2,60 zi W TYM 8%v:vr Nr ISSN 0137-9526 770 137 Nrindeksu 348-570 952060 W poniedziałek dodatek 8 str. na igrzyska olimpijskie Głos Sobota-niedziela 3-4 lutego 2018 ? CffiltiiA V. Kresowiacy ze Słupska inicjatorami pomysłu budowy pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego STRONA 2 14 Przebój Nowego Teatru wraca na scenę. W sobotę i niedzielę zobaczymy „Testosteron" STRONA 8 Premier Mateusz Morawiecki mówił w Muzeum (Jimów o fałszowaniu polskiej historii STRONA 5 ek Gfo sie Komenda Miejska Policji w Słupsku podsumowała rok pracy słupskich policjantów. Niemal we wszystkich kategoriach obserwowany jest wyraźny spadek popełnianych przestępstw 04 Wydarzenia Glos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 YYyprowadzka z bezdomności. Miasto pomaga, ale i wymaga Bogumiła Rzeczkowski . bogumila.rzeakowska@gp24.pl \ Ustka Ła Na początek jednomieszka-nie dla dwóch osób. Innym -ciepła strawa i pomoc w powrocie do normalności. Ustka rozpoczęła program przeciwdziałania bezdomności. - Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej rozpoczął realizację programu dotyczącego przeciwdziałania bezdomności na terenie Ustki. Miasto udostępniło ze swoich zasobów dwupokojowy lokal, w którym zamieszkają dwie osoby bezdomne - informuje Eliza Mordal, rzeczniczka usteckiego ratusza. Mieszkanie udostępniło miasto ze swoich zasobów. Mieści się ono przy ulicy Darłowskiej 57. Na powierzchni 36,12 mkw. znajdują się dwa po-koje, kuchnia oraz łazienka z WC i prysznicem. Mieszkanie urządzono meblami i sprzętami, pochodzącymi z innego mieszkania, obecnie pustostanu w zasobach miasta. Wyjść z bezdomności Pierwsi wytypowani lokatorzy mieszkania przy ul. Darłowskiej przez dwa lata będą objęci opieką pracownika Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, który ma wspierać proces ich usamodzielniania. Miasto szacuje, że na jego terenie tuła się obecnie około 25 osób, które nie mają dachu nad głową. Bezdomni przebywają w budynkach niezamieszkałych, głównie na działkach. Im niesione jest wsparcie w postaci ciepłych posiłków. mmmm - * *si - <8 "■ ■' ' ' MS ' i g* 5*: i.-* \ Meble do urządzenia mieszkania dla bezdomnych pozyskano z pustostanu , m:^ ■ •» X. * * \ .« • , . Aby otrzymać pomoc, bezdomni muszą spełnić sporo warunków i współpracować, kh rolą będzie wniesienie także własnej pracy Wszystkie działania podejmowane są w ramach realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Miasta Ustka (2016-2022), w części dotyczącej przezwyciężania zjawiska wykluczenia społecznego osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Komu wsparcie? Jednak program jest adresowany nie do wszystkich osób. Aby otrzymać pomoc, bezdomni muszą spełnić sporo warunków. A przede wszystkim -współpracować. Pierwsze kryterium jest proste: bezdomni lub osoby z pogranicza bezdomności muszą chcieć wziąć udział w programie. Kolejnym warunkiem jest wiek i stan zdrowia, umożliwiające zadbanie o stan mieszkania oraz przeprowadzenie remontu przed zamieszkaniem. Kandydaci na lokatorów wspierani przez MOPS muszą też wykazać, że przebywają na terenie Ustki nie krócej niż pięć lat, posiadają status osoby oczekującej na mieszkanie socjalne lub złożyły wniosek o przydział lokalu socjalnego. Następne kryterium dotyczy aktywizacji zawodowej. Może nią być praca np. w ra- mach działań warsztatu Centrum Integracji Społecznej w Ustce, rokowania w kierunku podjęcia zatrudnienia, lub też posiadanie stałego źródła dochodu w postaci zasiłku stałego. Tylko dla trzeźwych Kolejne na liście warunków do spełnienia, absolutnie wymaganych to współpraca z pracownikiem socjalnym, leczenie odwykowe, jeśli istnieje taka potrzeba jego podjęcia, udział w grupie wsparcia dla osób uzależnionych od alkoholu i oczywiście utrzymywanie abstynencji. Należy też wykazać się pozytywną opinią w środowisku. Szczegółowych informacji udziela MOPS, mieszczący się w usteckim ratuszu. ©® 008099898 REKLAMA Wyrazy głębokiego współczucia Pani Iwonie Wierus Pracownicy Banku Spółdzielczego w Ustce z powodu śmierci Teścia składają Rada Nadzorcza, Zarząd Banku Spółdzielczego w Ustce oraz Pracownicy Centrali, Oddziałów, _Filii i Punktu Kasowego 006786794 Pani Teresie Jaskólskiej wyrazy najszczerszego współczucia z powodu śmierci Siostry składają Kierownik wraz z pracownikami _Ośrodka Pomocy Społecznej w Kobylnicy Głos Pomorza „Umarłych wieczność dotąd trwa Dokąd pamięcią im się płaci Chwiejna waluta. Nie ma dnia By ktoś wieczności swej nie stracił" Zamieść nekrolog, kondolencje i / /' lub wspomnienia o najbliższych, którzy odeszli, w Głosie Pomorza i bezterminowo na stronie www.nekrologi.net NEKROLOGI Feryjne ciekawostki z jednostkami w bazie Redzikowo Alek Radomski aleksander.radomski@gp24.pl Dzień wojskowy to jest jeden z pięciu dni półkoloniijnych organizowanych w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Redzikowie. Dzieci mogfy doświadczyć atrakcji przygotowanych przez polskich i amerykańskich wojskowych. Żołnierze z polskiego Batalionu Ochrony Bazy i marynarze z Naval Support Facility Redzikowo wyszli poza bramę jednostki. W ramach ferii zimowych przygotowanych przez Zespół Szkolno-Przed-szkolny pokazali dzieciom wykorzystywane przez siebie uzbrojenie i wyposażenie. Jak przy większości tego typu imprez było malowanie twarzy, ale w kolorze khaki. Również biegi, ale w hełmie i kamizelce kuloodpornej. Największym jednak zainteresowaniem najmłodszych cieszył się wojskowy wóz bojowy straży pożarnej wraz z jego sprzętem