mał pozwolenie od LudgeraXią-v°zili a'ty kupczą " IDMiftrza K«y*"kiego bić mone-Hania ?°tyń, r.T? ,W/rufach ją do oyczyzny fwey wy-' Xb Okoł *eSo Cr^ó VacaÇlL Edward Ï- 28. roku pa-i°to na •*' '320 l°0^,nazn:aczyl ^^'"gom pr°bę i wa-Qne ^'e,iiad7r k-dvtarda III. gdy po całey Europie i tó?,' bit»i *®nże Król W k,- §5 katatow 7' potl!,m *• Ï334- nobtt z różą pro- n Wł,ftępcpw jego w y hły z «S Geografia ie|(krf ^k^tich 'jlTll'l, r 436 towarów tak z famey Angin, jako nJ.C oiat*. wycho- ______ ^--- ^ ' "?ł Londyńikiey noble Hemyk^J » SStófiSS?^ *"•"* by 2*1 karatów; Angdot/f aCzy„ic mey &c. Do panowania Elibitty_Anglłcy '[JJ ty À >oCia,W°tì£ •Ìdkt* monetę, dla tego okazał miedzianey r. 1560. z uchwały Parilame (tet'l'^ ' CA c#n J^nął Za foba n za'caz chociaż srey-przezorn» miedzi .half-ptnny ceny pot denara freb ^0fat;d< ^ u*yczayną nu?!t'ftą kraju fzkod? P°dnioftfzy nad abo pot halfl»nny^exyfarth,ngi bl P» ft> V, Scv j ,£ ° wfzyftkie cudzoziemfkie pfenia nią denar jeden (rebrny tuntą Herling jj$ frebro ^ dla \vypraccifi" !,erze Angielfcy mufieli i mufza Elżbiety kazał bić talery bue nazwane U j2^ J ^ fi w %nach tau .fi? cudzoZjemcom; ale tei złoto1 [anflciègo abo połtory grzywny M cîfSc» . Ki,d#fJ dr0żf2% ze grzywna taka złota i frebrna ji. denarów, to jeft: że taki ta 1er ma a m<> 'e(Zę2e na fcyrh: wywo? * m°neta podobney Jigi i wagi ftego frefera, a 12. część miedzi. &acobus 2_ itì'eff)1i^; ^ ?n'e ^ koniec-kunï',ei™y Pie"i?dzy naftąptf,ale tegoż Króla bita miała 22. karaty zìo a, fśyftk ^ ^yij, 2 J^av"a. rzucili fi£Ì[ 2 eźli fP°fob chytrze wykrę. Ja granów 188. Za panowania Karola II. . . ft ,n,eyrJ ^ali i zvfiruit d? ^Pienia fwych piewiedzy na dawna moneta złota przebita była na g*<\0 ) Spytki >8. od § fa jhjdfj£* aa.część miedzi mające, (ztuk 44f<, n# j 4. dei) * w fZynach pod ;«!<*• bywają fzukane. Grzy-■ grzywny (ztuk ,9tY Te c«rw«ne*»° pia że iQo - / l ." 4" den: ?y natrętach Angielfkjch z Guinei z ^ *30. F. S fztabach freb™ Jrzod we *o. fzełmgach abo jednym> f»oC'%a da«nVJ S JJonety ft0 = ? *« fame I00. grzy- yf krotce podmefione były do 21. fzelingo ^ fi ^tiCy^, ^ jeft Jjpr y nl,ekofztOwa[yjak S06. narodu zezwoleniem, Które niedawn«mi T^Ì^°ta na '?Pey niz o. £rrzvwierj n, Tri0 prawem potwierdził. , p0ft»n> W! 3- F.S ,Ja Plen^dze nrzehS 7 °* Za tegoż irar0/« II. r. 1655. Parlarne^ praC1i^t(,i t **y t0pj ' ï§■. a w fztai. J.'r2gbltego byfa w ce- wfzyftkie nakłady menniczne mają Padf dz:jo«n> ' !,]« >' Wy J napr2od°m.onety Trebrnev • 1" j?' nu, aby nic prywatnym niekofztowało U jca 0dd ta ( ih. ?a d> Ze w y*1112 zlotey dla dwuch przy. znaczył 15.000. F. S. mocą tey uftawy mei'0(\ 'y m ^jj'?cey . F * °Por«ya złota do ftebra jeft demu taką wagę pieniędzy, jaką kto 1 LĄ bk^ni^ "f;* Wexl0w *>*V- ktorym d>"« narodom frebra. Ludwik XIV. Kroi Francufki Ątl(rf ?1' iea0n,eC2nie DoJ;a,C,:. P°wt6re, " handel Indui ku >676. wydanym, wziął był na fi? *% ^^ Snì?^ ?f ^ Y ^ *ro- menniczne i urtąpił poddanym fwy"® J j<» P „c trj * f2^"»c0 do ft *'' Fljfzi0' "tym, 2e moneta monetagwm, z kaźdey grzywny ^ rn'l ebrnv?uy '''gì navi c^ey naypiç. ale tę ialkę d. 15 Grudnia r. 1689. «ç ?r°n#ty ^kt do fe ym *!!*' *tìik»é na klaźdey grzywnie złota, oprocz *> g. d _ tft egeltr0\v t niev. y. "i!"/ ? ,dla ^go ledwie dmmJ ligi i wagi Francuskich funtoW 69 g |»,o6tnety 2łotev'eźy UnlZv ! °l>,al(l) ts pokazuj® każdey grzywnie frebra tuntow abo l'wr jj| '-sSo. a y *^d r y 'viey» ^edîug których wybi« o, c den: 6|. ^ ^-S ne£y frebr,f td° ^ P^ez la? ar. I S. Tymże famym aktem Parlament An^ieg0 ^rWnent ftra le) ^ tymże famym cza fie tyl- monety, to jelt: kazał bić z funta Troj Wnego iV^/ azony ratow *tuk 4łł- C V34Ì 'odo ^ Geografìa dzących, dla potęgi morlkiey W b^J nty zabiedz zlemn. T.o w.elk. .atownk d<„ fmo Lordom (karbowym, w którym gru brt,ey * . f że dla zatrzymania monety mianowicie ^ j„gli, koniecznie należało zniżyć cenę ab (i frebra w Indyach wfchodnich. d Lord to< W poźnieyfzym czafie Kawalei Barn parla"11. JLondvnlki, w publicznym piśmie r*dzrf ljgj> k aby 200,000. F. S. wybić kazał pópgj jol czyftego Crebra, a uncy*■ jj ll3 o* h snaia, a gdyby takow» fumma n.ewyiter** *i^ À domowe ki a]u, aby aktem ^rlkmentu Racve jego znaydują bę w les Intvrets a(ją lera Barnarda rozumne czywąc "W Ciidz° Polityczna 43g na morzu przew^żfzaj^cey, Anglia •- nay- ^c®. vit , " ..... - ïj------ t a8ç, wlaui!°fVym lian,dl.u dwa zami«rzenia padają pod u. abû cena ofoby drugą, 1 bieg. abo ;tr«ty nierna^ g° *lewkn- Zamiana na ktorey zylku i W«Xel fi? rÓWna' naPrzykïad gdy kto ku, r* W -JmjłerZ, Var[zaw,e piaci 100, czerw: ził: a odbie-funto J pi 2ÎQtych pospolitych Hollenderfkięh 525. :rv^ofzy banu amanckicl' 87i każdy ©d dena-,°2uy>-h w har ,i°NVy, .34°' zam,aiia jeft z ftratą gdy dla *ych odbieg . £llczności mnieyfzą fummą kto w cu-CSS'r<î ZÏTbn}i 7"1 k°P»)V dajeî ta utrata ki i rCeiij' 1 czafemr.ę podwyzfza, czafem zni- kli r^' ^tórv ®^ '.ia.c'^ jeft wexle kupujących dł£Jei zniia f,pCiilTJtlIen kraj°wi, w którym lię ęiy.-r. niZ **• ' —,JV". WCA1C Kiipiij^cycn na ta-fip Hl|Iewjnien krajowi, w którym liç wexel ■ ra^ o- tzaiu w ? Przy«yn przeciwnych, i przeciągu 1»S"lcenV «fer1 Mi płacony. T« : --t -?* " ^ rada zdrowa Wielkiego A'mima, l P' Ly »«'J 1"ajlr^^ tak, fą pï",«ce)' Barnarda (kotku „ie.wz.ęly, wywoź »"C'"»*» fe w mtl.i»9' * "„u „kazanv. a w moneta f" t„pieO'" ,M Ąugtj. S°!IÎJdy(; GwmJa, P ' z'°". «'"S' 5ie Mc> ' ^ż raL^c- Takow» ^ e czerwone złote, foowny &c. w er2c ^y£(-7zwier2ęj 'T',011era podirga odmianom, ponieważ . M,n ^ „ni M, • Cer>ç y», Sc Panująca może oney zniżyć abopod- Kamb^erftwo jeft b.gatą handlu ł^'.'Md,»8 P»"-2^ k™i«-ft^etowarzvlkim życia wygodą. Handel kam^ 0& J -fwry *ga «ç naybardziey do rachunków ku- nia pieniądze dając one na jednym S'»* ^V, «„£') oàf 60 'Vty dtueim a to fie dzieje gdy kambi«rz cen«, ff "arodo^, złott 'JZe,l"'S'> ab^> £>•/*' > denary flet lin- t>ienięd/-y, które ma w cudzych krajach 2 011»^^" nią i «yh^ni*yftych-Tf ,G'°IZcUJ* KolUndetfkte &c. x L abo przee handel uftanowioną, na pew ^ocąk ^ J^etehuy ^a^°lletç ;d\ a. 'jmmy u dawnycb czy _^r.»„;--ipniedzv na inna ofobę dzieje fi?,„ fterlinR ,, a.1^' ktora banowi cenę monech niotlo pożytku, bo wexiarze raw^uji/- ^ „ mianwe ceną pieniędzy wewnętrzną n» a jeft biorą je za towar nie za pieniądze. ^ łi_l( jiycb traci pieniędzy ją i bogacą lię.. niefienie^ieniędzy na inną ofobę dzieje fljręp^/afj Berling lT"* ftari1°wi teî1? monecie kupieckiego nazwanego lift wexlarfkt, dW"j3 vvrol°n] j!e r.zetelney ł51 nazn«cza r^l «TnlaPrz)kład nt «ieniadze uftąpioae. Z takiego kontraktu t\ jlc2b y bC2 cza cenę wizy fiku h krajów mone- ïa p&zy^abo wexlarftwa w ^bV Sjfft 3e^ '«eurek zewnętrzny i prawnie Iż/wana wnoli fię: jedna ryo ca pieniądze ftare abo cudzoziemlkie " ^ handlu mające; druga jeft P!,"!?d^ fdiegiycłł »/>przytomne w cudzych abo o ni uitancwicnycn. 102 l«mo> grolzowym abo Flatóauckim 439 Geografia leSvre# Angiellkie P OLITYC 2 NA naybogatfzym w Europie czym wfzyftkich innych monetach idealnych, ktoi famych nieodmienne. VP"] Ze monetę rzetelną, częfto potrzeba P?î panujących podwyzfzaîy, dodając jey f-aC cajegp trznego, abo uymując z wagi i próby; kupcy ^jkającf' ta, chcący ocalić handel od 1'zkod z odmiany.^ olretÇ r( zmówili fię na to jednomyślni? nie inaczey ■fzeyjl teiną przyymować tylko według wymiaru "ayw-;La P"'1 by złota i frebfa. Tą ich umowa niepodlegli cZyft^ na świecie prsswodawczey władzy naznaczy deii3'^. złotu prób? karatów, a frebru 12. cząftek ił fig?" 44° rzemioiła wfzyftkie dow- as ^ ------- -----1 ^«noJLn On hrólewJJta aJJ'ekuracya,Londyn* ïowana. c'zac'îi§l,'ona, i poręką Parlamentu wa« Przy jHieyfzy dm».: . ba,nHu' c>,y °nego kapitał od nayprze« pożytzon °W z "Y» ' Parlamentowi, to jeft: naro-3D0 lw tu m uy ^ • »a»aiuy*j a usułu i v "1Ï , Jł«* ' abo |6 łotow. Według tey uftawy nieporu^0^ (IO) j mone?: świata czynią fię redukcye i cena ze ^0fu]e wewnętrzn.ęy, ztcto do frybra od wexlarzovvf duj* rf na yy w 5 — *~«.w ~ - • • • ~ ~-------------ff Przykłady takowego poftępku kupieckiego z" l„fiofs\l Diâionnan e Raifonnédes fctençesjw Traité des P" fîowem Change, tomi. p. 135.Iieflexions Polit- jl.a Jbanque renclue fatile aie. ki Bank Londyńfki r. 1694. od Wilhelma I1'- u y£oH/^ J jeft przywilejem famemu jemu fluźącym za'zCyV Jcr^-' l pować Inb przedawać wfzyftkie wexle, które ^\l) czafie, niź jeft półroka, mają bydź płacone. . ^ j. kie fummy, tak bank, jako prywatni kupul^ ^ pio^ ; bankierze. Zyiki i handlu pieniężnego wie' wnieść z fumm, ktere w Londynie wexlami ' 0i« ^ naddatek Angielfici od cudzych krajów> ^ my z Portugalii i ffifzpanii, Hollendrom, ^ j^oi' ' j wlzyftkim krajom należące przechodzą P i'" jo' piącą fię od bankierzow Londyńlkich, 3) c?y0 -, cgzia 1 j, publicznych u cudzoziemców zaciągnionych» JyjotV ^ ^ row Amerykańlltich w Europie przedanych 0 p0dZ'a'f if( Ikim należąca &c. Na wfzyftkich tych fum,1"j^0 Afë,e ( pewny niem°że bydź determinowany: nie ty . z f Q U ra łofTft citrï«afO hQnbiûrva *■!/ Itfolłł/Mi hâHu i^r/iłS ' ale caîego świata bankierze w krajach ',anu"0dczaS.trg> wadzących częftp równe zamiany czynią, 3 różne przyczyny cenę wexlQW pódnofzą ' 211 J na Amerykę kofztuje w Londynie 75. od ,Â. Ponieważ wzmianka o Królewlkim L0,|. ^^ nycb ' y J «czyniliśmy, mówmy o nim i o innych p -yo»"1"1 ' •fkich fundufzach dla handlu pieniężneg® Fr ^ więkfzey części uftanowionych. Krr 8 Od ,00. . A-S-« tak iÇnar0» P°zy«yî bez żadnego czynfzu 400,000. i0o Vp^', wy'\°fił 1,600,000. a prowizyafpadła nu P>erućv ' arlament jednak obowiązai fię uroczyście nie-^yfok, 6WyPiaclć bankowi pierwiaftkowy ten kapitał, na Sle dłuo, i.0.1 1C?° czynfz dany, aż zgafiwfzy wfzyftkie in« oreby ta°gî potym zaciągnąć. fun,CZynî{ SSU?»ny w!.elkie Powadzić wnyny i niezmierj z^y- Op"C2d/w WfEtW brku znayd°wal znaczn. 1^'Mi ^wnego kap,talu po 6. od 100. do r. 7740. J 'i? do 40 °,00q°;P° 4> 0d IO?- w r- j752. caîy dlug pod-, B'nk 0V?'?97,87.4- 3> gr: 5> den: ft«rlingowvch wiSiaWi • rey wmmy pianCi fwoim ^edytorom k%diS iV^™ 5'"ze 0d ParIame»tu dla utrgy-* u vltę «4rarf. V»0SC1 d°ftan,.a Pieni?dzy w potrzebie: i Dr?^''ejow ir,3 n" loo. a po r 1,740. przyczynione 3 od too. .^e fu# W nagłych narodu potrzebach, bank W ^jęceY przyftawuje i zyfkuje, otwiera fublkrypcy® c0 jo itępując niè $, od ioo. i wfzyftkié gotowe »um J ^ przeciąga, a pety iti one Miniftrom izafuje juje g Zawfze W bąnku gotowych pieniędzy 4,000,000. F. S. które chociaż w Ądepach ,nbafl''Ł|. handel przez billety zafilają Tych jednaki»"1 , tylko ftroźem i moie onych w potrzebie uZy ^y,a'f2g-fcy Panowie i ludzie możni nietylko gotewe "otrrtłdy ;z*y ionych: dwojaka przyczyna takowy wprowad ubefpieczenie fumm i bogatych nuhomośsi fcy Panowie i Judzie możni nietyiao gotewe gf0dy 1 »3< kleynoty (Jo banku oddają, który onych bez na& u ie, a bez prow'*yi kapitałów na fwoję korzYs' ^ycZ J źonych: dwojaka przyczyna takowy wprowadź' ^0(}zie}in, ubefpieczenie fumm i bogatych nuhomośsi 0 ^«ieb î poźarow; domy abowiem Angielfkie niegrun iO-e^o0 wane i drzewa wiele mające poiarom i kra t( dleia'ą" , AoUVliW Boku 1745. intryga dworowi przeciwna , o0' » Paiłiftu/ip fwnip katiifaïv chcieli z banku j nia- Panowie fwoje kapitały chcieli z banku od ^ telem dowcipnym bank wywinął fię z Çjankret^ -ftąn«wił ®dzy(kujaeym fwsje kapitały, naydio' wfzyA ra jeft w Anglii, frebrńą płacić monetą, naznac 1 jr tylko w dniu gadzin dp płacenia; tym obrote> ^ czafu do zamówienia wielkich kapi tułów fumm złożonych; ale do tego nie przyl'zïo, bo *t wziął górę nad praktyką . n„,0rca, »* Rząd banku Londyńlkiego. fprawują l na dozorca i 24. Dyrektorow» « których 8-}° rn^ pol0 ^ przebywfzy drugim ośmiu mieyfce uftępują- vt,0gat'hra" Poddozorca, jako Dyrektorawie fą wyborem 11 > oP kupców Aogiellkich. Dozorta 1 p«ddozorca, a j i° tak|egOD 17-7 Przy«yr»ą byli ftwa podźwiorJ/ia uPa^u> rząd Angiellki dla kupie» ^3 kapania- h"^wąwyftawić r. 1698- Indyy« "i K0»npaniâ- a .....• wynawię r. 109». inayy ^ywilejown' '.aWnaJednak fl'ebyła wyzuta z wolności i r* dla ziedn™Up,Clenia ^°^ie nacla»ych, a tak nowa, jak "y. wielkie na po^ul* U ^Wlerzchn°ści narodowey obro-a akcye podzielone not)t, uzn3 borg°wała fummy, które H to jelt: akcye abo blutfitTiJu d° kraîu han-file i nabycie. Uel°W prZ6Z przedawa- ,'avÌ' d!^e kon?Panie ^awna i nowa za dokładam Sdurzow X?7 W Jnd"ę Z,ednoczywizy fl?' kapitały Jeft: l°warzvr» ' ì y P,ervvfzychakcyonarzow,t» R^'7 S 7 g0 kufiecku S° związku, przyjęły . Wko iaivft ?mp*"la rzeczona otrzymała przy wiley ietf l',a"dJ°Wan 3 2 krajamiîaiîvÏÏ Ł7. JrrK1766 ^d,war«»kami jednate a°°.ooo ° 1) ab> lkarbowi publicznemu zapłaciła hycfl WV'tiofVn 2) Ie CZylllî?ec.C, fumm nar°dowi pożyczo. PrfypCa& A '0O° ;miaî bydź »"»4l"nyi ^^^yarm ie°vny,t0 l2*>°°°-3) ze przywiley handlowania ^ ailv i kił? y mey fllizący r< mógł bydź od. yy pr2eft ^any za poprzedzającym trzema łaty pier. 8u'uitKo w en|em 1 długu na potrzeby narodu zacią-R"!"' <706 Parlament Angielfki jey dzier;; 6» pożytki kompanii Indyylkiey i obfzer-l°nny, ale k0ll, Jaw ^Illlyach, chcisï one sabrać na lkai b ko-"trzymania iię Dn'a zaiVÎa tak Ikutecznych śrzodkow do przeltał ua tyni !"ty ^awnyni przywileju, że Fai lament Płaciła ratami /nrN y Co r°k do ikarbu koronnego dwumą P.S. ^°»009. F. S. Doźu yyftiey pierwiaftkowy czyni 3. milfe /«zone Parlamentów'» n«41« mocą przys G B. O G r A F ï A POUTÏCZNA 444 443 u nuuK/ir i« —yfl ' - ■ . flatfri na tf> ,1 Keczy do wyży wienià ï miefzkanśa no icîney ceny, ktor, fpraw.j, P»** „y« J nałożone. A„yg,i;t niedoftatek JT1 P° «. # vj ----------v» ma u<\- ^ttie ï ym Plwem 1 jabłecznikiem, Wofa<;jć V1' talu niekofztowała jak 100. F. S. trzeba na nifi P cey niż 160. F.S. # mre^0'0^!' Kompania Indyylka jeft poci rządem 24. L'7 pod/ * Trzecia wielka kupiecka kompania1 palud»'0^ z0,ft»fîc ( dem i. Dozorcy, i. Poddozorcy i 30 Dyi'ekto/oV^ |if^ r. 1710. uftanowiona. Kapitał tey komp»0'1 24,000,000. to jeft/ 21,000,000. podzielone ' , .,cb } akcyepo 1O0. F. S. narodowi fą pożyczone, od kt0 -g^ i°0' kompanii, a kompania akcyonarzom piaci po 4\^ p' 3,000,000. czynią kapitał nazwany Trading--*10 ^ wadzenia handlu na morzatk południowych naZ, pyfe^ g Ta kompania w r. 1720. dla niewierności t. row, łiL-dzieyftwa i ucieczki kafiyerow zaci^p ^efz'J 30,000,000. F. S. i już miała zbankretować, a' rûvvad2 Król 1 Parlamene obmyślili dzielne śrzodki do wyr nia jey z długu j podźwignienia kredytu . y ti"3 -0> Ta to jeft kompania, na ktorey pożytek cffiento od Franajr, Jlnglii traktatem Utrecht»5',^jpi «y, był obrócony . Słowo ajfiento w języku Hi^P'' 0. czy arendę i j.eił wzięte za kompanią kupieC , cbowiązaia Hifzpanom do Amerykańlkich ofaJ P ' wać niewolnikow Murzyńlkich . f. '7 Kotnjpatiia Fraoçvifka Gwineyfka d. 1. —■— .. .1. mj -——1 u ..... ^'Mektan'an.^n?,?'1^a P°łl,dniowa przyjęta na fiebie obo-î^c od fr^ftaw,a?^lfzPa"omct>rok4.Soo. Murzynów pła-1° t0Z amo c^° Królowi Hi fz paniki emu, ktor© 2S.zą poftąpiła Francufka, a połowę tegoż cła przez lat 'ią, pr2lurzynow, ktorychby nad liczbę traktatem umówio-1 lentv^awi^a" Artykut traktatu naypożytecznieyfzy d!a ''U iJtow Angiellkich był, źe Koron* Hilzpańfka pozwo W rześni* zawarła kontrakt z Korową Hn z paniką na la/ }°0o°' zawfzy łię przez (en czas wpokoju przy ftawic ^ rzynow, n podczas woyay tylko 38,000. a za j,a '£)o rzyna 1'zacowanega /ztukę" indyylką pł:dć ci ^ Hifzpańfkiego 33J-. piaftrow. tra^taC'liC*' Thfzpania kompanii pozwoliła po wyfzîytn fzcze lat dwie, gdyby dla weyny wyrażona W1 " jafiÇ ba Murzynów niemogła bydź przyftawiona a iuiii «.jiiww luciwugid uyui pi*yiiav*«vn«- fi Gdy traktatem Utrechtlkim Francyaòì&^^S '^jat 3° ajfientij, HiCzpani z Anglikami zawarli trak'*1- ! d. 1. Maja r, «713. do tegoż r. 1743. 3eV°^ P0^)^ na jarmark do Pottobtllii Fera Crux zp5*ni 6,1 oc' 25°- îafztow z tr:kiemi towarami, jakie a^ui l,2wykh fpr°wadzać dofwych ofad. Czwarta część ^'elflci 0(* ,0°-tia trzech częściach tegoż zylku kompanii należących, miały fie doftawać Krdlowi Hifz- ^ Potym pięć jefzcze do dawnych 42. przydano arty-b S'ni Derwfzym początek traktatu do r. 1714. pomknięty; ^rze(jawP°Zvvolono Anglikom ładunek okrętu kupieckiego rykl;trzea ,choci«by flota nieprzyfzła Hifzpańlka do Ame-Ìt5'C2WaCln^ ^adunek tegoż okrętu podniefiono do îafztow 5letowa ^ piątym warowano, aby nieprzedane Angiel-ri^'ellkich 0(^^ane do Europy, lub do wyfp Antilikich i,r?dywovńaa"'ei?ofyłs,ne?a morze fpokoyne. f^cze yila r* 1739- między Jnglią i Hifzpanią powftaîa, raktat Ąj.ery lata,aflientyftomAngielikim należały,które im Te fa _^lsSr®ńAci po fltończoney przyTądził woynie . 'ttVch -0l anctlu Angiellkiego, z których na »wagę ^^«trZąŚUi°nyCh wnieść moin8 w 3akin* ftaoie 44^ Geografia kolia na ruoc rozumu 5 prawa nieparTl1? jeb( II » • r/«;rÌ6 •* w waga śmiercią lekce ważąca i zji «rlikci*1 Ipteczeriftwo zuchwale wydająca fctóry1 podziale doftały fię z przyrodzenia^ -cj i jednak zoftały fię jefzcze dawne dz1 ^ jjzy1" fcrucieńftwa zabytki przodkom ich °c^ jji' ffcicb (ai Pifarzow wymiatane. Woy111 lepfzego nad Anglików żołnierza: lV%/J-eijrt\, t%e, (prawni maytkowie, odważni na z) zwyciężeni na morzu, trudów jednfl ^ nych wytrzymać niejmogą, dla wyg0 'ota rych naród podczas pokoju żyje. j»^' gieltka z naylepfżą w Europie równa gajach*' ledwie sniędzy mierną może fie liczyc' ,g foif górna przy wyfokim o fobie i nar<>c f»ieniu. dość cudzoziemcom oświadczali* mności.w poliedzeniu milcząca, ni e vi'> ^u" na i (kryta; pofpolftwo zuchwałe, Cb°c'? iovf Ikłonne, cudzoziemcami pogardzą w żadnym kraju gminni ludzie n'eC°a-/]j dowcipu, polom, przeniknienia i w Pu fzCz£*clî Jpraw'ach wiadomości. Z odmian^ Angielfki odmienia fię umylł: pomyś'110^ t)ie ich hapdemi i zUchwałemi,;a przecie n cierpiiwemi, do zemfty.a podczas o»(l11 ikłonnemi Spofobność ich dokiero^3'^ polity publicznych, wiadomość rządu i g'f jaflrcî^ ]ta pochodzą z zwierzchności praW® e\ofle^ między Królem, Panami i gminem pod z pi Tm politycznych fwobodnie wy * fa A" Jitóremi Pifarze tygodniowi Londy" '^ glią zarzucają i któremi jedna fak^y3 powfhje: caiy naród niezgoda rzą d°^ne^ £a) Vifam Britanno» hofpitîbus fer«s Ji°rgi' P ° ł i t y c z m a 44 d2ieli f»kcy: va, ta „ad i„n<4 gó;uj;_ ?ÂlZp^ fakcyi Urigh 7i^77T. ^Ûovva WZ',Ą równey podlega rzecz niepewności, ftr°nom w:7v?fr dw®m przeciwnym Wto ,ak° ' d» '>'lh «« takoivi Z r Ze "ïk«* codîr7r abo R«PP"». a ie bant Ir- «e.V2W|rJ«fi =rzv i'• V"mowie *»•<• '■ P«l.menu. If -, Wet p2 I P lo1 Jeg° nazwali Totus; Królewfcv Ï» '"n« hM»2 s^.uir .fcii"Z fa, ' ^tore |j0J„' . ^c' ^0Wa ÌVrghs do ich wytknięcia ś74a*«yw y kupę Slk°ckkh «"%w. «t. «y°»2î8"^ r0:'!" P" P«y«"'"ley Króleilwtt li. n/'at 4o. z ok i-P y W niePami?é» wlkrzefzone 00-DWoru6w czas Xci. rr do Londy«u çJàkâb* Anghcy rprzyjający Xci» î tryŁh n*zwaii r y zbSwickich ^nnowerflcich. Parlament Anaielftiak^ a i70' aftan0m!0nyrn ^ 2a iftotny ahy Korona f" ng'e,flfl war»»ek założył KvtOciV to Ï Unii Prete- novver(ka p . ° aktu Zofia Więzną Han* XV^Ll*A VZblCt2 2 P°tomft^m fwym fżeV daleko linii K°l°l* oddaienie^ bliz- Ukn • -? 11 Katohckiey. *« t g«^g0? ynow fadny, (c) ma — jednak jjowftała trzecia fakcya pod Margrabią de /*. pi'^p jętnościąfię pokazująca narwana Trimwers, roi^0( dwoma wodami płynąca; ale w wolnym nar° j nym obojętność nigdy mieyfca niema, dla ^ g, . ^ii fakcya w początkach fwych upadła tom: VI- P'^a iffcĄ Bur nel ftowo IVìgh wywodzi z Szkockiég» ^cH'iC żadney rzeczy nieznaczącego, ale tylko od aneg0; ^,(1 manow do zachęcenia koni do ciągnienia uzy wo IVighs według niego było r. 174Vrl[0ia l ^\a(Ą Presbyteryanom, gdy ci na przyjaciół . fl*VJieĄ niewoli u Parlamantir zoftającego rzucili 'Ç JÎ Pańftwa rządy fobie przywłafzczyli. A ze ^ali0w, \xr-$ naywięcey znaydowało fię wieśniaków fur Ziay Wi^ccv *. ił a y uu waiy ny vr łr £0 »' /»|V' Krolewlka na pośmiewHko nazwała ich IVig1 pfZ przywłafzczone było potym wfzyftkim dW° ^ jj nym i z Szkocyi przyfzło'do Anglii. „yn,fflePfJ/jfrl Réal w fwojey kfiędze Science du GoUVe ^ pag: 334- pomylił fię, partyą dworiką naZ^VjAyO^ narodową Torys, ale to jeft najmnieyfta tnl* pracowitego tego Francuza. ftwierdt'9 ' (b) \V ona* " #!!% " i SV">™°' któremu „igdy y do roztrzaśni • ł lePrawnego «rodzenia, ani tevkwe-LaÏV«»iy przed - Farlamende przypuścili, według ty p^ll?pftwa via trr 1 \ey Potom^wem. bliżfze było cîft i. kób"r!rto,kftwo maryi hmv^ w'A'SSSy »«y.'r,n" naj",liir^'» »• ^ 449 geografia jednak wielką moc i powagę w nar0tîZj^fzy ----------,----rQ£JV' podbitym: odebrał wfzyftkie dobra lenne i ur^0^: pf^j tym Anglikom, a rozdał je na Twych zakaza*'j zwyczaje, język fam wprowadził Norma"1'Al' ' j, pod1 w ?°łlt5fe2w. •ìzil i . " ^pah°cnii- te a['*nien daw- __ «ych fi»rchvfi,mentem°k*ôrydiîdLrl°brt0 p'etwrzy^a^7 i feïses;^"' -ssaw-* gardłem wychudzić z ogniem i mieć go w do jo tt J hienia h v fi? ziazdv w Mr*n ~ & Pan,0Wftnja Henruk* znaku prz/z dzwon &c. Henryk l uprzédz.W^^j,/ r. 1255. dTaS Brata iwego pierworodnego i2oèe^« Xcia Nu droé'J J*zania p0î"°.w' i HtnrykoLr w (W/J?" ■ ĆWum j«goSy-czas fwey koronacyi po śmierci przypadka .^cz^l farcie Ùtietiecinn ć , *^'St0H'*T. ngg dian» fego «/„a WmLZww* <Ą ^fCT4^ "•»*» &Żn®.wt Svri ©głolić po całym Króleft^ie kazał kari? wnemu i świeckiemu ftanoiri od fiebie poJWOl""" F na- ÈW&Ê&ssssB pozylkaiiia miłości Anglików, którzy na ji/pto^ /.i >, -»• ao n "* lf wvprau p tiatł j ' — "/'""tezie» ważaii fi?; te przywileje znaydują iię w. C<"^.y puM ^detł] Pup,w,U -,a ktor ZI>zd r. tom I. P. I pag; 146 7, nirtorykow godnych iego / edaJąc dobra ftotowe «=£i-d°br ^rolewfkich u. WUŁUII IVI» V/VJ pvuciLlVM HÇ4»l\iCglS, IVIUI y r J dzicznych dobr płacili, pozwolił za mąż wy Wdowom małżeńftwo powtarzać bez pozwo'el „0itf .............L r_,________c- . £j zon"j płacenia tego pozwolenia, dopuścił aby dz',^ Bar0,0"/ cą màtek abo blilkich krewnych/ rlàz i. ro- cym, "aywyi. rod-jąc d*b™ ftotòl * yl-0t>rkrolevv/kici panowaniem Wilhelmów zwycięzcy i Rujego ju <ł: rat "■kini.c ? *r°n A n9 PO %** Krol.ftwo „ałożyt. *' Bracie ^ft/piwfzy r. „ 2 Normandy i do Anglii z 300. 'młodzianami "^g" ^ ^ f'oT^ev "''znoTnTch ^^1"/2^^ fPraW°Wa- ftej rodowitości iitonąt ) 5(./iqz letł tt«rUfijrou, ra2Hak 1 ^folewlkim dnia 15. lUrontfw, to jeft: Lenników Koronnych na ^ 1 Ht obotf P°ddańftwa r,ooo. ivne i wolności od «S'. Edward* pozwól**11®. ® | * " *• ^P- 1^3 'j pod opieką matek abo DiiiKicti krewnycu, "'J0^u teftamentem mogli czynić ( to pozwolenie glicy prawdziwemi byli niewolnikami, gdy^ ta,Q5f 1 1:0 teltarnenta były zakazane ) rozparządzen'e, ^ O^J mości fwoich, napitał prawo o dziale po śm,e ^.jy H(j teftamentu zmarłego między zoną i dziećm' - i I. bez potomftwa męlkifigo r. 1135. umarł, ( y „a oW dyny byn jego pierwéy r. 1119. przewożąc ^nXìe M ■ - ■ mł„J,ionami "v^.î A IC è Pale. umnieylzema jednak jedynowładney •.»