ratowniczo-gaśniczym. Emocje wywołała również możliwość wypróbowania czy przymierzenia różnych elementów żołnierskiego ekwipunku. Mowa o maskach przeciwgazowych i broni, tej będącej na wyposażeniu polskiej i amerykańskiej jednostki. Dodatkowo amerykańscy marynarze przygotowali gry i zabawy sportowe. Odrębną częścią zajęć była prezentacja sprzętu wojskowego, w tym pojazdów bojo- Matowanie twarzy, pokaz sprzętu wojskowego i ognisko to tytko część atrakcji, które dła dzled przygotowali wojskowi wych słupskiej 7. Brygady Obrony Wybrzeża. Na koniec dnia wojskowego dzieci miały możliwość przejażdżki wozami typu HMMWV oraz obejrzenia pokazu działania naszych żołnierzy w sytuacji tak zwanego pozorowanego naruszenia systemu ochrony. Było widowiskowo. Wojskowi ze szkołą współpracują nie tylko podczas ferii. Amerykanie podkreślają, że zależy im na dobrych relacjach z lokalną społecznością Co zrobić, aby spotkać się z wicewojewodą Stupsk Zbigniew Marecki zbigniew.marecki@gp24.pl W lutym wicewojewoda pomorski Mariusz Łuczyk będzie przebywał w słupskiej delegaturze Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego dwa dni: 14 i 28 lutego. Na spotkanie z wicewojewodą można umówić się za pośrednictwem sekretariatu - tel. 58 30 77 271 lub kierując zgłosze- nie na adres e-mail: sekreta-riat.wicewoje-wody@gdansk.uw.gov.pl. Korespondencję kierowaną do wicewojewody można również składać osobiście w sekretariacie delegatury Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Słupsku przy ul. Jana Pawła II1, pokój 341- Przyjmowanie interesantów przez wojewodę i wicewojewodę odbywa się po uprzednim uzgodnieniu terminu spotkania. ©® Głos Dziennik Pomorza Sobota niedziela, 3-4.02.2018 Słupsk 05 Sprawa budowy pomnika Piłsudskiego ma dalszy ciąg Zbigniew Marecki / zbigniew.marecki@gp24.pi Kresowiacy przygotowują się do powołania Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego. kh pomysł może liczyć na wsparcie części miejskich radnych. - Kropla drąży skałę. Dlatego nie poddajemy się i nadal będziemy dążyć do realizacji projektu, który Towarzystwo Przyjaciół Wilna i Grodna przedstawiło prezydentowi Słupska i miejskim radnym - mówi Stanisław Naumczyk, przewodniczący Rady Seniorów w TPWiG. Jego zdaniem lokalizacji pomnika na Starym Rynku nie przeszkadza to, że mają tam być zbudowane nowe fontanny. Na lOO-łecie odzyskania niepodległości powinniśmy wmurować kamień węgielny pod pomnik. Tadeusz Bobrowski - One mogą być świetnym tłem dla pomnika. Trzeba tylko chcieć to zrobić. Mnie uczyli przedwojenni profesorowie, którzy zawsze mówili, że najważniejsi są ludzie i ich oczekiwania, a nie nawet bardzo ciekawe wizje architektoniczne - dodaje. W związku z tym napisał oficjalne pismo do Beaty Chrzanowskiej, przewodniczącej Rady Miejskiej w Słupsku. Z kolei Marian Boratyński, prezes TPWiG, napisał kolejny list do prezydenta Roberta Biedronia, w którym powołuje się na oficjalną obietnicę prezydenta. To on bowiem w „Głosie Pomorza" powiedział, że jeśli będą zabezpieczone środki finansowe na budowę pomnika, to jest gotów na rozmowy z pomysłodawcami. Planowane jest spotkanie z prezydentem w tej sprawie. „Z satysfakcją informujemy Pana, że w krótkim czasie uzyskaliśmy gwarancję środków finansowych na budowę tego pomnika zarówno od ważnych osób i firm ze Słupska, jak również z kilku ośrodków w Polsce" - czytamy w liście prezesa Boratyńskiego do prezydenta Słupska. Z kolei Tadeusz Bobrowski, słupski radny PiS, twierdzi, że dyskusja nad budową w Słupsku pomnika dla uczczenia odzyskania przez Polskę niepodległości jeszcze nie jest zamknięta. - Jesteśmy przeciwni remontowaniu brzydkiego pomnika Zwycięstwa, który stoi na placu przy ratuszu. Dlatego wstrzymaliśmy wydanie na ten cel 500 tysięcy złotych. Uważam, że w tym miejscu powinien stanąć zupełnie nowy pomnik, a pamiątkowe tablice z obecnego powinny zostać przeniesione na stary cmentarz komunalny, gdzie można wyznaczyć odpowiednie miejsce -mówi Bobrowski. Nie jest jednak pewien, czy nowy pomnik zostanie poświęcony tylko marszałkowi Piłsudskiego, bo to powinien rozstrzygnąć speqalny konkurs. Poza tym zgadza się, że łącząc różne źródła, z pewnością uda się zgromadzić fundusze na pokrycie kosztów budowy pomnika. - W jednym z pewnością zgadzam się z towarzystwem. W tym roku powinniśmy wmurować kamień węgielny pod budowę pomnika - uważa Bobrowski. ©® Przy Żeromskiego rosną drzewa zamiast kamienic Dziki lasek brzozowy przy ul. Żeromskiego i Mickiewicza rozrasta się z roku na rok Wg projektu Piotra Daczkowskiego nowa zabudowa tego rejonu miasta ma nawiązywać do historycznych kamienic Zbigniew Marecki Słupsk Za kadencji prezydenta Macieja Kobylińskiego z pompą ogłoszona że u zbiegu ufic Mickiewicza i Żeromskiego powstanie galeria handlowa. Nic z tego nie wyszło. W ubiegłym roku słupski architekt Piotr Daczkowski mówił natomiast o planach dewelopera, który przygotowywał się do budowy w tym miejscu pięknych kamienic. Tymczasem nadal nic się nie dzieje. Już od wielu lat rośnie dziki lasek na ogrodzonym trenie pofabrycznym przy ulicach Żeromskiego i Mickiewicza. Ciągle ma się bardzo dobrze. Z roku na rok rosnące tam brzózki stają się coraz większymi drzewami. Kiedy ten teren stanie się bardziej cywilizowany? Kiedy deweloper zacznie tam działać? - Trzeba jeszcze trochę poczekać. Na razie inwestor koń- czy czynności związane z uzyskaniem pozwolenia na budowę. W ciągu miesiąca powinny być zakończone. Jak pan zadzwoni za trzy miesiące, będę mógł powiedzieć trochę więcej - powiedział nam Piotr Daczkowski, który w ubiegłym roku przygotował projekt zabudowy tego terenu. Kamienice mają architektonicznie nawiązywać do zabudowy historycznej Przypomnijmy: gdy ten teren kupił Andrzej Dębowski, były właściciel Dom-Plastu, zapowiadał budowę nowoczesnego centrum handlowego. Jednak wycofał się z projektu i nic z tego nie wyszło. Teraz właścicielem placu jest firma Nestor Development Aleksandra Trepki z Bydgoszczy. Żeby zrealizować swoje plany, inwestor rozpoczął współpracę ze słupskim architektem Piotrem Daczkowskim z firmy Architecture+Deve-lopment. Jest on autorem idei, koncepcji oraz projektu „Griffin Residence", który ma być realizowany przy ul. Mickiewicza. Główny koncept urbanistyczny opiera się na odtworzeniu kwartału miejskiego zamkniętego ulicami: Wileńską od zachodu, Żeromskiego od północy oraz Mickiewicza od wschodu. - Taka naturalna konfiguracja otwiera wnętrze urbanistyczne kwartału na południe, z najlepszą ekspozycją światła słonecznego - wyjaśniał w ubiegłym roku Piotr Daczkowski. Znalazłoby się tutaj 180 mieszkań o bardzo wysokim standardzie, z minimum jednym miejscem postojowym dla lokalu, usytuowanym pod płytą zielonego ogrodu we wnętrzu kwartału. Ponadto od ul. Żeromskiego planowana jest strefa parkingów dla użytkowników lokali usługowych. Ostatnie piętro budynków mają zajmować luksusowe, dwupoziomowe apartamenty. Jak zapewnia inwestor, aranżacja mieszkań i apartamentów gwarantuje przyszłym mieszkańcom najlepsze wykorzystanie światła dziennego. Kontynuując tę ideę, architekt zaplanował układ wewnętrznych dziedzińców, skwerów oraz przestrzeni rekreacyj- nych zatopionych w zieleni i podzielonych kubaturami budynków. Taka organizacja przestrzeni miejskiej stanowić ma swoistą słoneczną i zieloną enklawę dla mieszkańców w centrum miasta. - Projekt jest propozycją realizacji ważnego założenia w mojej koncepcji rozwoju i rewitalizacji śródmieścia Słupska. Potraktowałem go w sposób wyjątkowy i stosowny do skali i prestiżu tego przedsięwzięcia, biorąc odpowiedzialność za ukształtowanie tej ważnej przestrzeni dla przyszłych pokoleń - podkreśla Daczkowski. Dodaje, że w czasie prac projektowych szukał balansu między wartościami historycznej zabudowy i architektury a realizacją swoich pasji oraz ekonomią. - Chciałem też uwzględnić wartości pielęgnowane przez mojego ojca (Zdzisława Daczkowskiego, długoletniego szefa słupskiego biura wojewódzkiego konserwatora zabytków - przyp. red.) w codziennej pracy konserwatorskiej - dodaje architekt. ©® Ani X Coffe Y> niAni Coffee & Friends Aromatyczna kawa, pyszne, pieczone przez nas ciasto, prawdziwa belgijska czekolada. Zapraszamy na chwilę wytchnienia - przez cały rok! AniAnicafe, Ustka, ul. Kosynierów 22 (skwer z fontannami), tel. 882 808 889 w' 06 Polska - świat Glos Dziennik Pomorza Sobota niedziela, 3-4.02.2018 „Dżungla" w Calais odżyła. Były walki, starcia i ofiary Firmują Kiedy w 2016 r. w asyście sił po-Bcyjnydi likwidowano nielegalne obozowisko m&antów w Calais, sądzono, że ..Dżungla" znika na dobre. Błąd. powróciła. „Dżungla" odżyła i znów polała się krew w odbudowanym dzikim obozowisku. Po obu stronach stali uchodźcy, doszło do krwawych bójek, używano metalowych prętów i noży. Padły strzały. Eiytr^czycyiAfgańczycy Po nocnych starciach setek przybyszów z Erytrei i Afganistanu czterech Erytrejczyków w stanie bardzo ciężkim trafiło do szpitali. Lekarze musieli też udzielić pomocy ponad 20 innym, lżej poszkodowanym. Jak na razie nie jest znany powód wszczęcia najpierw kłótni, potem regularnych walk. Francuski minister spraw wewnętrznych Gerard Collomb mówi, że przemoc w Calais osiągnęła najwyższy poziom. Nie było to jedyne starcie uchodźców między sobą. Kiedy udało się zdusić walki w jednym miejscu, wybuchały one z wielką siłą w sąsiedztwie i tak trzy razy jednej nocy. Do Calais ściągnięto natychmiast z sąsiednich rejonów dodatkowe siły policyjne, obawiano się bowiem, że walki wybuchną na nowo. Na szczęście tak się nie stało. Skąd oni się tam znaleźE? Collomb nie krył smutku z powodu skali i zaciętości walk. Pojawiło się pytanie, które zadaje sobie wielu Francuzów: skąd i dlaczego uchodźcy i imigranci znowu tam się znaleźli? Władzom francuskim wydawało się już, że po likwidacji „Dżungli" w roku 2016 zapanuje tam spokój. Nielegalnych migran- tów rozwożono bowiem po różnych obozach dla uchodźców na terenie Francji, odbywały się prawdziwe łapanki na tych, którzy nie chcieli opuszczać tego miejsca. Szybko się jednak okazało, że nie wszyscy trafili do nowych miejsc i nie każdego uciekiniera z „Dżungli" udało się pojmać. Jak informowała potem policja, część z nich schroniła się w pobliskich lasach i z tygodnia na tydzień przybywało nowych uchodźców i migrantów w rejonie Calais. „Dżungla", która stała się francuskim symbolem europejskiego kryzysu migracyjnego, znowu zaczęła odżywać. Przypominano, że w szczytowym okresie ta poprzednia zamieszkiwana była przez ponad siedem tysięcy ludzi. Niemal wszyscy liczyli na to, że uda się im prędzej czy później przedostać do Wielkiej Brytanii, gdzie o pracę łatwiej, podobnie jak o zasiłki i inną pomoc ze strony państwa. Brytyjski magnes przyri^a Brytyjski magnes przyciągał cały czas, bo do Calais znowu ciągnęli migranci i Francja po raz kolejny ma duży problem. Ten kłopot Paryż stara się rozwiązać wspólnie z Wielką Brytanią. Podczas niedawnego spotkania w Londynie prezydenta Francji Emmanuela Macrona z brytyjską premier Theresą May podpisano traktat, który miał m.in. rozwiązać problem bezdomnych dzieci imigrantów, które pozostały w Calais. Macron zapewnił też, że Francja nie pozwoli na budowę nowego obozu dla uchodźców w Calais. Teraz prezydent jest oskarżany o używanie polięjiprzeciwko uchodźcom, a jego obietnice o zaprowadzeniu spokoju w Calais okazały się puste.