•-- r, 01n"-|ci; Po śmierci jego Henryk li pierwfzy z l3u ^kiey Plantageńttow tron Angieliki r. '154 ^ 2 Ita'' ( pidiifldij Matki i znakomitych mądrością ^ 2iazd ; Àhownego jako świeckiego męźow ulla,,°^'^al» Pr* pt1 Wne 1 wolności od ò. h.dwara* pozwoiv»". >é éysoul, l'wùbady i, przywileje od HenrykP'° %Q&cioï«iWi i świfekieisa' ftaisoWi n»daił& 0l w t^ykor»«lwpzal wier' ł5' T*k DWtt;-/atrz Corps Diplomatique r Rtrmiki Pr*yi«Znym ftlie 45' Geoghah* j nychpraw, oraz nałożenie podat o ' tn\—' . j7.ozi( P°Ł,TrcZNA 16 ^zielney m0cv na "iego naleiy „ft,"" p"? mn ^f„o-fcoro"^ do »vLLr.!y^:.rlam?ntu i Pra- ** aronne do ZZ ^«mentii j dra. ^'©rza obraźliWe Jkonsłn,a przywodzić, pJL J1 fViftWami ź' .P®'0^ handJowne zcud2«. uczyniwfzy, zmocnić fię uhłi j,1 ,f ańftwami 25L: f °r.nei handiowfte zcudz«. °scielae i świeckie™^ "* f fzyftkie "rzędy ovnei«w«0^j^ podawać; pokoy czynić t * P0*ejftu/a u/t/ft/łoA ; fzanie p ^°ynę wypo dzielności Krohwlkiey; tą abowiem ^ itefp?» , w-,e Angielïcy dla liebie i potomkow fwytn ^ , z fy, aby żadne pcdatki i pienione pofitki J „a ok^, lenia ziazdu nar. doWego, wyjąwfey. po' fluey ' P 0 1» «, niewoli będącego, pofag Coree Krolev ft* '-—.«.u „ft ----" n,y HW«'nia Pravva Zezwoleń *°m Parl»«entowy ™ 'wynj nadawać abp lenia ziazdu narodowego, wyjąwiz) la w niewoli będącego, pofag Córce * , ...11... c. tf-„u,. flr la Kawalerltwo by na Kxolewlkiego, * po o --______ wybierane. Odbierając moę ftanow flfcie s. J *c*a pQw , —**- ■ -H owi Angi«lfcy Fanowie, przecięli mu wizy ^rł io*if! ^ ze fcrono pr2ł}ci ,.. . wykonania zamyftow i obciążenia naród ,ecłl gą i\vego u*yc' > 'J, "«kia niezawfzéKro- y ' • ; **»(» °- -z,ia J^yjçèiï1 ^ucLar74yl/p1? Ì7,"hl izba doln* noycł>' ki-oi biltołi) narodlys, wo'hwf / aź p° «tes?»! "y- królowi nngieu^ . «..vw;w, r —-- * ia,oìdu- ".indu do wykonania zamyfiow i obciążenia » j ,?ie raz odwołana i kuflowana, zaw * ° a<^ ■ utrzymywana, tak, Je przeciwność. fc'°0 ośct *,J jjj ______..;«.,r^ia "a liûe hJ^Hn panc tiego z Deputatów mieyfkp îakô świadczą Cambden, Prt/tn, Dugdait* .^yfty vVjr ^"'e byd|' ^dy by nay^/ç^g-'"^^''"ftawic Filmer, Smotht i inni, ale jeżeli Deputaci 0i f)i ,. yteÇz, ' à częft0 diâ riatèionëvV g,,e/ mości, to pewna, zq za Edivcivdçi 111* ■ ieë° ^ naor n » ^ n,enioźe, aeśli z if>n> ^ ^a r była odłączona i dzieliła fię z ^oCJ0 Parla^"S'r' P°Źytek t«»jeft wfaści^y niefzczęśiiweąo panowania Karola 1. P £rol* „,* ; <*„ "'a prâw nowych -I, k , ' k!ory cz?fto fie zbiera dla fto powagę na.fię przeciągnęła. Chociaż p tsvie! ftavV J '*le*tary orcon/a',J ali^wańia dawnych. Patrz Ssich zoftawily narodowe prawa moc Ï» j „» Hi flory ófEHgMnct; ' odrzucenia &//# od dwuch izb zgodz 458 gsoafafia vac« ne odrzucać, zjazdy (a) na obrao^ _ 0\^°, na Parlament Iirabftwom, Alcadern»*'." ' rV^fl m Parlamentttrabltworo,««»««- nrzcry" ; nakazywać,zafiadama Parlamento ^ La Jć abo przedìuiaó, PaH«me«ta ^ ^ abo kaflowac. Parów w gorney « ^ dolney Parlamentu Izbie pomna -s=5_î_^ (a) Na początkuuftanowionego Farlanie^ jî J aiWiLa. miafta, 5. portów &c. n«£>" d«P*J fw«2o upodobania na Parlament DeputatoWP. ^i»ft t,l« io jednemu. Wpoftçpie l^dalfzych pe* * f M fiff lość obierania Deputatów pozyikaîy . ^ obranie Deputatów ziezdzali fię ! dv takowe nieporządek i zaniiefzame fpra ylde* .$> riha vi. ftanç*0 praw0 ab? ,aml -y \\x^ ,o vf teft: dziedziczne lenności trzymający ^ 0iey4 0gl ftwein poiitïcih* 454 illne rzeZc7vCf?CaĆ'-?€n^ na żywność, zboże i ^raniać fî tas°wic. abo onych wywn2U za- ì .:;0:7 »%»■. «> c*ju d nie przaciwi. D,- ï'0"». a od ^£/rî rft'IC|hI'>d P"r|"n,entou'2V-królom praw wa v111*" przyj?ta zabronią "ychriylpenfo .nan>e zawiefzać, abo w o-P°dczns polco?WflC* P0{*atkow wybierać, wòyfka Parlaip„;U 2ac4Sać bez pozwolenia i nftft* r*. tr » a " jaką rade L ° JPraw°wania fweu wladzu ma -R«i *Ł:upy°ci>'t 1 r 1 "tłrenf^iiU onna abo Królewfka za fam . cnc aawnir " - -- radom i i d^/nri!ft.Królowi ku pomocy dodana, fa mym m.efzkający i dochodurocznego o* * lmow abo grofzy ftertlngowyęh mający, f ce\\^\^ Teraźnieyfze z.azdy tak fi? odprawują: Kj p> ka Wrtths, abo lift Kfòlewflu jednemi za ^ c, g o )(j£, i|j ,vV do miçyfcich urzçdoW i Shenffow Kh rozfylają. W dz.eń na z.azd nj£ f S« ^ rynku lub mieyrcach fpofobnych SS w Hrabltwach, Woytowić w m.ąftach « fiadaią na pierwlzym mieyfcu, mają Pr^bfa oby^f î UfiJî w których fą wpifane imiona i do» • kog0. „/W iî,«» luid^.p.toioni» io dani. gì»f y mi, ani onych obierać, z«u j , ^ fcu obrania twego nie czjmą, ... bierają, miewaj jednak £»i«yfc° ftwa abo miafta, zalecone robielprawy 6q0. r ft , łożenia onych Parlamenti. Niemającv s< # co rocznego dochodu zHrabftw, a 30 ^ ^ #«c«k »» Farlameai .br»»' ^aTlament.a?u . ronna abo Królewflca za fam ułudni 8y/;!a, a wfzyftkim innym An- ^'°r^ca ;eii ' ,zbom lądowym przodkowanie łuS praw a»0 °jn'• Pomocy dodana, i we-r':ì,Ocl0Wi ^"S'e/^ich za Królewfkie poftępki rad? PfzVch^P,0Wladraò obowiązana. Przed tę Polita ^ 1(>dzą wf^yfłkie fprawy dobrapo^. 2iefï>fl(ie ^ J^ce domowe, jak cudzo» tUo*e pod r°fry'k° ^r°' czyn> i prawnie czynić f°^Pada ni ^ l0^0 roz^rz^śnienie i decyzya f r0fan> 2 rady rozkazu wy- nr^2qÌ? iak f °m nłe Przec'wne nieinniey obo-'merprawa- składa fi? •• '*<** 2 j J jeft R n016^ 2yc^« między któremi zawfzs ?°^oia Rr , Upnw; liçzbî» ot'ob zawifta od upo-,'arzow n: ° fcw^îi®.S0» zwyczaynie 60, Konfy-i ^HdnecT0rZ ,U1, którzy od Króla naznaczeni j n? Pókif PKr2y»^ji> tę godność otrzymują królowi'ady "a0f«klpt°fbb fp'aww' wch?- ftp • P°dłM„ f eKret > obowiązek radzenia S?' ?°wi^ośćTuienna Jak nay,ePiey Przv- t>r?, " ' 2 Ìego h bydz zawfze pr/y y^mności Hr^°2vv°lenia nieoddalać fiç. W a fi^dzą z głowami odkryte- puje drugiemu, drugi trzeciemu az do O dat, z^ Łifkują glofy pod wolno przydadź przyjacie a fwegoîofo%v ĄJ „if*1 J aby ci wierniekrelki Uczyli. .W»«W«^fwioi» P>d< putatow. Niewiernie kredujący P° lle^oWie ' dź o^Éy 300. F. S. Sędziowie, Duchowni, She ^ ^ J dzie niemający lat 3, w..k- wego priy^a'H hT»KróI'nvn"ey godiośc?a x" W a«gi.lfllicb'z,fzczyc.,Ï.V*^ Lo r- do Anglii abo powfzechneąo dorbf* tł)c,i»ł, m9; Po. tym oftatnim wiew'vr''^S* ici^àveb rj,,knń«. Sprawy tóWh ... •& b»< KS£p, "7 Szk0!0S •« y' 110wy Pod «owemi Deputatami dlàf.. r* iągąjąęych fię traktują. Sprany i P . kraju, fupliki, pifma pamiętne bez '9ZI, e£0 J działu Frowineyi i materyi tak dojeŁi"fZgci A° do drugiego Sekretarza przychodź^' Ameryki należy . Co Jesł Parlament jQngielfki ? ^ p(r Jeft powfzechna Rada narodoWa» n1^ jiró'0 Wodawczą zafzczycoha z trzech *ta"° P° ftwa, Duchownego, Pańflkiego i Dep0^1 wiatowych i mieyfkicb złożona, na 11 roZd2'e' Paniką abo górną i dolną abo po-fp»^ „a^8^ Jona, od Króla dla fpraw publiczn>'c '' llałl0 P» f liyn*«hh'V0^>'* ®cï Króla Lt 3 r" J 4°' I zarass«ftânowi^ «yk?*fe • '"-y »«»,"° l'a inn/^"*Jle."" "boJe3f izty "'e mógł bydî *"ky »aH irtâ °'S''mï' rozpufzciony abo kalTo. K«leni f' d»lna z fanatyków złożona, wzii. C ;' uftaw* » "ról na ńi, z,. ___... _____________ ___,_________.. , , . *?» izH: r**P»lz'°onv Tff" """"■e1 M* odłożony. dziey jednak dla uchwalenia To p1*01*,^0',611*' 3i ■umnł?rf??>'i>!?* dobrowolneg9 wienia praw nowych lub uchylenia (?) ^ ^ «'W, .'^^Wilaj. narodow'pTźyw°Jc™^ k& x£tw. «UZT:::Jr'"ey • OeP°tfC,a.«- (a) Parlament jeden trwa lat 7. to jeft: ze ^ peput'0fei| jaafzetmi Pofiowie* przez lat 7. fprawują lirZ^^(jeg0 ^ti Farlament zwyczaynie zbiera fię na ko ^CU.a»P0 dla rozporządzenia fpraw ekonomicznych,o ^ ^ kow, powiękfzenfst lub Umnieyfzeuia w«yfl^ r*''0 ,i«' Za Edwarda HI. ftaiifła uftawa, aby kai"^ pr'lrt(-Jr?f lament raz przynamniey byt zebrany. ^ „jefF. tp Gdy ^em«;'pr^^yftkie odz r*';7'0/ IL r. i66<3 ? 2 P^wa. bJł przywróć?"" °!iadî dzledzicz"V, dawny Hl0ry Pcdg-° /r«wa I ZTï' 1 Kr6,uiył P^dlm fwo- dl uni ^ jedno-.; zpulzczeniii Parlamonł.. » S'» faia";7°C°"V' 1 Król liżyt przodW ?'"ei r,a i,ań«mi , zpal2czeniu Parlamento V. 1678. J*^1 U-ffl'1Bva PJr DePufat0W lift* okólne wydadir. ^hament^n^od fcaffował. 3 Tty p0d "]• wym°Sl "ftawę,aby rì • Roku- Iy t fottìi l ì y ^ac'en Parlament nl&m- ^ioietni. z* eP"tutaini trwać dlużey nad lat '30 i, uda no wi o no Parlament fi»# 457 G *0 g rafia j j. Lordowie duchowni i świeccy po^ PrC?^ cyą Kanclerza W. Koronnego. • 0 W teragnieyfzym czafie, oprócz ®ra 0(^ Je«(kich, wchodzi do izby górney z?y^upo-między któremi i\z. Arcy Biflcupi. 24 jL rgfi' i j6. Parów Szkockich. Liczba biow, Viçe Hrabiów i Baronów źadny®, FgVPfld'' nieopifana od upodobania zawift* &rC, go. Izba ta ma moc ftanowié i kalTowaC £0z!j fądzić wfzyftkicb Urzędników Koronny^. fprawowanie fwych urzędów i ° - pjoC ciwko Majeftatowï 8 Stanowi; tęź 'arn^tovi?y^ #î^or\îa rnr/ricia*a in» d^nmfał^w pîurîsinl^ • L dzęnia jrozęiąga na Dęputatow Parłam®^ ^ 1 gdy ci imieniem f?by dolney £$ ofkai?. ^ pr^i dnyęh podatków niemoże ftanowić» ^ \e^. o" Ąanego od Izby dolney billu, to jeft P^cy i' podatkach flowa jednego odmienić,^ vjać^ dnakjey jeftprzyflany takowy odrzucić- « -aję(i / Co Jeśt fzbck Parlamenty, dolna 1 i. jeśł moęi u;ftłil^ ^^"aJanią PaH»^ a b^lł owolnieni. ^«towe zagaja, bille „ (a) ^5ssa^==!5ï^_.. pr*yy- ?^!ch aatì tr . anacr» ~ SÎSJtaK'41»" Angiel. 2,*P*iUcì pari yn,lkiego 2B £ odp*dn»enjit Anglii od fc'^« a aTflmowi V*i VS*r^ vijl "fżlym; o" „dać Prowirt '? Zawifla ^\5°Q. F-S. przyfięeaia be? '"c/al"y^ zborom 'l ar.cy-6'^upi niemogl* ÏÏhS° id2'"^ JirDU Króle^"1 zad"ych Iłanewić ki Kąje lift 2S d° Ka"cS ag0- fądu ducho- f 0|e«Wa ,,E d W!eIk^ pieczeo- y' Królewlkiey, która SP'fV" * ,ts ?° niektórych 4>f.'rr,k(,»ï fad rP'"wy P'ni ^"chownych i bvl/etueocyv w nat"a fif ^de^%/p yą wytqcz°- «nievr vï%rych jednak fnrl°wan^m ' ^otną i ®yfcą ^vietB ^ «noie n»7n» c P°zwolona l^oJ&M»'yzd,tcyiA"ałzn»«yi' Kominiflyą na KanctUarjj ir'c.h "ieyfc aposOacv!, °P0W i BiUupo»-, „ /prawach JQr, rlewlkiev n ^ ,dzie do famey tyl-s. 5) bì(knpì.e&h podlega fad'o'®w,-eńft^0^a^ia^ fazvn, °litvczna, a6o 459 °, t<0»% do i2by * przyymuje i o.onyćh izbie donoft, fZec^ ^^-53-85^ przeważenia ..je** ftrone **»jW W innych okoli rznościach gdy .chce - pl, • bok.e; ' ^u-ayTOuj *<>''"^ "! fi za fa liz i ć na fwym mky leu którego^ pr,fty| feraMk^«ft^- izUie $%»£«*'& tow, i u niego pozwolenie moui*n«a j,d«>" j hì^Kal^'V i*y Paftfi^o'îdoU ;iœ J ,'7on"' 'f-* ^si • b»^ '" """■ 'M"y'h v»a sw fek't ** Clru/T! ł ll?.}l t^MI|iXV C « i «.m» •' V - •^«jfcw» fp o job cm bill aZ»o proj nr/itlïîl ? !2fe4 depnliow,^^0^0^ izb>' "^nacza- ?aMcv ' PePutaci izbv P-mOv ł/^ r ichc(*zą do faji ma- ny cn. ------- r» zwolenit m kęóreyk J Vi(iy ^ -»■ vvl"«MOny bydź Cnue& y f txriïi pgsg«wcl*** Ł,,. r,ia" •»— «•«**>« Or ttor pyta -fi.ę izby, jeżeli bydź:-czy tany, na co gdy 'S«Td** X* »T ? POtWie^a«ńja W/o«r giego mb trzeciego, c;yW mabydlj j>a rowie aL^ ««ia(tQ fieb j g° hlb kiłku Pa!!0* pifany, . trzeci raz ctytany. Naoftate» t< i go»ają; Xiaiera LCv wi'. ,lebl* naznacza Leje w izbie dilney, a Kanclerz r^ g°r"e> ^ porządkiem ?afia ^W>da aby takowy^t* j?^ Voi£ ' jednomyślność abo w.çkizosc gîolow j'*' y W 1Mn?*h j£ * *<*•• "«dzą dwa Arcy "Rj. tymże billu pifze: w* h będzie podany / " BiflvUpi pjerwfz«ić nv evita w izbie dohiey; abo nn<,hMdzie poâanif 8 ; r i- eylcł. \ 40ï Geografia bd'njey po trojakim czytaniu pr2yJ?^'ja pozabierają według dawaości fwego poświęcenia j ftwo. fiedzą; ^pcj Na lewey ftronis tronu przy murze i « • oey»J. . W. Koronny, W. Pedfkąrbi, Prezydent rady K Angjei^ kanclerzy Gabinetowy, kteïzy jezeh fą_ W«a« ^ z» mi çlerwQe mieyfce pq Xiązętach krwi I abioW- HJ dają.. Z iyże ftrony fą ławy, dla Xiąząt, J1' J„0^ biow wedïug dawnoścs. podniefienia ich na g tr0»u, 11.. źacą. W lawach poprzecznych na przeciwK ;Bar0l)0v/' materaców wełnianych fiedzą Pod-Hrabiowi p . Gdy Król na tęonie zafiada, Kanclerz W- ^ ^tet'^1 Gabinetowy fteją przy tronie lub findzĄ i . Sęu wełnianych około tronu rozciągnionych. vv jCanC* wie Koronni, Konfyliflvze ftanu, Pifarze, Age" ryi i inni Urzędnicy Koronni niemający gioì" ; eie, fiedzą takie na wełnianych materacach . ,etni Gdy Król zafiada, wfzyfcy Lordowie z od^Ioftt^\ ełowąmi, a Miniftrowie i Urzędnicy niemaj^y °oZtfrole' lamencie niemogą fiedzieć bez KróleWfkieg 0jew w nieprzytomności saś Królewfkiey fiedzą* i m jeft głowy nakrywać. la ^Koley wotowania (które nigdy niebywa at4.j *Vh^ le Wiy ^^'?02wfa! a ^cy na praw'ey, a przytomności,) zaczyna fię odnaymłodfzegoB^ ■ , ^ u^kowswfzy fię. f,ebi r- P^.". Dpnilfaci izby -----„ pi licZlr n- J A 1 PfZy ^ ftr0r p°l,ttc2»a 1 4ćs ^nKiotn • 20n.V ftaje fię aktem Wz* ! m' s*m tylka a,7/ f Pra^eî» winy od Krń . przebac""i* P°- „%4CZytanV «czynionego rM ■ ^Z'^y''lr?Z6UZ'H ■ iirh'J fodowc w Anèl"? C>OćLoi^' "w«-« t " ^d Ks , n JK H CHty naród rozciągają. va- T'y Wr" !t'óle"H". Izba Skar-* • Aoh / /7 ^ofpolitych. atl' jeft ^ip^ tazlwany izb^ fp^wiediiwo- f,en,Ł ^Vy^Una/ami ordynaryynemi r;7ryrżf2y' k»eI«« K"-«y fprawy f,ciz. abo jo do roz-. trzà łie pt9t°w 2 t , ------j—1--—i? izby */Ij*»Het,ts-^dey ar0ny: P°2waiająfcy zoftaji fię w iz iiis&arawsgfaS ]^'na°;ci zu:rz*jl wkomtni%* dla doćieknienia ^dtfow icft ^ ^ «"i: (I,ź fą !Cr«of^ ^ Pf"ciw^- Gdy fi? pokazuje S Jl'Whdy 2 ay "a n,eypr2e^je,ichi. i-bie.jeH "czv-Lp g -P^0t tcyi "* uftawy ^iÇkfzo-^ne dtpak te L,0n"! 2a>n,e|'onych zwłafzcza wPańflcIey ^ rrtSii^ npr"wu j z,wyfz»j^i prze. przytomności,/ zacxyiia do»1^, czy fię na pierwfzym Parze , Depuiaci iz y fta^y f. Kroi Parlament zagaja, zegna, kaffuje, n> p ^fleiey 1 mentowe potwierdzą, przychodzą do izby * za fzrankami, ^ , „.uiieri, \V izbie dolney oprocz Oratora, który 2a nIÎ\ ^'""e ifte nic ni«. -»'«"«« wraniiciei fiada wynioflym, Sekretarza Parlamentoweg je ^. K^^. ^n.eważą jako prawu i zwyczajowi prze. dząeego. żaden nie mam.eyfcadU > fię p0d W JO* £Pewna l.czbà ofob (na- czonego; każdy zab.ora to mi.yfce, które n ^c. taPk°PraWę iul)na°d lzby "a roztrząśmenie projektow łub Utore wołne znay,duje. _ JkrY^ ] .r°*tr».r0^ le~ ?dmiaBę, na wynalezienie ...... Deputat chcący imwić, powftaje, głowę ® • àot°%J mawTzy głos, do famegę Oratora mowę w ma Jazy je OeputatâCj dnia męwić w jedney fprawie; gdy jedneg ^ teg0» gi Deputat zbija dowody, pierwszy niem° 0f0biśc!*J go dnia odpowiedzieć, chybaby był i nte^J Deputaci dają głos na bili, pr^ez poz ° h tam zdania fwoje otwierając. Gdy p° aC^a P® łgania fa rozdwoione. Orator D*z ^ fakDPra^ lub 7 ,ZDy na ro ■■ — L?2tr2ąra ą Ko~imifr a,Bę' ra >vy,nale2ienie podatksvv la* M i- ó^ì 0brrr2y r° P^Jeîu, rìZ 10...... "• l»:,n^iłT^\ięPowa£ iednVir"'^?;" "ai.c> ł?Dy zezwoleniem >y* Oby naorobn0,n,mifly^ A«-bitrowie c f^Wal 0r,tor\, -gankach mogą bvd J» ^ttliiń,0ft?P°WaCP^nZ/khny?1 c'^ey izby zezwoleniem ^ Wielka D» muf2ą, gdy izba zamienia fię s ao? f.zs.ny na p^r" 4'j3 Geografia tuzrtśiiien.a i ofadzenia Regentom *»"" h v oby "atti,miT>ia fpraw n!eS»"Howych TrHtunU '1®'aetad^jc. to jeft: 4.2 Ławy r/ '' " rozcia >bo C/j <*___.o - >ft : nn !*rk?'»«<(i«idź ędj '«y, 4 z a władzą na ca- ^oglią, na 6 ~j' ■" ,u<£ei^ %dwa r-^y w r^fÇi,c* .®»o Urcuitus podzielo-łu i Świątkach Ci'c0je^: P° bożym Aarodxe- - "" - . fzyx feymikî Deputatów nazwane fVhritS^ ^ po je, patenty i wfzyftkie papiery, ^t("ji4fv' ''' pieczęci wielkiey wychodzą, w Ka»c pifza j expedytają . Tenże fain Tryb1 , t^' clerlki fądzący nie tylko podług P,fUV^ rozlądku, fumnienia i uwagi ma m"0 ^ ^tę w innych fądach podług prawa za(zty" zoiią zmiękczyć furo w ość . d ^aVr Ława Królewjka, tak ląd nazwany il wyżfzey od inuych, na którey zt)a^(a^ ' przedtymKról na tym lądzie zafi*daJ> 24 Sędziów,ż których pierw fzy nazV^ ^ . 'n r2 ^ dem Prezydentem Wfzyftkie wy 0i ^°c> yzba Skarbowa nazwana JŁchJcf1*1^ f fcierca w Szachownicę tkanego, k^')" p0ci^lłn przykryty ,(kłada lię z W. Podlkarbieg^- ,(.vV i 1 cJerzego IkarboWego, 4. SędzHf^P j Barona nazwanego Cur/itor d\'Ą odbife fięgt od urzędników ikarbowych, , 0tiV nil' poborco-w . Wlzyftkie fprawy o d(>( j,,:, ' lewikie 1 Krółeftwa przed tym iijdżH - ^ najem. . Mài0**0 fzba fpraw p o [palitych z 4 Sęd2'ovv w, , -~J<--zuzaiu , " *,ow,e P° dwuch każdy y^h ipr51vv ' . przy urzędnikach po wiato- "*s'""' gd,, ztoczvńca L bydi Uv . •"* ,!2. nryc' Q ^^abo rządca Prowincyî ' ^re^ilń;!ych męźow ludzi poczcś- s^rdle L-obiera "lePr2vjacin',Łn*aVtln 2 winowayca ani 2 je. i?vS° M ",e2'^z«"ych, oiieyl'ca o-Ł 0b>W»te|i^ gardłowy byf popefnio- i4?|Wa^/2ldâ;,v ,°ay, W i'«i wylUpek L '' '«do. Jy j8ft do»^dz,o„yt .bo nie wiedziony,-Sędzia deluèt oglX Nr^'^Pokom011 Uftan0WÌe"i fii °<> Krój. Sf. c.,cb'i- w.| ! Cl "l"H 2 urzędu obowiązek Ą°^^:u°techny,be,>,'e- Pró> *yftivw tć Jj- lwemu poruczo- "oéé01;^, buntówniko-ejìw--m-^0b°y.ow' icy„. „ W 1 lnr»ych fpokoy- "'zoj^cych łapać i w.ęzić ma K |>rt,e8° trzecf'u VV° P0,.?ki ' dawać zabra b0 ^1 *1 cyj o , ^8° m.efiąca wfzyfcy jedn l"'k°ja ?° s'ównifyf-k«d:,j"v!' s?dzi„w w.pr2y. ».e!'JlCf.oVvchW prz5'%8,ych » zfoczyricach Cr"'J° lido lï!r'^Zlen'a wtrącaj-, dla II.- •"#4dł.jł,.elkuih:sk»®*' *dy « akźe Hfabftwje r2^(jca Rró. iewflri Geografia (k,eg°jeft ten y y ftai-aj^fiç. R^du Ąn_ • od moc? Przym'»t,że moc pra. ft oc'd2ie|on«0 y wy^ony waj^cey wfzędzie &akim prciwcm n. .. 4^5 lewfld nazwany ^ v ^ tatûs) którego powinność jeft rozkazr ^etito ikie, Writty na obranie Deputatów * ^c, '°ŁlT3PĆ2irA " ■ j 1 * r* «f/'|i i-x* wych, wyroki Trybunałów naywyzizy ^n,a gfa ffzać. Sędziów przysięgłych do uZf1' ftepkow gardłowych podawać, dekre śni od obywatelow Hrabftwa, teraz Kroi go » jają6-° fpofobem: Sędziowie objeżdżający Hrabftwa P°ftyCh ^ watelow majętnych, fumriiennych i praw °yct' 1 jętność mających radzie Kroiewlkiey« t* ^°\0y\ P,J ściu kandydatów trzech odrzuca, a trzéch K*"0 prz*û| Kroi jednego, który mu fi? podoba, naznacz*- na n"^fi Sheryff kilkz latzoftawaî na urzędzie, a gdy •'* 0d«^' trze fprawował, był dożywotnim, teraz co -nefl0' oprócz Hrabftwa ÌVeJlmos4andt kiorego dzi^Z' ryffami fą Hrabiowie de Tanet, ied^ie J (b) Miafto Londyn W Kroleftwie Angielik' i tidzielną RżecząpolpoSitą nazwać fię może. aP wjj jey Wyobrażeniem categu narodu Angiellkie^ ,^0 Y j rożhe lądy dla czynienia fprawiedliwości i:ra. %aw 'y Sment mały nazwany commun concit dla rządu g # wienia, podzielony na dwieizby b Jzbâ P*1} . j 26. AjC Iklada fię z Lorda- Burmtjłrża (Lord«Ma,ry% ip'^/ torów abo Aldtrmanhw\ iaba dolna fktada izt>^lJ £zan obranych w rożnych miafta częściach, p^atc0 wi praw» na cale mialto i przypufzsss* CB® (a) Urzędnik ten dawniey byt woSnemi '[ 4S6 we do Ikutku przywodzić Sędziom *o»8ip,e gdy jego Hrabiiwo objeżdża), affy" ć > J V»Iite, «chw . Jdo»Jeft pr.w.dfem: prawo no'. niądze od poborcow i celników odbs ^1 ne> 1 , y 1 arl»ment0we prawo Koi 1 Londynu odPylacjma pod fobarò»^ J„ie«' «"iey/fc^ «#•, WOyft,,^ ^orlkie, ■ " ko»-, z. 'zby ądowe ,ednS dof°* C„M P "" wyftępkow prżecswko prawu poipw* j^oi drugą dla rozfądzertia fpraw cywil°yc ' *) 24 F. S. nieprzechodzą. jfc 1#* ■ f Każde miafto AngieMde jeft MkW*a* a n' tych, kM'" "«« Rzeczypofpolitey pod rządem Burm- % ffj^j. „ *£d awanego Maire (b) zoftającey. AJ' , zebrany j4" nsle^^'enicinneeonieîefi: ^ jktoreRTł.iir.^____..s''! wprowadza. awca zeb źy ć. Te , ^ iif2ar ArtgieJfki co [W i ft re Rdwaïdnazwany Wy2na^°Wa^2°; ««4»' angie,lflii 2 nich te d"0 N'y L V]e W łm u Arïgl'kow fa rif»o *cC;j!'<%Mw,ek Parlament aĄ,",^"0" oia i!iy przyjęta. C «S? 10 P'"1 r»"ł My, Cri80 pia' lii ^c'Hear,^2o'°oo. ludzi^ przechodziło TurvTH s'?.ds "î»11» •• £izft., ile nad "x ? h'yi j- 'ir™.'3" krou f s'°"" d0 uśda ,zeki mtdvav- i ^Çdniiç prefmi de (a Rvxta^^la'2a^ troń tfakóba ott6n *' Pośr«o7kf iî^/m 11 I 5' P3i . erauy d. id. Wr2ff- ■' uerm«now każdego ro- *r"ika' ktory dńtń iia0beymi,j^fłv°y ur^d 0ntìynle' /^^^iaïoiçl iiazy^ 467 geogkaf»* «y,; Cofą uchwały- Parlamcniowe * „10c prawa uJaduì 0d Uchwały abo uftawy Parlament lamentu Angięlfkiego uczynione, ^ ^ ^ twierdzone, od narodu przyjęte, .°J\ -j aktów publicznych wyci^gnione » * i-tó*6 P moc prawa u fsjdu w tyc.h fprawac > wem pofpoiityoi nie (ą opifane . ^ gakit jest w Anglii powaga pra i netrt> ? nf ^Wfzyftkie fprawy Kościeme * ej|ug P chownych (a,) fądzą fię i decydHi5!: Ca-) Sądy Duchowne w Anglii, *5 ^fki^i^fW „ÌKtoVwKatolickich. Kaid,A»(.e%* wtafuyKonfyftorz, zkąd appeHacya ida^[,*0# j' ftj politardkiego, a ztamtąd do Kancella naznacza fędziow na ^ Deiegat ân^J Ju"sry^ duchownych należą- blu|nierftwoapoft«>' ✓ _ ; tr^rpfftwo. odfsczepieflft , „„W...W........JA..giellkiezwyczayn^uje. Krj^j Frowincyalny, gdy Parlament fîç odp tfantu^L ^ ÏSTAJm UfteVdwum Arcy-Hiftupomg^W Eboraceńflriemu, aby Bilkupow fwyc . prow>"ltrts dyakonow i Kapituły, każdy w Iwo] Y Ao t vi zbór, ktor.mu mieyfce, czas i mat > * "'zborP^owincyi Kantuaryyfltiey Kaolicv Vii. przy Koscieie vv bu ty - ProwincyiĘborackjey w mle.ścieh^^ jzw fcach nakfttaU Parlamentu dziel» fa! n frotl l^j} Tzba górna Mada fiç z Arcy-Biiku|' k>0i^ p0 A«. eiî lJLLP™macyi Kroia Ûp prz*ciwL kfytvttne2* ^g^ljkie i g8zie jeśl ipraw j *"ni*1 °'kode„r^,ar!aj£"',f«y'»»? poi» i^ch. VS/Ł lalsch Kroiewflcich Don7»ni« -fzfcoT Wr. Jores™) tyka fie polo, fych, Wtv-î/n Królewflcich poczyni©. * ft»« i bywa L7le ta^eft ofobHw'°śC" ^ zabit. Kaèdy Angiijfc ^o^ych moèe 2ftrZeU;hOCTS° 2 d óbr ni e» . ? podoba, nikomu zaś ^P0l°wać gdzie mu k7'»«y. S w,al"y las nie jeft Prawa woyjkowei Agiscano.) fwycfin^'110 czyni izba dolna 5 „w ^rcV'ft^UtateW PrM#nt«je p.rzez dwuch Obie uUp FQtw'erdza. ' ' 'r"5tllem których !?był# tylko matervs sia i_. SorV?'kt°re ^ °d ^ro"ft Podanefnh rl°f!i ' 0 Łyc31 na" cYd^ąney te^aterySpr?ycho^z. ?0 Wolor'e- Z 5z" îe t-blr i "a zborze prowm- vi if . °7'' asdj % dr-MateVy®C la' Więkrzość oîoVow wfzeH^ y' roztrzri^a ?'ależ;S y 2awfze fa fprav^ dl l ® "ecz ^nowi-ieftwa t' H PQd "aSDofłk J ^ . Karności Kościelney dow0;>?« jak od cpau^'en!?2"e,dia Kro,a'klb Kł"°" u "Me pfzyymuia L • f, u'.tak °d Diichowie(iftwa Ì3-; i ' P'^vierdya" li» V UftawyzborowPar. U "°w. ^6 k" W,< "SUi °Pro" Bifkupow jeft 26, j - ^'"oi'yc!, ' ^uc»!;Łow, ckoło 9,653, Pif banów i tv-11Angiellkiego^^ Ś,vięco,iyth w e din g obrządku Ko- 4ê9 Geografia ^ po Francufku Loi Martiale zaW' ,,eW(kieg'' upodobania Króla abo Hetmana Kro ^ ^ woylkiem rządzącego. Król Angie z^ol' mocy ftanowtć żadnego prawa bez P gS W Oj ria Parlamentu pod czhs pokoju, p»d c,eciące ;aś na woyflto Arigielïkie w poiu * rav *y zas nw£it'Jm»c VY r~ . . p f V» ' na maytkow na morzu zofiający ch ta ^ jak' wolno mu abo jego Hetmanów» rnu fie podobają, i jakich okoliczność #0 nym leżące, one fobie przywlafzczyły ' V 'fati 1 *pi fam więkfzey części świata prawa dający P powagę onycl), i za czafow ^uliufza Cezar# ^ fydZ'?Je < wnicy Sei vius, Ofihus, Labeo i Sabinus °n® ^jano^'fu l' prowadzali i do przypadków morfkich, a ' r26^0 wyrzucenia towarow (dejafltumercium) v' y gjt"' _.j f wałności ftofowali. Klaudyufz, Wtfpaxy"*' ^ an i Antonin Cefarze pi awa Rodyyfkie veyr° j, ro?-twierdzili, i w fądach Rzymfkich używ»c 0.'łLv /, cfujłt/niaii Celarz też fame prawa do Pan o0ir*nl,:tjjï>( żyć- Patrz Markwarda Frehera Jus Gf^eco . fi ^7. 