©® Premier w Muzeum Ulmów mówił o fałszowaniu historii Martena Bogdan m.bogdan@nowiny24.pl Mańamak. Łańcuta Nie było „polskich obozów koncentracyjnych" - przekonywał premier Mateusz Morawiecki zagranicznych dziennikarzy podczas wizyty w Muzeum Ulmów w Markowej na Podkarpaciu. - Polska nie była odpowiedzialna za Holokaust - mówił Morawiecki do dziennikarzy z mediów zagranicznych. Spotkanie odbyło się w Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej k. Łańcuta. - Nie można mówić o „polskich obozach", bo takich nie było. Wszystko, co działo się podczas II wojny światowej, zrobili Niemcy. Nie możemy ich czynów przypisywać Polakom - tłumaczył premier podczas spotkania, które dotyczyło zmian w głośnej na cały świat ustawie o IPN. Zdaniem Morawieckiego niektórzy nie rozumieją albo nie chcą zrozumieć historii. - Mówią o zbrodniach, odnosząc się do całego narodu polskiego, a jeśli takie złe rzeczy się działy, to były popełniane przez jednostki. Opowiadajmy te historie właśnie przez jednostki, a nie przez pryzmat całego narodu - argumentował premier polskiego rządu. I dodał, że Polacy, tak jak rodzina Ulmów, ratowali Żydów podczas II wojny światowej za cenę własnego życia. I takich było zdecydowanie więcej niż tych, którzy wydawali ich w ręce niemieckich okupantów. Niektórzy nie rozumieją albo nie chcą zrozumieć historii - mówił premier podczas piątkowej wizyty na Podkarpaciu - W samej Warszawie, tak wynika z naszych danych, było 70-90 tys. Polaków, którzy pomogli Żydom. 3-4 tys. Polaków było szantażystami lub szmalcownikami - wyliczał Mateusz Szpytma, wiceprezes IPN, który w latach 2015-2016 był dyrektorem Muzeum Ulmów. Towarzyszył premierowi podczas wizyty w Markowej. Symbol polskiego heroizmu Premier nie bez powodu zabrał dziennikarzy z zagranicy do Markowej. To tu w 1944 r. zginęła rodzina Ulmów, która stała się symbolem Polaków ratujących Żydów. Muzeum w Markowej to hołd dla nich. W drugiej połowie 1942 r. Józef i Wiktoria Ulmowie z Markowej przyjęli pod swój dach dwie żydowskie rodziny z Łańcuta i Markowej. Na skutek donosu złożonego przez granatowego policjanta kryjówka została odkryta przez Niemców. 24 marca 1944 r. żandarmi z posterunku w Łańcucie zamordowali Józefa i Wiktorię (będącą w zaawansowanej ciąży) oraz szóstkę ich dzieci, z których najstarsze miało osiem lat, a najmłodsze - półtora roku. Zginęło także ośmioro ukrywanych Żydów, w tym dwie kobiety i dziecko. To było odpowiednie miejsce na tłumaczenie zagranicznym mediom nowelizacji ustawy o IPN. W obronie polskiego imienia Mateusz Morawiecki tłumaczył, że ustawa ma służyć temu, by bronić dobrego imienia Polski i Polaków, by nikt nie fałszował historii, mówiąc o tym, że Polacy mordowali Żydów, o „polskich obozach". By nikt nie mógł oskarżać narodu polskiego o zbrodnie, których nie popełnił. Tragedia, która spotkała Żydów, była też tragedią Polaków, którzy oddawali życie w ich obronie. - Zapraszam każdego, kto chce poznać historię Polski, lezienie sposobu na . I , i mm OSTROWSKA win IIKEJEsnw LORENS ernesi STANIASZEK ■i _ i— Dyrektor działu reklamy i Ewa Żelazko, tel. 500 324 240 ł.% ę §j9j Dyrektor (kukami Stanisław Sikora, teł. 94 3403598 wwwjp24.pl; www.gk244fcwwwgs24.pl Prezes oddziału Polska Press Piotr Grabowski Redaktor naczelny Krzysztof Nałęcz Zastępcy YnonaHusaim-Sobecka Maron Stefanowski Bogdan Stech (internet) Dyrektor działu marketingu Robert Gromowski, tel. 94 347 3512 Prenmrabtei-94 3473537 wwwjp24.pl; www.gk244fcwwwgs24.pl Prezes oddziału Polska Press Piotr Grabowski Redaktor naczelny Krzysztof Nałęcz Zastępcy YnonaHusaim-Sobecka Maron Stefanowski Bogdan Stech (internet) Dyrektor działu marketingu Robert Gromowski, tel. 94 347 3512 Prenmrabtei-94 3473537 ClnclfaralAdri-MmM.gE.Mpl ul. Mickiewicza 24,75-004 Koszalin,tel. 94 347 35 99, fax 9434735 40. tel. reklama 94 3473512. redakqa.gk24@polskapress.pl, rektamagk24@polskapress.pl Głos Pomora-wwwsi24.pl ul. Henryka Pobożnego 19, 76-200 Słupsk, tel. 59 848 8100, fac 59 848 8104, tel. reklama 059 848 8101, reklama.gp24@polskapFess.pl Gk>sSznedtekiwww«s24-p( ul. Nowy Rynek 3, 71-875 Szczecin, tel. 9148133 00, fa* 91433 48 64, tel. reklama 9148133 92, [edakqa.gs24@polskapress.pl reklama.gs24@polskapress.pl ODDZIAŁY Kołobrzeg ul. Ratuszowa 3/B, 78-100 Kołobrzeg, teł 94 354 50 80. fax 94 3527149 Bytdw ul. Wojska Polskiego 2,77-100 Bytów, tel. 59 822 6013, tel. reklama 59 848 8101 Sztzednek ul. Plac Wolności 6,78-400 Szczednek, tel. 94 374 8818, fax 94 374 23 89 świnoujście ul. Armii Krajowej 12. 