265 w Heidelberdze r. 1599; ^ Qf0c^J Jakuba Godtfroy de imperio maris cap: *• tes ad jus Jaftiniamim . . t ' (b) W zebraniu aktów singiel/kich prze.j' j£r° p. ai. znaydują fię «(lawy morfkie Ri/«hdj " ^js 1 pifem: Charta Ricbardi Reg?s Angh# ae J ątti per mare ituri er ant, Roku u 89* ft,w»y«jctn„ f0l'rtcz»* 470 Z' 3 Zi «^Xï'S Kromwda «ftanowio- h pr.widw"""* "IfJ"1"! f^Mkim u' i w morflf'ch . ^mjlut?anm iPowadxeJ^ w -Anglii ^rlamentovve° P°(Polite Angielflue i uftawy ^zym(k,e fącl0We ^^ch°dzą, prawo cywilne Pr»wa cyw,ineo zftrzyga fpory, a mianowicie d®,ralflcich w'r0^aSa jeft wielka w (adach 5 > ł,eg° wź«lp7ry QnaIe MarfzaJka W'. An- 5^Ar-" isric? po' op.s „ i rf ïyn,0nyu &c' w *■ rf Pfaw„ cv 1 duchownych, gdzie pod f ^ Ss° P°dP"da^ w4»ki.Pt.. «°klan'^m/ev lwa' r0Zrdy. "«"«łoftw», λL e wfzyftkfch f / Rlwałtowne &c. naofta-W | n'enia cavni t 1 decyzyach podług: navi jcr j w rg!?d "a prawo cy-i?Q^a i'ciï 1 nayfPrawiedIiw(ze Hioż ide ^ rWa mic^go? eh, ' *®dłu?ifr' 5 rprawa fobie ftanowić W ^ście F-1' '^"Wflciey 2wier2. W, karal wbijają. Szlachcicowi o tez i* ^1;J przekonanemu gfowe na pniu top^ .„gi* iJlf Niąm?Cz narodu w Europie na (zeg0' ^0 fëazanra mgaç.?'$ zywamy, nie byìa znana, ani wfpora ..^i . 478 "4'wîn^iak0K.£ak P,"ci*"® w Anglii J?zyku davvnv *ra Je^na^ w ^ormańfltim Wa»a na tych 'SZWana Cl?kka 1 osl™ jeftuźy-kr°czeni/r °f2y ° wyft?PIa podobne wy-ln« oftarżen?60^ doftoJeńftwu Królewnie-DdP°^iedać "t ł * na dowody * świadeftW5g zitmi... 1 a*owego wioowaycęrozciąąaią Hlł n 1 K roitnl. 4>a1» ___I I ii.' la 2l*mi u, *f .wes° wioowaycę rozciąga]» dsì ka*ûetû :,,?21emu' na brzuch tak wiele kła-mu 2a ca^ ^ytrzyrcać moie, nazajutrz daja chlt'babe?, Ìarm Uzy kawałki jęczmiennego ^^leba, j talr° tr2ec» dzień dają wodę bez *** *inQtt,flł; na Przet»>anf, aż umrze. Ponie-,e nie^okoń yCy 'a u"terającego fprawa zofta-toniftïva orŁj2°naA dobra » Izlacheftwo dlapo-PV2eciwlę0 V^, c^'^aby fzło o wyftępek n!^§ti^e zawr r ?*emu maJe^afcowi, który &*'&" N dÓbr ko"fin«'»»«.e na ao{^suÌug0?bMWaMc dz'dąfl( K,6U- "a S ftanv-'rf K5ileftw* Angieldiego dzielą fie Uchovvny» Szlachecki imieylki. wnV GvotìUs odpifując jednemu . $0» 31 ^e'i oc-ì6^*0 n'®potrzehn* BBr * • / t . „ ,«/,«/ w"**»* *■» p°kLui^ Jhp/ i AIeL* • n '/ 0J Ta fa ri u s k meka od uważny®»1 r » dzi. • Jeżeli grzech dowody, nacóz więkfzych gLt3; £îffiïXeściańftw« ^^lniońyW,gn^! ^ * *? *' *« • n. .... ...r—AL-^î, v^^iarli a navbai ielZLl®a°J? mlk nayfrożfzych. Prawidło v M ry, ^afdzi£vwi'no5cl '*lrfowyc'5 jeft 1 bydź powinno •' Jeiel,4^ierPraWi;-j, * .w,'n"wayca ufzedl zaiłuioney ka-" ^ne'ialcietł,°źe faa 'W'« l&A(*2ić. z życia niewinnego; a jedli» ►*"?, u/ni, Z'>a ^k328^ niewinnego na kary ciele» r«w ' ylkû .K . bçdzif» ił rafy «•tv» ï iĄ m ...... Ico niewolnicy oney podlegali. J >.JT^ «5i!ja i przezornie napifene, tortrny fyagil'5 Âti'f ii. do wymacania prawdy. Qm^A'0 yeS pati'^ ^yiin'! < Ja, & quœ viritatem fallat; nam jiliy"}1 ,;m f1' tui tormtnttrum, ita toi menta tontemn \ i 'K veritas nullo modo poflt, aha łamu J mtodvis mentivi, quant pati toymf[n 0 tn'\^ sK ■ M'n {' ĄtQiiccS\ Na to uważne ^żymftie pr ^1 vuy Gratini odpifując jednemu anf' :ton fLyc0''1 $ tur qui ftrrąpattteyit^ mintietut qw }* . p. a^0 ,1'^ pift: 693. Ta jednak męka od oważoyfi» taucona, ludzkości i Chr^esciaiiftw P y ^ jeft we. wfzyftkich krajach, a n»yba' ślTliet'c s gdzie, na wielu mieyfcach złoczyńcę n . „, es ba bierwéy ciągnionego na tortury. «0 f0^, ^ takie nad tym okrutnym poftęp na >ijJ a, tzęfto tìe trafia, źe niewinność fa»?. bafd f/» je%! II Okłada Jeżeli fą źU . niż bolu, fą Jai^le niewinny ktory» - # tfg" pi ka niż śmierć fama- Ofkarźpny czy .^ ęki,3e^v; p° e< " winny? jeżeli winny, Ikazywać ą» - ;: laral gdyby b^l zaraz KU V th na śmierć go Ikazac, jeft t9 :eftźe - • 12 «.inłpn 51 nl0 J° ^ / .->* O1 * tS* 1 ki,lel . P° r eV'i -vr lźe( v; k3tti »a smierc gu . -• • jtze - ' -fotfdbC'; jeżeli nie jeft winien, ą n; J ^-jia " L, je^ią 'na poskromienie zïosx^p^ a »*- r -----------------. ^ wnikać mękami wyznanie gr* " jedtią t n^Uwol u ■ I1Iewlnnego na kary ciele. »> tortury^*» °koliC7° ^2lf ftrafznemi katować mękami? " Q dobro k <3Hcvri!1°SC ufPrawieak wielkie fą doęhody Korony ' ,fug cZ "Dochody Korony Ąngielflciey * e okoliczności i potrzeby izba dolna j^r Angielflciegb po w'içkfza i umniey,\ podatków, cła lądowego imorfkieg • & g. » róine rzeczy uftanowioney wyn° F.S. i fą podzielone na zapłatę v we dróg, portow, zapłacenie .0- ch, i wydatki dworu &r0 d 1£n£,. „d cywilną nazwane. ^ar° jencył jch chcąc mieć Królów fwych w ^eP^iueyśc'e^ il* _______ im r>r> *-r> Lr n f ML' n a fumine na -- 1*!°; Krór i,SŁO° 000 r# 5 °Prócz Lisly cywilne!/, ma ab0 ,n!ekt?re dfobra ftolowé, dziefięcińę, luity, , *7 pienione, konfilkacye &cc. więc ca{y *iy F°s rólewfki ra°źn« rachować na s'miilio. narodowe Angiefjkie i jaki ich pari' " cZa ' dm,ent Angielfki niechcąc narodu nadzwy-?y polUnowione n?1",'.gdy wkrótce na nowy długakeyą '3 edal) fię im u-ptztdzić' naciik ł>y^ 4 j „i-t- & sodili a?ia j nic' «• ,,nf2u °a a. siemcòw, a tylko ńa płacenie c>> u ■ « j gli? tak wielki, ż« w jjsdaey godzinie zapi*> 1 »aCjli mym mieyfeti przekupujący 3™ u°ulà^> 3 Li» 3Ja Francuzami i Angliami ppfch HfcHę? fnego> inni cudzoziemcy, i wielkie fummy Z ^ i ^Frzedrtą epochą AcgUcy na wydatki P^ugi ^ r pod a ; ki ftanowili, co fię z»ięh zolłłlo, to wali czego niedoftawaîo, na to dług zac>«K ^ datków roku naftępującego gafili. nakłady czynić na utrzymam s woyny W *#« ie podatki onym żadną miarą memogiy, . ó\tM u\ kom wvttarczyó. Muhał Parlament za ra<,a£. ^ zaciągnąć, i część poboroW na prowizyą ° 1 tiziey Anglia w fprawy fcurppy pub!'"» 0fta £ częła, tym więkfze długi zaciągała, ktofe £ oo0-'/jW* ryfkìm traktacie pokazały fię bydź »4^'0" F>,^ prowizyą roczną p.odatkow idzie 4,688.1/- ,JÛ względem fpyawewama Jkarhu w (\0 *' koju przez Lprda Granatile pierwfzego tV« 0d^B cierna {karbowego wydane uczą,,za dług,1 11 ,{y i4D,/ pie przefzłey pomnożyły fię 1 r. î7t3^- w3'° _ j Funt; Steri: -ner mot# "„rcK Politycy i Mittiftrowie A n g i el.fcy fu ft* zieniem śrżodko\v do zgafeenia dïugow 0 Î * Jà*1' ^chwala P O HT y C 2 N A 47 o pocatki. łąkowy znalezienia pieni®" dzv lez ye łjrogość żywnością Robotników, kf0f°bogate^r/^ zgoła natężają rzeczy i od kraju tak °*sh*M. u cbywatelow fzczfśliwość. Sławny Ł". i cycfr dził włożyć «à domy możnych ludzi po < pi®» -ier* *c? " *"«-■-r ^ p'" "vie* efech narodowe g3& długi". Liczył d°f ^6^ W opłacać g6,6oo. dzielił je na 9. clajjts, ,in<>Sc miała płacić 80. F- S. a oftatiiu 1, z tey M i a fu nam a 8,141,000. F. S. zfl'?fiuU, Drogi polityczny rscbmiftrzpodał dc> by bardzo łacny i profty fpofob: „ Jeft to gr»Jdy „ ,, om, rozumieć, że uarod jeft zadłużony» jfoS w feczęgulaości winien jeft fuHi^|Vo c^>'n^ fwego majątku, i ptĄ/ci od mey nie ty kach, ale myto poborcami ztąd. ^"0o J ro*- A£""\ rzęzi, byłaby nar.oApw.i, og.»jnos4 dîpJ ct* d°%oń tywawlów, aby kj»i% v^dï-jg.leia Vt a fiebia przyjął i zapłacił, tym fpoi00 ». labVr^a zrzuciłaby i, ftebie nieztiosnv ciężar, i widzit- Pięku wftan'« pomyślności. „ Wykon^.ten„a pożar wymyfi dwie miał wady i dwia w r2«mi "1 ai®?r2ezwYcifżor ' przefekody-. Naprzód ubo-Çtaci czee.f'k, który codzień potrofze zarabiając, co dzień Wypada' C?yilf^ m ni y długów narodowych na Hę 3e> nigdvi^CL w za^uPłeniu żywności, ktorey potrzebu-1jy na iue^Ie y^by zdolnym do zapłacenia kapitału, ktory-^ryć Çot;® Przypadł. Powtore rzecz j?ft bardzo łatwa ' żyłkuj^6 P'en'^dze abo papiery cenę w handlu mają-f '' a 2atvniCe' tak^e rychomo<ęi bogate, jako to kleynoty i^Wi Xlcl!ź!r p.adiby na dobra ziemfkie, które ^ść nąro(ju aaie przez fię wpadają w oczy. Jedna tedy cg^tf2a ta uboifza ciężar cały dźwigałaby, a druga . 'v przeciaw^y przyłożyła. z Franają wieść po Euro 1 erw»ć p0^Q 'Ç. że Anglia tym jedynie u mv Hem żądaia ^ry,0pano/a, J*'fzP«nią, aby Potozyylkìe i Mexykaiifiue ^"esc'arzo\v . fy*°bcóciła je na opłacenie fwych długów. andel Aneiphx- podobno domyfl, bo na tey fam tylko ww'ekb^cji '1 °^ady mogłyby korzyftać zdobyczy. Coź-przybliżył Anglików do gól" vo^'er:£eilie ï'r, ,nne Podobno Miniftrowie Augielfcy mają Sf.rvl2^nien'ia °re P°lltycy z ścifłego rzeczy przefzłych r e&?'ikich X!?yfy* Wnofząc, upatrują w nabyciu ofad J^ich Î tych ofad bez urazy Potencyi Eu- We °$6r «°tvch 1 .^nSlikow do odzięrżenia bogatfzych ii v'y< ^ _____________________________ "e Przedają ^^^^«dinganic i Sorokolanie, narody czar- ]V> nÌÌ f^ïazem wïi?te Peruaûlkie, Btezyl- JïAodri,. ktor ^ iJl'a^orn°ść zkąd ta niezmierna moc złota J.^Te'n fj^€yc2yk°m, nad brzegami rzek S*neg»lè ,'af °t0 obfite 2 • ' towar wydajeKróleftwo Bambuk tak L/1' 2îotn, nazwać fię moie. Mandyp^ «ot. n^^^ieizkają przy Bambuku w Króleftwi# a KM -..niue grani'f \C-%^°śćf)^cy dobrze bogaftwa fwoje, *&■ e femjii f^çg0 ^ fąfiadow", zamykają przed nieuki 1 ."aen tylko z Europeyczyfcow fafei*r navK '.m "a tv^lUc,ach od Kambukanow Zakupują, a jà-ti. a*"Uï;iey g ^ałeży handlu, żadnego cudzoziemcy, 2droV^; 'lianie te^^yczyka do kraju (wego 111 ®wpufzcz-a-' 477 Geografia Ci* y w gwałtownych potrzebach p" fc'.e na r>arod fprowadził nłepomyś1,,oS mnożeniem długów pomnoży) fi?. c nich. na czynfzu zapłacenie nowe i . - jjf nałożone podatki, do takiey drog°sClr uory . . • n. !.. : i.. . a„ «lanut»* .„, 40,000 pod czas woyny bierze w c"'™e3- .<><* armat 7o. 4. od ćo.'&c. \ JWw Niem.tck.ch licxne wo?flt«. » (|S tzy„i okrę,^t'.!L™ 6' P<"2*>kow lub z domowemi wzięte w oftatnicn ovv wuevi«s.u._^.: i. nacli z Franctfą przenofiły ioo.ooO ll c2ąt^ poiflde Angieilkie z ftabych (a) ^ 0i& Q. przyfzły do takiey wielkości, że W' zjjjcZ tencyom morflfifa jeb^Pie ,0f" N 0't0 °- Pak°w żelaza; 260. pufzek'z k'artaczàmi: 1 r0V i ź/"lc>ftl.>.'! ?* ô.h; 17e" «»« ?° p« pi#»u»wi, ,oà s £h»a. Nietrzeba tam z wielką pracą i ij ... ,v , r_. ____.»ww flwern głęboko kopać' ziemi, chcąc mieć a4> od '^^^ych, nofzących kulę odfùmow qViTori^1 dość ie(t z wierzchu na ftopę zebrać i niże)' ^ 2{0{o ^ te'ł Okr^,22* "d 6. refzta dzia! żelaznych ' w wodzie rozpuścić. Podbicie tak żyznego fta H ;« 30,553 armat 100. nieuzbrojony kofztuie c „u>że bydź trudne i dla tego Kompania ***£%" 90- F. S. 29,886. od arZ ^ zamyfl fię nieodważyfa, ale brzegi Senegal' aiii jtll» armat 5o P\F s- '7.785- od armat 60 F S ta ,S Ï ieft niepodobne. Żaden naród w Europie paii° 3o. F. S. ^ ' ' lo,6o6. od armat 40 F Q o j ► i zey fpofobności, ani więkfzey potrzeby ztożona z 1'^0f °d armat 20. F. S 'i -r,^ 'îri ° arm.a zlotey tey ziemi, nad Angielfki. tìl^xfiUe\ ìf.Wzgl?dem9k°kr^ow, kontowała F. S Vco.tV' 1754" (a) EÌzb'ecie Królowey Anglicy powin|' Ooin|1 n^l'.ï ^adry; r2P votTll:nendy, flQta Ano-i»!^- a • î wojennego początki, które pod naftępcami oXW ^ ^iraìoWie PqJ0"^ bial-1 i Uękitną, każdey éftadrv feAd- *c„„.ły Atl,ą na całym .«wiecie j •» *««„y uai ^Ąjynfayi., mocmeyfzą . nayftraCznieyfzą. W nąftfP j fijy. « yuiitemi fiłami mvrikiemi Anglii u#2vwa fic 5^0? marynarftwa Angiellkiego pomnożę»11® yvialif 479 icróì kiey Brytanii Gïoshafï* nsjteîf-:i pifze He O). w'e irh Francyi Cb J' if Lord-High ab» W. Admirai. Ale ten P°wa*.®5ifkl,4 w narodzie urząd fprawoją kilka zacnyc ł . I Lordami Kowmiljarzami Admiralicji nazv r0il^, J (a) Vi. Król Szkocki po śmierci . ć ^ piwlzy na tron AngieHki r. *602, zacaąi i»Ç 1 a0ia , 4. Królem W. Brytanii, aby niedawal P'ff ^vVa r. ,i: 4. tvrólem W. Brytanii, aoy nieaawKi r, . tnie Anglii lub Szkocyi, Gdy te dwa Ki0 ® „ja W*'0,! * > zjednoczyły fię, w traktacie zjednot p^r[nWenJ **>tne, aby Król za wiz e fię pifaî Królem, a pipisi*1* BywaÎ fię Parlamentem \V. Brytanii • Co?/7 ( .. . irrrr t> t ----------{JOlfc.: jedno fobss mv: t. VIII. P. I. pag: 199. , . . „ _raw° (b) Edward [II. Król Angieîflu ścielą P* vi^'l'nS'A Francufkiey po Matce fwey ^jfzabtili &a>0"-p(ar>i1' potomnie zefzłego Sieftrze, -339-KI-6 ogłoSil 1 pieczęci F.ancwfkiey z napifem Ve- tl używać zaczął, ale ten tytuł złożył i praw* J tem Bretińfkim r. 1360. T^iańfl1^ Î.'J Hmryk V- Kroi Angielfki traktatem lr j,.ieprze<>M « Izabellą 7. Xiążąt Bawarfkich Królową uc^ynl Kareta Delfina Matką i Xciem Burgundi» jąI z> imieniem niedawnego Karola VI- J Katarzynę Królewnę, warował fobie \ 3;»^CL tzne tronu Francuikiego,po Itniérci Kro a, ze''''ii1 " Za lìenryka Viti ftaoąt akt Parlamentu gii ko m Monoiche tiaucuikiego n^iłVat" Podwi,ixkows' (-3c iajarr**>«\ rot'/ t rrjy,"'erzn •ssb* «wart,m »„130, t" r-;5=5- « *4 *?ieb>}'!e przed krolem^a^Vm'e kt?ia %na icy b>ł» iąc .3 'yt^°wany Fra ne u/ki? «i"3' 1 Kro1 Angieifki Anglfc|j5z «oftrę fwoieï * hixxlL«dw* Xlii. wyda->r6źi,e^'eg0 tficia{ Ïïak6:i*r\*t( lì *ro/al- P'» ty m Krala M, tytułu króuf ; .,naktonić do zrzeczenia fię k'€ czyn'on0 trud ' ^ieg°' i"2 2 ftrory^f*! które w hśde îrsc,'/r"î?-n& I. K>-t/eftZ ?r?'U-m:,ja r' ,é2s' u«ynii: ;«a0 Henryk lv n wiafnym Ludwika proin Od teerń ' - ^ praw,», urodzmia, (c?rîytut 'lamnievfzp23Tf traktatach nigdy o teu ^Pież?en^i Il otrzvrna "'Cbyr° '>rZe"kl • ftiey 2 ir1.obowiązawi"zv L / po7wotIcnie od Adryana IV-' Pa"eji, ^2(iego domu podafeV° ;°r" pl/CIĆ Stolicy AfiDftol-na%Prv p fię zaczał kf ^ r- n73- °P«»owaî %tnrifk* VIII. uiywalïeë//ytUiU wfz>fcyr ^«rua r .^zynîfkim, Królprn i i ^eHryk aerwawfzy fię «V. Pa»&k" lu. Kafe1;^ pifa£ fię »cV (d) Ch otrzyłTiftta. 15^S- tenże tytuł od Fawł# 7"f»komifefe^'uW^P?PÎ8i Henrykowi VIIL *521. ,ja / Przeciwko M/t "U s£l0*°wi zafługi, a mia-Biplotttat- A* ^temens VIT Lutrowi wydane roku angiel/kievtr/ '«m:"y ipp?hvlerdziî r" '5=4- patrz Corpi Stolicy Apûft ,!$!' ProteL 't«. paS: 355 - 393 Monarchowie (e) Orrfa r y tYtuł liî,JliIey "'ewflydzą fię danego od ^2ą sodwiayk artf*'**us |UK2JfWa^ 'onyn> koronę zdobić. ni r ~'£ | "^^ieika U et'ikflidis . Kawalerowie no-go tr * W; lJ pen/e q1^ kolanie lewym z napifem: ^o*. «•padockiegQ Pą(ro^rAd«r ten jeit p/d obrouą S. &„itm At)gielil;ięgo; według pofjpoiitega mf Davbfon, Melando G louer, ravyn „ fa) ïe wfżyftkie kraje jakœ pod .w-imieckiey zolla jijcé,' opifaliśmy pod £#y, "'JJ r«»nmy^™*®*«yko4 -v^61®/1 (b) Sardynia od Greków nazwana l- ^fi%\"kt#iy J»e*yp{aciï h l0n*yt- które»aV Zdawała ftfym kfttaîtem wyrażać ftop? »fA,#/'>.* f^feûakze znauif? ńich do m£y * Ćf*(le zwanżf także W«i od :»yna 1 /J1któreS ^#rot ^ a r ^ikl Grecką i'provvadziî olafdçï àie Btiehard i* je> 2fl0dc? L^Końfful'- Vàiii- **I Poty;^' "*"* inajenazw.&o. Nfśwchodząc w ro.trzą^ j4 P, fpf> i Piz ivzieiâ i'n»i£, to' pewna, że Kanargenczj. ie i f .„n.rntì Pu*w„ to ieft wielkie, otoronne, hrV0" • niią, A rcy-Bilkupftweai i portem «° "" y ."^;,dzc niej># Genueńczycy utraciwfzy i wyfp? « P'* cefa^W1!' bydź fpokoyni. Zapozwali Pizanow Prï* ie(feift#® dząc, że Sardynia do nich należy, jako dt ^ iat k« wypłacić fię 1 ' £ to ieft wielkie, obronne, handlo* ^0^ ,uJe w d /a po/nocy Sardunii /e4 «iìa Arcv-BiflcuDÌlweaì i portem dobry ^ io,Wl(!^k,.jelenie. bi,wof *« <;„*> 'v «ww» 4r„tv;-;;'oko'y , Pafo. Portem nrveod..vm .i' nawny W h inaici XitZ -"j"0"? ««• fiç ni.mosąceso. Sprawą 'W ^««y'J.,1, 4 . « wielkictl n"^'e ca,e/e1 niezdrowe dla °""'-"7ÏOd C'f"-am"b,SpV^ <&>• wy'P'rt îbo^o.. 1 zyzni» ; , ffe wyrzucają exhalaeve Sard}jnią różnym ragońfkiego. proH1'"jf ją"• P0lflaraii ~4'w3» deiikatnemi ownr*™; <«vm>7llli*£, ,,„5 ? "■'l cytryn,™ Xn S? . ' ... .J...z»p«».Aili.pa«»*f>'' ,( «f «inerv ó^ ™ , W §»• ______filowania Genueńczyków i * e "'ewielt' w,t'"t»e owriiL . lJW'^ne, zel,2net buntu wyfpiartow, Sardynia zoftata/iç R dû ^ % pfn ,le s'e Prawie ■ woły fc0. joftfitie, i ratem z ni, od f" ' ^ fil' wyfpyV^P"""3", bosa- . o,k».708.Adm,r.îAn?l&,,„„d, 'f k«r,le> ' ^y jey brzegUh là. q € 1 lf»ne morfkie ryby. r. 1*97. a r. I3a6.^zupaînie ftkie oli przyłączona. R#ku 1708. Admira* A"g &c 0d) fa, na Arcy-Xiąźęcia, potym Cela ^ ^(ggC Czworaka allianeya d. a. Sierpnia r. ^ yiiyi d aawarta nakîoniî» Xcia Sawoyfkieg» Kr»1® \ r^ ^ tego. iezezwolił uftąpić Cefarzowi Sì)C^ ^roH» ftiie^edî go Sardynią, a traktatem Utrechtfkf» ^t^'L » rq^ »r°,n-of * tienne Bnr . "*5S5î5e5 ** Sardynią, a traktatem UtrecntiK- - jt" P ,,| iî6i„v>»ra5tp®rP®^*go mni^ g, zacViowal, fobi. praw. powrStną d fley familii Sawoylkiey, toz famo Pr*^ t$za!ì1'^go bkuV fopu? kor*le: cze-wn, «va przeniofla na Sardynią. Htfzpant*y ^ t flA ^wa r . e W,, p e,ate. ir_, . ' •V( "*» ftąpieniem fwym d. 7. Lutego r. I72°'.. t b^f/rV ^ iegoż roku zamiana Ikutakwzięła. N,k ../vi. kt0^ n, Z by- -ion fa u - -saïMiÏ* k°ral jeft z!e1* ^ białe k' p'pieiate0^-' c2ervvonecbi hìc.'a odart^" i do kl r®'e Ta n ' ^°l°r biaîv r«>^ k rodowe, czar-lał.J/.Wnatol n?ydroif2. ,, J bardz» rzadki i dla ÎO. iey 1 51 V| ,ao klev;,e fą nąvdr;.,rorb^iyJetf t Nikt ba^ ofy . 'eynatanjj ,/.dr°2fZe. Koral v ì^'fùs'é f : k,rii« *1,?''*1;:^*w *"%> fi.rodd»^2 -,0cgj fb«, trzonti ?r#«teim jap°nc2vkovui. ... »iefzkodow«ł przymierzu nad dem ^1 [8j^ , z drogj^' JaPończvk ^ UroPie r^adko między Tątną. bogatą i handlowną W row».y WadJ c/. tórzyftą i niemal pnftą Nad «abo.cu ** kll »'•{ ^ «.„i, J ^ychglow £>*. r?k roN z niego gaiki do la. 1 prawa i«y pifc.. Infzego Sardynia f Ì *H[^* «miej, *c> W Xïv r ^ a'2°w- r*™'y na ir rJnfuVdr, i. ma daja «'/"* ' m koronowałem! , U>' *«^efz.nVmi f,t grzebią f 4*5 ~~ . u%f vy- Zbywające «ad potrzebę *ho£e'*fr0 ty korne; korale, ryba,(yry, rnafto c V kr dlem tego ubogiego, a niepr/< ll3>, / Jakt jest Sardyńczykow charaK dzont wlajnośti* uf,*. ' Sardy ńczykowie obyczaje mają S k ' cip byftry,do nayfubtelniey|zycl» « _ ale dla niedoftatku ćwiczenia i 0 -^gt' cvi żadnym polorem nieprzetarty- ęaki jeśł kfziatt rządu. Paàslw h ^ ^MonfcWczny i udzielny. fta i moc prawodawcza jeft trono j0„ą , żadnym podziwem z Stanami nieoH* „f */ «"-*----- , Ica na których koral iowi, » ,b"'gL. . Eaduonie Francufkm, brzegi Sardynie « j,,* «? ja * Koral tym fi? ïowi lub doftaje fjpoiob««' drawnianą krzyżową cluvaem obciążoną- j, erube konopie zawiefiwfcy fieć po 4 ^ -J ipufzcżoney ciężarem odiarle korale od ,r . fitci ab. wpijane zoftają w koW'J; Rzekłam, że koral p»di"g pobitego #|#|o Jt zielem kamiennym morikim, gdy* .™,çïïor»,0t» A îe^»,.Tfryeh Sixykow zdaniami .>«•«£,. $,«, «rzewai». ż« kor»l j«lt ' ro<««j« z»,e 2 ro» ,»>' j Łortkich Francuik. Ukarz r'.rg"'*£A*i",'!*i>K la r».p r. 1733 oad bnagaWi Barbara;'kl,r^j(«»U •fi bvî przekonany, ze mniemany kwi» . f^'ctV «d Hrabi * - M,d.a <*«> * > fhitioir. U* la mir byt zebraniem prą**J jnorikich Tenże Mfwt ? świadczenia wlafnego napita! h»A°0* ^ ^ nych ziot morlkich, jako 10 koralow, 53.■ „A, &c 1 rekopifmo Wy h-ftory. przyHał r■ , tJ f#J . Jchmć pp. àe Buffon i Vmtl do pfzet2j^ p°rZ?jVl?J« ce będziemy mieti kflçgç.ktora koralefc0D 3U robaczków «izykuje *&** wylufzczylto zdanie Bomartd* faim' ryi rzeczy prz|t»dzonycb pad fiow*"1 geoûrafi a bv ■dl«» JJ"1 u tar^iey doMo^.r. ***KW*y. famowfadności p.a. rad* KróUwJte' «ï3 Pańśiwa V>«'«y <•»'» Król 2,. K,ol, aa"!y. Konfy. Lr°n,2'''.r«^r ?T', a) vS B° R r / *8° Konfyljarz» ftanu. z nier n fc^ren^r2o\r ^ìg jza' 25 konf^,rm*. 5. %atłwyżfza h ' ». J^neS° Sekretarza . a) Rada S3"1;hl£ W TurV".e na K,6leftlv^ tìtar4°^ ugc4 *'«*«»*• 4) aa- T'*tunot!t w Pańśłwach **Ł 'iZla""nt Tu'yAfci dzieli fi. = t e""i'0«»ch,,l'u >,"'7cj'' " t,ł,c'* do fnraw f rf 2 j<«» " i y hh left ì'!, a ,°'t &c- n" wlzyftkie evp0ii iBì J®den Adwokat ceneraJnv ffr" Ubo«iCh id? AdWOk,t i""lny. a "iften f rd'««Vc\ n " cywilnych * eh fi, _.3,} i arta»'^t hictn/k, „„ h, j(ft S»""Kròlewfi" « Caglia. rold^l 'ybu,'a'ei" "» Kroll ftwo «„4 wì- eloni'n" dwi«' 'ïfcy cywilu^i ^"À'egp? Wetìl fydzą fiç Państwa hróla Sar* . Gdynia ma fw • *£* Wlzyftkim ft JJ* prawa fzczegulne, i p0łf. Monarchi. HH2pHó. ftiey, f»^saonw 'poftg»'0? Tm s*VByM p«" łie. «>> 5°"»y.n«einog, bydź od nieyoderw*". hz£Zt::j~ «***-£. ?ot Jkieg°2 ^ dochody, /karbu Króla SarByA* Pańftw10^ roczne Króla Sardyńflciego z V°°o0n* * ?d2te P0łożonych nieprzenofza J ledwie »ìet0ff .'tych' Sajrdy^Ikie docho, yi «rzędni 2ycmoS? na zapłacenie pen- ^ 2!krZ^w,lnym 1 f2«Vym U. 3^Sk"gf^i!f !'i30""' ' morfrit Króla Sar* s».0oo"fe ïk0JU Kró1 S"dyńlVi nietrzyma *Wv ?Sla P°"îdneE°. pod cm woyny ** fcieLCUi2°2]^mr mix,pie0ifżn*roi pofi'k«-Ofł - fw°V Niemców i Szwaycz. Kow żydom w ramtwacn tvroia aaruy»-- Y'far. v?ya itatniey woyny przeciwko Francuzom cym.: Z^faoowi fyńfk'1' 43 ooo. woyfka. Na morzu Król Sm ?broj°nyczhyma dwic salery 1 khka ftatk°w u- Jkiiklch używa tytułów (a) Król Sardyń• 487 Geografia fkiey, od którey na początku ,ł dła. Sabuudya prawem fsjdzi Cię Swyczajami moc prawa dla dawnosci .gpt&* JCiesłwo Piemont/kie także zachódl-Rzymfloe oprócz Pal 3'Aośłe i CZJSC, JMedyolańftiego do Pańftw Króla Sar h przyfączoney, Przttfzły Król //7 i ki07 ■ {$ic( II. uloźył ftatut (a) z edykcow ^vV£,Cr/fl/i^' j Frzodkow pod napifem Codex ^ x fac* • f !* wfzyftkie Pańftwa fwoje na lądzie ® ^ frf Siakie fą prawa fundamentalne *a' laSar3/ń/k,ego?J S Prawa fundamentalne Panftw d ia, fkiego fą przywłafzczone od Fra° Ch°c Wfzyftkie fańftwa (i> lądzie UHce' ti»Vj "4 bw -v~•^aa-łi^ł-^ > v i ■ • '■ —» ^ j,u" jgi (a) Statut ten byî w Turynie ogîofzony i r^%i> « do fądow wprowadzony d. *6. Liftopada Ufz^*1 utfb podzielony na 6. kfiąg: Pùrwfza tyka fi? %W'a ryKatolickiçy i przepiłuje porxądęknaboze' m>e' jful1 kow żydom w Paftftwach Kr61a Sardyfc^' * pfZ Lj)" cym. Druga (tanowi porządek fądow i of^deì( ^ ich powinności. Trzecia opifnje lpofob « F' ^o» jf #'f dzenia fprawiedliwoici wTrybunaîacb. f2 v?fz¥ im1" Jtfztaìt fprawgm gardłowym, zaw"^^, t^0n? roki i prawa nowe ściągające fię do ^ont^0iey !" tow i dziedzicznego nattępftwa. Szojła P°.h l(rój® jch vydann, śtiąga ftędo lenności i dobr WλIr)J.vvVf2y Km Statut ten patronom t prąwnikom 3rAsrti3 '..a f - r : u._____ _________J- VnrZV^AA ioD5w ^ Pifz< biegów i fubtehiości, które z powodu k°rZ-"tarU(i1,*0L i)l"c / i ____________ Lh%Ù if' te»'-»- ». fï.l?o?un'»s .;"s " îe t>ieul" iege: » Chirles" Emmanuel par la grac* " Moufle rtn rG SardaiS»e> Duc ûe Savoye, dtChabkis ^Ont d'Arh, jV°.'S* ^ Montferat, Ptince de Pi«. 'e» dt Morée fii d'Oneille, Marquis de Sa« ryańikim, 2) awycz^jami i uftawam' 'zcZ^,av^ieSjecl']l., potwierdzonemi, 3) wyrokami piemm°\ez ^%\0 P ; woyfkiego, 4) Textem prawa Rzymfkieg° gdy je(t r Vyklad prawników. W tym czafie (>7. , ^0^ * Statut Wiktoryańfii poprawiony i poW? yrafti drukarfką. ( *89 G E O G «A*. A . Pifze (iç zBozey łaflci Królet» i V Xiazeciem Sawoyflcim &c 0 kary m S. P. R. we WJtofzech» [ pryyfkim &c. fo,0*\ fakie fą KawalerJk.it Ordcrtf * j Króla Sardyâfkicgo ? tnU,àràa " Order Annonciadą abo Ztituiï iructg° uo\vi'»oy na 'cześć Świętego Ma ■ utì l3' Ainedeufza VI. Hrab. Sawoyfti*^ p, c*' a od A nepęulza Vili roku '4 tajemnicy Zwiastowania AJar^f1 cZy ft* .t świecony Kawalerowie w dni l0 i fzą łańcuch złoty Z róż czeJ"^ j,^'1 fmelcowanych wyrobiony z obrazem wyrażającym Zwiaslc^'1* Panny . Płaf/ez Orderowy j<*ft fr*1" tow'^rt podOvfry matery<| W ca dnie błękitnym» Po lityczna 49° mm pppnp , de lîi^i , luces & de Suze; Comte d'Afti, de GencV > Tende & de Romaus, -Baro» du ^ W> Verceil, de Fnbourg, de Ma:o, de ?ie f^aite t> Pttnct & Vicaire perpétuel du Saint' ■" \t én Italie, Roi de Chypre &ç. , .fftl M^ Kr6l Sardyńiki tytułuje fiç: i) Xi'i zL]r ^iefy^. Mortijjkim, kîore dwa Xiçflwa fą p°d (fa d' ^ > zaś je w pofagu w dom Sawoyiki &z < fj(i $ douin, zona Filipa Hrabi Sawoyfciego • J 6 , iÇci,m i Wikarym S P R. tvÎH p. twiprdîuna roku 4658- jako A'£6 izbie Xtąź?cey na Seymie RatySb^>™> pf>, za £yci« nawet Crfarza czyrtł we V ,/tiif f J' ^ Hrabiami Arc 3) PTze fi? CyP>f*xx* » fit* kt'-r* fparllo na dcm Sawoyfki przez « ^atfr ml' dfiEfgo z Katol'kq CorkąidziedżiczM'. jcyp« jiij1 Cyprjryfkiego z pokrzywdzeniem kîor«y Syn z nieprawego loża dai*uJ .L " aoBcą Sultana Esypiki*s« opanował r. *4 §. III. 0 Króleftwie Węgietlkitn. *«»W gì'rJkUyì *7* 'd^ine' «> «'»»« iub ^«fc„C4,u Ut^î*TaC'/? ,WiS'e-&3, 4) T,an¥wania abo zie. g toVe «-■«■«. o5Aera„v ; po&Iaf ^ ^k"içu ' °*cy' granicach suftry? > M„,„w,a.w/cAc,a, gran.cz» 2 Styrya, ler«"Si "a z Śklawor.ią i Wotolk,., ,,** Z«m., Sieda.iogrpdzlt i gjc «ar**, £$££** i Poli,. DjV. ' fe^tokość t1a zachód ì'efv 1 rxe Madą ìergleriM0|"ych' Bo*nii j^er' -r0?Cya' Sklawo- ^4VJ2?g- ^-• ". l'zùtr.?!,r- 7- Û '"iefzkal w P„J: ? wyc^rpnae wiadnm„?V y^ 2* ^Z6*" * Łf wiadonjeścii jakî ?""»» j»* 'ì»r'if"sdł 3} ^ r?czynfl,i abftwa r». »\p , J® carpati» wycfa, sjwkv?)kar1) ■arl^.' ^•ntaiifcie f ,fo^ J3) Soitańfl,: gradzkIe, p.ftaftflc,* « ^ ------ ) Nitrańlkie, ^"ihai'iftjê" ahnv' ^'p^wfkìe, 6) ïur0a HŚ&ie V?,N^cr ; 8)Karfa4lp, q> "tt"' 'a) Salato.;) Prt&fti.. „Aj» ^ Romania mnieyf2a od fs^ •ntańfcie) gaofitafïa górne leżą na północ i wfchod ®un^jti dolne leżą. na zachód teyże famey fZjjca gry tak dolne,jak górne zamykają 53' aa- Kumanie i Bannafc Temei war»kl* pòi* ______ witych Hunnow mîefzkâna ma 3-j6) Szabad-Szałas, Tliilep-Szałas, 15) Batfańlk1 ' , fó gawkie. . *5'> II. Cyrkuł Z adunai;fki 1 13. ^rabftw lX** »b® ï) Soprańikie abo Oedenburfkie, 2) Molan co^ifS pl^'' burfkie, 3) Tawryńfkie abo Gyorańikie, 4) $«',,ń#' 5) Strygońfkie, 6) Pilizańfkie, Albańlki» ficie, 8) Tolneńlkie, 9) Baranyańikie, -Mr*1 ii) Szsladcńlkie, 12) Wafwariki* abo Ey»e firt ftwoi comi(atus,J 13) Wefzprimflcie * sliWc . $f III. Cyrku! Prztdtyfzańfki od ji. Hiabfhv, które fą: 1) Spifki*, oprocz '< fleiego z 13. miaft na^|żącego do Korony yjf,™*je. j6. miaft Węgier/kich. Dunawicę, MvahaW p Sptfi' zamek, Galnitz &c. 2) Sarolkie, 3) [fi$ 0 ■» którym lezą Tarfal i Tokay w Wyborne jfli* Sj 4) Unganikie, 5) Abawiwarfkie, 6) Joty111 ^0 ** Szelickiemi fiawne, 7) Gomarańfkie, 8) '/. Hewezańflcie, w którym zamykają fifJą « liftyńlki» ofady do zwierzchności WojeWO J ^d Szolnockie, i O KCongradzkie. m»tk»K»"* M* y chności Tamego Wojewody należąca w Ï Cyrkule- . rfltr "IV. Cyrkuï Zatyfzańfki od Karpału . Q^oio^. ^ ty rzeką Tyfzą i górami Siedmigrodzkijmi 3'fl£ Hrabftw 15: O Bereghańlkie, 2) Ugo» #e, oj pbW * marozań/kie, 4) Kowaryńflcie, 5) Szo "' ńfłcje, „- nawfkie, 7) Szatmarańikie, 8) Szabol'1 miafto familii Baiarych przedty™&ifff Biharfkie, 10) Żarandań/kie, it)0alu^" 1$) h#1" o ^°^itïc2na a^aSlSSatóss Ì2L:«SS"S^:=- gx-rft,' Colica Arcv R "bo Mngomum „,4 r pr2mafa vv5- fiti«e0 j?^c2y2na .c a* miafto obronne, "iedau, m°rra n« u 'l'?""1 ®'"lupa Tnrońy Jir°lai"/In' ''^"nie? f'e Acnhut mocna. »'e ' P""fkïrch r?" 'k°'i,ta»a-»m? ' 'n,a^xnanàuian'eCLCÌCwtT^c-fresbur * w *Srxec/l g°r* Dul"'6 P0l0""'»' po Węgier- ł«d.3 > 2»wcurmh m' s k-óle. Wna.'A'oA. o53r°nne. Tyrnawa Ą. ìyn> ^ez/nieyf2ego »ra'ma zalet? od fttfobro Lkl to'aradJl -r W?S'erftie'gt>5 ^'/Pnn"gpeft ko¥o;xaenrf"ar'/,£ra fa-raia-"'iturL, re>nnięa £ ~ Peryafxynt Parkan, * ?qfcie ?lr i%odh r ar3 «vvyciçftwem ^"onâMviéà. '^nyrawftawiony&c. . 1 tylnur*: carnose I podxiat sn,: f/ua0ds9yfc talfkie, 13) Aradańlkie, r4) Kfanadafift' ' oiuyc mefwaifki. W tych 4. cyrkułach jeft ,n'a; j, %0-1 ^ „0 ikich gîos nftStymie mających 48. Z który ( Pv^\l władzą urzędnika Koronnego naZ^an.r,» g6.r ,1 Rep alt urn Magifter; 21. pod zwierzchnoS m^Lyd1 zwanego Pęrfonalis prœftntice R'B"*' * V" Çivitatts Libera Regia montana; mia"e m ff».**,.* sk[J Jakie fą tniaśłtt znacznieyjZ* w gòrney abo Rafciji? pir». fffąrastyn z mocnym zaniki^i" j Jujf Zaąi'ab nad Sawą; Królowa W 'lt^1 ' ^ tuicze tkc. ^ ^ /Sąi miasta znaczne iv dolne# g-ob»^ Petcriuaradyn nad Dunajem 'C ^ ztf Fjsek nad Drawą także obronny ■ abc \ liiocny naprzeciwko Belgradu; S**£ "r fyo^, mich (Sirmium ) oy.czyzna Cefo*20* 'Xu^] Marka Aureliufza i H'aléryufz*« trit "am''45- tranful jamì-!llmy 65 f««- stf.w> (»)' wçg'row'ì hu^ àm.Tâlirîr'*' - Trami, *®fta ich bvłv ^ wftliodniey ftedzieli DaU ì°liv»ri0*Dulcifn», sIòdfl^T' V^0' 0łc'"'*"» ab® & «» /2S» ^'«w.7."1,,'^i^ir «t. p° lit* c zn a îir przea77rl,jpą;/;ł ści.fńftwa od Turków. Sijsek nad "riłlildto*e: bronne i twierdzami Kroackieno' 0 ; na, chi aśtowica, Koftanica, Zrlfl ronne 1 twierdzami tvroacKiero' t ■ ^ Gdzie Dalma cu a fV^gitrJkat l£^ miąsla,? f ta Dalmacja Węgierflca część ^ to*' Ęr^leTtwa Dalmacldego (a) od ---^ jawjj (a) Dalmacya nazwana oćl miafta Stephantis, od Dalminium jako S trąbo, rijjiyk11'. jo'1 Palibiufz i Jppian byîa częścią daw«c6° j..as)ovV] ftf'1 na od trzech narodow Autariotow, Wat ikow; /Intarmi śrgodek nabierali Dal012 - ' t 7 •p»nov,Ł^0 krain ł Serwii z M. S. çâ/ p°db")'' °™q»ttw 4„ Ul de fteei5° 0lim'anv znaVfł^' Kroatow najechany, i *n'" r. ,^o Dalm.Z. ^naJdzi^ W kfiedze - de r°neS° odm lo * '"er')0w,» Kroatow ń r\r- *£"' V ke.......... w°° k2l., w w. » f ^padkie^.'fwi, m; d 4* olłedJi, *k[edy Safi dy0 sledmn,<łZ!4?Zają f,Ç jakiîïJ którzy i,eïtpr2y tejo fa f^'^k.cy Ziemi zaf2lj. sa&ieg,\ar 'va' tea narod« ^ 5 n«oduobunty 495 Gkogra fia riow 00 Sikułami nazwanych;obûto)e^^ç(gbt} i wino, \ ma w górac h fwych minery z* ^ ^ ^ ne, ołowiane, miedziane, merkuryu Zsì''** gfakie fą głownieyfze miasia ZizW grodzkieu? Hermansiadt (po Wfgierfku S^eb^ e \o Safkie ftołeczne Xiçftwa, wielkie. "of(ifsû, i bronne. Inne miafta fą: Kronstadt^0' a Weijsenboui g ( Alba fulia. ; KlciuJen jflja " Kolofwar (Claudiopolis,; Karlsbut'S ^ . r.olina,') Aiuxa abo Cita. qUj'^ flaki e jest IVç gier położenie > ¥ wlajnóść, i żyzność? (b) T* deyrzani, abo w niewolą wzięci, byli do fadzeni od Karola W. gdy ten Cefârz w °.y ejef^'C Budę r. 8os. po ktorey dobytey BrańcoW W?» ji43'*^ l'; że przefadzi!. Inni rozumieją, że Safi ofiedl" ^ ceni nadaniem wielkich wolności i fwebo ^rû^jka Króla Wçgierfkiego; zdaniu tema fprzyjf ^ Çiadfka abo Brafjowjka. - " ■ .......'rfeil ya'1 f ^0łltyc2j(a 8 «fść węgier, która na dół ^ na pójnoczachodti, •' "'y" •bfit'iray'chv"d*"k. wi,lk"fc|r"ï|)y°„"5 "^"wiït'y n.^;«vpiehb« fo,ar»i» n« ,° obmyŚI'ć więkr^y^dK26"'1V8° llandl" nie" !>» Wołaj, p7S'erfk,e w°îy bvfa Gdyby W Trvtici, 53.-a-.«swń ?» «P'tczlXfwd° irla"'yi J 2edïi{vbv c',°wającv tan y8? ^?Srzy bez nak?a f5Zn'« fkUdt fi»"8*'11 Uar>ody. "zln? ^fZyftkie inn# u- ïïSS ,b,M w«wdi ?2', wî mi»/ ^ ^oiiubv ii j * doflconalyth u, , îy nieu- ^'•y ïdftf (a) Po śmierci Âttili r. 453. lub 454-} no w, niektórzy niedobitkowie z woyika jeg° J'V ¥V j uivuuiilinu n tu « " ' J j «• _ fylwanii; a że imię Hunnow dla okruciefi" .^e, "lei?" kości całego narodu było u wfzyftkich w 0Alldr0^0°ii fie Ci culi, to je(t ofierociali, abo Sthithutìd ^ ry.: zoftaiego narodu, zkąd potym powftał0 j# ab° rtatl NiemieckuZtckltr. Węgrzy, SaĄ i^Zeklef® ( C' ur?'1 lanie całą Tratifylwanią dzielą na 3 cf ^ ri/jcl' ^ afh'^ mielzkają przy granicach PoMkich i MoWa^ $A ftwach lub Szekach : x) Orbay, 2) ^zte \ Af*n&\it *^1 4) Sepfi, 5) 31 a fos, 6) ilarom, 7) Ketch, ii potiadają ku zachodowi Hrabltwa: U JSfiifnar land, z) fVernland, 3) Vor - jVi*ldla>l 5) Botxeland. Węgrowie mają Hrąbftwa p° % zwane IVainieg-ye: 1) Szolnok, 2) Dobo^' ^ V Torda, 5) Kikoilo, 6) IVeiffenburg, 7) ras między Hrabliwami Saflciemi. . at0ś^ Atti (b) Węgry płodem żyiney ziemi « 1 aflde'' liad inne kraje bardziey Europy zbog««ić «i"ci"r°p« obfi'r*rchn^'m,,s|">y bydfm°2''kt? ,,di« i.vij8,t"iundiu i"i;nr m,edtr»i,ych ?* 1 d» ri'&ey pr^»w.fiw! bï'« J;ft l»: Pr*yftawin ry rzet »v J? r 48 ^ uczy«iona i ^ M,edź ulìù ks^ych wy ^ !' przez . 497 G kog rai" t a vfł/"f chociaż zimna i mniey urodzayna, dacik i zdrowy» fzcźyci fię poWi* Łu południowi pomknięta źyźna. w fur* * położona częftey podlega zmazie flie przychódzącey. Częft* gorączM »*> upały, jako oby wateloW p^ynofi " ob£t#e w nrtwf-yp^hrkfscl węsry ^i/b0 . Zf1'9- OK °ŁlTycZNA UUJf »» ł»VV- $rj Węgterfki moze % ©dprawowae* a0wï* ji ciego roko,aba kiedy fif Królowi P^yju^ tonom propozycy* podaje, *on /^y^jU *bo odrzucaj,. Uftawy leymo* > dacretai wychcóiĄ pod imieniem ^ faki&ni wolnościami zajzczyca / j(( feftwa wolnym i wolnie Królo^ 1, , jednak Z wzglfdem na ktew f fA/jrx0 ^ •bUraJącym. «ay.wiekfze «**?"%& zwany JorozolwHta&flfi r- iszâ' ^0 {V f,: O bydź ftanfcwione anł kallo wari » *),!,#' ssie za Zgodą wfeyftkich ftan (»)"%•/ fzlachcic ftierowte bydz w*f2(onV; bçd* ■ brach karany#chyba pierwey do H a pozwany i prawnie ol^dzony. irf/yftkich ceł, o) podatków, *° r^/ cal m^bovfîwo dobrowolne, wf^p* aiei. Łv^r fające za fob%*irat*fcUcb«awlj w®1 *0*' i?y izlacbcfc svh>«*<>yiA nu by! na fc fjf#k i ki, mu fi byd* da M» ^ppiwany ł jf» fJrmum fai $m ConJv*t:V. I T*-9#t* W (p) MobtU*, Vr**byi*ń, « ç 3na . sos> «fji» nfaeznemi czafy |*n., , w*y mmheia «0 wfft vni; ' ^ każdy ftlachni» ' lîwpj» fi V"k" rall'T r' y ia' W*Ą ^nanpwhîf7w"u'mta mdow kri^ 'ïf *t w'e1?ni" mief2- jg^fs^SRSB* f\*hTc'Mm^ 4° niGk «fe«M58SKs **l(lLę \ W P F&&h iir m* m ^ìwrafe rissili; frjvfl<7.....— 4iii 'lie,, f^pri»» allodi*» Ù m. Ptl(*toierL »T«Sn Mi§ f#£w' /el»>ńf *"»» ata,"s *ri \j**i!w *' ' p' 59'9- sf" frutj(fi ^oin^ ^ _$ątrt* Ńrttfitfttis iWM9§ąti~ %ìu'^nWm9u*S4m «4m»»* tf*tUl*f» ^roSi*t/v4 gauJ'l***' $m»> & ahef quei» ii «9*b„ lfs* mm m*rilMti*n§ /j.f' *$ę, ^ C«r»f( yi °9> otew» h* aejj» ' m> ®' ^*w^/ "fi **' 9 ** ***m******* mnfitomt, m*ây. geï Geografia . - . kopaniem złota, frebra &c jeft p' -IV jakich Trybunałach fprowi odprawuje? ;ne ^ La Ve witach Królewfkich ufUno*»°n Woutowfkie, które i w Szlachecki Ip fię z appellacyïj do Panów d«,®dz^ei,-pd L' Mvy mieylkie fądzą % Prz®' ,,„tu iT'fc^ r^y] rego appellacya idzie do Magiftrat p _ go, a ztamtąd fprawy niek,tóryc» chodzą pod naywyzf^y f^d Magistt à J ram Regalium, \aì * z niektórych P^njj I mieftnika Królewflnego nafcwaneg®- 0ayP i(. prœfenticc Regiœ. Sprawy kruf^e° go, ' J Veyfsjdzi woyt krufzeo«y, od «' ^ . appellacya do delegata niiaft górny i tek ad Magiślrum TaVèrnicorUin. 2 Dla fpraw iziacheckich w kaz y ■ . {jf jeft ląd ziemflci zHrabi, Pod-Hra 1 ytac2* M złożony, od tego pterwfżego lądu J^\e J fprawy do śrzedniego w każdym^ J flay J liowionego, a od f^du śrzednieg j-Ą fzego w Peftynie Ivjdzacego fię ł podzielonego: pierwlza nazywa ^ 7yciuje t Łuj/fci» (Tabula Regia ) w tey P'e^ lewfki Namieftnik. p°łlttcczfta viralis\ „„j ' 5°? a,eso. a wtlS:ryą w,ojewody węgi^ "«So KrAlJ„l: .ytposci Sędziego Nadwor- îles° królewfkiean l„k * ^auwor- wmc0™'" n«wa"Lr m'Zf 9 •*'»« zwvcza'jtr!8''owic? ïebr»ne i tiftHwi f ' fan" U'"'beczą r.lgi. - ' ■ wy feymore (a; nazwane a4i£ (a) Stefa,, », , ~~~~~~ —■. —-„sb «ijczîf'1 ¥***«$*»*1?^" |^r zadwornych Pilarz braif'Je W?gierfkie, ktoremi7 W*Sier/kieg0 wfzyftki. ^pJtitL^y c2?ści pod2temvarf°d rz^ił'm"u.. P^tJ'1 confati*' y onyrn napis: 0^ ktiał f, "'dent ann>Y t,mr" tnehjti Regni Hungnricti ^ *■ oq p,.a^ (-T. ' w druSiey do rzaczy, w trze- «l°bciąeh'ąt:- p°"!|,et fzl,cl"-3 0 prefi- da"ie ohh. i ■ ' ('°br nabycie, rozporządzenie Pocenie 7'Zafta^T*' /am'.an? kambie'fką,dawność Dr"Ra , -r ru«Komvcii , Va' ty ! PofaSowych llimm wy. ^tZed 2»ttivk". ^...n,e:uchóinych ocenienie &c. dr7.j wolność hnk u • «ziache. ; 2ed»«ie, òddal«.lie; fb3^Ie- kws ych wv,r7*ecia Ćie &c' ? P°dziale, exekucyi dekre-fa"r'pLCip,^hodï^!akini fPorofaem fprawy do fądoW tow t 7*z aPPelu'' ,s'(/ j"liy' d® Węgier przyt^czo- t»5ebra«ie laC'Vą przed"'cho^4 Królewfki c«/if 1,11 &tefteFaz Pàiin' Węgierfkiego 00 łii \?'h, **£? JPobirllcey_ zebra".e' raïim z prawem *is 2 ^ełht>d;.C'Xl Śrttyjy'l* ar,ykuïami £jurìs Tavernù acli infoli0 karflwev Pycfjjws judictarii &c. wyfzîy tyrnawii roku ,75,, w« dwuch <£g«g«affà jM ia prawa wfgfé-râffégo tak po(p9^9^ &* fzegsgtilflijl© powagą fif g g#!*' $»cb fiiefetóryek géfttyeb Węgier Pr* |#ft w tì&yw&niw. ,/ ,^/jf ^ J>aktffi prawem panuje w $§i* ^ jìàfèufhi? „ . jjjj praderti dgłedżiesnego natëfjpft*'ęieW Iły Wçgièrfkie gfggfełfgy fìf W' .fâf 'J ^ffyzfisfy demani ^tifêr^aekwmflti f zcj$##f i s?âa< też fam&erawo dzietbi^w# 'vbi* #'%- fia warowały jodrtâk ''mga*'. .. Ht m/ cźnfy, aby naftf ptijąey na tron ^ j we dawnym awyaaaj#oi bylî fiaiwg» ïôhôwanî « iti fi A m tutuiow afyu/a Krèl Polityczna 504 Piùifif Króle» Apcjfteirkitrt((Ł>) Datmaekim, Kroaekim,^©wieńffe"^„Ua'?' Je feowioallieytl^dôiiiâfyi, kumao»''"■ (ii'®érA mhfyw Wmntùh HamaUrp'ï^f' Jêden jett Order Kawafcriki od ®erH '{§%^Q. ^ fflartji- Terejsu C*iW.rnvy lirolowy -jdity*'^ Stefana 1 arò la Wfgiêrflki#go_uft«» . godtioêci tOtdetêmŻłótćgo &linÉtJé który nôfesi Kawalerowie na w%f gìeìoney a brzegami ea#rwofi®łflł' w fait Tr&nfytiUâtïiaft§ rxą3ń% A t< *[, Ii2$d Xifftwa Siedttiiôgrodaki®^ (a) stan KmfaV I, u°«>l0 'a --- "'kźaTl tTftryri,k.,emu Prawcm dziedzicznym tym ulw °1 J ^onareh/czny Aryftokratycz-^nUadf ' ?f ny' SeF*y odprawujtjfiç w /fer* g.i*rfki» °/0nezdwuch i2b' talf. jak Wę« ! PTon0» "4 mjh Kommifî'uz Krolewflci zafiada ' %tv JCr.d° roz*rSî$Sft'er,1Ia podaje. Rady ^ ^ çgw r a?un !°dz,^ie w * w izy podcfone Q ROZDZIAŁ V. r6Mlwach Szwedzkim, Duńfkiin, FruOtim, i. Lf^rn'J'i^XÏ *H Sarttièmu 1 Bawarffilettiu od <3'i*ifif J 1!"!^^'!}'cÀfiì I. Idącym, «aeftetek familii Xląiątś' J tugali panujątey * Mwyi - Amtf Córki il¥'tyt* t arodion&y, (Patris Corpus if uri i ékteffgjtftĄ (b) Tvtakm tym tak gorliwej AaftfJ {6fol tym ożeobłl Mart/ą-Itrejfe ¥&piar-ź Xiii. puaz d. 2, àierfitìia iti iftf» %^rôleftwie Szwedzkim. st»ïy„l nalsici <>° Korony Szwedzkim* ; ł)G°1111"- 31 Finian- iv ^wedzU. 5) Wyfpy doSzw.-ve/« • 2,.ér4âwy niemieckie. "ranJcî Î °^/zerno^ Sxwecyì? kie 'J-^Wa, odn K*Von'u P«ńfk.a na pól' ^ah.a tyfchofr f ' ,cySa Botnicka i morze Bałtycki îV'f '°tw®Ria n!t3Se ?* ayÇSî n*?*łfnie; ęhoH ^°^ocv n ą zachód. Długość Szwe- wynofta,,l300'"a" eS!4^%?nia^a- znaçznieyfxe tv Szwecyi («) (a^ - szw4cv *'ecy.h, y ________« wl1 ^or,rtu a^c'Wa, ffę na dwie CZtSd: na a- c«-------•: r% . ^ vpkn_ tV^CSdv7r3,el'n? ,la dwì® eJiniani:s \^tokn^T ^?t\Vorg, nad Zuotrm //5 Ll?kgMl g«- Hel- ""Ì r^ona BrJZ **» nLotxdua inlc,, / ^ ^ Hueą occ. Abo M. S cał^y'/"f ':'^Ca miastami? R°Jeburg, ULaborl f ^ haJ^tbUrK ........i/r-' fzą, grrbem dawnych Królów oZtlJi1b's %j r»"* do Mofkwy eïhu'"1 2 kopinga M. & S„de,m.„ijs 9'*oiçf maHa wia cyi; (réitéras M. S. Weftmann; #tC 'f tyckim przy uściu jeziora Mêler. "a K:,t dowane z portem morHiim; Król, Koronné w" tym mieście uftawnie & feymy każdego trzeciego roku % ° ' ,»! • „ 1 Inne raj afta Upfiil ftołicą Arcy mafowffcą, Akademią w Szweeyi J M 'ÀJ" /I O, Dalekarelii," Gewal M. S. Geftryc.V': ^ ^/y/' rze|r*4 Torno M. S. Botnii; Âopei'^'0 t, fwald, Ind al &cc, .. a[,o Wylicz zriacznieyfzè miasta G°^§1 -J landy i ? ,p?,e *i»R» pel' V *.»»* xwiern iv , !ie Ha , (u" 51 " S'en i lodami zawalony iff - ^C»LvU^'- ktÓrefi? nazywają od z d^w„la„ ",'e ™'ell:Nł w chałupach i" J^nego na d y -h, borami pokrytych, które ' S?-, ^adnetan, oe mleyfce przeprowadzać ?.° powiét utrzv7OCredr?ewa umfan y,t ac niemoga. rzv zrvtJL Sxwecuìì Ud8alV.cki,„ £*£'■> «iły na „o- l"zy oft wy,p> g°"'««w nvfl,ey )eft ieftt 0ë°tlaiidvi il L °cLandya It-za 4,°8"e'^nd..y;„ <&-** ton* : ^fmykienjKa|m^a- ,^a dfuSa « ^ne*H fzczyci lip " 0d ,sJdu oddziè-^C11,Ç gruntami M. S. Bor. Ca) ' cfolin; abo Botni«X}pr^'M\ flç na p --- —■ . aeaag. Neufladt urzytj!, 2) i\Jna r" i7=i.*uvarki rłern 'poc,i ^ tn le% S KtirlÎt ,,a^ny AU m'\dzy Szw«ya i Moft J szwedzka pointe 3 4) Halmftadt, Warberg, Lund; M S- ^ mią 1 BiHiupftwem ozdobiony;La«?/^' Jtcrona n^d morzem BaJtyckin) < do uzbrojenia floty opatrzona. W11 • ^ . ■ 0,ftr", ił fi" (a) Gwtlandya dzieli fię na 3. Prowi"cy^' ' j dyą, abo wlchodnią Gotlandyą, Sndergo w fanga, ..... __ . -j-,.-.,______________, . Szwedzkifty r. 1658 aftąpiona, HatlandiJa> jgjfi#1' landyr: dKjlrogotlaudya wl*ściw«j iVi*^°r /kil, Dalia} fVermelcmdya. $<>7 gE o •***!* cholnti OłłenbtfmhfkeczUo z mo>erty^\ fakie fą dzierżawy Szwedzka ^ Wumięckim ? ..±(e %°\t Z obfzernych dzierżaw, C Szwedzka w FanftwiÉ trzymał» bMLJŁHTI ff'IU1 f.Blli!Ł.— teck' W (a) Korona Szwedzka trzy M ala w KljJJ 0r^ź ftwo od dwóch môfcw, a) Arcy-Bigo pr Ifctego, dla Elsktora Hannowerifciego, ttulyr,,. . PeilI'C!»* Jog £«ym *1 ^ism<*r « portem w vita- *«&n nutu We fi f.i i ikia- ' y korony ą jjf 'at«tn n9'uft'tì%r|ty' iłl«fy* &c-od p4®4 """ «««« ÏJSfiLygiod 5©9 Geosrafi* fit fakie fet wlafności powietrza, obJ >.l (a) królestwa Szwedzkiego ? 1 t * c Z * A P4W'etrZe 0ftre «y«i zimę tęgą do chtiewi,- ciu 'Û™ SpTO«b„«rd,n': "Mo!ta"k W.eiki ludzi, . r ' «unego do um,e!etn(>u ............ '» , V* ludziach potrzebnego H " niedoftatek wielki ludzi, r«*cH ^ sv SVv'ecema. ZeRlu*a wLl Um'eJ?t"ey gruntow "Pr»vi'y (a) Narody grube, które na W"3: rïadu» mootxJ>z.ci*8"ior>a. wiele rąk rohi^ meludlleS0 kr*ju fzeroka Raymfkiey trony wyftawiły, za prawni® ; lV9cy f (. ddańftwu 2 fiZyk, 1 wu odebrała, które famema Rzymian, obrały: na orężu całość PallL d. acJhta Wami (ię tu tvlkor-"loniaJ4cen™ zoftawioiie (bo cz iey zaladzać * ■-Ł-n-_______ -1- -""■•"""i l'Ç ìmO' "żiela . Ł yiKo bawi i recerflfi» i- iły: na orężu całość P»n.ft^ yiWŁ\e\ /lac.hta Wami (ię tu lvlkftVHOma^Cemu zolftaWioiie (bo a ubo (lwem do potency' 1, jl(«c*ir , godne, handel dìugo był nieznajomy tey s poI°r'" J j, ftrzegły fi? jednak Europeyfkie narody ' 0dek v f fil obróciły. Potencya polityczna odmie»'1*^„t J ©UrpCiiY . roteiitva puii lyt^na uuiu»cl' • ^ niema fię; miafto nboft^-a, bogaftwa za » 50- lat Od czyur2uvo?ku'i7c^rÓla ' Se,iatu ł uwolnienia na w- v ,0g0,W dobVwàÌ btzedfifl/5 ,fym pozwolone, ktorzyby od-i-sf ,WyCh Ur°J"jow WyzywS "adarem,le» S*»>«9* ^SSLL 0wfi4 menta nç; ni.au» «pou™, «B-ctw. - 1,3 &m[e"'-y > «wfianv. do kK'* f,*niena?i* chleb żyły Pańftwa polerowne, a bogaftw w f® ■ a d Y Orzozo\vey i fofńowA» eg0, Łfzi6c'a część wchodzi ićgludze fzukać zaczęły i znalazły- ft :e pote fil)l tir^leniC0w «5,000 ł»r»t\w rok zy^uy kupuje od cu- Aogiicy i Hollendrzy pierwfi na Kupie że p{^a£K"piec^Ie pamiętne fadzać zaczęli polityczną, za niemi inneŁ p ltr0Ue 3.ooo,ooo. talarów tw«dîÏ2*C ' cudzoz,em- Uvjrody, jedne pierwéy, drugje poźtuey» ^ i>odri!..Cudzozienico>n przeważa 6no ^ ,naddatek n* niechwyciły, cale oliabiały. t>olt0ł. ^ r* J______j n/r~..—u«„.____t /v ecnwycny, caie ouamaiy . ^ ^ povlv' 1 Szwecya od Monarchew wojennych Przeg j ir,t,c^g)i rządzona, na famym orężu fzczęścia '11 a iinłr»w54nia i S'2Li»acua miêdztf '' "> lianrilu 2»k,* ,ńvI' "" Lub«H. Naddatek pt^ fitTb3! i°J Willa' goriatk«°Fa\mit r°lo!ltf' mail0. fer» ftonîhe.îoy, 3ed^abne! J, ł Ç' .by' kurzenie» cukier, (kory materv® k.«„ï!0"°- 4.. -oftropnu W XîSir^î r^0f.: àiurççj. ^ tow nay£,t?edajev ° CUtłzych kraiow lé.ooo ooo fan *5.060? l!tT 7 V'0^6"1328' 3Q'°°°- k°P defeczek 2u- «te. t0W fm0ty okr^awey, so,ooo. iafztow pita' min» ^ siość, obrócił, przemy/ł i ręce do rolni*fpO kiLv . " P°U' i rękodzieł. Zwierzchność rządy (pra*uJ; jam> " lazne. ,J,m'e^ziane nie tak wielką czynią intr>^ ; l • watelfkie ufiìowania i Szwicyą między " ^ daty czyft* e Sóry Faluńjkit od r. 1741 do r 2'* bandlownemi. .jetri »K> h* * Ul ^79- ^1,^}^' . *p. 8'7°0-1 ia,a<***«»"iï aiiaiuwncaii'. Kompania Indyylka KrólewiTcir f dnia 14, Czerwca roku 1731,. znacznie i1*" jsi' t n Szwedzki i żeglugę pomnożyła '"'P'î'gtycfcJ iid' peylkich, tylko, ale. w Afryk.ańfliich « ^^ ^d^Xc^e^ nowicie IndyyAłich portach znajome li D }o(jo ^ Roztrząśmymy znaczpieyfe» bàndlu » P , •*« rodzaje. , . 0J „3pr! Rolniftwo Szwedzkie tak jeft daleW } <^0 hyljj t grunta od żyzności. Wfayftkie srjfieVrg'^i\\0^} jurodz*11"3"" 7 nr7urodr<»nia roli pTZ^' „rto ^ tych czas tak grunta oa zyznosci . wizyuK"» jfięWt ïiienrodzayaey z przyrodzenia roli PrZ^doVl,eg cas nielkuteczne. Dwojak», p*roa z miiie, iv„i izytuniow, przez też f*m«. 8'7700- P*ywb?r"ïlh 1 •=""" wy««ni.„.,«bî ^naczne ^ rïh'? r0cl,WS«fc«ie fieniiidzerod C»dzoziemcow za ) ». lU wapno &0 jy' ny* rnałzty. płótno na żagle, arcy-dobre. * drze»o dębowe me laiwecyi wycho. Manufaktury w Sz«,t i , , P acowało okoio jedwabi,., ozor,e pomyślnie idą: r. 175^ tery«. wltęgi, galony ttVfed°- J^wabne: î2>4oo. dnfz ^°łlttczna SU Gneantrt* 0»Mi''ï*feînP%wiWki.floàc«m«ueon,. *** «18 roie%cy pofpolicie preedte^' V£< «cZffteXgÌ7™SeC°?f: ««T. My. J.*£ czy»'®8" *sbier»jt Kt"!eftw»POG,™*ûbrZer' wiafo fiç tfemwm fu ki) a, bawełiitenycb , fri n'curo4zay ne dia niedoftatku ludzi * j I ""i' 'l 'i'"...... togi,™ ' muśjinu, ^ Szwedki e{ł£ą< krajowych owì>f ro'iyay LatM '1 ftfl _ _______ adzdi Z Angli*. Htfzponii i Fjjdtt'iïadf" 1ò,OoQba) a3e j«k jefzcie daî.fcî. m i7TT anina dobrze fi? im mâat»>w jednyï» £*• ^ kt«re *50,000 fafctowV w°' ^,,hoi>»fki t. m% ?ia wi.ledz,p"yn«fi- . iciu Deputatew n» (Vu™ i 11 an°Wt0»y p»<ł dozorem Çr» î8Ke®g@aasMBjS sSa SS» wadzili z Sfngltf, fH/zpanti /^f/ww , ^ Izanwa dobrze fię Im nadała, w î^yW j_tì < 1» «Joforey z^bratao weîoy, za kiorą kieraną '/aplanit oagredf. , j V A.«rlJ «îego wecaną 7 apiari! »agro.<3ę> .. ., «l' Kozy A»ffflf«çîe z Azyi toS'Wttyi 9**s u j,g '3i «nadr» af^ òtew weflibjr iitàzte l&Wft i taniey P.f^A#ikf n»î«r* debr fzUcbeckich ?"* •rodowjęj « Drewjineyj p#ioe»yc.b dja 0\ à^\ powity*, zewf»« »te t*d»ją flę do HfómM, i%,8 ®« 4ebr« **rmbiZXm£t£7*f?ł* ti m»$ limier iUi Ug0 '**«<& motftoy 4& kraju fewmić i 4# tbvps**** ^§[\ bankom, j CJ : ^fzyûke miedź titewyrebmia doaJi UżyŁ lyetymy, À h<%9 jĄ*„ i ! kiz j ^^m^oronm przez ba«»k o%££?? 69 Kanl'èuff/w Krél SzweâzW %*&fille# ìanWe w ii ?.ni* J!ft ^'^©my, fltct #£*,««'i^SiL. feźytkl 9»éé»f>fin |««® prtf»ï*ït Pf,6_ tttczHLÌnniiu z*fj**tyz* bratie » wvd«Ìr*/'!Ì'le,y J.\wrvfr* «jMfiwiv f\t$| f Ł eof ow p (ptfp fciytki mofï poddaoytn |«go przyflff»* t«g» czyniąc przymierze z a«gsik»nii ï'J Jffiï ufi* Sw*4ew, aby im welw bvl® Iwć . ^^twarlrj «a marzacb Kor«"«y ^ffea #^£y leduak warułjkifii», u^léfj •o,©oo. teyie monetv. ą A»gieìfl4icb i «a m&tzncti m rv«rw; jtyçb podtym jednak warujski^w, bavkith i,©©©, ni9ftzm&fïh, w»tnn*k, li ~ ______/i—,-/. u',!ffdî"la w ^ednid» «ftaoovieiift r, r«« »»gSe<<23*3 K tak dla fieb « jwtyteezfUM; f • f;edt>à*f , t SzteMm i Qçfao©,ooo k®«îpawią d® lwie»»# ijedzïv kwa dì* ^ .^f ^«e minfta fc*»4uwn/f \ft"u funiP•&« wnt % f-ra, I) Szwedzi, w» wj* ww»;"» ke«spa«ją do ««wieeH# IJedzi^ tuM <łliilif'7 l< A/TA Ixi^uiSci :« '*rg, Hałmfta4ft UmtfU fttjnia&ê 5t'à • Geografia ^ Jogiem lezą i obywatelow krajowy"7 ^ leH°W wyżywić zbożem . Bydło rogate jelt c2ę-Szwecyi nmieyfze, niż w innych •^ur,(|je J^ ściach południa bliżfzycb; gęfte i W'Vl0w'. ^uf1' żywią wiele niedźwiedzi, wilków, ry ' ^ief2! folio w i inne zwierząt rodzaje . Ranit1" j.j ^ Wygodne wielkie Laponii czyni P0,;.,,. n3)' gór krufzcowych Szwedzkich wy«h° tn»' lepfoe w Europie żolazo, przednia lflie g ne s &CC, 0xk'^ tyakie fą przyrodzone narodu Sż® tutafności i charakter. „i. Włatnosci pow etrza zimnego ale Z r dają Szwedom poftanowienie ciała &° • zum zaś czynią mniey byftryro i przeri! 