72-600 Świnoujście,tel. 9132146 49, fa* 9132148 40, reklama tel. 91578 47 28 Stargani ul. Wojska Polskiego 42,73-110 Staigard, tel 91578 4728, fax9157817 97, reklama tel. 91578 47 28 ©® - umieszczenie takich dwóch znaków przy Artykule, w szczególności przy Aktualnym Artykule, oznacza możliwość jego dalszego rozpowszechniania tylko i wyłącznie po uiszczeniu opłaty zgodnie z cennikiem zamieszczonym na stronach www.gk24.pl/tresci, www.gp24.pl/tresci.wwwgs24.pl/tre5d, iwzgodzie z postanowieniami niniejszego regulaminu. Polskie Badania Czytelnictwa Naktad Kontrolowany ZKOP POLSKA PRESS GRUPA WYDAWCA Polska Press Sp. z o.o. ul. Domaniewska 45.02-672 Warszawa, teł. 22 20144 00, fax: 22 2014410 Prezes zarządu Dorota Stanek Wiceprezes zarządu Dariusz Świder Członek zarządu Paweł Fąfata Członek zarządu Magdalena Chudzikiewicz Dyrektor artystyczny Tomasz Bocheński Dyrektor marketingu Sławomir Nowak, slawomir.nowak@polskapress.pl Dyrektor zarządzający biura reklamy Maciej Kossowski maciej.kossowski@polskapress.pl Dyrektor kolportażu Karol Wlazło karol.wlazlo@polskapnss.pl Agencja AIP kontakt@aip24.pl Rzecznik prasowy Joanna Pazio tel. 22 20144 38. joanna. pazio@polskapresspl Glos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 Sport 11 Rosjanie odzyskali medale, ale w Pjongczangu nie wystartują Tomasz Dębek Twitter:@ttemback Igrzyska otimpgskie Około dwóch lat temu światem sportu wstrząsnęły rewelacje Grigorija Rodczenkowa, byłego szefa rosyjskiego laboratorium antydopingowego. Przyznał on, że przed zimowymi igrzyskami olimpijskimi w Soczi podawał sportowcom koktajle z niedozwolonymi substancjami, a zanieczyszczone nimi próbki do badań podmieniano na „czyste". W zorganizowanym procederze dopingowym pomagało FSB (duchowy spadkobierca KGB), wiedziały o nim władze najwyższego szczebla z ministrem sportu Witalijem Mutką i prezydentem Władimirem Putinem włącznie. Zeznania Rodczenkowa (przebywa obecnie w USA, jest objęty programem ochrony świadków - poupublicznieniuaferywta-jemniczych okolicznościach zginęło dwóch innych rosyjskich działaczy zajmujących się antydopingiem) potwierdziły dwa miażdżące raporty profesora Richarda McLarena, niezależnego eksperta działającego na zlecenie Światowej Agencji Antydopingowej (WADA). Reperkusje były ogromne. Rosjanom groziła nawet dyskwalifikacja z letnich igrzysk w Rio. Ostatecznie MKOl nie dopuścił do startu lll zawodniczek i zawodników (wystartowało 278), w tym całej - z wyjątkiem Darii Kliszyny - drużyny lekkoatletów. Reprezentację paraolimpijczyków zdyskwalifikowano w całości. Pod koniec ubiegłego roku długie śledztwo MKOl zakończyło się sankcjami dla zawodników, którzy oszukiwali Skoki narciarskie Kwalifikacje dla Kamila Stoch w Willingen Kamil Stoch okazałsię najlepszy w piątkowych kwalifikacjach do weekendowych konkursów Pucharu Świata w niemieckim Willingen. Dwukrotny mistrz olimpijski triumfował po skoku na odległość 142,5 m i objął prowadzenie w turnieju Willingen Five. Dziewiąte miejsce zajął Stefan Hula (140,5). Siedemnasty był Dawid Kubacki (130), a jedno miejsce niżej zajął Piotr Żyła (137,5). 26. miejsce osiągnął Maciej Kot (132), a na 33. miejscu uplasował się Jakub Wolny (128,5) (sten) Miedwiediewa wystąpi w Pjongczangu pod flagą olimpijską w Soczi. Dożywotnie zdyskwalifikowano 43 osoby, odebrano 13 medali. Poza jednym ukarani odwołali się jednak do Międzynarodowego Trybunału Arbitrażowego (CAS). I na osiem dni przed rozpoczęciem igrzysk w Pjongczangu uniewinniono 28 z nich (w tym dziewięciu medalistów). Co to oznacza dla rywalizacji w Korei? Wbrew pozorom niewiele. CAS uznał, że dowody przeciw oczyszczonym zawodnikom były niewystarczające. Nie znaczy to jednak, że nie brali oni udziału w konspiracji czy nie stosowali dopingu. Szanse na ich występ w Korei też są znikome, choć prawdopodobnie będą o to walczyć. - Znaleźliśmy się na niezbadanych terytoriach. Werdykt CAS wprowadził wiele zamieszania, może mieć duży wpływ na przyszłość walki z dopingiem - przewiduje sir Craig Reedie, szef WADA, w rozmowie z „The Times". - W grudniu MKOl zadeklarował, że nawet jeśli apelacje sportowców zostaną pozytywnie rozpatrzone, i tak nie zostaną oni zaproszeni do Pjongczangu - dodaje. Rosjanie na nadchodzących igrzyskach wystartująbowiem na specjalnych zasadach. Reprezentacja została zdyskwalifikowana, ale sportowcy, którzy udowodnili „czystość", wystąpią pod flagą olimpijską. Potrzebne będzie im jednak zaproszenie od MKOl. Komitet wyselekcjonował grupę 169 zawodników, w większości debiutantów na imprezie tej rangi. Wśród nich znalazło się jednak kilka gwiazd, m.in. dwukrotna mistrzyni świata w łyżwiarstwie figurowym, 18-letnia Jewgienija Miedwiediewa. - Podczas igrzysk w Soczi miałam 14 lat. Nie byłam częścią dorosłej reprezentacji. Zawody w Pjongczangu miały być dla mnie pierwszą szansą zaistnienia na igrzyskach. Nie rozumiem, dlaczego ktoś miałby ją odebrać mnie i moim kolegom - mówiła jeszcze w grudniu faworytka do złota. - Nie mogę zaakceptować startu pod neutralną flagą. Jestem dumna z mojej ojczyzny, reprezentowanie jej to dla mnie zaszczyt. Daje mi siłę i inspirację podczas startów - dodała. Jeśli marzy o medalu, będzie jednak musiała schować dumę do kieszeni olimpijskiego stroju. Przed tym dylematem staną pozostali sportowcy zaproszeni przez MKOl. Nie sprawdziły się spekulacje o tym, że Rosjanie zbojkotują igrzyska. Putin zapowiedział, że władze nie będą blokować występów zawodników. Pełne wsparcie dla nich wyraził też zawieszony Rosyjski Komitet Olimpijski. Jest też szansa na to, że MKOl pozwoli sportowcom na eksponowanie narodowych flag podczas ceremonii zamknięcia zawodów. Władze, które nie przyznają się do udziału w zorganizowanym procederze dopingowym, werdykt CAS przyjęły z zadowoleniem. - Sprawiedliwość triumfuje - cieszył się Mutko. - Obrona praw naszych sportowców w sądach jest uzasadniona, będziemy kontynuować takie działania - oświadczył rzecznik prasowy Putina Dmi-trij Piesków. Prezydent podkreśla, że doping jest problemem, z którym w Rosji się walczy. Rodczenkowa ostatnio nazwał jednak „głupcem, który powinien zostać uwięziony". ©0 Dla Mateusza Lutego będzie to pierwszy start w igrzyskach Polscy bobsleiści mają Bobsleje Michał Skiba @Skibowy Na oTmp§skim torze w Pjongczangu wystąpią polscy bobsleiści którzy w piątek zk>-żyfi ślubowanie w PKOf. Zawody ..