4 zkąd Szwedki zawfze chętniey i P°lJ1 „j& przykładają fię do kunfztu rycerflc«e&°' ]ekalf. nauk, między ktoremi naukami ftą handlem i kupitćfcwetn bardz) ey %Kl Izlachta, mi w każdym innym kraju- ęted^ ; odwagi Szwedzkiey doświadczyły ^ j narody: Niemcy, Polacy, puńczyk0^' n»a' (kale. Mjodź fzlachecka po zakońsx0l)^a kach uczy 'if polityki, rządów i n«h.V f0Pc domości w fprawach publicznych P i pr^ Szwedzkich U dworow cudzozietnlKlC yCli. różnych radach i Trybunałach kraj" pjły- rdt< na, Malmoa, Chrijłianfladt, Cavljkrona, Ka^"'1 ' ^ IVeJlerioich &'c. _ _ , ;tri i'"' port obwoiać wolny: rzecz dziwna, Ze jeB1iałfl "zali' da fkuikn niew^ięła, nad ten port Europ Wygodmeyfzego, ani bef pieczn i.eyfzego . " 0 wfyaniałe, bandlowne i bogate powft»*0 -gdzie teras 65. itoi nikczemnych chałup- nHVb . polityczna 5l. jtc "^"pifttkot'rlaryi koroty rp'awu-Ie' s2wedzi w mł ri eSentow. Sekretarzom ^'edzaj^c pańft " ym. w'eku «"^oziemlkie fr*eC2ności i u, f nabywaJ^ obyczaynosci, ^ładczenja prawach politycznych dó« CW? rxcłd°v kfxtaliowi podlega Szwt. władia .Wed'ikie»a^W^j?* 1 Pra^odawcza Króle (lwa *leniMa)lefi-We 1? ^"^nieyfaeg0 poftano. |ł_ . Przy Królu i Stanach Króleftwa, fa0 J4-Zsftawii Stany Ki-ólef^"" c®° "a tron ,,a^Çpftw^ Cach i powadzeÏZfT* iS«« przy fwychwol-tiy<.j z P°d Opieki fwey Matki jUZ\(,ey ■ Karol XI. wy-abv ' zvv^af Stany r. i6^q i rt 5 Urzędników Koron- Cledebra od Korony odpali WV* ufta^ te i .21l°WU byty do Kor lla n0ŚĆ SzIath"« oS-1,111 b OirzviLppr l y przySvfoconfe' Ziednawfz» ullawy i podatków sër'a,u i '"àeèîfr?1,1 •4rzo,"u d° ie «hc'î'i"' Mnprzod ed,'»,'to^Ìh"R° J^ynowladztw» îy'ko '' "łazić''wrfî 2£ JÏÏ «s: ktoivr f Senatofow e zd!ni r 1atu' ale w «y«*> ^ kr " 6,1 ith fadv uźZzs r J"eJW0Je mieli daWać. do sste.T* Z\t si: -w.n Ł: "'«M.4 f(''»C Î, .ï ™5leli "rtyfcV f? «fprawie-^tailv k 1 aochodow- nn!.t2aS toaloletności rządów, p"v^ 7e, '■ "8ł. '««toadziwfz; do fprawou, e te^°' Źe 111 u moc "°Scia ipri'8' S>n jego Ka, a/lii?Tr2ądoW Króleftwaà praw J S*rolXì}- naftąpil na tron zudzieN ^®ll u. 1 I-U a r- 17to ę^eS° Śmierci pod Fryderyckshal-U^c^In «*naiv" • ^fny zebrawfty fiędo Sztekohnu. WoLr*. Je8° do podpifani. ailîl Królowę VIr y hę EU onore sć «ufrfn» j Seym0^aBrUnkow obowiązaiy, ktoremi ziaj!£jy narodowi, a powaga 5*5 gsoorafla pollt*c2lfa. glfi które Ea Seym zgromadzone wiekfzoiciąpV£ j*«y pïerwfzym Króleftwa Senatorem. ni£ ^^ « r ç f-yp? txt.1 • y --v pi «y ». % -jpp ^ fow wfzyftkie fprawy kończy i prawa noetr2 pełnym Panem. Staraniu i opiece Króla po-bne flanowią. < //V *°ne uftanowionych praw wykonanie. Król Szwedzki cżyjeśl dziedziczni/ czy f ^TY panującey i wolności Stanów Koronnych kcyyriy ? ( dymanie, befpieczeńftwo Króleftwa zewnę- Koronę Szwedzką do Gustawa Wraxy. ob^ J'le. sprawiedliwości w fądach porządne i nie« Iiego r. 15)53. wolne narodu dawały głofy. Cm tłoczne fprawowanie, i wfzyftko to, co fpa-stawowi 1 jego potomft wu płci męflciey ^yność i porządek kraju utrzymuje; Król za ry Króleftwa dziedzictwem przyznały Senatu moie woynę odporną zacząć ina Szwedzki, które potym i r.a córki niezamę^.P^cie oney podatek nakazać, traktaty w na-Królewlkie rozciągnęły. Mocątey uftawy ^ potrzebie między Seymem, a Seymem zasuną po śmierci Oyca fwego Gustawa - Adwyroki wydawać i ogłafzać, ale t® tron ofiadła, a zaś Karol-Gustaw urodzony 2yftko trwa tylko prawnie do Seymu Sta» Królewny Szwsdzkiey nie prawem dziedzift^ j,'^ zgromadzonych, które Królewlkie i Senaty ale dla wolnego Szwedów zezwolenia po fftwy dobrze roztrząffnąwfzy,~przyymują, po-słynie naftąpił. Po śmierci Karola XII £//rr; 'e rdzą, lub odrzucają. Eleonora Sioftra jego Monarchinią Szwed^ Król Szwedzki ma moc rozdawać urze' Kię ogłofiła. ale od narodu nieuznana, toufw ' godności ? zrzekłfzy fię d2Ìedziéfcwa od wolnego obr*!h "a wfzyftkie godności duchowne, świeckie przyjąć Koronę. lVJąż jey Fryderyk Xiąźe ł^*°łnierlkie Król naznacza jednego z trzech fltie Królem obrany pod tym dokładem, źe ^dydatow fobie podanych od Stanów,(a) Se» potomftwa jego pici męlkiey Korona miałab/ llią natu, dziedziczna, a w niedoftatku takowey płci f ■.. ■■ ....... , ............... '«w wracać do wotney narodu dyfpozycyi. Z t) (a) Rozdani, urzędów politycznych i żołnierikich mię-lamym obowiązkiem przyjął Koronę Kroi te'v7 Królem i narodem jeft takowym ułożone fpofobem; panujący Fryderyk ńdolj Xiąże na Euty*1 £r61 nadaje tytuły Hrabiów i Baronow bez dołożenia Holfztyńlki. ^dkoTW' ktre jednao zaleci,y'afy *« godności tytuły MĆjtitmocipowoga KrèUS*»*9zW%& Eròi Szwedzki mocą prawodawczą O* Koronacyi. Patrz tv Formi» rządów Szwtdzkięh pod fzczycony, ale w radzie, w praw ftanowie»1}^^^1" a publica horande tit: Svtrrigis &C. a rozkazu ■wiekfzości zdań ftofować fię obowiązany, ^as SeJ!Ly,lrułcowaną r' '^55' naurrłd Senatorlki pod» x , ifoCZ c C, ymu Stany obierają ludzi godnych, z których Król -r , - , ■ ■ ..........' -'^m 6 frefentowanych jednego obiera, gdy kilka mieyfc Se« . .. onkich wakuje, do każdego mieyfca namniey trzech Senatowi były przywrócone. Z tych warunków i ąyaatow Stany podają. Obranie kandydatów takim fif w lat dwie potym mężowi Ulrtjht na tron wyniefion*P°rz^dkiem: ftan Szlachecki obiera 24. a inne trzy narodu podanych i od niego przyjętych Prtiwo P°^ każdy po i2. Elektorow, ci Elektorowie pod prezy- Szwedzi ułożyli, którym do tych czas fię rządzą • CH "«ypitnrfzeąo Hrabi, abo Barona, lub teźSzlachci» ^ 'ZZZL, ' tyraw wiel, < " —«——--a -_ ■"■■ Kora Pąidi: r. iylTu" Seymu S*w»d*kiego od Stanów czni zbi°r> fie na ć Uc^n'oua ^ ftanowi: i) Stany lic n ? C° trzeci rok okoł° i-'«S. Sty3! króut b«^ wycłąSr** ¥3% ""'•y*-' ?d* teg° °k°" *ia2dVVr2y*woleniem c Stany mają fi? zlechać od dojvd p^efzîego stv^en-aa zwcła,,e' ,ub g<*y dzień k°Wan# !e,n Senatu zwlł i naznaczony- 2) Król z Po ca}/' k^re okoîo St?n7 P^ez lifty okoine dru- ct"'eraÏÏ Króleftwie chiù W,rzesn,<* 2 ambon cgłafzają. fię cb°rv okoliczna ' a,^ena to °g^ofzenie >nny tafcs zydenta nanceuaryi wnn,y oi«..y J^r^cB niej,' 0 Ut»rze ^ " * Gdy Kr61 Jeft nieprzytoétór. Senatora, a Król unanoj.. Wtęcajr na^ fię_» 1<(ł| Rt&«any ^ Stany, co tei czyni «dy "'•«Uuiu 1 w°lności sLypadek JfWJVy fl? <*<> dobra Staii0w Vo,!»ć Stan» 4) Gdyby Król i Senat za- „i« ca Stycznia, długość Seymu zawifl» oC»l1^ Qił w tv^ nac2onv : ^r/"1 trzyletni, fud od iamych «ìemo/e i c2afie czyn f yaw y rc*u<* w IŁinui £(^UZLił ozco* W^-ott ;Pr°wincyaltii mają Stanom donieść, ^anni a Stanv ,• W, Styczniu ziachać fię na Seym do Weyr2e/ ,echawizy fię przed wfzyftkiemi fpra« ÏT'r''e ieri Prawa Przyczyny, dla których Seym nie-g° od i. S° do obrw' y* ^m'erc' Króla bezpoto- C kcVa "ć"0' Kr61eu'łlr'a novyeS°> Stany dnia trzydzielle- h^Prau,,* B"at Dowin,». 7/- uzają "Ç do òztokolmu, na 2 ^zi°kotnui ,JNT y^"'chPoflowcudzoziemlkich y ^ft'^pufzczar* VtJ^0e8° p°d czas bezkrólewia do for,, al^cy obierać ^ ^,en ^ZW£CI w llużbiecudzoziem-'yift !.łll®Przv^raćKról« niemoże. f\v y**! ftr, 'ePrZvtnt*>., !! Sr,lemoże. fa ^2itfvW'nien one nr u- WOłTl Seymu, za przybyciem tr^bę '^aznaCZ(J P zyj^. Gdy Deputaci abo Poftowie ;utaci sz|2*'ani a,", û Szfokoltnu. fię zbiorą, prze», kotły fiottio a.checc'y uJQ0- P°kazania fwych kredenfow. De-f8 r,denrnlcy Fąmjiii 1^ c'0 domu Szlacheckiego, gdzie |**eV«* gao «cd, % . t0 k.idv ïw> - y Szlacheck,iy r»-1, . ■' 1 , ■ ~'Ł-" Sil.l i mi, y S*lachcic. który jeft etowt Łredenfach naftępnje obranie Oratorow, kt0,f'łJi«<"?5 Ì! /°®cm na Stvinh^ • ' w*&° fl"ńc»ouychj loredenfa zebrawfzy niorą do Kancellaryi Koro pepiit« l fani na Sevm Ì i .Z 2aclneS° obrania, aie- Sf* '"«ego P.ti" „ c ?'•«'««•. moie Sziach- v?r\0u*°t>>nu totr"m (wym uc2y"'c-z ,3. Biftun 21' Arcy Bilkup» 2 n> SevniifTft -W' 0r2y abo l'ami „0 *2deS» Konfyft„rJJ"JV "b,° Deputatów lubT"ych *yfyłaja î nc ey ^«"y'p't-zl ï2ech P«boftÌ«ì deputatów od dwuch l^y'» Depat.,„" "branych. Stan Mitu/ki ??n abo V „miaft i'' mi»ft»czelr. ^"w.hK.pfti 00 ''! ^, (kład, fif z Depu- ey £ C' *h>AVl?l ^ lewlkiey i doniefienia im o obranych Marfza» ->nt0w chłonfl,: ~~CV. l-utoP/ki fltłnfł- „ n Tęż famę grzeczność wzajemnie Stany yo ^ «(i, to »*'«]>, któryś J,?™» »? * D«P«* zaczynając od ftanu Szlacheckiego, który pep «jy • chłQpj j0^fa ,r V «wiat chłop» «■a od innych trzech powinfzowanie. ^ jajW 1^' ^ 0WiatV . k°r°nne trzymaia- abo Poflowe rozfadzeni fą po ławkach w jut?'5' mu (tanowi fali, w każdey ławce po "fob '*• AtC^ fr da ławka obiera fobie Dyrektora abo Ławneg0 , efnjA ______X „___r__r.u„.„. ławki ot" k?'1 wnrut-rkj ,j/v.vWv». ~ ~ j----- j j r m między fiebie trzech mężów, ci ciągną _ s* czarna kartka wyciągniona czyni mężem ^ w'kiem. . ^ po*însi' Każdy ftan oprocz Oratorow, ma i wan) tym fpofobein Deputaci jedney trzV ^ U Każdy itan oprocz uratorow, ma i u,'?z.fo\e kretarza, który wiernie wfzyftkie Seymu d2 ut» Sekretarzem lîanu Szlacheckiego jeftzawf^® ^ $1.^° mu Szlacheckiego, to jeft tego pałacu, W kt"jeiH/w#t»' zgromadza fię i na radę zafiada. Sekreta Wieńftwa jeft zawfze Pifarz ktorego Konfy1ab<> jgIji( rzem Mieyrttiego ftanu jeft pofpolicie rila c(1fof .j^f * "y* tarz miafta Sztokolmu; Sekretarza ftan ----....------------ , tr "owi H ' -winien fwoje przełożyć u* Si beyZ p^'rT» pzietp"scić rdłł*i*- '• S«y™owe czyi û^'çtnego dr° *nia fwepr, n^y!? yw,"ftć &c- zadnemu po. djtnaiva c u8*enau ab* P°da,wać riewolno pifma hnąt** StV»K t d^® b"ym trewn «««om! gai glio grafi a Po obraniu Marfzałka i Orator o rozkazu Królewflciego przez dzień Stanom na otwarcie Seymu wj tfr»' ney. Po naboieńftwie wfzyftkie . * wlkie idą porządkiem z Kościoła do a przód idzie ftan Chłopflci, poty lev Duchowny, naoftatek Szlache®1 ^je|K fwoim Marfzałkiem. Po MarfźałkH^tpy j Koronnym idzie Senat w togach »». a pû 3 { czerwonych gronoftajami podfzyty^ n nacie Krół w Królewflnch fzatach F Berłem. Król tron, Senatorowie * tronu krzeft». » niżf«e ftany Marfzałek W- Koronny milczenie •» j-i* Król,zwyczayniey Prezydent K*n<*> ^ d* «iem KVóIewflam ma mowę do by <( kuje im za ziechanie fię i zaleca. fwoje dały na propozycye, które h?<*4 p0 pi■ v abo do felcretney ftommiflyi odd*nę czytanych propozycyacb od tronu ^ $ey ^0 W Ki (-L wego tanych propozycyacn oa zrou* ^ ^ Koronny wzywa głośno wego i Oratorow. którzy jeden P0ft^3aie?j{ji! tronu przyftępują, Królowi "j eS°7wW> ło do^ra powfzechneg© dziękują». ić> p' y.; propozycye roztrząfaę, uftawy c2;^. oV 4 ftanowić jedynie ku ufżczęśji^.'6 ^ tt°*' v zny obiecują Król zatym 'i Stany go odprowadzają do pokoioW.^ ,* J.. (ln« ,J.iiû fio nnfvm fło i W ^J ./) " Każdy ftan udaje % .jp.o ty m do W°Ł$o ' r tegoż famego dnia lub naftçpHH. ^ if czytać kfatalt rządu, przyrzeczeń ,0p Jkie, Ordynacycj, Seymcwd, nakon' c^e Królewjkie r/fÓlełW Czy. fame tylko propozycye M * 4 ceto oôrad Szynowych? Stany na Seytn zebrane, kaz j ** fwojev ,vk- p °lit*c2ka ^ye od trorir nnrł n'ety'*° uzbierają propozy-. ne- ale xftko 'oehprzez króu ' s^ do PomnoïïSV°k °'ą na UW"S* col«>mek °nemu fzkodzi # Pow,2ec^ne§o dąźy,abo ł'^a Szwedzkiev '6 S{a?°W F°^pad«ją: 'kfîfàiit Stanów usi ar &U' eù'^ e'n Królewfkim (b) £ Co). i'róleu,JkU Ja<;howanit abo w czvm' i^r oleslwa Ìak My par^y • uchWałv S y 1 dla czego narul^one; Sey»No Seym„ Tl V Poft?Pek «nego od "ych. jako z oofłrrt W £Pravvach wewnętrz- ^c*>. ìctóre jeżeli fa°fT' *ń(*wami schodzą. ■1 ?el' '* (ekretne, tajemna do roz- ^§lt§=»SizSri ïedn««. li ç nazyw^ 2Rromad7P»i. .„r. .x, • \ ■ ATiaJa r 7-,^ y . u J *yatr ? PQd iłni«»'em jp« (0 P?* narod^ Szwedzkiego J*1» ^ MB,<ł Kr6lewtt" u Szwedów fa łn f ■eraźni«, ? ^ Nienicow a P/iff, r ^ ^arno co î>rany r'ey% K.ról Szwedzki jliF Cïnv'nia u Polaków. Oomf ^ »74î. naftÇDca !,nnkl c gdy bvi 6^ Tot' Wi»ru& p/l b ""Sd** ;^i«ń^^'dCp-,w 4) .u; Sr.5) «a pot™ *22 ce ® 5b a fi a *,{ trząśnienia onych Kommiflya "Ç na ^ovfk0^ fprawiedliwośc Trybunały, a rzecz uftan° ekonomiczną, flcarbową, kupiecką r» y fo wionę fprawowały, jak urzędnicy *\ , je ftro' tt-iatowi powinności pełnili fwoje, J*. 0tfHe^! rudy Senatu wyroki wydawał, i je _ gtany P ,, wyciąga one prawa mocą zafzczycic, ftafl0' nie roztrząfają i według fprawiedlswo^^pycl1 „róią. Po fprawach całego kraju P°wljv W1* przed fąd Stanów przychodzą krzyW^^de^ gulne, lub zgwałcenie przywilejów ftanowi flużących, nakoniec fkarg» ' r . każdego w fzczegulności obywatel*' S$ ^akim porządkiem i podziałem Mate " . mowę układ.ijąjie i odchodzą? 6?^ Wfzyftkie materye Seymowe odchodzą w KommifTyach (a) '2C ^o\' tf (a) Dla objaśnienia potrzebnego, i lacneg0 P 1ą, 0 |, kowych Kommifiyi, kładę tu llowo do ftowa' jn»te^aj)f HHcyi Stymu Szwtdzkitgo: „ Aby w fprawsj^ n#, ? „ Seymowycb porządek i pilność byïy z»cj1 . u tert* ja* „ Koronne umówią fię między fobąjakw!"® a i * t) «owi mają wyfadzić fzczegulnych EeP° P°nL t*' „ wielo ofob mają fię fkladać takowe Deputłcy 'e fer.aji' „ inaydują fię (prawy, ktor« w ściflym P°* mi „ chowane milczeniu, naznaczona będzie * . t ' . 4-„ mna, (corniti Jecrtl,J do kterey D«p,fcb«c' „ Stanów Szlacheckiego, Duchownego ł M'«J' ^S»1 „ bierani, z tym dokladem, aby liczba Dep" nycl> 1 kich by!a równa liczbie Deputatów Ducn° ,/yu „ lkich razem wziętych, według dawnego zwy*^ „ W takowym naznaczeniu aby niezg°a^ „ Tea niemiaty, a fami ludzit zdatni i za»" iĄd^:. ^ „ może,*byli obierani, takowy ftar.owi *1^ fl« It^ ,» ftau będzi* mianował pewn* Itcibf oioŁ>» 524 w.. p°łityczna obranych , to wyf.dzo. " 0°a^ dep^atow. teof^^fiTZ ;; l*[r]y jedynie Wzg|ad m' p°dar,ia Deputatow będą Po\ dobr? °yc2yztiy "* Za 'S1 ' 2dat»ość oibb, jako : HAio—f. bior, regeftt fam, l. 1;eyfzyc!j iria -y '? y' ' "a każdą Komnnfiyą i, «s- !«lna îassw '«w ^wy.i,wc fj* •• bvwa-. na' byIeby czasbyf , °tKo"),n,%1 wy-" r"wie ft°gta- obranych R! ^X' y "a wlz>UkKh iac ? îan°wi całem» n„ , . ^nufTarzow regeitr Elekto. ktoj-y « e8°> p^yymuie T' ?toryfuycIl"lewyreu^' » wolno *n chciai'!>iiprze2lî|0 ' y y 'ednak " Depi t niU ^?llzie ^ naznaczyć Komtniflarzow, chyba^'^ytri łVty']ng wyfadzeńi przyfięga- - iłl»'en„p„z"0ść fpiaw''ilnni zas " p,rz^f^si zafi-dają, s? wnï: im w aga uey, ń afek SeVmrii;,.. _ . „ „ to.wai. łlfił 8° Kom^i/r ac'icic, lub ten z tegoż famejo ftanu^ kto- .. put0Ł a ln»Vthyz^p prezydaje ne Kommifiyi taje-" rego K 1 Szlaclic^Ti y nayftarfzy n;iędzy De-«zas , miflya obier De"Z te8oifameS° rtanu' ltt0 "ePr?u Î Za'^adaiiia L*' e2yduJącv naznacza toieyfc " 2 Vf lin J ""d, uncmiti» h' _ _ ir " nìepr7„ 1 'd,,alaiiia .> " C2aC(!J ',odr-Hry'ch,zafiL0niMia lv'-n'niifiilt'zow " n'edba'ft° lodHcy(.h u"'* °Pu,z"ająi.ych lub przed " a P°vvracaià orzy raz "pomnieni, gdy do "KoniL.^ VVin^ fapital piaci* ice wczesni» » «voin^.n, ' r ' " watiè ; ^arze»"ohtrzaf. • " u,', ■ Zciania l'woie ? vvfzy ftkie materye do nich cde« PrzVczviio 1 fazy na P'sm'e (tanowi twemu y* w •» 'f- na 60 8dv ^ ^ . , -M-HUŁWIJC lic I 44-y VU IC- ł> zi*)Ye°!y Ko^mi{Tarv ;M'^kr20^ią głolbw fię ko^ęzy, alci " CZ^n. dU w uJf , «dama przeciwnego, te jego î' DePiu! toryeh oh , ,uie2aP'ra,ie z wywodem przy-»> •ucyç" ttìt ed Kon.^.^'Vkfzosci głolow odfiępgie. V ktore'p^y** Je p,2 ' wyfadzony, uktarU on'ey rezo* " lane» d0 k"1. Q(^ jedn e8ami» przepiłuje kilka kopii, " taro\V) t a'-dey od|\,i^° ^ePutata każdego (łanu podpi- " Pr2edcałv° piriïla c Lt. ' Nikomu, wyjąwlzy Depu-' »> ^likttak^ ^ll(ti c'C l,iewolno j.itrwćy, nim b^dzTfe °^e »a Kommifly i znaydować fiç, nia- §a5 Geografia joych, które rzecz ułożywfzy ^tar°na i p^\ dooiości padają, a Stany rzecz ufoZ° kfzey ną przyyrnują lub odrzucają. Nay*' gi jeft k'cmmi/śi/a abo Depułacya ^icbf., î'praw rządu tykających fiç i c w d z o Z i ^ ^ ^ ^ ^ g i znaczona. Gdy różne Kommitfye *3 ftgn^, gminu Deputatów wyciągnione, ' „«z^ jednę jefzcze Kommiiryą lub Deputaty patf' ną tPi/killings, która wfzyftkie p1 ' t0$tĄ tne, fupliki, rachunki &jc. odbiera, on (i' fa, nie należące do Seymu. odrzuca, * ^ i Trybunałów Koronnych odfyła»*r> Śnie do Seymu ściągają fię, na ro/> ^ ^ôlrt vc2ia r 5°«nmiflye wvfaw 5£6 ka* ltn P0rtlc2one i czvn'^ 'aztr2^ai$ materye dzo |0 fta»u od |a2nyen,\Uftaw^które do dy r ne,ub odrzuco^tam potwier- c"i głofow, roîftrzy;fie fey ,2biew'tltf""-J5ają liç fprawy, a wzgłę. - ''^5™'r&ey "biai"i1, " ,l0fn. fPraw?. zdanie fwóT ®*ko.ncły«Tzykaź-" ^SevLle Pr2>flane p™*^Je:113 P,sm,eP°Wą Sta-" ^ieJ, wy z oratorami n ą "* uv?g.ę" ml,,fza- " dopur2c^f?e p'erwéy ro2kîad/puta,ami kaźde8° >i Nva7ał,^ *' J®dna materna n2at*,*y^ a^y ile mo^nośC >i waiar JctJ»a materva ------n>aurlc,,,^'M°sc śnie do Seymu ściągają li?, na '^"pepu"'j, " {*»» SzV^k» ftmwf mï'gtoś dzie>i. pod pieczęcią i zap.fen, .o ■ pi< . «» ftan dawfnf°rWany» n«e Jl Sz,acl,eckjch, proboftw,miaft »» fyi Lo?y2yfw°je2dan, W,?CeynadSłosi«den. Jeden lu, ap/yta âtugim ftan",!na Pł.lmo .Przylłane odKohunis-, »' opifan^ r?ec2ach Virwyciągnioną kopijąz protoku > ' ŁS e :y(ZyCÌl tlaz1iacza deputa.cyą r«k fta>1 d«ùè!sf^ozdanìa- " ìe2eii ;'lna -chanie r. . *YeB° Oratora przeftrz eioiny » fie rj-el* Caterva ~ Jr°Jek'tuodKommiflVi ułoż cnn iTo- odfyia. do którey należą. Gdy ntiiç^X cZyi^ podanemi Deputacyi podział matel^gfoV^11^ cey znaydnją fię prejekta prawom Króleftwa i rządowi Szwedzkiemu V:*cS °\ te nietylko fą odrzucone, ale 1 by**' o wzrufzenie powfzechnego po'k°J fądzeni- — fir& Czyli całą mocfwoję o ir T C dàòfimm h'> ojs ^«erya pxl^odkommiiry, rtoiomgï; Seijm Kommifsyom wyfad*° f 1 , , Jękt i kaideŁ.uPŁlu ?gi raz tegoż d,,i; 1 C7;yt4 cfwoję do stanowienia pr&lV ' if :: ^ -SSfei»*«?i fwo'^ „ będąc obranym na nię> ani wolno kom" 0 „ feu ktorego Pofla zafądzać,, lub z jedney „ drugiey przez zamianę przechodzić . j ia^°C[/ „ Ani ftan cały, ani Kommiffya tajeinoa, „ Kommiflye nieroztrząfają, ani decyduje je\vc#,v,a ,)(! ,, cych do rad, lub Trybunałów Koronnych» „ i niewyfluchawfzy pierwéy ludzi do .iyc ftępuj cych, którzy jednak przed daniem jecyzy^ f/' fni-aWH rT/"7»(rn]n»> rvVivi»ał.ploW PO" . ■^.n>t6$ ,} „ ko oni, ais ich bracia rodzeni, ftryjeczn'» „ wni, jeżeli między Deputatami zna/dują fia ^ WV^agl . Ip4af; . ® -r / ,,U|Ï IC nv 1 " ^Pliwf yjçcie Projeta r pokazuje lię wivk( ,ioś6 " W fï * Wot°wanie ia«'J C? konczy fi?' ale ii jell .. ne7 Tr4Wie wielki® HPok«"je. " kilka 'sle,pr-c.yt:^^p'^ °cd kommiflyi pr tyfta. " zehy ai(jy miał fj r ?wt- 5 "a ltole plz ez dni " mnï\ p,?yfzy Jd rcinvfh je "y tać ' roztl zi\(ać -1° w pro,etudając je7c7uczyni0.ne.tu8'' d0n°' "kom-" ftaie zda, cie* jeżeli u,e'n* °by°dmiw lić cze* '• nadaje bv;u 'wy«n, rjjfy^ przy pierwf* ;ym zo- " n"J)yi £ ?'S: doizby powraca, a O rator to " Ni^ naçp «« zrfa,, ,i« Kom- " tabrawf2Vedui cic^ó f!eanr^iafię rozł*iowami ędzyDa-" ®rzyftepuuHZeci>,rk«>, abo2,? ."«radzajji, dru dzy giofy za projektem mówią, nakoniec Jnu P"«* kartki zawinu ,ne, kai- 527 Geografia ,, fa ^ dem u&aw Seyrriowych, które nie '9 a/ ściom i przywilejom właściwym przeciwne, trzy ftany ftanowią przecz ^ dnemu. Gdy dwa ftany przeciwko nym zdanie przeciwne dają, rzecz zol -\t ^ rozftrzygntona, chyba ze ftany Z§°. ^ f Deputatów, którzyby równość najtŁ nę przeważali. Co jest Kommijsya fekretna i ktoi e. Jprawtf należą? POL*TYC2NA ' £.»» skrętnych ' *•*««" *<%" u"0'?* ^tr^TeySJer"idkm ' Z'i: A. hï;r2:nf P4- „ dv porządkiem wezwany Iklada na ftole 0>'a,0j^ tfV ^^yńioncT PrZyczyn, cUaktórvch rn jç kartkę. Z rozdzielonych i przeliczony^^ hj""' To Opifànie Kornmiffl n^ „ kazuje fię więkfzość głofow projekt przyy™ A ,3. I ło^ c^' P^2yftÇpuje do przeelad» î Przeczy* ,, rzucająca. Na rozwijanie i liczenie kartcM t p enatu pilnie fDlfanvok • jdania protokll» ' * Po!°ftowie Szwed/cv u aJ. dy"r>'ur'-n». któ- p'fać i dos"okolm°ur0prze0dftś0"nych ïx-A Aie XvoC'n°d rad w°yflcowev i^d' ^ mfi?Sa W,a" 0 flocieyî' narz?dzia i rynf2tu^kua!?C,ey'ofta* Ł»«k C^°rtec«ch, zamkach U* \T*Tîg0' Ç 5cVII teyże órdynacyi Seymowey ■ 1; b!j^u z ^«chownv i Miev/vTTTT" i w- 4" 'p—■■-ątfJiSt ĄSr t ------------" 'j'*----- ' ------------. wybranych z izby i Oratorowi przydany1'" * ^0 pfC „ Sekretarz rzecz uftanowioną wprowa"za „ lu, -i potym czyta przed całą izbą. „ Gdyby kto z Deputatów lub innych gfcft'J „ żyt jaki projekt abo pamiętne pifriio, i dla .. ^(t1 gi namówi! innych do onego podpifania. 1 ma bydź wzięty za fpiknienie, i wynalazca ^ ^ mi fpotecznikami furowie ma bydź karany • Q(j ^ *' dne pifma pamiętne, fuppliki &ć. podp' „je , , ofob nad jednę, ani dawane, ani przyym° jyra(! , -, oprocz pi im pamiętnych, które będą p°a '('p0li)i6 \ " ronne, zgromadzenia polityczne, lub olooy " dney îa.kiey fprawy należące. ^ ^ We wfzyltkich iprawach zawiHycn ou ^ S^1 a , Stanów, każdy ftaiima głos, agtofy cZtcCo cZte(\ , " wni» do uftawy potrzebne, onę.czy mą-" U,b onych więkfzość uftanovViîy a tnewolności Stanów, 1 każdemu w lzcz S n « * wi flużące przywileje) ma moc uftawy, ft ^ \ różniący fię zdaniem od innych ttie^':lÇk^oSC "f obowiązanym przeltaćna poftanowie0' ^ " ** Gdy Stany fię fchouzą. Sekretarze' bydź przytomnćmi, zapifywać wizy» " protoknly jedne z drugiemi znofić. 4 u k*p0niì?dzy fiehi. W"y iMi«yftiod < i? p° a D«pu.< ■P''N W ÏÏ3 ' w'Ły^kim zaltida. Kommiff» ' ™ "-ommjflarzow bank9wYch fą *y. C2te^ ^ ktor^^f ''"^0 Wadi fit z J. 'ya bankowa^ nim2niC2ni* ?y ur^d w banku ofobli, *>y. kair. i0fc,M k! k,n h "• 'f t 'zyftkich tVrK I r ptarl do piwie' le4o iako IVr nt"»r»cS n,a Wexlow, lub długów. W® *"< ofobukS.Uch.*. 0 lo9. «4 banku pUuiych, Kar; GEOGRAFIA - ' 4 ^ r t_ j g fzyftko to Kommiflya fekretna ro« ^ W. co tviko Stanv za rzecz potrz W polltvczma 53® St»n7p®dp!?„iaydŻJłTaCi!0n'' "Hada. TQiosr,i-/-ov;^^;nV.trvor:oi?ìn,ie- uścić zdanie. Deputaci d° je #| p Sekolutą ? " Z"' ........ " "......... , ? p ' cudî ch - s.y „„. W f]qwfs, co ^ na jey (puścić------- wchodzący fekretney, powinni t . j ftrzegać powitania i roZtnow z fon ziertifkiemi • - fz,cZe8l.„ $ak usław;/ Scijtnoweod StanoW J. 0ol tit/ch Kommijsyi uczynione, nafy ' ^ prawa ? to oC* ^ Wfzyftkie uftawy Sëymowe czy fzC*eg* now zupełnych» czy od KomiUiliy Stano pych wypadłe KommilTya ^ czter^c ^ na to jedynie wyfadzona (a) jaśnie 1 -m, p ' ażeby rzec2 obojętnie i prZeciwk0 ^ ittz:z^aźCPŁ*f, >°»/chOT-ir- " Seym na. î0w "Podobania i r P°2n'oy Według Sta-}ek Seymowy i Olaf"11" okol'c2n°ści. Marii*. fię ąo J'»«« "dawfzy %doKró. t«"yioneo»i;£^t,rim« 'I? podoba zwołać Ca) $. XX. Ordtfnacyi ab* porządku à"J év J Żadna uftawa niebędziewydana,chyb F' Sta „ miflya na to wyfad*o»a onę. przeczyta, ul Ï . f,ę z „j 1. twierdzą i podpilząi względem „ wać: uftawy Seymowe podpiUije Sen h pr> V Kréleftwa; kładzie fię na nich pieczęć WD „ Konfyftorlka, m tafta Sztokom u, 1 izby > gftafl0 jfiil ,, wa w przytomności wfzyftkich ît0"° tvjko P° Jo"!' „ także uftawy Kommiffyi lekretney fai z p. ^ |.« Marfzalek Seymowy i Oratorowie, fcx j ^ Iow Seymowycfc i Kommiffyi fekretney wy J mvcb tylko Sekretarzow podpifatte. .0£Vć]^;Ą(f " „ "Jeżeli Stany chcą Królowi « ftme prt* ■^clS|jJuC,f| abo uftną dadź mu odpowiedz w fpr***0 «*" : ®? «» • 10łle pożegnań H Ç P0*™* 2Woł*ć > • V nlana2nacz°negoKról, r*j5* fi? do L, Knr y P° nftbo^ńftwie zbie-u. 2,bil „ °nn"ey, a", "fyky miey. potym i, ' Orai-0 Seymowy, k ,fku«Krtlo4z,rft°row * fowach fwycli tych°ifp0l'"S0' «•'.c.i"^,:SłoWok«to*-Jch , przyrzekają wierno*! P«aw °yc2y* ftafc2yt»nie wfzvftkich's30 * fì w wpowfzechnoki (^k ór/^rWyCh U' cZęsciev orze? nft d e ^ro' fatn przez; p«y?a;^^dent» KanceUa" i S'-- P-yMW,2y;; P°'«erdzi»fzy upe. izs?»y o'zviz: pcrieTiwby » WeSO do włatnoSci f„oi"h è'*' lÌyCZy j(K IWoł0h powrótu.po. leltwa uiD jeanego iv^ .