śnieżnej formuły rwystar-tigą 19 lutego. MateuszLutyjakopilotiKrzysz-tof Tylkowski wroli rozpychającego - to powinien być najważniejszy start polskich bobslejów w Pjongczangu. Otej dwójce zrobiło się ostatnio nieco głośniej, gdy wygrali zawody Pucharu Europy w Altenbergu, a potem -w tym samym miejscu - zajęli dziewiąte miejsce w Pucharze Świata. - W Pjongczangu celujemy wpierwszą dziesiątkę. Liczymy, że tor w Korei będzie trudny technicznie, bo wtedy możemy wiele nadrobić. - Dopiero na pierwszych treningach zobaczymy, czy nie będziemy odsta-wać „sprzętowo". Tor pewnie będzie zrobiony pod gospodarzy, jesteśmy gotowi na wszystko -mówi Mateusz Luty, pilot najlepszej dwójki i czwórki w polskich bobslejach. Reprezentacja Niemiec ma sprzęt, który wspiera firma BMW. Koreańczycy współpracują z Hyundaiem. Polacy mają do dyspozycji bobslej łotewskiej Weekend z hitami w Anglii. Hiszpanii i Francji l*iłka nożna Bolesław Groszek redakqa@polskatimes.pl Liverpool zagrazTottenha-mem, Monaco z Lyonem, a Atletico z Valencią. Tu nie ma miejsca na nudę. Zimowe okienko transferowe dobiegło końca, więc najwyższa pora, by nowe nabytki zaczęły się spłacać. Największa presja jest na napastnikach, którzy dołączyli do klubów z Londynu, bo nie będą oni mieli czasu na aklimatyzację, a od razu muszą wziąć na siebie odpowiedzialność za zdobywanie bramek. Chelsea i Arsenał są bowiem w kryzysie i jeśli szybko się nie pozbierają, to zapomną o Lidze Mistrzów w następnym sezonie. The Blues przegrali w tygodniu 0:3 z Boumemouth, a w ich składzie nie było żadnego napastnika. W poniedziałkowym meczu z Watfordem, jeśli wciąż do gry nie będzie gotowy Alvaro Morata, kibice pewnie obejrzą debiut Oliviera Girouda. Arsenał również stracił trzy gole, ale wbiła mu je ostatnia wówczas w tabeli Swansea. Po transferze Pierre'a- -Emericka Aubameyanga za ponad 60 min euro problemy Ka-nonierów w ofensywie mają się skończyć, a pokaz siły może nastąpić w sobotę z Evertonem. Mimo wysokiej rangi spotkania nie będzie to hit kolejki Premier League. W sobotę o 17.30 na Anfięld Road zagrają Liverpool i Tottenham. Koguty są w świetnych humorach po pokonaniu Manchesteru United 2:0, natomiast The Reds potrafią mobilizować się na tak wielkie widowiska, co udowodnili potyczką z City. Szykuje się wielkie święto ofensywnej piłki na szczycie tabeli. W Hiszpanii w niedzielę kibiców najpierw rozgrzeją derby Barcelony na stadionie Espa-nyolu. Blaugrana przegrała tam ostatni mecz pucharowy 0:1, więc i teraz można się spodziewać niespodzianek. Wydarzeniem wieczoru o 20.45 będzie jednak pojedynek Atletico z Valencią, czyń drugiej i trzeciej drużyny La Liga. Nietoperze chcą się zrehabilitować po dwóch porażkach z rzędu z Realem Madryt i Las Palmas. Kibice będą mieli ciężki wybór, bo prawie o tej samej porze (21.00) zagrają ze sobą Monaco z Lyąnem. ©® firmy BTC, taki sam mają np. Kanadyjczycy. O mały włos, a polskich bob-sleistów w ogóle by nie było wKorei. - Spizętdo walki w kwalifikacjach dostaliśmy wostatniej chwiliitobyłdużyproblem. Kolejnym kłopotem było wypełnienie polskich norm, czyli startowanie w Pucharze Świata. A jeśli nie startujesz regularnie i masz mało punktów, to trudno przesunąć się do przodu w klasyfikacji. Szybciej uzyskalibyśmy międzynarodowe minimum, gdybyśmy startowali częściej w Pucharze Europy ale polskie restrykcje wymagały występów w Pucharze Świata - dodaje Luty. Los uśmiechnął się też do czteroosobowej załogi. Z występów wKorei wycofali się Sło-wacy i Holendrzy, co w tym sporcie jest sprawą niecodzienną. Dzięki temu w Pjongczangu zobaczymy zespół, w którego skład wchodzą: Mateusz Luty Grzegorz Kossakowski, Łukasz Miedzik, Arnold Zdebiak. Pierwsze treningi na torze w Pjongczangu planowane są na 15 lutego, pierwszy start -cztery dni później. - Ze względu na koszty nie wystąpiliśmy jesienią w oficjalnym treningu w Korei, mało ślizgów mieliśmy wpróbie przedolimpijskiej, ale te kilka dni przed startem powinny namwystarczyć-przekonujepi-lot polskiej kadry. ©® LOTTO multimulti - 02.02 godz. 14 3.4,8,13,20,27,29,37,39,43, 50,56.57,60,64,65,68.74.77, 79 plus 68 kaskada-godz. 14 1. 2,3,4. 8,12,13,15,16,18. 22, 23 multi multi - 01.02 godz. 21.40 4.5,8.11,15,17,22,27,30,33,35, 38,39.45,57,62.69.70,78.80 plus 33 kaskada - godz. 21.40 3,6,8,11,12,14,15,17,18,20,23, 24 lotto 8, 9,13,15, 41, 44 lotto plus 18,29,31,33,44,45 MINI LOTTO 6,26,33,40,42 extra pensja 1, 6, 7, 17, 23 + 2 (STEN) „ . 12 Sport Głos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 Energa Gryf Słupsl poszukuje kanayd Pitka nożna Akademia Piłkarska 1»k ydatów ha trenerów Działacze Gryfa SA poszukują ambitnych pasjonatów piłki nożnej, którzy podejmą się roli trenera dla grup w kategoriach juniorskich. Od kandydatów do pracy w AP Energa Gryf Słupsk S. A. oczekują posiadania uprawnień trenerskich, kreatywności, otwartości i dobrego kontaktu z dziećmi. Akademia oferuje atrakcyjne wynagrodzenie, wsparcie metodyczne, możliwość odbywania staży trenerskich, udziałw kursach i szkoleniach. - Gdy tworzyliśmy Akademię Piłkarską Energa Gryf Słupsk S.A., zaplanowaliśmy utworzenie grup treningowych dla czterech kategorii wiekowych. Ten cel udało się zrealizować już na samym początku działania AP Energa Gryf Słupsk S.A. Naszym następnym celem było przyciągnięcie do Akademii możliwie dużej liczby dzieci, które chciałyby trenować piłkę nożną - mówią działacze klubu. - W styczniu 2018 r. osiągnęliśmy ten cel. w czterech naszych grupach trenuje już 73 dzieci, jednak nie zrezygnowaliśmy z prowadzenia naboru, ponieważ wiemy, że w Słupsku możemy zrobić jeszcze więcej. Po czterech miesiącach działania przyszedł czas na zrobienie kolejnego kroku naprzód. Liczebność większości roczników jest już na tyle duża, że podjęliśmy decyzję o podziale co najmniej jednego z nich na dwie grupy treningowe, co wiąże się także z koniecznością zatrudnienia nowego trenera - dodają. Życiorys można przesyłać na adres: akademia@gryf-slupsk.pl. Pitka nożna Burmistrz Bytowa podziękował piłkarzom Burmistrz Bytowa Ryszard Sylka podziękował Druteksowi-Bytovii za zeszłoroczny udział drużyny w Nice 1 Lidze oraz dotarcie do ćwierćfinału Pucharu Polski. W ramach podziękowań przekazał na potrzeby bytowskiego klubu zegarki sportowe. (STEN) Pracowita zima młodych i starszych piłkarzy Pogoni Jarosław Stencei jarostaw.stencel@polslcapress.pl PHkamtżna W sobotę, 3 lutego o godz. 14 Pogoń rozegra swoją drugą grę kontrolną tej zimy. Przeciwnikiem zespołu z Lęborka będzie rewelacyjny beniaminek zachodniopomorskiej 4. ligi MKS Sokół Karlino (5. miejsce w tabeli). Drużyna trenera Mirosława Skórki w sobotę rozpoczyna tygodniowy obóz w Lęborku, a mecz z zespołem Pogoni będzie jego początkiem. W zimowych przygotowaniach Sokół rozegrał dwie gry kontrolne. Wygrał z Astrą Ustronie Morskie 3:2 (V liga) i wysoko uległ drugoligowej Gwardii Koszalin 0:8. Drugi sparing Dla seniorskiej drużyny Pogoni będzie to druga gra tej zimy. W pierwszym sparingu 27 stycznia Pogoń uległa MKS Władysławowo 1:3- Na sobotni mecz z Sokołem trener Grzegorz Lewandowski powinien dysponować szerszą niż ostatnio kadrą. Jedynym problemem jest sformowanie linii defensywnej. Etatowy środkowy obrońca Wojciech Musuła będzie nieobecny z powodu udziału w kursie trenerskim UEFA A, a Jakub Nowakowski jeszcze nie powrócił do pełni sił po kontuzji. Zima sprzyja treningom Łagodna zima, dodatnia temperatura ibrak śniegu sprzyjają zimowym przygotowaniom drużyny seniorów Pogoni. Po dwóch tygodniach zajęć w sali piłkarze przenieśli się na stadion. Będą tam trenować już do startu rozgrywek ligowych. Na środowych zajęciach (31.01) trener Lewandowski dysponował już liczną grupą zawodników. W zajęciach uczestniczyli m.in. piłkarze, którzy z małym opóźnieniem weszli w treningowy reżim: Maciej Szymański, Kamil Klimas, Gracjan Miszkiewicz czy Arkadiusz Byczkowski. Coraz lepiej po drobnej kontuzji kolana czuje się Jakub Nowakowski. Nie trenują kontuzjowani Kamil Brzozowski i Mateusz Madziąg. Od kilku dni w zajęciach uczestniczy także dwóch testowanych graczy, w tym bramkarz. Wiosną w Pogoni nie zobaczymy na pewno Macieja Szlagi, Michała Szałka i Fabiana Słowińskiego. Okienko transferowe otworzyło się l lutego. Niedługo powinniśmy poznać nazwy nowych klubów, w których zagrają ci zawodnicy. Zimowy obóz Pogoni 2003/2004 Tygodniowy obóz sportowy na terenie Szkoły Podstawowej nr 4 w Lęborku rozpoczęli zawodnicy drużyny rocznika 2003 i 2004. - W obozie w czasie ferii bierze udział 15 na 17 za-. wodników - wyjaśnia trener ze- społu Wojciech Musuła. - Trenujemy 3 razy dziennie, korzystając z sali gimnastycznej, siłowni i boiska. Mamy też możliwość dostępu do sauny. Wzorem poprzednich obozów zawodnicy odcięci są od wirtualnego świata, a z telefonów mogą korzystać krótko tylko wieczorem. Czas zimowego obozu chłopcy spędzają na grze w ping-ponga czy w piłkarzyki oraz na grach integracyjnych, np. ąuizach. l lutego w Lęborku młodzi pogoniści rozegrali grę kontrolną z U2 Bytów, a w kolejnych tygodniach zmierzą się dwukrotnie z Gryfem Wejherowo. Wciąż trwają poszukiwania partnerów do gry w wolnych terminach. Obóz Pogoni 2003/04 zakończy się w sobotę. Pracowite ferie Pogoni/Trójki 2005 Intensywnie do piłkarskiej wiosny przygotowuje się drużyna Pogoni/Trójki rocznika 2005. W sobotę 27 stycznia br. na boisku w Lęborku zespół zmierzył się z rówieśnikami z Gryfa Wejherowo (0:3). - Graliśmy na dwa składy i każdy z zawodników rozegrał po 35 min. W pierwszym tygodniu ferii będziemy trenować do południa codziennie, a w piątek w Rumi zagramy z Salosem Słupsk, który przebywa tam na obozie. Drugi tydzień ferii będzie lżejszy. Jego podsumowaniem będzie gra kontrolna z Gryfem Słupsk - informuje trener Andrzej Małecki. ©® WARTO WIEDZIE PROCENT PODATKU NA POGOŃ LĘBORK Do 30 kwietnia 2018 trwa rozliczanie podatku dochodowego za rok 2017. Dzięki współpracy z Fundacją „Partnerstwo" w tym roku po raz piąty będzie możliwość przekazania swojego 1% podatku na sekcję piłki nożnej Pogoni Lębork. - Zachęcamy wszystkich sympatyków naszego klubu do wspomożenia w ten sposób piłkarskiej Pogoni -mówią działacze klubu. W myśl przepisów 1% podatku dochodowego za 2017 r. mogą przekazać podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych, podatnicy opodatkowani ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych oraz podatnicy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, korzystający z liniowej, 19-procentowej stawki podatku. Aby przekazać 1% podatku, należy wypełnić odpowiednią rubrykę w rocznym zeznaniu podatkowym (PIT-36, PIT-36L, PIT-37, PIT 38, lub PIT-28), podając numer KRS: 0000197334. W rubryce cel szczegółowy należy wpisać „Pogoń Lębork, ul. Krzywoustego 1 - piłka nożna". Do Słupska jadą Anioły Pitkanożna Jarosław Stenceł jaroslaw.stence@polskapress.pl W