„ji1! ilu to w Senacie zdpeini* zgrumadz^») ^oC te ł(j> À chociaż Stany Koronne mają P«^° 1)a - f > {,.4, .tym ftanow-ć takie prawa rozporzą^ ^ p J - ■" bydź potrzebne dla doDi«r ^a*' «P ieczeńftw» icli wła1"6^^ j tymo wii.jr»«o to podpifuje, i P-° \ ^onyVf -- « v „ .iływać każe, ale tez utrzymuje 1 *VJ ^ by. 5, " co eo Senat powinien up«minac ' d0 CfiSpjecz?1'^^ ;; mogcy. w Jeprzytomności Króla uftawy Stanów mają wychodzi 1 by d potym ftanowić takie prawa, rozporzą* kie im ftę zdają bydź potrzebne J 'jed&r,*i 0' Kròleftwa i befpieczenftwn ich '& nietvlko wfzvftko to podpifuje, 1 pod » „a > " ÏÏ5L.É każe. ale też utrzymuje . wy' (l F,ot«kuiv y* fekre»na przeczvtawr>u « rr* Po>vinenatU' 2oftaw»j« fWoie re'o!ir°ZtrZąrnąwrs!y icinyftkkh Ł y?Ź Prawirfłem icrolowi ?«-"* piśmie' c. i"*1 powin Politycznych. Ts mat ® we nï£ne .2°ft*wać milczćhłn J ikt°re w fln^« czy(anf. a "sŁPrZCd wf2yftkieml du od Sevmifl 5I!1 y 0 ,0 m°gą fi? dopo- łbach> ftarS' (ek'«ÏÏv zîoLaniTie niektofzy z "rżę-1 Pofzla f ? aby jcj, rPratt^ ' hiaj^c przyjaciel w 4. ^ala, że Stany K; ył?°Wy Kom ^^' n^2yIa fię Pr2ed Stan/ J>oS'ci, po dt^ mLftK^ćvtal m,ffya mocno utrzymy-l>J.że dobro . r îedtuik f« W,,y od nie" zafi?gać wia« ' Sft«aL0wr2,"«hne Wyt iIZeC, a^h °frwia(,czyia Sta-' M1gaîo, aby odfądzeni, ni« by* '^senatou^:1 sgi gkograma _ it0f tym wftaje, a Stany go do pokojow ^ dzają Królewflcich. W dni naftfPH# ftan przez Deputatów Twoich P° e S**' Króla, Królową, familię Królewi*!1 rozjeżdża 0ç- ' upub'lc Na wiele Rad podzielone fa fpra * , ne Królestwu Szwedzkiego? . j fp*\ Według różnych Króleftwa p°tr ftallotfic(i' politycznych Tą Rady w Szwecy» « K»ncy Senat, Bady Woyfkowa i Admira1' tv* Koronna, Rada Poborowa, R»^ ' J/b»' wa, Rada Mineralna, Rada Handlo^*' ' wizyyna i różne KommiflTye. . Có jeśł Senat Szwedzki* Senat Szwedzki jeft Rada ®L°r0łV fr/ Iza złożona oprócz Wielkorządco ^ lic zewnętrznych (a) 2 i6> Senatoro 'p^^y których wchodzą Prezydent, Fo * m Kancellaryì. i Marfzałek W. »iy Senat fkłada fię z 7. o fob; do ip ]çoja> J fzych, a mianowicie do zawarcia P fpr^y^^j powiedania abo przerwania WJ?yn^nì*J* n rżenia fię z obcemi Potencyaitìi, P° ur datow na Pofeiftwa i znaczniey»2 znaczenia wielkich wydatków ?•' $ natofowie ód Króla powinni bydz^ 0e J wić fię na radę. Senat przy^airo"1 ©fobach zawfze przytomny (b) ^ ^ s*5i (a) Jeden tylko Wielkorządca , ma prawo zafiadać w Senacie, ponieś w» r*"""--------- ' "* Irllift' poczytana za zewnętrzną. _ ®i«fK"JrCcf ;i' (b) Tak Senatorowie nruędzyfobącZ , Q? Źef( dy z «teli w roku ma trzy miefiącę xydenta i V»c« • Prezydenta Kancellary pfe2yd rowie w źadney radzie niemogĄ 4zkieS9 Kommiffarïami. ftw *»*?* * traiti,, , . p*m»r.,ł4 "«te y ?2,eń. prócz 39* *iŁ °4 r'»dmey 2 ranae4Zd ' ff!,.#fai l'? na ,,>4'^' pofucjnia cs moc;—— —, malt r""1 ""'"«ścl %»w«k "i*' 0 ^ywa!nf.yr eyrnem 1 sey th«nku s« °bovvi92kiem Ï ^r°leftw» rad 2e wfzvfj-t- u"? 2dania ra. ' Wftavv- Zwycz Chcfwych poftfp-Co fietvlfc02^ -'1 jrćna roTlefSenat n* dwie »ości f f° Sc'1S* dò fPr,I ?fa wfzyftko to# ^owj?* CUd^eraCT fprawiedlif °nnych donie?," dotriowe od o' ?rUSa L ^ J-- tr^eby ju i Krolowi przvf*^0 2°' 2 pow ??°ści r«d kf2c2egulnycij. ktoîeaarprawy: ó%r; ïïe/j- a) spraïïpj1 fiç złln»ykaią, zwierz. ìaìay Tt(|nn,Vy 1 P°t^eby lud vi r 2ad'"ego fad„ ftan'o^^ych jednak0Kenłtm fw>'ch ktor® rzUca 'JSdy uVVB ■ ezzdaniac!en Króla odfy. ttdath ^ moie b??! °reyk0lwiek r°ady pr"1c|niebęd2i® fodanvcif ?C2 Pre?v^ obierać na nr, P. 2e'0z°ne K°nfyft ^a,idy(ia? encyi. Regimentacł, *^Wak»jącew ?tftjv?r0w4l« 4ut0d «vcfiïiï?' iiinc u/z„j ^ofobenì ^rz?dy prowinr*/ 1 ^ufkownikow, 'vch. ?<1y "laiat kroît jya,n#'mieylkie Hwr, ą pr2y^mni 2?do\v ro,^"e za Senatu radą. przv zy jednego p/'* p^'n110?ć1ufnway ^"•^''cłwie 2a. ,M«'« C«.l?"wuw kol*>'"1' vy» s33 Geografi» ,,p dnç prïewaza ftronç. a podczas WîÇ J prowadza do równości. $aka jesł powinność kaxdeg0 Senatora? PrezV^f W Senatorowie oprocz urzçdtfrre^ ce - Prezydenta Kancellaryi Kcronn ^a£jacî Pj inney radzie Koronney niemog^ winni bydź wiernemi Królowi iflat° 0d ^ fpraw i potrzeb Królewflctch nie 2 jfog ÎL» dowych: radzić jak naydo&onaley prZe ,iu tła rozumu i obowiązkow ^umnie|n'w,aî , gać i upominać Króla, aby fię 2"®br® d« l\ ; * praw fundamentalnych, kfztalti cJl(t . wionego i uftaw Sèymowych; ° .jyrio , fzczyć zamyfty tych, któizyby rz| ..j. fię»P j( dny Ca) do Szwecyi wprowadzić K 4 kładać dobro pow izechne Krole, ^evV'eni,; (ne pożytki, obowiązki przyjaźni, po' efzych (b)„ Jrtylerya>rynf t y zoftają woylka lądowe, blenîe- ludwifarnU WoJenny' broń i oney ro-«0 Gę k^Z,Vme' prochownie, wfzvftkn "tOW- *kich A^Zòl ^KoOÌ0"' 2 Prezyde»t» wliy gronie m, L,00""?'1»"1'»»' of.dzonaw , tyftkie lity m [l, ■ r.®Sdem i dozorem fw v ni i^g> a» fiy„ty ;t:0:co £ ,x fa hnj 2 'cmsń(iw chlnnfi. , n,ny W rze-1 P0d dozorem urzedniknw t P'25'Ch'd*il. ^ r.ach»nk> odb,„; 2b " 7 ""y- «'i kto' rzowyde.nu ' Se"^rowPre2dyden*a * Vice" SaH ' lanego Nnciwor' WUch Kancle- °Wego abo fprawiedliwg° ' T drug'«go f'awiedhwosci (c)> c2t&é> "n, K^t^zTl' f'{ 6' F"rI ''y^dzi/p&^ySow'R^"*;' Kommiir„zow, Sfkt.„. (c) KanclerJr 2e Ikarbn °u! a%ero*. v Vii nad Km jk. Publicznego 54. Wnaywy-iavf^ do x*l1!*™'edliW?icci ieft P«eło£0. J^a.zych Trybut » . '>raw C ^Jiiita- Revifio. "alach ofądzonych, nad wfzjft. s3s gKOGRAVIA J;,, rech (t) Sekretarzow ftanu, fiedmiu tjpel°' rzow (b), na cztery (c) departament* P d<> na i rozłożona. Wfzyftkie expedycye' p0fl;o^, cudzozieojfkich potencyi,inftrukcye dl* ne,{01' ^lityczna ? Protokułow Senatu bez od* V®myłek• Kanclerz fprawie-* naywv2f7„o^ l°nym n*d„rewizyą tpraw . y^h trvbuïlftfaph nfartarvifti/nh -a ^4 - -----^ i , tu* P* dyują, a dyaryufze i protokufy Se»a J09 p»' mierzą z cudzoziemfkipmi PsAftWafl"'»' P t,* ^ mierzą z cudzoziemfkienvi Pańftwan,,,,Jłr ab° przywileje na urzędy, lifty dypIoniatYfzrj exp0' ilUwc *'Łcriia aefiatov kazy Senatu &ic. w kancellaryi pi'"2^ ^ r\tfV rn SC1 Pot*any^h. «o ;";:ra dent» i , K° ^rowa zJożona z jednego Prezy- p0mnozeni„ w KarJZ°W 2wyczaynych; radzi o ""•«•u w °(łow publicznych, o utrzy- gofpodarftwf '°r°nnych Porządnego rolnico*. Te^ , 1; ° przyczynieniu docho-dokrr. : »" . ^ Y powinność ifft ftarar (ìa ahi rniętne jakiegokolwiek rodzaju, recei*"_ p ftawy Seymowe, zgoła wfzyftkie PaP'2g bliezne (kładają fię i chowają. Sekre powinni pifma wydawać wiernie (d) *7 fle ? kiemifądami i Trybunałami. Inne powinności j^e Rządu Szwedzkiego temi iłowy opifane: .« ,.y pi'* .,y „ diiik obowiązany jett: pilną dadź baczność, « ^ 5' )j( n uftawy ściśle były zachowane, i o tym 7* Je w „ zgromadzone dofta:ecznie i obfzernie uw'^0' .u S*łł' tarzow ftanu, jednego do fprawęM,dzoziemft'Ł''' yC|i ^ fpraw wojennych, trzeciego do fpraw wnftrZ L d° r ftwa, w poźnieyfzym ęzafie uftanowiony czWa Koronnych (b) W tymże §. 28. Rządu Szwedzkiego 4- ^ Konfyliarze, teraz ich znaydujefif 7. i (c) Do pierwfzego departamentu należą P 03 by wewnętrzne Króleftwa; do drogiego in'e czne; do trzeciego wojenne; do czwartego >Pr (0ct .11$ dozor i utrzymanie. W tych departameotac» °J 0y ' denta, Vice - Prezydenta, Kanclerzow, S«kret tyjiarzow jeft ofob 124, . ^$6 >.e,ć ? (d) Któryby z Sekretarzow ważył fiç tra / poW'jLjC' dy«wać z famym tylko Królem to, co fi? ^Z'^ług^ radą Senatu, ma bydź z urzędu złożony i v'e rą ufr' M4 wyftępku karany. Niebędzie mógł żadną \ fryl"! tfi1* dli wić poftępku fwego tą wymówką, źe m» tajsV|ł«y sano, ponieważ Król tiiemoźemieć woli ao^ fwym przyrzeczeniom i rządowi W S*W«cy' u fcf*d w d°W TePv7, Wa Î 0 P^yczynieniu docho-^°brai danin«y powłnność jeft, ftarać fìe. aby ji'odp.d.ty, "i™*™ r'iaLiafifci od korony *y. aby intratv wr^^f ■ rzy wła^czane nieby- V'.chod2iły, aby kredv?'6 Wïblerane Aiarbu ll,c^ był utrov^, ^ narodu w domu i za ora- fy'eczony. Cła «Mi "3 kandîl Potr2ebÇ «be- 2a &cc. fa nn 1 j ^orfkie, lądowe, akcy- dozor i rzad k"2 1 ftra^ dyrekt°row w n*** ^iTrcT: ,odd»ych5 poborowe " U a»™»« ' S°'^2a wr, f Z!inU mtr,tv K'éleftwa «, fthod»'»i Prl?H7 Za"'aduj\cy Publiczne-r Seftfa do podnif jjra ? zdiiją rachunki I Cporz^dza reseftr „ ° która każdego roku dług którego Przych°dy i wydatki, we« >(|nnym, Poftom s h6- roczne urzędnikom Ko- ^ «fiud^e pubiicL2l0m ' w4%ftkim ludziom ftey a&ftającym wypłaca a asnv 5î7 G*.s,a„* ; znaczną fummç na potrzeby nadamy otoVf woli Króla i Senatu zawfze ma pr^yë0 ^}ad; Ponieważ dochody pieniężne publ,czne r3chï fiç w banku Sztokolmflam, dla tego*z a , kowa wydaje affygnacye. $aki jesï urząd i powinność \ we&? " npr^ydîl nada Krufzcowa złocona zjednegy ^ ^ ta i wielu Konfyliarzovv ( teraz ich Jel^ j zt)fl Świadczeniem w rzeczach minerzy0 niością na krufzcacb, onych dobroci ł.^na dobywaniu i topieniu zaleconych, J°zC, ję zwierzchność i rząd na wfzy#^e f z 1,1 cowe, ną kuźnie, ludwifaynie i przychodzące. WfeyiŁkie fprawy takt0\ jako gardłowe do fądu tey n»le£? ^b, zachodzą między ludźmi w krufzco^y i około krufzcoiy pracuj^cemi. 2lotf t Jfakijeft cęte i zainięrzęąię Raty Kadę do handlu u^nowioną ïk J j "-ł i dent, JÇopfyliarzow, 7. "fl. miflarzow dobrze ztiaj^cych fięna • zllyfl*'. e llęim i i^4olvyn>f domowym i zagC3'''0. kPf'L tey rady należy wfzyftkie towary'* , i if kie, fabifylfi i rękodzieła Jey PoW*nń!aVVie'li% lać fiç o pomnożenia hwdl«,i pr«.V* yj [I* cne i nięJ^ęfżtowne pierwfzych W lfo(àeCe 'fpofobny eh, do manufaktur, o i Pe^i (karbowi publicznemu. Z,adney 13 płiu czynić ta rada niemoże, niewy1"^ ^ K,* 'Mgnienie fpo.ow &^eg0, od Tiybuwatu ^ P zed s!td ^ 8" ipiawy wytaczaj» %■*£?• - "*«o0C":dT Ł,e>- p-«2 d^fpr»wvlimł,".riw,i"tlrybu"alyn»y cye bVJ2,a,k eyyi».jak.V,*kd?*»w^«-«' ici àh îs-"p«fi?t m wkow, ,5>, «i,»,. f«»trcb S? 339 GEO SK A FI* w Qonkopindze na Gotyą lub^otJa1ije; ct^^K W Abo na wielkie Xiçftwo Fin u"Tio*slli ty w IVifmarxe w cyrkule Saxon ^ #oi Prowincye Niemieckie należące ^ ^ Szwedzkiey. Trtfb1*11'* £fak wielka jeśł moc i powaga Szwedzkich? -a Trybunały Szwedzkie godnos^ 0» tylko uftępuj'4 Senatowi ^vveàz^ \ od nich nie idzie appellacya; Prze^ de' dnak może fię udadź do Kanceila^y ^ Kanclerza fprawiedliwości, a otìZ^e^Se(ii V»' krętu rewizyą,fpraw*ę rozpocząć P* ,^*' i Każdy Trybunał ikłada fię z s faft0*^il' ce - Prezydenta, KonfyliarzoWf -r ^""rnir,,, pn"'c!»a W»e,7aPr«<«w, (a1 5+0 «»*! s° tłu,„2*° ktorfy -»léiy wat. pfawh } ^ szwecvi ni .n,ewaz u'^yftkio aboje'/ y^aka W nim ^J^cVwykUdaó «bo jed®MJ J™* w nim ; 7^ çiiî&«ia lfcf°-prawa 2 dr., J< V -,il fyi. 81 *• V ' b'°r?0biai 8"B.Przeci'vność za- «ç a"b-er",e od3ł;y Ko">mif- 2ytyn>. v ' ko!'" >".Vn,r 'Z'! u W ftar» 3) VchSdo«»iVi nh:fwP<,"łdku n,le-">^4 (K°m'niAv« przeio^'^ °d P«»- ""sci w obret"" edukact/a rr^k«t! e cUizy ' teh*oł- »k«-♦-te, ł p bu ac2enia- „ , ,. Afer;#* a ^ c' fpofobu u«eni,( ce - Prezydenta, KonfyliarzOW, i0x^ *Un g» dwornym i Ceremoniarzem r° yW fksj zwierzchność na ludzi dwor t_, j; go ftanu. Kommiflye znaczniej(2C W ^ cy' Z l0 A r,' y 't arc, eir°r^ dïcr^^i-go złofSwia* y'oillfn^ ir °wnvc*lvr- jto ■4f0^0nero upf«'fti«8»rî w" p'^yi^cy» 3 ' " w "^przytcttinol (i |°°n4i picfe?c?™»'«rs:=^ hu zĘ^n Arc/, b6^ ««<4 S«Wcva Werket- w^0,p°r«^upaupfalfti^0 2a' f^^aloźo- ludźmi j Qy ï***fa Ty o"8 wPr2ywiieia , pa"ovv,ania Ery. /« i av>tr4adićhpaff^ r.s;^aka^»'%bî- zbogacoti, ^; ^ovea/l ni 0li a«l/",y0"emi "failzona cei uZ du ? królowv r 1 docbudami 54i GBOCRAFIA .uS n* ści triyma raieyfce jego Prœfes cv^n wfzyftk'c prf^ eie około r. 1650. naftąpiło, które ze do J# ftę, zwyczaynych, 9 nawet pofpolitycb mes j)^ Rzymfkieod fądowych zwierzchności pï*JJ< f £'J zaftępowsło prawa narodowego. , „,.ta StX>*iS^\, Z» panowania przefzlego Króla Fï$de J nitlón z pomocą ludzi w prawi « biegłych o ^ • m cywilny .iom.rfki zdanychs^ed.k.cb ^ p„c«y,» któremu r. 1734- S>any moc prawa nadały. 1736. wfzyftknn Trybunałom, Sądom ftofować dekreta do niego rozkazały. _ (b) Szwedzi nakfztalt Tureckich tynja» fcaw • ^°htîc2na -43 2 łotni"** k«">pu- .^"chody k! Korony SxwcQzkieut ï"«a /7z^Zlyâ"'edMey ^'ay - »«• ^°ronnvch izafuj* n °rC C^°P' z dobr lennych 0neK° ópor2,Sr«WQyfl!0 '^owe 1 morli na pr^ucAos'"?' wyft"""enie i utrzy-P^atkow^ ce,3af Późnych z czyn-^"■«Szwedow ri 3 y2&cc- po»•*■ SvrJ ^arelfliim, Brem^ńn, Inflant- C2ec'»ft™. . lin Z*>i żołnierz,. z?doW Woylkowvch W a 1 Wl?kfl» fodzicach, ns)a ^' zmaiivrh i k ^ erajłi^wiczenia . (a) BeclSftff*y Syn Lenïnt f Za,,?lt.ych w P»»««W« ^ollenderlki k ^ollend <1 C P° P°^c'e otrzymuje. 4ł„. :r k ch; Gdańn;'letlder^a czyn. ioq.qoo. ,L,k Ca •*,• ,, w,or<\C zol- ■ W 2,U'LWI«kf" r°kicb- a \V'f | Kawalerowie, których jeft 32. Q° Ju^'V Europą. Kraje leżące na lądzie IV ^ jutl*? j, f,ibour/'iT"lflawy3a, Fl'nsbou, „ 7 3 % hy, ï\,/m - ^ykssladf. od o ^'°^erny Appetii* ^ «U od *•,7ao- ftwax^a(hafnia)m s c, o f>iec2nv^ s° 2wygodnvnj tf^ '* kró!^ 1 1P0f,rtem nn w!fzerny«i > beS. mi p°^oi0n° pm.2w0{lzonynil zyfcc S*lanfyì Urgo d C'. ałace Króle w (kie- l?,2^Czone- "yf rot?'? vana vi- kriu, 11111 do n /^2osr°dem rofilr kończo-2^r°ionfrZe° ki wolnvnv ^ ?ym k^e-KróleW(TU B,ern^rholrn n^zw ^nbour8, niey. r2klvCk,lch tndyi wfchoHl Kfady towa- teg0 i handl Prïedn.a 02H ^ nne 8mą* a PaŁ'»c« Kr^^S' . ł teg° b°S«" Cra^o1"? ,0 mil ?•? ji^PP^ngii leżą: Frj(. •"'S « Z^Joppenhagi; Fric3Js. &'i'faur& Sorgenjt 545 Gboûrafia Fricierikslhal o mil 2. SophienburS* J ber? &£c. r^y,TîI lun«i mial|a Selandyi: j rzem pokoju między Duńczyka"1 165g. zawartym ftawny; Kronenbp^ (jaJ Gici/eneur lub Hdfmor piękne m>«■ ° { detn, fą to dwa mieyfca, gdzie o ,".Ace P ' kich n arodo w przez Zund przech0 1 ^ do Królowi Duńskiemu. •unurf»' Miafta wyipy Fiottìi: Odenfa.N1" ° • ? borg &c. . r V^rl(ti gjakfiç nazywają wy faf mmeij!* ■ oP.atf Wyłp mnieyłzych Dunfrich l'c2? a A 12 Amock. Langelandya, Lala" Guldeboitrg, Moena {Virginea "a /-w ao/mbc flakie fą Nortuegii położenie, S' 0ji* Tiośó i miasta ? .. V(ty^° Norwegia odr 1387. do Da"", Lna ł*' J» (a) zimna, lafami zaroiła i n-ieufòd Szwe-cyi. którą ma na południ 6 L\aC* u' , poi,tïcsèifx Ugok,ray górzyfty i , 546 „,s «.«.Indnjj. dla łi- S*! ®"*«aia, r0l, z P°fìaci, wielki ponfku &*** >ieft 5d|nienii ' fierci baręy vt *QZP»fzczone a n,,1"» bnie>rze.'.L.annicź takzÏLle:dh,ak.vv6diug Porv^rok.«'/:_ yù icbod 1 c*p ! (ìp 0e ------.............. r.---- 'ac żona, z Laponią Mofkicwfką fty^ ^ nem .pufnocnym i morzem obi»"1 t, mi' - „(c»cb V'2 360. izeroka w niektórych m» e y . nî* 4 f0F w niektórych tylko g lub4 dzie'' vrtó{e^^ korządztwa, które fą: 1) *gg^ 'icks' At S. Ansio, teraz Christiania', \{^ò^ śmiercią roku 1718 Karola XH teoO^ kiego ftftwna, ï) Berhen z M S- ' - 3) Drontkeim, 4) IVarhhus za,n^ k® pi®'** *'!,»■ fa) Dziejopifowie pierwfzym Kró'i// Harolda w wieku X Olauft nazwany^ktorâ i XI. zafzczepił wiarę Cłirześciańlką RjY" łtjlub ji4, łador. 15*7. Oftatni Król Norweg» ^ « P'» garzate Królewnę DuulUą złączył Nof" ĆrfiiO G* A tf ' A 547 UtfOG*AFI- _ fié** zwierzyna. Kap pałnocny i Kap KlJ \ córy Europeylkie w morze wbieg fnóCÀe&A, pomknięte ku pułnocy Od Kapu V fię d (Nord Cap) naywjękfza Europy b'® dość do Kapa Matapan w Morei, '* ,.j Peloponezie. fakxe wy.fpy.po nad brzegàmij^ it f j Wylpy małe nad brzegami Nor ^cg,y ^ tney leżące fą: Màggeroya, któ^ cyrKeft kuc# .c^c '"«*5gł' - 2ił cy1-^' pułnocny, Aurroya, Samiana oc^- vyfp*j ^ jjjr polarnym położone. Między m LoWe^ I/M i brzegiem południowym wyfpy jj^i0<^ f° tfny żnayduje fię zakręt lub wr ta°* 00^' j| Itowmal-strom, od ftaroźy tnośc: U rw nazwany, który przez 6. godZ'S c0 A1 „< połykając okoliczne wody : wfzy, -^*1* ^jjfl tylko nawinie, przez drugie bz\"'L« w ścią pochłonione wody i zgrttcjl Więkfze wyrzuca okręty. n£nCl gjàk fię nazywają wyfpy pidn°c *ïl\,Sryfpy Ferr° (Gi'r "A 5+6 tych,* ,,c*?ìéh wfzvftkieh . °rQ" 5 *or,s- *a*ho3*''f "» »/ćAoa z tłle|ńa fiiiaa ajami abo t / ?,naP"^ocznie- red^j'ad - 2 ^,łfo niekh'm0r2em'; iadnych ^ obl uncźyfco*ie Hrtii îporty Co Jenami, |,fvUJe w Mło/f ° lendr.ovvie* Anglicy ^IrolIarŁH,n,edźvVlfedżió l t' z*Mce> ranifety, Ste»** m*.bobry' Ï? CU|Ì202i„smłemi I di I ""fieni l rybami ^2etiwnj °r>bl^ iin ,hnleP°dobna. P|£ Jî. Podolii^î'*'^'* *JWfc! J? nieznośne i W""^ Pr»l ° a- ph bez ?PniQ f rvt.,4^: ___ y"-«, ajjjj oez Rdzenia fmutni,w nie leiące? " " * * ]jtayp*; biące' °d wisłry i) Islandya wyfpazimfta, nieuro' jr tyn "««dzi/!!6, a ludzkiTaT 2y tylko ijnlowiec rod*ąca. g0,*>kicb Pf%*' ^fkLì'^ n«jome. t.ie ludzi małych, modnych xVyC^ „>?. ńa/^a ^ Ilie luazi m^iytii, inu^ny» u » , ^ vyy ^0je kow, upartych i cale ella niedott»[frJfioW,.jK nia głupich. MiaftaIslandy» ^ Czne, Ballestadt z*mek gdzie '"'f irządzca, Hola, Gils &tc Hekta, J lodem zawlze okryta płomienie ■|V |m. |........__ Mięfo Raniftiov) zimie i w jefi«»i Ìeft V. fmatznieyfze jednak dzikich niż domo wy tjp Ranifit do Tań zaprzężony nieże n* g0 ^ tey F „f 1 e Pollkie, ale diuiey nad 7. lub 8- g"dz,° wytrzymuje. , fi- r*ie/L Brunsbutel ko,ï\dïca'n ln,^"'b^"adeibh.g/iicma34 a DHnft. «ièfc w którym W,,]. Lł<5 bt°rmaryi należy Geografia Poł*T¥C2Na krajach Króleftwa Duńfki« 55® g° powietrze jeft Zimne heoiîkaï'" h _ £49 a'*rìP\)btft>* , Ttf® i . ------------«isnne, należą dwie części Hrabftwa r * " Jlto'1 ^ *p!ey Pogodził interes ha-ìrti . """r-i=fc w. ,któr'rm V'"ê"rg" .j. '"k£ S»°*ia",le .ISJS: °coi,czego rzecz mtmarui. Sformarc i w ifelfztyńlkiego naftçpcy tronu l fr* ^aib'e ofady ma Dama w ^ tfjj ^WSjryce nabrzegu , sua zaWki Christiansbourg » ' dei^'^jo^' W Atyi «a brzegu Koro." . Z di frankwebar t. 1630 od Dun # oę^yf^ł f . _____i. ..... ,0ttft„!nnei 01. -j.ran^wcuut *- -- . ^ imocnymzmnk.em z«ft-k|x> , *• ^ «ne z wolnym dia Kat°*rK 0 ntl^, Chrźeścian, Turków, |^dy ^ iKj, «wiary fprawòwanìem W tyn czykow założona jeft druk*i n)* P A«( ^ vrlndyach.ofadzeniM.flyonar/ • n»* co wy/riania dla nawracania KróloW Dufttkich ài c*\ w Amcry.ce nuf^y «ni dW.e wyfpy: * W** obfiM . d*V i mdych1, ^ Ar^śa wyfp» i^5:d(,^w fzer&ka mil 9 « F?^UZ°t|:oW ^ ńSedr hW**>r"Z?g*' '• }7*7> dPom SKi "C ' ,t'a LrrtB," "''Sie . SlT '-.w. du»czykj cudzoziemfltijjj potl n ^'îtnom ' matery, «r*jOty pr2edii- 0znego zboża do Noi u.^le "mknięto, twardych « H za 5qc ' WeS'U Szweeui \ innvch fzty ' dr2e^0 r^y i HQllend;2 ^ad(kai15a 'SO.OOO. taIerow ^ tey bilion tak ^ r,Weg,anom"«na^ r,y.n^ -wa^ *355 i£- V, CrKOGl AFIA staine, ale zdrowe', Szkorbut tak VoTi°^y< Konie P»ińflęie fą pięknego fkładu, naylepf2e y ^ Powiatów îfye /' Skiwekuns. fyt» cf- Xiçftwo Sit/wic ki e przedaje wołów So,ooo-re ycJi'lC Duńfkich 20,000. wieprzów zą granice wyęp0 łba bez mała nie jeft równą. " . t..v ^j * Zeiaza za 400,000. talerow wywożą cudz0*1®.^ wegii z 15. kuźni tam założonych Śledzie fe jg(tfY'P , jprzynofzą 1,200,00p. tal: ałkory kozłowe. b'ir çotce * wne i furo we 100,000. Strzelba Duńika, farfa^' r,'j< za granice wychodzą. nęka li0' Wywiezienie maiła, rérow,rybfucbych,k°r0,.itra r fkich, rękawiczek &c. miedzi niewyrabianey» 'n0{jPu,Jfc nych z miaft Rander i Odenfij prZ? . je' Ikur wytrawny____............... kom /.yflcu nad 500,000. talerow bitych. _________ JEfiyrą Duntzykowie od cudzoziemców, ^eZf[et>'e %fleA 11 lilii 1 m n arłrł j ł-Lr ■ > inaurili Hn *>-» ■«fV* Ir mi !*• :nl ^ j dnatt im naddatku, jedwab do manufaktur, prawy, loi, naczynia miedziane i fklane, oł°^ la0iJ*' tabakę, papier &c. rrr ' Towarzyftwa kupieckie z Indyami i W'c ^b- prowadzące fą: . ieér'^il I. Kompania handlując» z Indyami Wfcb° 0w jV» ód Boschowtra Hollendra n i e u k o n te Q to \y a w Kr ufi V ; a Indyyikiey Hollenderfkiey uftąnowiona, a od Jiw j p uprzywilejowaną w jat dwie wyilała 3. okrçlèe^^L^ 1620. kupiła Trankwebar na brzegu Koro0ia,jU mek Dunsbourg dla ubelpieczenią fwego Pa, 0y\ wyftawiła. r. 1689. przywileje jey nadane?«dz^f je""1' które odmiany r.1731,1744. rozumne,i rozp0 w)' i"! liiono . W przeciągu lat 14. odr. 1731. do \Tpa^f jpania d,,,h. W Ś58»93fr- talerow twardych, na odwrot wpr ^rdy Jda"9 fow Duńfkith towarów za 7,470,761 tal®1]0w ,0)fl pr ^0"' re kraju opatrzywfzy potrzeby, cudzozie^1"j n« ' przyniofly 6,166,432. talerow. Kapitał koi^P yg, * akcyikaidey od 375 talerow jeft podziel0'^ •, fię l 11' prawę okrętow dolndyi i Chin nowe fta,5° r^ti^ t Ża powrotem wydanych okrętow wyłoźo'1* 2 P frarow płacą fię pieniądze wraz z prowizy^: _a ufta_ II. Kompania kupiecka z Idandyąhą0";1'^ yj. * ftar. Ì619, \y krótkim upadła wafie. fav™ ï*ïa z Isiandyą ur£*4»*.M, w go^l^oV1^od ^cot,: Gioita r pania do warunlt,, ' 'J?°- v0ìe'drs?' \8 k,fpitał 2 6ooeosoo\cay.c b °k?t0W uftano-1 Çtcu;lr ych okrętow nari złożony, inie^ "ek «noi.0®»» Indyyfkiey) kcor'tfch^f tal:. bï"fych, oproes ^.IV Ko4anUWi'rranY y wicie droźfzy ładu. ydtritt/iXT _ . ?£Ac(ini4«:.i . — , IV. CXu7rd°Wany y f°wicio droifzy îadu, ydtyyka V 2n;!?dyi zachodnich i r • s?*«y W^uîînti v7"- ^Sr»î,'r02kaza 6 vìi kup"*' ■tn\;.....sb> k'tó "nychìfe^ki j.« p,a tz . °ftwach Ka"" j;e p'wçdzy zv^ętnycbk..pco^ 3. Szlachty, a, VUm JSjgj^ G E OS!?. Alf 1 A ' . ta? wielkiey wychodzą liczbie do iandyi- Manufaktury potrzebne Cì A frebrl\ Jęraju sęałożone, galony, hafty złote. jkleynoty &£c. zakazane, na handlu. r° podobno nay więcey na rybach zyftiłP mu ją W kraju pieniądze. ^ S°ra jfku-h znayaują fię nunery frebme, J żelazne; naywiękfzą jednak intr*'? Ł temu Króleftwu mafzty i drzewa d° Ł domo w i okręto\y zdatne. - %e^lC jakiego fci Duńczykowieprzy*'0 J rakteruì \ t (TOtd,o^C ci1 Duńczykowie fą wzroftu P1-? ■ mocni, odważni, do nauczani» -V^fpbP1' ^ dzoziemflnch, kunfztow i nauk p ^ t-u ciąż nienazbyt Ikfonni, pyfzni, ziemcom jednali doąć ludzcy. dJf zabawą jeft rolnićhvo, handel. K°n r2y^n0 ^1 chowanie . Białey płci Dunlkiçy cudzoziemcy piękność i uro drę# _ P pr2yjt"11 uczynność w domu, wdzîççznp$c, ^je, c2' w pofiedzeniu, wierność w małż®11 ści cnotę w Wdowim i panieńjki***, ^ ? otl011 F od jakim rządem żyją Dune-Pod monarchięznyrn i jedyno rodu całego (a) na Fryderyka i* ^ > • V. S J'- ' ' . '-««..-w qlpy płci r iaa i ^54- • Jo. zlanym. Wfid2apra. w ocja w- rie^ i^A (a) Po cifżkiey woynie Szwedzkiey P "jćf0: ^zętu 0 przymierzem w Kopènhadze d. 27. ^a'akray &° '2,ii*p'V IDania w nikczemnym zoftawaîa ftanie, 0dafte!., i flofzony, flota wniwecz obrocona, WDyJ c^ ajy r# ^0ni^ flkarb wycieńczony, prędkiey potne»0 t«n. ajy cznych do oiiwrocenia złego śrżódkoW- ^ ^ ny na feym wezwane d. 8- Wrześni* r. ' Jtflj1 Pierwfza i razem naytrudnieyf"23 ra * datki na zapłacenie żołdu wov'fl"1 P° ZZ\ (obi® obron»oH, J<-'farzucono " \C*,U£i0' 1 tego zé «.,IJVÌjr s«41»7 «*«*5 Fr^SÎ* jaci«iev '' '"i:^ pozya^i '"yjîn',ag* powfaechn-i chi-Î-M™ r«'0ïci, »im/r Ł,"rain'> Kop. ri£fel«ç. i{J±<& «4 *>»-* « ^vodzil vvzlçlif,! v( Cm k'ack fi? powag? } dway ludzi z»'«ï«»w ns.v f«'H- usirodu • ■ z8r°»isci7, nft. fnr * ,'na ^'aźdź: ''■«n2es,porzłftu w î« "<*»? «'.a*1'*»>'wî» k,ôp|» z:6""."1? j . * ł ov 'irtll ,Zle poniżyć przedfie. ' »w. Dnis J i,aźd| !.plçii «ainv .....-^k,6laun i«'p»dpir?™1 p-'«ZS'',",',ego »<• <'n■ ar!i'iii Krr,1! '^dtłchoM '} ierTa.#i«a ^adzor»v ,, y ^ufiiownw "^'««wyï d1"013" iprzynioftxaktiodvvm l'Lt, iheb,s l*6' ril^^Vś,^£iaw» - SiVchSCieg0 ft««uofia- ?le zamku iZ Rdzenia |°Wp vvvjŁ'c{iać z J-^a °Caiić fwu" kta. pr2yiąir 1 allier, y zatnv^\v d atï.aiceymzer- - DoH— 2ern W^no- e "• ^a,ny m «..y. v -""'"W podany. D . GEOGR AFIA 555 voi Stany naprzód duchowny ««> wie OllT Y c 2 » Ą i/fp1 )-»• "aîâ.i .3 i<;v? p«»«ïj:rw^ ckiego do żadnych podatków stk ÎVP'îvh?'?"'.1' * ou6re"rl!!!!ìt. wodaWCZ* iftotnym jeft tronU PrJ, "j, £,Pj„" "' ^ftoiftwa, niieyi*' ,.>«4** . gwj jednfai, û u panuia^.>t.. 556 zupełną mac riechcącego, uciśnione przykładem dwuch , podatków P'K.^VNch>P'Vvhrwie bońlfcó r r one, a p.,tym ' (*'" v»i< S do r " 'c>\ ,rP"wU„c po pif.'-^h <:.y7^z»^a tozue ^2 «o- przyitiaaem uwuun pierwi^y^-» *- oiey . Uśtn l0U do L "ŁC'ovv. " 0 „y, „iewa,„wawf2y dla fiob.e »«" ii ,. ho-j." "-art» k,«bn „,i . rą. D.29. wfzyftkietrzy ftany Królowi 1 ^df Orlica 7 cznemu i js dyno władnemu przyfięgty "a pra*a rt^)" fą>. ,ce/|;, r.P^fzerh «? ,, a ^0 *>«: t'«ii: 9jeI,ia 0Jr,W^fcaf KyL ane? Zwierzchność ftępcom dziedzi&wo tronu 1 moc fta"oV tyć'1.?, p1'3 ,, c^Vr wfkaf^ oraz rządu do upodobania oddaîy. ^oC^..i{o 1 n^1' .S.^y ink f"11 ftan ^eRoIfr/l Fryderyk III. wy dai dnia 25. °w' i«b 2,1(.r 'aPrzyfc°łnnościj| wieczne i nigdy niewzrufzone prawem A pańłk' jf>J. • H*enc K Kró] 2ang^lt*ych ' Pr?ł CVa. one fcłuma- <*V c jCJf*yCL^ * •^•ł"h obcv." el r Cg (Iwo fumi lii fwojey płci obojey rozpór^ j^po prawo z rozkazu Fryderyką IV- r. 1709 tì0 niewzrufzoną polityczną rządu Duńik'cS ^Vc^i^°^dann L2^ni v"'Jrui POKoy. za« leitres fur U Dannemart t.I.p. n8- , Ao wK^^iel, - *Vvm \nakazuje podatki; uegonarodomQoillîim. podzielony b), Kvii W . S1* tl< /- -TSc'w^ y "»Wem wfvnfti/ nie obranym, fenatem. na ktoręgo czele ' Gzyni w, .'°W^adnev • ' ie Kanclerz, Marfzaîek Nadworni 1 W- m vV 0 ^V^A'^^fhi n llania zvv,erzchno- Króleftwa. Król był pierwfzym Senato tmanem podczas woyny; Senat Króleftwem cym; Stany zaś bu na f#ym wflfiemi dob fzych deęydowaly fprawach. pr«wo^lî9 ob^joî^jfrpp'eij1 ^°4eî ic8f^e pie"'". ot^ poborców tf!v! fzlachta. i nad innemi dwóma yiąc wftyftko wedjtig fwego od przyfięgal Król żadnego fkarb zabraniem niekarac, ale pri® . •z •■«* uo nay- 0 ko«fiftaty i karai, ale pr2®; Jifądu °; 0j pV dopuścićrzfach fvvo] ^ siatu oddawać, powtore uojjusuy..- .«■ j,,.- cvi w rprawach miayfkith i gardłowy^ n\ęi*T ,t r' nemi, potrzecie niebrać nic na fiebie z ^ç.xM^9 Hlkacyi. Obaçç Le Bret Traité dt l* edycyi1632. f^ie : ^or/l„ , °,wei»» • ^0/».' '^^zdazol 2 ofob 551 GEOGRAFIA jji fieT n vy, potrzeby, rozporządzenia,» on®jPIądo^ tarźow Koronnych nad woy»ka wni* ft .____nntwiero^ j0 m gelf Siïolnierfti ń i?5« w>^»yK*&;î»ic!g. du .rady morfkiey w i prawach z Elęon°l\ Ą Rada do handlu i pomnożenia ^ #»*'[ A wfzechney. Królestwa uftaiiftwioi*8^ j,«nd 'j ftanu Izłacheckiego i roieyflcie#0^^ go niftwie i różnych rodzajach ek°' fa #rj,f iii e y znających fiç złożona roz .eg|0g'- J' SiZodki do rozfzerzenia hand 3|e0ja £/Jc-' win ożeni a roIniĄwa, vydo ^fzec ^0! prawa zawiłego, o porządek P w leftwa, o krzywdy od u*2? ;ieje,°* fądf poddanym uczynione,oprzyj nlIęd^.^ niez prawa jakiego, o fprz ecZ _ « . q #' ef mi zwierzchnośćiami ' rf 1 u knwe fprawy, które do żadne- - — — ' ' >\^ap «ie k{»dWOaï,Ce ' Pr"'>vne rwér7'e 2ni0ft-eye D dV PPtytn do kfią- Di(^ ' fwoje 2da- jeżeh ne ' udanie wiafne P°dane> Jezelł r?ecz tyka fie no r , wProwadziwfzV P°rżąciku P i po w (zećhneao łf»'i n który r . okuratoro\vi Królewłf Kïoieftw'* y 'wola łan;„ 'kiemuoói^ł-iio rzecz tak roJr, ° ■ ydo*»nil»- Jefzcze "k0lwiek fp°fxm nó?bbr,!)" moie ne' też raH 2WyC2^- ra(ły KoroCl^§n'°na Poc* ranifm- y p0winne ią cïvtJ P°dzie}0. .'"•plllule rjoharu n.^,czytacl uwao; r . » liW ** *"eikie„!2?.fw°Je ,. ^:""vi»mtwił . ......uyvan„, N°»«aS' ,ly0,Pr"^'iinijdy Tńy7k wed'^pl£?a0irniSehet»^ rS "e fobie «dv 2 lud f.%ra.W Publi"nvrh ì&t,kfa 2 p»Ą^ńtcs,:yihr^»-'i • ;t:iyd2i^i;|r ^e«ïye,c>) fc-—^ ^ ^°rz^dzca tn-Ą p0cj śli fądu i rady nienaleźsj «nceN*rO* f\ PQdSo°* ^ a powiaty w; t,w/ch fprawach K.»^fyW, ^ ^^ny. lobie pif no a pamiętne i s»5$ qa o gr aft à poti tv c2wa 56a by^7$k°a ^""fołm^d1stkdo utr2ym"- '•«ozen a » cipi! j c.qd tak e^oofij \U omaj,tkuka^:p4i 5?l °f *V3ft 1 zyi,-dozorca Królewfld przełożony^ •' rai wfiami: obu jeft powinność Utrzy1*1) vV ogłafzać Królewfkie rozkazy ' baczność, aby fjjdy czsfow praw*"1 * j,tf odpraw o wały fiei gofp.odâr ftfft» * d*>D .^4 Ich flc:ch z porządku niewypadaf4' _ j-/ąd' fędziowfliiey zwierzchności ttïeffl*fa'r : X:S,r;^4iîïà:^ss=F efea^ai a^Sa&îs-Sfe fprawy fędzr ma_____ Tych między ludźmi uczonemi głemi obiersł C bronić ch/opow . ,„.v„ dóbr, po śmierci dziedzicow Ved^S 7VłUW kościoła n Ł ie°»now rm,ii r "I" rcho-in^eU 2"ych ku „ 2 ia|m„'3_ ,iko- ... o ' W raiaftach fą tiftano wionę rady '"'c\)\ f^dzenia fpraw mieyfkich przych0 i£S *—"jf—ibww^ni, ,1",, 1 ■/jt''-''. (a) Dozorca Królewfki broni cMop°w. {(Ìh ?.$ prześladowania i napaści poborców ik*rt,c\J0b°~J =:-A- " ■ jdo :(•' Żnych kn ' * J* '"^Wk z" i.l . 3 1 fzk*- * °byc"a e°lnp,Cyh Mirt napoitini ^eb*rtow wciad 0(^ierają }«*mi UM2:5i.?y WA włarf. n,a far^ich do»; z?włe^enir- - u\'ch fi? j»"* l^n . ar^nv arn(>ll«...„ ' . takowt» ei»iem o,4 daley ™««rfO ijeft Z «ifanoiiSZu^du *»żeuk« * "J mero*c 18». a iod tako**' d.a1^ Kecz między poborcą 1 chłopem mrarkoW^' 0 i>'®" jn| 'e*fkieco 7/ *PPe^°wać do navwv?^^ Królew/kiego dochodziła należyrtfić, i <*oln h fa*if!> 1 Prv D Trybunały ywyzfzeg0 Kr6. wfz«zerbku. Poborca chîopow niewypîatoyr„rZe^ h^1 l>rnw „°W^ach na bA j może na/łaniem ioIn,erzyP przyci/J, *»k'$jr tól wie od P) u ^ezye fi. fa. długu zabierać, chyba za przyzwolenie»» P''jfco cjLił *ni.nam,e(f nban°w ^ięlcfzościa ł r rofty który t.y dopufzcza (rogości nâ oàfjA wy%fiych 2'CZ^ B'ûfUpov sc'^'łnf„.» niedbałych. Dla rozeznania chłopów w'" 0driefc>ienu 2 Uma affeflnra^,; , "J^ wJ»azę. iiych kilka razy na fok Dozorca poWiriićn tJj-ę «I' pQ • ^ralerni fad?a ' Uchownemi kie wio/ki Królewfkie i do/konale wywiady^mos^ Ą f , Jn,®rCl Plebano^ i' '.nVVent?»rz ruchomo^! chłopa trzeźwości, w rolni&wie pilności,u « tf> f ^ f,tt>e i inn. fplfują, | 0n . . "losc< dar/kiey, czeladzi, majątku i fpolobow dà wjgy , Jwoy rozci,ąaj^ na n,UcZvJ*iÌTÌ* ** fzczçsliwych przypadków. Grady, r,ieu^iz (e0o^ ji h, ^ dwa ra2v ,v r dozof niepomyślne uwalniają rolnika od czyi^zU P", dobi-^/,^ .łjąd ' K , 0rym BifJcu/^ U 2,ezdżaja fi« datków według zdania i rozf*Hkn Dozo' ^y./;__i r(^^Wikicliad Prezyduie, a Wielk ««Pilnowania, aby nictaEt" fig niepomyślne uwalniają rolnika od'czyii^u P;"dobi-ap V, datków według zdania i rozfądku D0Z0'cluaPl i o&f uwazenia fzkody poważnemi chłopami- ^ fą pod dozorem fwych Panów, 1 ci *» nic tyiadają Królewlkiemu. gót geografia itèoiP & fię nitftanowiłopowadze Króla i P ftwa przeciwnego, zafìada. ®Pr,°C jl,eY fię w fprawach do karności v*'^ cych. łtydzi Bi/kup* Proborzczą**1' df^ ' pnych Plebanów prżezappellaćy^ 0 "^ |4|ViU 1 izczow wytoczone. CM dekretu » {{ró appeilacya do Trybunału nay wyZ "^p0^ °\ fkiego, przed który tylkomożna c\ ftępki ofobifte zapozywać. W AJ,a *r â*ny. ^ 7",fyc2n* c6& jVj'®iu P"w»ł*yPc°h1'*hlm°ny W P"yt»mno. J.4 ïy^ie WvT îawf" «fiad». i;-";yyóS:y^^ up0^; krcow^cho<ł2% pr"dT'y^">y^i'zy hCtb« Pctviatotva? on Kat?,wa Jeft zwierzchno^ f 4 do r07f ? roîa P°danvr>i ; j lądowa z * mi aft ^ Zenia ^Praw »dLm płatnych złożona, wieyikici; dzi w», (i " 1 aż do oft tc^t'cu ^2Sflmoc f^d2tllî» fpravir Łot 11 '-ics : p.»; "™»y fp»wediì»S?r?S ?ïs3^»rsfcl« » vi p0twierd2cn« :, 1'u«n «zltcheck l' p Króla, który ją 0(jdaj r;^' dfBga "10«e i co dof^ow a^^f"1 i v\xrc\gru:'^rgrych'a°-słï^lvnetrryc2na " ïi opamìf W (1^8t0,' »vîk«« an,n>i»ftoj«g0ft 3flk®awzv«i»«rz.lillfi,j ilości fa,} p01,iłt c 2 wa totc,JaCr' mu namniey q nf , 564 Hwh r'0J? f?d2iowflca ' °/°^ potr2ebujacv owf2yftkie 2wierzchn ? 08 «*■ kr£ Sr:r'ia»»TzSL-?r» 563 Na Prowincye Korony I^ńft»cJ\y „j,f I,T'^S fw0ję fi fą uftanowione nay wyzfzeTrybi « 1 wf2yftki| łnirgu na Hrabftwa Oldemburfcie ^ jfrlf ' b^e, 0pr/cz „ ftańlkie;w Gluckśładzić na ■&'? •-yjeK^f'(hiif* c(jCl!.y *pewny ftie;wSMai/kun»XiçftwoS1««J M -- -rvjerzchnnc^, : 7 " « fo* ,cz rad woynt0vve ni®.h uftano-:wnych tylko (prawa £r^,ey ilka*' łwie honoru i życia ni ,aden fzla* ,e201n^gof^/b"^e,oprocl nortł > życia „i« > eti fzl^ d,>l-'SO 'n"ego f4 bydr2!2ne'°P'0« »____wTz^ft y% e* w j' , . t/TîV Tltl^ Naywyżfzy i naypowazniey Królewflritt Koppenfiadzeïi^0'' fjd^J i Norwegïkie utôanowiony,2 w»®. UK^ fpa dnych i w pławie biegłycłizlj® ^gd» r go płatnych 2Ìoàòny> (a) a d° 1 inorwegikie uuauwwiuiij dnych i w pławie biegłyct go płatnych złożony) (a) a^gasaSwasS^ **n«. **1**1*1 «"«•dł0»;vey koi, )f«! ——■ *7^ości -oy (a') FrudtrykV. wfzyftkich zaiył oftr° nay/PLfttf' aby ten nay Wvżlży Trybunał uczyń' ~( fct f fzym. Wydaid. 23.Lutego r. 1753 »It# f\r noftannu/it OOrZ^dfik . - ŻTi.1 f°danv,i Wo'no im j.( -apeczą ...... " 'i**-* wpifaneod* A rr J 'f*' niżfzych _______,- fądach,abo któryzafiadTając ^n'e 0< fkacf*miachV'adeftwo pofttpkuf a£ wP«o4"«aou,-■ ,,an««ni. Olir.. *u*ł«*iow«t»- 7 ,Hr°J? tda- / <*8-1 Aecfó or^1 llakaza/. 'e Cżynią przy fLZ ^rayfiçei z Xrv^ '» P 0 fpf3 0; ^ P*tronn, ^,uraMtl,f"mla/ ^'«nom zw« tn°IJ& lÌfo^t{ wC2ti^'« u'fc czyniii RzymfcrT'Cieft t0pivii.mì04 nd0 ikiey 0 %oen( ^'edli\ver, 'c.*e«eftiwj.fi j'y dU Prz»kona»,yhç«a'kt»-^iZ.el wytì^'j ìt0^v i«Wy-n'ąC wyw°dv. elJ <;e ' kfiąg, każdemu fędziemu zawfze do j >fpl«1 l'« byta świadeftwem roftropuości, U« ^yA^ liżącego, a prawidłem młodzi dla y f^et!çon kfiąg, każdemu fçdzien bytu świadeftwem rolh itzącego, a prawidłem wnafąda0 źe patro młodzi liżącego, a praw ime m miou** — - *pc- dającey. »t/,Al Rozumnym jefżcże oftrzeglKr fprawy bez opóźnienia Ś zwłoki ,ę ftfdT11. jp# P każdego roku wfzyftkich fpraW f8^aev < 6 °2<în'a ^ivwaîi' Prawa Duńflcie :bez l»»:jaiey^eaPifĄ ftr°«y fie*e wfz?ftkich jnpr**ie naZnacJz^' nie nayjaśmeylze, naydokł* d«r jy po n? J^pierają. nych %dach wiedliwlze tak dofltn pifnne Hf' 2avv,€r{* praw* DuńfVCh "* wyźfzegO,powinienutegozfą .2n0ici' {( ^ac2eniu niL"®,' dok*adn» ; j- J? finak nieftawajijc) ważności « .vi»1 a. __u____; ~ jwl,.»!,,. fqfł wm/ifzv °ay kreft .»£ *'*ccù połlt*c2na SVniLw» uu »»«.V.- —• ~ " zawfze fkazuje na śm Sprawiedliwie dlawzględo powmowa&wa na zapłać ^ ^ a fc- — - *uo tortury 2gP" *** Psroi części ao iaaiwu viuc..vui&-- - p J}anią od r. 1448 maj$ ZH ®rUD|-#vV° nego używane w Niemczech P .... cr,ew<&s«£h0«dl^"'sòZX* PwwTcye Niemieckie "ł"» D^4?^0P#,ło' .ego*uiyt.n.W Niemczech P^c»)^] objaśnione edyktami Krolewl ,h>«s 'Mo^j".5' r*ądow DuaT 'u danii? BolfxtyàJkU oprócz prawa .. », „W.J. fi? f,dsch X ' "ie W f«m»ch #0 iefzcze prawa Lubecki,® * hr"fl'^ań Ł* > °VV rodzaJ,» , ' Sc'3gafie ;&r SUiwickie praw» Jutlandzki^ (b) *".,«<<1? °"iiczycy g P^stkowani» fpof^e Statut Duńflci JTry%ana V- .^fcjłft*£y«.i. «g"" f»«,. ni^g - ' ___wybler:nt°^ podatkow opifane, i. ; ®y t,k "hdrze od (a) Uciony Cyzti':u;im zebrał1 ,f iykt» S*yJ'1 ryni^ ^gcP rtir, j UilQcî Wfzvftln'nf' -° '^iego, mieck,.^,»nyDuńIki.,wydan«S'„,d » bit,jkr °°bt t'iuJSZ"* tv"l» dochodv Gradir.>7.47.Hft«mfwym^ròl«»^,,( , &UV^ Prłe, "&■<*. Zpodatko- * °dbl" (b) Rèa, w zdaf^P^chodzac W te Iłowa: Tinftątut* ( to jeft 2dae"?vr2«h°^rcych "7'od - ba mu było otworzyćft.tut O/»"p «o w do^> « dóbr ft°*U i dw«r» K * nicus Chriftietni V. pokazałby m l ny Pr»vł śmianie wiar malazcę. Pamięć nafzs jeft peWny «an" (i}f'r;2 Y 'C()Mpił* : ^c2onvch .,f KY 1 TZfy, Fryderyk» IV. zmarłego roku ł?3 rjef*Ja6 ni | a Ir 2 SrUntn* * ^hf or»' ' l Zymuje fie które Frydtri/k końcu .frffi l»i'(' l>k« Mon,rf"tOW J»k0 dz"°P' P'acą Królowi „otł go uczynić Krtlam «'^„ia * * ' ""^'«owi, , p<>ll ' lyby zas do rozpoczęcia t dosons * fakiBł j«ft ftttut Duńiki. '■< f g69 g«ob**.«* Podatki jedne wybierają fi? z« zvO'c* Z miaft, trzecie fą wfiom « n»»** r0z*o4<%fltl i tak na fzlachtę jako miefzcZan cZki 0 Wieśniacy ofiadli płacą z j, g1 _ fio CHart-Korn) która w n»ylep»,00%,,, ma na.ooo^a w naypodleyfzy L(i9° aA kwadratowych Z przyłączony ftjcb łąką,piacą (a) 16 grzywien JJU ' ;r Poilkioh 18- gr: ao ) i dziefięciflś^.y, r? ^ Wieśniacy nieofudlì(b) najen aCoj^ -ę nicy, wyjąwfzy tych, którzy r jeh'; (a) Grzywna Duńika czyni gr°ftJ 0J»k' jjif^'îi beczki gruntu ptacą chłopi Duńlcy^ ^ tłf ^a fepy (Korn-Skamn) grzywien 4. g<;■ j 0« p° ^ gr j fiel- Skattut) 9. grzywien caterma j dego kwartału; na Kawaleryą (.RtiLfot - ^„yd1/ci 1. gr: 8- za miçfo ifioninę ». k,!del P°8'OW"e 2 iniefzczan, na ' e.'v nim porządku " a tsotr^e^y. i utrzyma- Wo"i obracają ' 0chSdl!ft>va i fpr»wiedli. °datek t»ir' r th,0J»® PQfpo1TtyOi™1J"ko.m!»11?®. fzlachcia i f ^'^p'p^ftçplowaayççjd» «>ZS'Zk'",° 'y|k»^ a'C: ^utho\. • godn°ścj - 50- a°- L.t,îs'"j.«» czelaii . ' * - 4. «feifc . : " • >: "■yDufift: Prz*riof, 10n f,,° 1 ^c- wyrazoney \v. * na grzv JJ;e' °a jede„ tabr ,ie'°W Cza^fze «i? kiadą tu k»ft ^ 571 Geografia xvfzyftkich przywilejów, dokument* nych, zapifow, kontraktow &ce. podn j,a^ny* ścią onych, prawem ufłanowiony i n8rzy ^ 1 Na grę kart nałożył Fryderyk V. 8r°at,o$c^ ten przychód oddał fzpitaiôwi na $c od fiebie fundowanemu. , -eft ti*? Cło morflge Zundfkie i w Bełtac" I . drożf2ym kleynotem Korony więkfzym dochodem fzkatuły (a)ift' talary ? ioo do 300 i Od talarów J 9°° * ł'2°° J 1 4,000 • 5,000 i" 19,000 - 10,000 46 Od fummy przenofzącey 10,000 f\r by naywiękfzey.....5° . ff00' Kwity takie powinne bydź zapifywane n® s-iW ° Vze, ale daleko tańfzym. Kwit uafummę W11 n*y talarów na arkufzu zapifany kofztuje gr. Ą■ * jy fzą talarow Duńfkich 12. Dekreta wfzyftkie na tafcimie papierze ją. W Trybunał# naywyzfzym pierwfze ŁrZ? „ ,n» 9j cą fię po talerz® Duńikim, w fądach śrzea' każdy arkufz po grzywien 3. W fądach 11 * grzywnie 1. grofzy 8. Na pozwy i (upliki do Trybunału nay wyifzego arkufz grzywien - • 3 f; g Do fądow śrzedniey. inîiaircyi - « 1 * 6 ï>o fądow piei wfzey in (lancy i • * ' $ Na fuptiki do Kr6ia, pifma pamiętne &c 1 Arkufz na diploma na Hrabftwo tal: - 3°° na Baronoftwo - - 700 na Szla^heftwo . « 100 Na przywileje urzędów Kanclerza, Miniftrow&c......- • ï0C>' Na inne przywilej* według godności j, |H* i wyfokości urzfdu, aźdotalerow • * * u\\cttf yp'' (a) Król Duńflci oprocz przychodoW P" . przykładem innych Królów intrat£ dla ^ \^x\ Vf ■ dobania wyłączoną, która niewchodzi W t° hvftl 1 "«wet Vybip °sc* c^iu i traktaf en,u» prawo cufl: anietego.cłam v Uczyn1onVch nâ Uo. e,^0^end€rlkie S8^'Cj mU ' Okręty Frati» fcie bv cel»ych włafnv . . e. u8 swiadećbwa aT^l'Twii^- ([A ' ok w,ęCe to Krolowi przy» dochori C°- U!ar0w bitych-P°d^o°^Ug Plfar2ow no!i?CZne Kor°ny Dufr» M ^ t)od 9000 «łty"Dych-mniemania *&£?* ^ PouLa V,Ìe ta,arGW Woynt0l :ia ^orfu?? lcVa korony Duńfkie# ÏMÎft) ^Pr^nych tTfieg° C2?ścią jefl ^ (?)*nôr« '? f,: ^Wra. ' °o. okręto,,, ?0 Pocenia. ' pcar* J72Q. -t '««i-bo ,"irtigj t0 je(>;■«« ooju pôhara i«b "" "'""«akg-j.kioa d' . 575 Gbogkafia f0p na woynf ftawić powinni w broń i c7j trzonych, a w pokoju żywić i °^ie v z 'u ścią z półkow cudzoziemskiego zaC,^0to żołd z (karbu odbierają Króle yflcP1'1 dług uftawy FrydtrykaN. ogólność* fkich wynofi 70,651. to jeft: jazdy £>■ cycłł 5-357- Pychoty 58,379. ludzi n*l< artylf ryii 1.368. Wielkie i nteprzeyrzane lafy, kto eV^a d° . ją Norwegią, dodają Duńczykom d^L\,y f t dowania okrętow nad potrzebę. dnienie kraju, i dochody (karbu wy •"utrzy|1\, ofadzenie flot, onych oporządzenif'j nie, Dania ftałaby fig potencyą na *) j ftrafznieyfzą i rozciągnęłaby oftatnich świata krajów. W tey n" * dochodow fzczupłości może ^ okrętów wielkich wojennych. itàf ^ ffakichuiuwa tytułów Kroi /ntiO1» tfJ Pifza fię s Bożey łaflci Królem D«d* dalfkim, Gotflrim, Xiąźęciem fztyńflcim, Stormarlkim, Ditma*Ie OJdenburfkim, Delmenhorftańfk"11 ■■ss "i. ^1 ^ p^cf' kaidey niedzieli czynią po nab.oż«6ft^e* fDtf wuje wyprawney jazdy 7,200. oprócz f,e>'§ , \niżf2yth, Sit suit ck, tiotfacya, Rantztu ' * .ft i D'r tiO Liczby pługów 1,832- Hrabftwa Oldtmb*** ftiidfki* 600. Norwegia dragonïi 3,44°' Joln'erZ^kf^e^ op rócz Officyerowi 8 kompauii iekkieg0 ^rb1' ftkim tego woylka Officyer»m żołd idzl.f ^cudZ°Zij flÇ Z ,. ikie^o w czafia woyny i pokoju. Woy^: ce frł* ftylerf saciiYgu powinności iofaierfkie odpraw'».) ^ regimentu dragonii, 11. jazdy, 16. p'eC Ao*1*1 Obacz Lettrts Jur te Dunnman pag: 22o- ^ z»!0. {(>f Na ćwkzenie młodzi w kunfzcie ryce yęO-** ftkoîâ! rycerflca i opttriona dochodami 11 S?ł ^ J0,d koS° » kiedy niew,"do«»0 pe- ^ iii. odnowiony ^j^ vyony% Od Frudc* rowe!°dności' któfzy oa wft *aw*Jero.w pierw- »o l 118 pielach wi(»9 ?dze bfękitney œo- ••So r2melc„wa' .«?&» »oni, /łote. L, ;c,e wiei? e»£.î':rdłw,1«,jł»go «• tîy°a' w dni urne "w"n!j, » "» i *4 orfler na łańcuch '"alerowie c*VkoT ""y"1" DuńH, '!', chor?Sw' 2 białym h'^0"y™ »«fdS b?J "'"'y dy»n.e„- ^rett» haff^ 0vvem®» gwiazh ^ rm°r°wey, z ^ . §" uf-^^, leftWÌe FIUlkim- i^rileft VVo Prufl, d° ì{ròlci prHfkiego ? wniey od 'e« Marchia Brandebur-f»jopifow PòKkich Xie- ftwem *l* t.„to w P.0pif*"e kro- -—, rrs, J tłiebę?y ^ie,ni#ck.W'rZyftiCT" Kroi» ^^zki3ie2naVHł po^tof20nly 'c Niderl»ndzi» p°I»ione, l^là ï*°ie ttiie„r ?roftwa Lawemburfkie * iî ^IJuk! cenil?dzy krajami pod obo* 14 0 P«lfti.y «oftającemi, a » zWaycar)(kienii, Tu ca tu izccz 575 geografia ft«rem Zgorzelfkim zwana, 3) fomer^ni ^p1 i dalfza, oprócz dwóch powiatom d° ,j,|C, Szwćdzkiey należących, 4) Xiçft^0 (Jl^ jeft: Sląflc dolny, znaczna część gónJ ^^:gi/ 5) Xiçttwa Magdeburfkie i Halberfa* fto Halla Salka, Hrabftwo Mansfe^* j t(5,, z Elektorem Salkiui w feŁwefti jfl([ Dzierżawy i raiafta Luzac k i e, 7 ) W fJP jyj a' ^ 2\ Jką mająhilioryązwiązek. Fo uftanowi*'111^ jg, walerów Kościelnych Ç Templari*J około V■1 ^ P\ de Paganês i Godtfryda de Saint Wdetn^r< J S. Jana jerozòiijriikiego teraz MaltańlKich °^ei* K^' oa noczatek biorą rwh a o H ftttinrtnfeUO li [ęjgjri 1> ^ S"i ga początek biorących, a od Innocentego J 5?6 ^— S° *• «16. potyra dzonych r. 1130; Niemcy ktoray * »y^.^oa do ziemi Swiftèy zalali, po śmierci jego za ji\ talnych r. 1190. dla pomocy i dozoru łożyli 'pod obroną i zafzczytem Maryi C'11 JA : ryku IValpolda de PaJJ'enheiìU, który W u \J{. ^ ,/tt/i dobytey fzpital i Kościoł zbudował. a nowieqie tak pobożnego związku pochW* I S. K.._ » 1 przvwilo;«„v. ?zem do nofzenia lerami K*ł.: .* ite«!ascs s*1 " ~ ' "oscielnemi gofpodę Niemiecką nazwa i fi» n..^ 1 p0 Z?™*nP Fa»nytp'ón/s,,J "«wali ïv- Mift l°waney z'emi Î 7a S?m&skr 'hSTir il" r-" » «JŁ3Sjaf« i p'źy™«t a potym o c^rini'^'^iriw;o^^Mr 'jlftwu nadali w /y,Ją one8u mfftWa ; * H^0' K 'j -Armenii &c mc*'dl> dpulii ? P' " ""Unit &c ^oulii If r '"uSl 3uP'Sch J,4Ź ""'p»'» »kru. r-- ^ak°wPj0apPru,k.lego, kt0Prywrkonu Krzyi«kow p Wybici fol/kiPL Vrn*. zyl, ihift y ,0°- lat Do*fł"°w Pruskich arzow dalekorc^'Zak°nu fweiro^fi"'0 Krzy* 7)«ł. widząc 2* . . ^konalev nd Prufat'"ierpw,m'ecZO« lkrzvi!rynwybici ^:Siek^r»C ni' '"°!ą(«h|,.'ln,TCy hlfcy "o r"*»0*'''"1 Un dla n,Ç do V*rtoina o5,btt,'8 wyraźJS "ft*noWieniu -«wwieni 1 w "^"owieniu ç p°lak^" ^^walerow kt p*w»ych warnni r,es<>: î°^ropni 2aleci^ na P rZy '^ie zbyTl?1^ wyflal 1'nfta 1 Konrad !' fiły rwor^y- I»koAJą.bydź UcżynionaUłf Ule law°jo*> it0re 'Wi8rHdo bierni Ćih k j«ft> Kawar Przydam'a n'e zawoja», 7. ______I . . :hw°j^ah^»nowsm;«fl£ley i , °ni^ cale pyzac2ęlir w"5' ^ ,J0W «z'lre,„p5«ry oLr;I23°. a w «SM? ' lat « t broij"'"crri«ry Zar, e r,j°w rozo'łe Pr«ry ona f" ïa3o. a'w jL0!! tefaz î<3rz^2ilj:, ^ "°wali i nakfztałi \i°tymdoby "'«Hd.Saizl S 77 Geografia od Kaximitrza IV. Króla Foìfoìeg0 przy^ upadający Kawalerów Inflantfkich zakon z 4 - ty żakami i onego uftawy, habit, rząd przyj4 • pot^'e * fłautfcy obierali ofobnego Miftrza, ^toX%\\Çi^ m Miftïz Prulki. Dependencyą tę zrzucił z >. ykup'/f fia-at'"kiego waleczny [Valter-Plettenbt'r&^y\J* ^ od niey wielką fummą pieniędzy, które wy 'jyjj(ti"2°NVł wi Xiążęciu Brandebuiikiemu Wielkiemu ^ jyjj/ł' flciemu reku 1521. uMelk»'c Ł,T,c2»A v "«rzone.aodsyn, jec„ „ 578 les° Zygmunta I „a emu iwivu • Wiiei^ ulta Chociaż Krzyżacy cafe pofìedli Prufy, do ' M płuW .i.HK »..w. j- _ hrodZ'^/y/flT,.* Krzyżacy obarczywfzy prufakow.na dot ^o-^ .jfj Polakew brońobrocili. Naprzód Gdaàfo*'jjfl',' v,ai<7 r1™""" /' -ufl^y »«. zawfee jednak mielzkał w Marjinrgu, P'pr Miftrzowfką przentofl ftoiicę Siegftyd de ^ ^z\e]°J.jĄ- •b 01 fil* «/ow/ Łokietkowi przez zdradę niektoryC.^ję fzcza Niemców wzięli, po tym Pomoriką ^ jepr?ef,y czem ogarnęli, naoftatek kraje Wi«lk°Pf' ^31 • P-y#*»-morderstwa i rabowania puftofzyii. fzynie porażeni, a przy w fi Ptoweach i. jtr*"V B/a ^ głowę zbici nieprzeftaii najeżdżać Poiik^ f fil ^ . r, 'fi Wy [zagrodzie Węgierflęim za pośrżedn1** .jov'i0'1^ f" gieiikiego i 3ana Czeikiegc/ KróloW ll",9^r°c^ v r. przyfądzil im ziemię pomorfką, a nakazu ^cy ^r Chcłmińiką i Dobrzyńfką, na co ledwie * gM przyilali. Potym pokoju Krzyżacy przeZ < w lakami fpokoyne zachowując fą)iedztveo -««" ipuft(-f"-I: w»■)*■(>"— tro» ^ etiadî annuii ł^uftuj iiv /.o vài v w vi j ac i^uv«- nû * ti 0 puftofzyli. Gdy Wladyjiąw §fagielto irer0f)4P%« < fiadl z przyczyny fpolnego nad Litwą 1 ^ , f»ź1110 iłcz ł 1 -------przyczyny fpolnego nad Litwą !f dawne odnowiły lif nieprzyjaźni, Krzyza ? fO^P ç / '■ dze pobudowawTzy i Pańftwo fwojefze{°Ai Pj fzy, ftali fif daleko hardfi ido pokonania . •wfzyftkim IVladyftatv ^Jagiełło dawny111 )0 tępił przy Grunewaldzie d. 15. Lipca po'1'1 vedtug Pifarzow nafzych 50,000. z gungmgen trupem na placa poïozywfzy» joj U° f*y, aie z tak M'ielkiey klęlki nieprzyj^^^yifl niedbał, czego dobrze^rzypłacił przyW1^ .n{1 jeg" I J mi przez całe życie wojować. Ledwie z»^ Vt,u£i«Pjjii do trwałey z niemi p Krzyżacy ufkromieniod PolakoW, *"7^0wc^fl ijowac. Leawip *- - * £i«"liP i przyfzło zgody *"• '^r|j o*'„ini od PolakoW, AaieC Oa fwych poddanych Prufakow, obrącaj^_ âlciwe trapienie onych. Pruikie mi*"* daiey Cjej> . ^ ~~ ~ a_ '...... 'i?; « £n&%lp '» p«»«d?.iftw,*ÌL JmTÏ a°- . ' n °run;u r 1 . ^uao/fa f ofła Pa '"»al« M'û« K«ÎLK "" " Kr",a - 2° »ri«yrMiftr"mP'>iŁS',nrZM'eC Kril" Z1- *a Katoiij? l3a,lak*ni^ wvP;cu,T2r 0Ciągai fl? htjt- ^"c: "ed^'.»« ■rflbru /'^"Wych tak^ Je P°tomft\yo i A . Pravvem oc| ^ Sylt nafe.&ftwem oraa d a v, J na Xi r» ^ia^idor rAo . r Bran t \ "a "«rpaclin. ®'n9 Ffnd.» 7 'tnftW0,' r- '603 h eburfki r. ]60ć ' nirri êoachn r argrabia Ï<^£ *V* «ekîfi ?*"** Ele« scxvleodri llł. wvt^ht^JÇ le"nym prą/ îjkan'e" ^»"k jego A "ałi ^ fro,,y Sz!"^ ^JŁzi2 ^k Wilhelm zi ' ^ War. ks'lnnwiei kl?y odciągnar^a povvftał Król^^^ t0r o<1 ho riUw«v'm r. l6lą) od hołd u!' 8° «4 teiï" warł^tfa. i p,ra^ pótom 6 Jednak ^ Poili,?11' aby Ele- Draw Wem fwoini Pruty f ^'erzo- i! "rP«>Ąu A X|ęfti'o p.. flern trzyrnai. Gd/h Zy ca*°ści ,lzytyni w ? &a*eycie ieU Kl,Margrabiom il ^ 2a® ho;y 'Soo ynn,^po!r> pr^n ;andeburiLn & ,!a 2*wlZe'* poliik' woj.^^ m,aio- z L°Jd,e' a Vnukowi^^iïïS |b79 Gkoghafia wo^t Xçfêwo świecicie obrócone i /ilbi; M>*\' j*i artabi Brandeburfkiemu oftatm*. ^ fa) Krzyżackiemu w Prufach na I«?°" ' W'e J czną oddane r. 1525 daleY ^*7* lfreÇ?M ikim r. 1657. od fana Kazimier * £eC 0& Ą jfpolitey z hołdu wypufzczone, na v 0v F| &»*/ 1. do tytułu KréleWft^«;JH3 ïiiefione, graniczą na polnoc z Icitn î. Xiçftwerr» Żnrtidzkim; »a ,«#1 ftwem Litewfkim i Podiafhm; n pòb»'^ jf* Kawalerowie Katolicy- z *",s wyÇ*re ™aJV P°......... ;,Ve na 3538- Celar;: naznaczył mvi »5ie> rpraWu£s*fa','f po Areybifiuipaclw teraz ten urzą P C der Xiąże Louryfiłkie, Stryi pa»• .J r.1 '■ rządzca Miderlamiu R«kv«ikiego o re,.1 ? ole&:ec (po Samlandyi? Z?1* Otfofcarà) *«* a 'to^ny jf.ft jy, S V , 0l*Cz^'eRO f t2 J -4 S "'y C7^s"' Ak*tóeS'T,yba' Wjje * ' j!Łt^o to 1U(|„„ . 544 lundowa-Cfctl>' j/1! eni nazwanVm V, {"?,,OZlie. handìo, Łc. -0 \0 [e vvft 1 m. ra ti, fce w %.CT^burg< Pa*«-sto i> blone-dzieli flf> ^P'talamt, giefda Na trzy Cyrkuły: barmanQy j , hienfis) Natangią (Circulas ) S^,,l^o iseńwdyąiCinulusHockeriand - r dzieli fie na Samlandyą własci* • ^ i Nardya: dwie oftatme nazywaj ; ję2sy »bo fr#« milowi. -t,n ^hetmani?, y, kor°"« pu|fl<ą i a0o (i7^vvyc,çftwe^ !vh)ff t°rem r' i657-^-V«j57/tt*d Prufaka5 ^ -0w'Potym wiat /"^^ymnrz-e ?Ićfl0nyn^ftawna. ;t "»'•^ain-lx-t0. . 11 miafto ftoieczne Pańftw Pruîkicb,jeft ftolicąkunfz-ktur' ,ïlanufaktur» a tonem nauk ipcloru. Różne manufa-çbp ]edwabnev wełniane, zwierciadeł, farby niebiefluey piek'/^ ^rr4J]e) tam od Hugonotow założone, zbogacają t» vr^ne, a według wielkości nieiudne-miafto. nem rtrCÎaw Pròwadzi wielki handel z Amfterdamem, Berli-r, ' ^mburgiem 1 innemi miaftami północnemi i nad mo« ji p,.1 °a'tyck,m połoźonemi. Wfzyftkie płótna Sląfkie ini« p^7* '0 miafto do cudzych przechodzą krajów. rych ?1.^ tónacł liidnemi flynie jarmarkamij na kto« Emb i Z! wi®ie kupują fukna i jedwabnych materyi. handlują rad mor2em położony do prowadzenia wielkiego dla fzc»- ł ' Uftanowiona tam kompania Indyyika opadła ^"apitałow, lub innych racyi poliiycznych ■5*3 Geografia ©by wafceïow potrzeby i fleto m ne :.wy2 dpdają zboza handlowi zamorffeieni" « ^,i£j.a k* . kie- zboża,. len, konopie, trzody, bydi ! Iii zwJłafzcza w dobrach Króievvfkic ^j0ga i Ictury grube wełniane, płótna, rze .Jóo» lp . Siandel, utrzymują Prulki, i dają obyL ibb do płacenia wielkich i' na w'ie ^ ^Ł>łevV* I podzielonych podatków • Morze |ące żółty wyrzuca burfztyn, kto'y ^ 2pa; rozkopanych na kilka ftop w gł'^ 2*L , J duje Ge war flach. fałat*0* fakie fa przyrodzone Prufa»oUJJ ' J i charakter ? nt.o^'l6\.tò- Właśni kraju obywatele ^arm lVlô,° ^ fzczególncści zaś Scirro wie, Sutyn0^ tyCb ^ ïyçh cześć cyrkułu Natageń(kie§° '50 nazywa fif Sudaiuią iub Śudu?ićW< ' «od niepamiętnych czaĆow Pruty jPifarze świadczący, że BoruJśoUtif ° t e, tuie w wieku X. wyfzedłfzy z R"" ragf»lS^W* «3.1 i kraju i onemu nazw//3rv> nadali te ■ . j0 f \ Kawalerowie Krzyżaccy fproW«j{„ycfc'^flîl fiaywiçcôy Weftfalanow, -Sal o w °° qtylTl liych Frankończyko jprzyfzli ł< raneufcy, naofòatek Sai- jjflco P^yl Panowanie domu Rrandeburlkiegp | pót-trzecia wieku, wielu tam j^it^'j^l leow, a blifkość mieyfca Polak"^ ■eh ""/.W $jrzec;ągnęfa Tak wielka ro/l ^adz1 Społeczność, różne do PruS wRr0tjOvvic' acnM CŻaje, Ikłoimości i charakter . $ cy, którzy w famy bo zoftali fi e ' pollaci przyftoyney, pracowici. ^V' fpofobni do wj/trzymania trU ' > -«mue^a °d monarchie?»,,^ ■ , 58* ilp^ładnego. y ^Wleîce zniżonym do fa- kr'f^encya ^fólewlka fv ■^rold rz^tiy Pańftwa l , P uJe na inieyfc« lanych, a Mi„iftIOW Ko. !'àel,cych wypf"' ®'r»ï naieży do «U*0?* ofadM-a»"?««- î>wn kwladuje ^hodami p!"t _ w* Konfyftorze ; ^ mi dobr Królewfltich bjS ^«nezaaflt^; dr®gjW ^alfe^zie na dye. %"lV2,d2?d0ch°w'eńw cu na w "kiego, l!tvvem wyznania Au- ft"* n, % tr°j»Ł'ey inftancyi;pier- di'"»4»'ybun,,król^ecb0nh; 0.fta"»ey 'i" c,łe e'"fy Sf Prufy? (,)^tS zyr c°a- s,,^ ym'zPrawR2ymflcich ®°ionv ?"lf* 7 ,"7 j—® ]eg0 ^ prawem jmievfttMv, j, ^azu« KróU Damiior cl;wr7„ p y^untimch ta » ¥pi'\vosci wols^n *n£80 PańftwyKrSp;;2,r'ÏW,edliwo! ^Ur;^kuxili.fzc0zsec'ór^^ prawić!., ^p^ne. 't'broa 'lka2dy w _r8, n? «arody Niemiecfe;c r j fwey I'^otr" n'edok-'o ' lltx" y inni- al» zebrali Z/»- P,*'"" 4. «» kr»,k„<«| J":: r'y4,feych j m°8,y bydi p"»- *P'»»,d» es° p,2We około roku iuwem. wiafnym niimitciurti, 53s Geografia W- wyciągnionym i na rnaterye ro Rzymlkim i Kościelnym lub kanoniczny"1, dach od frron podług upodobania przy?'0^.,,.. Sędziów za prawidło dekretów brane, wy ^"jy/pia'2 bieg lprawiedliwcści a nieflufsność okjyv ■' \eie£ prawności. Frydertjk III. Cefarz r. 1441. chcąc żaDi^.j, którym tylko nauczycielom pra\vnym P°{*u:s nie fwoje wprawach ciemnych, aczęrt° lo ' i one zalecił (lufować do praw narodowy^ ^a( W takim Hanię do tych czas w w'e*u ' l\ Ikich znayduję fię fprawiedUwosć 1 PraW/na,.yfcu je znalazł Król Prulki wftąpiwfzy na tr°u,ûVv * *" raz fam ułożył plant? poprawy prawa. „r»* proceffu. - nty ( Gruntem ułożoney od Króla Prulkieg0 P fp°^eLj 11 lia(}^nnl'J<«o <70 ^ rrłrtun olr noł»nrl?lł ll€ . ^ dy naftępujące, że człowiek narodził fi§ .JJt podobuemi fobie iftotami iycia. którym r° .^ać, -i zwierząt: życie fpołeczne niemoźe fię 11 tr Jjjez P° j i ^ mniey fta£ (ię człowiekowi pożytecz^y^^^n® ^je)! a ; d*''| tf1' który różnicę czyni między narodami p ' kiemi; towarzyftwa ludzkie bytei byîy Affato <;>s: » sli **""3""* *£*32?"** r»r"&y "abïwania fr°natll.atUch i w ° r e8a aby parro„ia;tr°notn "»uk « ___________ ________________________ .. podlegają trojakiemu niepokojowi: Pro-Cffyita^,jpf3 wyftçpkôm i woynom; woyua ma fw°Jf ją ce narodow opifane, proceffa prawa i wy^?P . fp^. lïiieylkich łub cywilnych. . tr®.ia"lro£ .!?- Spory prawne mogą bydź nfpo bem: ugodą dobrowolną, fądem przyj3^ ^ ią " prawnym, fierwlze dwa fpofoby czę"e -rona«Hi tacl* i w h ttrze8aaby patroni nom "auk * "fl v- żad„e , aywy^zych trvh! vlepo^i?k('zych T> i>« * » Còl'T,""* a « 1 ktore» n^°'a i ro., Cz°ney fprawi» c , Wc^°dzili, która ł«ać r2a!)liVVażnie r'"P0r2^2(Snje o. ?(*zi°wie powinni. ąga^cy fie do fD,T 2na do,1{0"»i^ po. rFawow*uia fpraW;edU. pif - g2ką tfcji 48*7 geografia ^zboźe,, i„n rr ., Statut ten jeft dokładny pty**k£^*Ì »l^^r|j'n Ar^ Tod^om^Vml rozumie, l-prawiedhwosci,uitav» ^ wfzyi «. , ekt,°*e®. nay.;vyìf2yè, Xia- zafadzony i'tak pòw fzachny, ,2e Niemieckim i Bałtyckim oblany' «liée wygodne d!a floty porty i L\v*n°®c1^ Woyik.0 Prufkie męftwem ' f j-nier^ł^i Icfztałtem naywybornieyfzeg0 z!? $-0°**^ li tory wfzyfcy niemal EuropeV C^0\f ie woyfka fwoje ćwiczy i I '^rtod tnièy woyny zabrawfzy w ź° '"otrak^ żył iwoje woyflca do 200,000 P ^ bertsburfleirn utrzymuje x ^° o0^pyiip(l ' .0' $ak wielkie ma dochody. Kro^ ^Çty zeciem c^ttyCM6oo'°00- ta': bitych-) Mantu**1***'* ìyik° maahi^ d*" rin xiaże7""«'^. v«88hl înie trydtryk \. z mią-kt0r klJfm Pomorj^j^ I dobytym orę. f3) a'łj! krzyżaków . ' ^ jkrta/* Joachim ele- 41»?Ma traktatem *',T1 (1- 28. I in . u- Czerujca r. 1742. a do- ?>.' 0d ''*'«21tCl"' zawar«y»' Królowi *«» «fi* wie wcyiKa iwo e ćwiczą « / n0d c* „rt»» :<** Kà ,, ' hr°reg0 rì,;,„ D T7 "'^«wy uitąpio- * piì fKró1 «Sfe*. " i łnipv œnunfl 7ahrawfzv W Z°»u . .„(/M0 ri c«»î Cr. 'a prawjt Frurt-im- » '" ff >ru Wieri n ^°«0M t Yre?'°' ^ tlecuńi hrjlori. WsTlet,eHlki«eo 1 . « Xvr- P- 168-a«. i £lsi« ?°p*nu «to. "ïh-cie,;, jfr*JJ* „ F t"'(,'Jhm. T,"JJn""J*ì*n, Murfh,», iu . - • Fańftwjego i podatków P0^^o00'"0 ' ■ memania meprzechodzą î4' ^ WałW, tS? *** III. Kr0 • a'80* Murflt'ego &c. które ...............S^S^&^ss^B. ^ od i^*nd«b^< prawem itedzk go m yow bity gjakich tytułów (a) niywa (a) Pifze <:ę: 1) Królun Prufktm Itvycht Xiąie BrandeburAie na j4'1fPl ,,an'a ^'^0^ ' / od Korony otrzymaì Polikiey za P*n° ' jll-u^" 2 525. Zygmunt Elektor cd _ f/ r^, ftwo dla Ciebie i fwego oraz braci frVvU jjfcrifftyanct- Wilhtlma potomftw* P' ? SÌV>.AÌ ^,i Wilhetm od obowiązku involnsl •dk IV, u a Viviti « Prawem dzied«v i ruchome i nieiru-żr"'11 fvTaff lu )elt: r k " Ł8^ai«ent na kilka ì. fri i p.-a^1' Z)/e/2 9J" ^a"0®' " ITilhehnęwi CV. 0 Prîi5W xmi d*edziS tVP° Kt'óla »»y H 0 1 inni 'nSU NaffHw(kieblLZcn fl? FrVda^k byi '• 2iftu'- ^"^ociiievfzvry. • dcm g!# I .;fcy fa,|. w i. Król ,r',3Łł2ym co •gr?1'',' "ieczeka:^- Sprawv w 'W°3eJ i tt2f.r i ilheł+» ? końfw, Tn - q^nych rozpoc^ę-* «ny L.ef2«y *raca J'vderifk - v;Ii HI. jako Elektor, a I. jako Król z leftwo. Obacz Corps Diplomatiq"'1*" ^ v ;n ^ ^ koć ï0m: II. P I. p. 462. Marg^fjz ^er^r'"#*** 2) Ekktorm Brandehurjkm dia a., Pf ,-/U' 2 rl y l«b Se L, n°w H'11hr Tc na Naffawiki iujÇ^kiego nadanego godnością E|eK 7vT0j^lT' (/f('jI'2# I ttaLta!"AV^ielkorjądzęa tą, ktore Ftydïvyk VI. Borgrabia | îîn w Berìini# d. ï^. Maja Wrabiow od łiohinzollern kupiî u ^Jls | w z'^vo, in,' , ;-v,"«vi; '^"l hwmbîh . .............. - uh Y 1 J " WilMm Kr6l Ub ^7-t.Uan°W P'"zu Naffawiki l 589 Orografia èçciem Sląflcim, Arauzyit,ańflk'rn' i Waleng* nikim, oraz Hiabfôwfi -j" lu1 Geidryylkim, Magdeburfkini* kli' 'l ' ' ï{[i\ r. 1732. podpifanym dobrami nieruchom^ . dzielili, a lubo ftrony trak:at zawiérai^ce„» p0dp, u^| tytuîow i herbów wfzyftkieh dobr pod d'-i* aty, ' V fobie zoftawiły, jednakże art; Vlll>y9t*9taïiii 'jji Iowie Prufcy niekîadii między fvvemi ty • g0 / ■ V Margrablłw Ter-Weraófloego 1 Uii 1I^nSerlr!t,,rflcieg°U' UltjjmgunJ a Xiążęta Naffawfcy aW) Hr ..fnP"; ftwa Lingeńfidego; innych wfzyftkich X1? j^yi $ J*' tytuły obu ftronom fą zoftawione iP°p.,.,a A''*1),'}, Ikich onynr dawane, wyjąwfzy ty tut f"^'pr[) fkiejo Francyi od Króla Prufkiego tra'lta tf r. 1713. uftąpionego, który taź F»ancya e' 0£t.ra* P' Królowi Pruikiemu, jako jemu jëdnem"b ma(if x tykuîem X. warowany. Ob,acz Co.rps L'') ĄOĄ.(f, t Vili P. I. p. 357. Recueil d'atfes t. VI» ĄM 5} Xiqigciem Niwewbttrjkim / ^ dertjkowì I. Królowi Pnifkiermi ftany «o V^A'V Liftopada roku 1707. pizyfądziły u*&>aw)iy.e X'? ilkiemi innemi wfpdł ubiegającemi fi? °. ^farty' feliźfzym dxied/icem i naftępcą po ŚD1'^ jif' Nemorackiey (Nemours) r. w-frŁ p^/ 6) Hrabią Glastiîjkim dla Hrabftvva ego- ^ Królowi Prufkiemu wraz z SI , r\My * Sol, HatV \\\W Markańfiim, Rawensberjkim, Pant*n ??v aźfc'a dziedziftwa po śmierci Èfana-WilhelmR ^ kim ro . poul*s*wa «.Ł Cba' B»'8«b.« NorvniL n>UI' ' i Ku?'.Aaminfknn, W daines, 4ic'fo"!?0 r°ku i6°9- t fcSS! ?Vb«. JK|cn oHa,; wlvu 1UD9- Ipolr f *4arr- Po śniierci 'Jąna'Ti' ^eybor «vcbì« p'.« dm's- "0;^ Sieft ,Wlzyftkie te Pań (U 0 id ■> ;. .y ^ a!kf.pfii'd„../ł . t» f'rufkiep-o- r|r i> ' « at 0i1ie fc - ï.£5ï" żonie Jttbrijih te:»-» ««fcsste»- iv i, ■ W'a (1ottiv B,™^k . ixccuett Łv ,,aei»fti^'tWa Ju!i«kie i Berśeńnr' ń Bia^e- 3ftkii-h?%ęttmdon>uneybmi r * pi,ńft,vem j j 8dy ta^ fąrnila na /i /7 ^ 9 x57i. -^lu, ^ obiti .. a ^gttllawięYWi i iss;ïrk,w?ï' « miarxe>tąipo^^ch f? bc< Oo ? y taz Emilia na /* /> ' ^ 9 *571. , 2u»y. T ïbJÇtia Poniti lS1,; °$t!Jîaw'« XIV. .. * . 'l) > wviwliï dî, . ""'" ci'*» ) ł/.? £?!" s4fliu bUXi.a...- %,'o wïï » iïsiïïï û:rxi^ % M. ?'™'b«rkem„:h! ' ï '538. prawem /-----y rlJKIMł) / ep'ïfh! . t B>'a 144 worodny, Henryk nUodfzj. rgfàn ^awa'V. płr"ji? ker è dit ar ioe- z Fryderykiem II ^ fkim i warowali mu i potomltwu jego ''fA^00' ' rSj'Kvr i/ ti nl^îïiiâ ^ W) okcl° t1 , fi ........warowali mu i } „ ftwo Mekienburlkie, gdyby ich plemię godę Fryderyk IH. Cefarz potwierdzi- j pi«fw 13) Burgrabtą Norymke.ifkim,\iW] QV Wowai Konrad 1. Hrabin Holienzolle1'3"'^,jjjeW|Ui , a Rudolf t. Ceiarz Fryderykowi III- B"^? £;.v berfkiëmu r. i:gi. potwierdził. ,Obac« 1 eI-ll£' I. p, 248. Fryderyk VI Bargrabia N°0''"(< 1# J?u* nie Margrabflwa Brandeburfkugo pfze' '.?0 (vvV1' iii ta fbi Norymberdze za 1.37,000. te1'1 veb>* talarów birych) warowaw% jednak ("s * ^ce ftçpcow tytr.ł, prerogatywy But grabi0111 1)U ^^iii re Norynîbercsykiowîé $ ańo w i nazn'a:1<"' L-h. p' nowi jègo zapłacili 240,000. i'3t«k AjJry'1^^." -, prz«lainy; dokładnie niebyt pifa^y-'Vft'nta-ktocono o cîo, polowanie, jnryfjtdykcyV i 14) Xiqiçtiem 'ÇJi-Frytji,'ktorą K Vl)1 P (j. i0' l/>t\ ci oftatniego Xiaiçcia Karola- £du>ai<> * #y f^r/^ 3744. umarłego opanował, mocą expe* Celarza na to Xiçft'wo r. 1694 domovvi j-jia ianey . II. Król Angiellki jako ùjer„rf0iiSf jirf., pokazvwaî przymierze f paffuw tonfr* Ernnjiem-AngujUm Elektorem Han110, 2C* (''] iiem-Eberhardem Xiążęciem Oft-FryzJ' "^,yV0' Uczynione, podług ktprego Paóftw* odlI_ -aje ,c''. miały fpadać, która drugą, przeżyj)'' yii# !ii' ^ melkuceczny, bo prawności oneg0'2 ' jjjti 0 ręka. " ' _ • tego . , 15) Hrabią HahenZolUraiiJkitk Z ,./] 17) Hrabią TehUnburJhm dla '0 ' , /01 talarów twardych r. 1707. kupic^Ś0^ j 8,) Panam na LawtnbUrg** 1 p,'^; ' Ml'rnîîrn. Hrabi-a H A" 59® Vawe^f rń0f!'mi Ru- keńfkim ' „tek --b^ii sl !m' hohen. fia,. v burenodm : / bzwer>'ńfl(lm t in. rn ł l^rdama-im p ^emburnfim p oitockitn, Sf'.r V.' ^a«em «ci» Arl,vft>-Ł.- fcii 0,,. , U3"k"D 1 Na -Ce"" "ni" "7- %tr F?3^ Sd'lazrta ? IeHOłley Dr„ , r°lcu 170!. *•*£:$* w-C2^ *ri3^c^ irzodl uhtffi 1^- ^ftrczy wfhodspiego h,n^b8rlb^ego, '^0 ? y ^ - /v- rr'3?. 2 'à£0 kriut ^'"g^ prateft^m? °/aawa *ol?nfl y wtiiofi^a ; ^"fkibgo . r>. ^Iey io"a zj/'niczlta Rad-' Braiidebii /,°rał.2:ieiT1^'e ,Segnerei ,j '/ia MargraLWilÎ0VV"a Kon,^' Ludu,:h«- Aa- 59 geografi a — • {îcrzy tarczy Cztery Orły z rozpoftar*:®rr^ fr?^1 > mi; we śrzodku gwiazd y h a t to W j ^ O' którą Kawalerowie nolza n« ,eni/c ,1 czarny trzyma w prawey fponie ^ 0p!/ rowy; w lewey; napis: Suiim fll\Q {\v> Kro i o w, Fanów udzielnych f tea ' lewficiey nad 30. Kawalerów wì£c'^ , liczy Order. / ( p°l,r( li Order dlą. Zctfîug i7^t( mérite) od panującego teraz lv i'0)'^ z}ot) j ftanowiony jefi Krzyż ośtniogranis ^J n1 i1^ kitno fzmeicowany . Na rogu wy^,/ 0 F. pod Koroną znaczy i u'e Kró'evV',c'^g: rogach dolnych rozciąga fię ten ' jj. h'*). mérité Na ffprpoh uinvch o® w1, , ł' 594. regestr f tcu A-m r 2 e c z y 7fe dujących fl?. wiara , A' 4+ paôftw"-en-' "S:l« "" " 1 - popańrt j «S'. Jędrzeja ułożonych 4' j\,rc> Ikrzydlami rozpoftartemi. Kawa 1 pa vV) ten Krzyż Z fzyi iva pierfî fptjf^0^0 dze czarney na dwa cale f/eroKi^y KONIEC GEOGRAFII* k/ p afe- a-." - — w /eh rozciąga łię ten Ja^otu w- 17! czterech innych f e^^iX $ C'nie Parvfki* ułożonych Ą 4- °,^ 3<>l nice podział # P°rty, zbrojownie S93 394 7vS& .1 sìsc-1 540 4°i 256 303 3 93 «58 37i «64 jy fes. 14$ 304 S60 unouj l . 349 ch^«»iftwq *°" l6l cne . >s Xft>2na"»iey389 »vz'm 7% w lofo u396 h°w »i«r, I!1 *«je „abvf. _ 3S7 żące kjaje nabyte w «-uropie >•> c- 39® tntnżc ino. «•uropie 2a europy j żyzność, whân sei , 405 tamże klVÌfr, •• Albion"" ^'nilft!"'u'rz^ s69 "'?-w wï» sci handel dochody ludność 4°7 P~dukcye „C2 t°» ne »btktury'r2e-415 4« ofady *** kambferftvyo 4*8 pieniądze 43° bank W akcye ^99 £92j regbstr Duchowieńftwo 467 iprawa 466 długi narodow* 474 fiły wojenne 477 Ordery 4*0 tytuły Królewfk: 479 Szlachta 473 'Anglici fio wa 401, Mngolanow wiara 157 Aitu1vl. Anhaltyńjkirgo Xiç- ftwa miafta ao7 Ańkońfka Marchia 183 Antœci Antipodani 73 adury minfta 370 jńnArcpcphagi J30 Antwerpfkie Mar- grabftwo 347 Archipelag 14 Art agonii miafta 349 Armęnia górna 36a Artezya doftaje fię Francyi 245 jniaft*jey 304 Aryst ok> a cya 111 prawa jey Jii aiffh,C d,,we astrolog0 b,eniei»iï» A^ijtf o Atn^hncilg' Aurehfft ,,, Aure"B.tCy> J Juśtry* zyo* , «*>«»'p ! b,«n> ,iCyr« ./ hdg'ckich Prowin. - >' uinfta « / £ICl"^ !46 % i,? " ""aft» 256 " ^lllc projekt A„ 5 Hakon Kanclerz An- gielłki 407 Bazary wyfpy ^ 352 Bal fum Amerykan: 379 Bank Angielflci 439 Duńflu 552 Hamburfki a» a Sztokolmfki 512 parbaryi kraje i miafta ać>9 Barki oiMfr Bar'' ,UJe (fi1 M M Bar barry'*0 # F""'a'"" bciìt0 m n Èì sivlfti 'P°nt;>Ąn.:-v ^59 i n Oli ,'P°nt Ą/l- y~- *ì>9 bifkn,,c •' ■ '?s; 507 Bifk nnafta " ' felìSft4- tS°nofifl: Bośna ' P°wls»t BrS ®"ft» o4«"^a Casi r2e62v - R . 59fc bramrnowic I(tdy: ,4S ' a"3e4urgit'mi f ao» B,a"3ebu,Jìclcgo\io. »«u pańftwa c-K. i M ^"an"' nazwiìlio so, %'«««' francuflciey miafta ' 348 351 36 *83 25? 347 C —.afta t'farya fj, luU'i Złotą flS B«rgundyi ni,,», |0;j Castro xiefi- Ce/Ì7 ****£» Nie*®3 ?'£aia różne ®ieckj jeg0prawawhśc-214 tytuły *sc-3ie '«, Dahomey ,t0à i> Dyu^otvi^ ^ 0»«,dîtw, 33a £?**£ £? - «te*^806 5°*' "5 ya: t <*" w. x,f30+ fepi >• £0^iąl ^'- isoo, 2 . . ____ 2a F 3ob i^Qn rftîe SS^S&apS^Sr diie lv»dy wrz.,7 cyX'VZ0* "'«"'Ml.. >'» „ , "o "'""'"•«•ï! "1^7,." fniftfî-a 348 &,>r* ry^a«ftich *ï Ueora,~r\.. A< ^-'msosc ■ ^eo^/a ottom , 6<5 *Zl îi* Iti- n «Wrv -'W O-Ł ® '1°W *ria " ® q lafta q 5n ^brattar **rą '33 c^n,. f$ %?siranowil 398 0. M *'woc; ito ®fou*a ufcornn *55 4? rv : "3 ^ULJ * ju5j g^-"gwoif b»fwo- iJ, „'s'pagórki „ 5® n«dmorfkip ^ xl'*2 80 świat d"w»«- vyc^ifto , świata #OWeSoiivì»t, m Góry znaczniey: 19*24 wftawione od wier-fzopifow 259 Gotlandyi Prowin: 505 miafta 5^5 RsgkstR . d«vnj rz*id' pr***- gr^0. ord^ / fk<> joch0.' fapońcsyk: poftać wiary ' °bywatele %CZogiani B°\ck n l'" ^"^«a'"li:fekty ,4y '53;'/"%/C4, Filozoio. a73! wie. Mnifi 2 82 Irlandua M8 miafta znac7n^ '^w„a 398 ^"'^międzymorfjr' "Waiidyi mjaftn g< w^^wa:wia# 16* îj^xz^tw nieni: a*i & e,ejt2r/ka 217 ia3 401 *5 ifto L ^,ekc°rhfa 9l?z("t raiait Celaifk; w°y-'-ąy. W: ir" jJor^°lì ■ *'É- T« |S« *0/1^ * * łt«/łr.ont H°rlJ tot^ fiotti0 Katarakta co t6 ^^ryw:^ "o/ory oby wate|0w ^ ifo/t;u i5» prawo Indyyfc gP^t^ S8î fynganaw wiar» i5y '' ^"'«diniftiegd.ii57 î$Ù* £<«S2S^«« 0ft» miafta 1 WcnAaga»iąfc 544 Kop. foi Koptow wiara 136 Morale Kościelne pmwo 106 Kościelni Kawalerowie Kofmo grafia Xray. cojeft? 13 Kraje polarne j© tfraacya Wçgierf: 493 I u recka 35^ Kroi kupiecki we Francyi 30g Kkgestr j Król Hzy^i^ief KròloiAtyf "7 i' ni i hofdo^n. j afrykańffy. i 39s I Krym/kie »llił g 7 Krzyżacy ich rew®'0 * 5 dek g« ft: Laponfka pofhć 17 z\ Lub cc kie "'l ,.f^ne , Leońfk: Król: mias: 350 Ludzi vfh^0. cyfi?lJ f^u" góra S6i lLu0zitbląk*Jjt0j$;3°! Liinbur/kie Xftwo %^\Lugduri-^t0 A ' Lip ary wyfpy ję^ ' Luizy and Lisia cy w: w Ang: 473! T,,»nr.ug ... ^ Liwadui naiafta 2*0 VC;jeft? I? Lombardjkie prawo 197 Lunacy» f.ffj9 ìfSVr/^'U Luzacka M, Mcidagafkaru wia: 158 Magdeburp.yiftwo 205 Mahometan: miar a 141 jey różność Malici „troflU r^djeyf° Maronito*1 , . j«*y 1 oanosc j42 Maryland ^0 M\ maire Angielfcy 46c; ' Medyolati- 1 l< Maldywy wyfpy %% MekUt»t>ar- * Wanilii oby wat? 175 Melita wyO? fcjefk1 i< fflantuań/k:X{iwo zą2, M eryfy01}^ Ma.hń flri* "•"a---- --- zielfi^ Maluijkiepańftwo «47 ^com R*KcZy %'a 32 ^acGR°Srafic2n'e^ °°8 *Jey Riiafta Sridrrh; Sśgssr 3 *=S« s «H Sa . * °cear ®ran,e ic 2"chodUnW chodn: 26 mTyi leS° 26 ^Co1 ^a^'pHral>a; «46 °a#Do|raW° *°« 603 p^udniowcffo 26 pofnocneso w^P-ńiiw„ ?|* w'»fności b»;„ a?9 Przymioty naro; ®'y wojen: r2,d prawo ftikeeffyi 94 tw*»!?Wiln® =9S ft^Pocz^ek ftjic.ceflyi a?î to Rna 5 Prawo cvwilr,/ 95 fto»/e'.'vîide"ln» 433 «ortU!y,monar<:i'Va9! «* fyt L' ""«glJdK " l5o p'«»-o mp"at; J Ł- ueKia: w; P^Uo!ulmperat;!9« -«te ^p"CoPOftai 378 p0winnośri Jirvjj 84 reJigia ' 214 feymy ^eputacye 224 ?2g 6oi REoasf» ^ ^ Ą powaga lianów Rze- 1 Lennosci if. fzy 4a8r^yt^tkń podatki Cyrkuł: 229 M/u początK Dyrektor: Cyrk: 229) branie trybun; appella: 230 N or landy ^ 5 vvez'ji i «» MetrykaRzefzy 231 prawo pofpolite 23a ftan Szlachecki «35 hormandyi 0,1 Norwegia , JŁ Nowochrzc***** O, 33 ko ió,M»ne k *t * i; Çmar wy rani Obłoki Obyczaje co 128 Ocean 24 jego nazwi: różne 55 morza przefmyki 26i odnoęi 27 Ochiokracya 115 Urleani, a', V';,r* $ Odnoga morf: zatok 14: OrtntanJ gtl(i > Odfzczepicàcy 131 Ormianie fi O dandy a wyfpa 506 Ogień nocny 36 Okrętów wojen: wiel: op°'^'V X,SftvLft®0 i' Orléans**?^» J ' Panowanie *18 jego władza 119 początek od Boga 119 P&ńsiwo dziedzicz; ìaa clekcyyne *22 {przymierzone 123 /konfederowane 123 Jennr 125 hołdownicze 1^5 Patisłwa udzielne A-fryki 127 hołdownicze 127 udzielne Azyi %aà Ormianie . ^ A grivieumk * Oś świata zieinfls* i ho,doW„"de^1"<'^ Europ-uû Ą lenne :c%<$ f h oł d 0 p fk ie, |", (f, Fa^-ól> ** obfitościI c i i przy111' / rz^cl tfacye fl konbreè Rota Rztt c p «Jekcye Papies: i92 arakwarya oc4 y'Milenta Kr.Sar.-486 p'8iellki 455 p ranctiflci p''""te Francyi 3-0 ^-e!,g:Perfts^ far. 301 JPnł^ P^ace pubi: Q01 t ««Krolewfti. 30a pn. r°wiczmiafto ac7 Pni!rJon: S'Plotrn 183 \*npwanta ^e^dy-°^-y I5 ^ erìtfcì 73 pZ^W1 powiat iga p l ita 111'«fta 44? pfałd#i miafta fio rUn jucznego fpofob3,7 Kr* tamie dział, różnica 5* ^egłosć od ziemi p«yameter&c £. p S^ń/kte wiary î>et"lSfta f^tÌeyk0nÌeC^ w 3^9 391 391 39a 2V ^©4 jey pańftWa grani» °e pańftwa 2a Euro: 3J7I kraje hołdown; 35® handel, żyzność 376 przymioty obywa- Rtel<;w 382 hząd 3^3 P^awo, rady ot0 ^tuły Króla fi/y wojenne OrcÎM-y P°JłowieWeneccy i Hoilen.-idąpoPo- flach Królów 124. °tencya co jeft? 122 °tok 16 Powietrza odmiany 69 rrawo co jeft? ęg fornica onego 100 przyrodzone 100 grodów świecicie, cywil; ro« D tareRzymlkie ioa rau n ^yNkwgo hiftoryn ,o5 izczegulne 105 Publiczne P®rpoIite polityczna pilane •liepiłane Kościelne RodyvOcie *, Prawa fundatnçntal ne jakie bytlź mają WAryftokracyi iti 105 105 105 106 106 469 605 Regestr w Demolcracyi 108 w Monarchii 113 w Defpotyzmie 115 Promontorium 11 Proporcja złota do frebra 380 Prowancy-i miafta 303 PruJJcie Króleftwo 574 kraje należące 5173 położenie, obfzer ność 575 podziaï , handel, if*»?,* <ś7* 5»1 przymioty o^y -s5 ■. telow 58^ rząd, pra*^ 5%7 Tytuły Krola Ordery . yr-Przed-duna^1 ; 490 Przed-tgzańfi1 ^ kui! R. Rafinet zwierzę 546 Raguzań/ka Rzplta 267 Rafcy.i miafta 493 Ratio Status 98 Renu górn; kraje 207 dolnego' 208 Rhodus wyfpa 265 Rodyyfkie prawo 469 Roku części, odmia: 58 Romanii Włofkiey miafta 183 Tureck: miafta 257 Roja zkąd? 34 Rota Rzymlka 29T Rzeka, jey ftr°nŁi»-Rzeki dawneg0 2<* ta noweg0 eft? i*t® cojc^t£k jego poC*31 a'"'""''"'™'afta ■3' pgw '**" w an" 544 Świat dawny 4f °< nowy l7 .5fe%- 8 a. j6y obfitość Swgjka* i;™"'13 261 ô07 rnga str wyfpy należące 506 włalności powiet.-goę handel 509 przymioty oby war te io w 5T3 handiowne miafta 512 rząd 514 Król; dzied: moc: 515 rozdawanie urzÇ: 510 Seymy 517 Kommiflyafekr: 523 rady ? r san»* r_ j; i kanc«^ary i : C-V"6 Ordary t. podzi51^ w Turcy1 o ranie® podz'a^ wyfpy . j r"Tfc turcy'krtf0o^ili^ turcy1 j" ft9 'i mia»9 Tablica długoś: i fzer: geograficzney £9 kfajow miefięczn; 96 Tamiza rzeka za Tartary.auanieyfza 266 Tatarów rodzaje 266 Tęcza 35 Jejsaliimiąfkti 258 Topografia 7 Tortury 471 Tojkaàfkieyifcw o 230 T\[kaniî miafta 240 tytuł W Xitwa 240 Tranf 'ylwanii rząd 5 3 Tra-tosmontes 370 Trypo lit ań/ki *r. a y 271 Tunetańfka Rzecz-pofpolita 270 jey rząd 270 •Turkomanii miafta 262 Jureckie pańftwo 255 przy rz£*<* rttioty /if 1 'k làuW^Ao* ifoo 1% woy-;rfl£ie fity*»0/ flabośc ?! j' «-"l'"1 x'çlwo » "pa»»» _ . 6og u, 150 UrbinXipft i83 183 w. 5*6 349 395 33 #??'* «'"we °ys Vglfcr *»• ^slfaljki cyrlfuj .« «w węgtfe u/ z^ ^urecki o°9 tS&r górnych 4«2 Wiatr * ła,n*e żyzność 49a ^iea^ rufzce, wi„a 495 r tyC#iOWchft490 498 1^ °'nOŚci SzIapU 498 W0łon. , ia Sî„"»l~'y: 5 '*ŁI""Vrti,t7 "5 s'!"y mo„artó. s°3 ocej^ht "" u'de,y '■ 503 3s.29 503 ""morìa 115 *■?*<>, • x, 4ćh*WIiien.- ir . *ąwywniev ^2?,f ^,e,nî®tkick , /vrniey ï02nlcîi ^ 35 2fî 446 31? 400 13 ia ":•? ... Si york y ark nowy y&Jsanow naród Rafia st * y. y0s 401 172 Zaćmienie Iłońca 55 Zaćmienie kfigźyca 60 Zadunayjki cyrkuł 491 Zatok 14 Zatyfzańfki cyrkuł 491 Żegluga przez Ocean północny v 72 kupiecka narodaw Europey (kich juk wielka? 322 Ziemia cojeft? 1 joy 2 niebem zwią» zek 1 dyameter, wielk: 62 rmeyfce na świecie 7 Z/ wn£tf*n*o fr1'y bieg Ziemia wzS wieyzrt-ebf*1' porcy» , t Zod^k figura dowody okr^głoś: 8 wielkość o ZołJ w°y ftich ..... f;U^v\ «. it irozleg ° Zydti W 011 BIBLIOTEKA GŁÓWNA WSP w Słupsku Zi BIBLIOTEKA GŁÓWNA Akademia Pomorska w Słuosku