najbliższą sobotę, 3 lutego o godz. 12.30 na boisku sztucznym przy ul. Zielonej 9 piłkarze IV-ligowego Gryfa Słupsk rozegrają mecz kontrolny z Aniołami Garczegorze. Na pewno spotkanie będzie bardzo zacięte. Rywale Gryfa Anioły z Garczegorza nie są tak święte, jakby mogło się wydawać. Drużyna słynie z zawziętości i walki do końca. Mecze w Garczegorzu to zwykle trudna przeprawa. W roli gospodarzy grają tam bardzo ostro. Na ich korzyść szalę przechyla też jedna z najmniejszych płyt boiska w lidze. Na małej przestrzeni trzeba grać twardziej i szybciej, a to bardzo odpowiada Aniołom. Tym razem jednak obie drużyny zmierzą się na sztucznej murawie w Słupsku, co bez wątpienia będzie działało na korzyść gryfitów, którzy są przyzwyczajeni do gry na takiej nawierzchni. Mecz z Aniołami ma ich przygotować do twardej walki o ligowe punkty. Obie drużyny ostatni raz zmierzyły się 2 września w meczu 6. kolejki pomorskiej czwartej ligi. Wówczas na własnym boisku pewnie wygrali słupszczanie 3:0. Anioły Garczegorze po rundzie jesiennej zajmują dobre, 9. miejsce w lidze. ©® Dla zespołu ze Słupska będzie to już czwarty mecz sparingowy w przerwie zimowej Jesteś trenerem? . J Dołącz do Akademii Piłkarskiej | Eneraa Gryf Słupsk S.A Akademia Piłkarska Energa Gryf Słupsk poszukuje trenerów. Więcej informacji obok magazyn KUCHNIA KRZYŻÓWKA PORADY GWIAZDY dzinny •/ Bezpłatny dodatek do gazety. Sobota, 3 lutego 2018 r. Do chleba trzeba mieć serce! Polecamy , • i Lecząc zęby, może wykryć inne choroby str. > Co widzi O wygląd s iiinnmm mw rtii mr niw r"« ^^ na starość trzeba zadbaćjuż w młodości n str. 7 J W ogrodach już są pąki, ale mogą nie przetrwać ' A-i- /' STU.fi Obliczamy wiek zwierząt i czemu \kot nie lubi nudy? mjm, .* 02 rodzinny Glos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 AimaCzemy-Maredca anna.marecka@polskapress.pl CZYM SKORUPKA ZA MŁODU NASIĄKNIE, TYM NA STAROŚĆ TRACI. I CHODZI OTO, ŻEBY PO 70. „PACHNIEĆ ŁADNIE Witamy w weekend iedawno rozmawiałam z przyjaciółką o mijającym czasie. Wyznałam, że mentalnie (mam nadzieję, że nie intelektualnie) zatrzymałam się na trzydziestce. I kiedy patrzę w lustro, zwłaszcza przed nałożeniem makijażu, to doznaję dysonansu poznawczego. Osoba, na którą patrzę, nie do końca jest tą, którą widzę oczami duszy swojej. Piszę to oczywiście żartem, ale nie do końca. Młodość chciałoby się zatrzymać jak najdłużej i jest to naturalne. Jest to także możliwe, ale wymaga pewnej pracy nad sobą. Tym większej, im więcej z wiekiem dochodzi nam chorób, zmartwień i niekoniecznie samych dobrych doświadczeń życiowych. Możecie dzisiaj przeczytać o tym na stronie 7. A obok niezwykle ciekawy artykuł o tym, jak zaskakująco może się czasem zakończyć wizyta u stomatologa. I wcale nie chodzi o to, że dowiadujemy się, że mamy kilka ubytków do leczenia, chociaż jeszcze nic nas nie bolało i niczego niewprawnym okiem nie zobaczyliśmy. Bywa, że idąc na zwykły przegląd zębów, wychodzimy z zaleceniem skontaktowania się z lekarzem innej specjalności. Niestety, czasem powinien to być onkolog. Zachęcam do lektury, bo warto takich rzeczy być świadomym. Jeżeli już o nowotworach mowa, to zapraszam też na stronę 5, na której piszemy o diecie antyrakowej. Nie zdziwiłam się, kiedy zobaczyłam, że wśród produktów działających profilaktycznie są przede wszystkim warzywa. To bogata, smaczna i niedroga an-tyrakowa apteka. Warto do niej sięgać. Warto też posmakować przeróżnych chlebów własnej roboty. Dzisiaj przepisy i porady, jak je przygotować, znajdziecie aż na czterech stronach - od 9 do li. Życzę smacznego i już teraz zapraszam do Magazynu Rodzinnego za tydzień. NAPISZ. ZADZWOŃ, WYŚLIJ E MAILA CZEKAMY NA WASZE OPINIE Jeśli macie ochotę skomentować tematy poruszane w „Magazynie rodzinnym", piszcie i dzwońcie. Kontakt: Anna Czerny-Marecka, „Głos Pomorza", ul. H. Pobożnego 19, 76-200 Słupsk, anna.marecka@gp24.pl; tel. 59 848 81 32. Lekarz ostrzega Smog jest wyjątkowo szkodliwy dla dzieci Maluchy, które mają jeszcze nie w pełni wykształcony układ oddechowy, charakteryzuje większa w porównaniu z dorosłymi liczba oddechów na minutę. Oddychając częściej, w ciągu minuty dzieci przyjmują do dróg oddechowych więcej toksycznych substancji. Ze względu na nie w pełni rozwinięty układ odpornościowy, są również bardziej podatne na wynikające z tego negatywne skutki zdrowotne. Już wdychanie przez kobietę w ciąży toksycznego powietrza może wiązać się z negatywnymi skutkami dla zdrowia malucha. - Rozwój płuc trwa u dzieci do 6.-8. roku życia. Każde narażenie na toksyczne związki we wczesnym dzieciństwie może spowodować upośledzony rozwój tkanki płucnej. Może to pro- wadzić do POChP (przewlekłej obturacyjnej choroby płuc) w wieku dorosłym. Długotrwałe działanie toksycznych czynników przyczynia się do powstania raka płuc czy rozedmy płuc - mówi doktor hab. n. med. Wojciech Feleszko z Kliniki Pulmonolo-gii i Alergologii Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Dbajmy o to, żeby dziecko oddychało przez nos, który stanowi naturalny filtr dla zanieczyszczeń. - Szczególnie w okresie największego natężenia smogu, a więc jesienno-zimowym, należy pamiętać o dbaniu o czyste powietrze w otoczeniu dziecka oraz 0 odpowiedniej higienie nosa 1 jego regularnym oczyszczaniu - dodaje doktor Wojciech Feleszko. (MARA) Stomatolog ratuje nie tylkc przed bólem, czasem ratuj Stomatologia. Doświadczony stomatolog podczas przeglądu stanu zębów tu poważnych chorób, czasem takich, które nieieczone prowadzić mogą doś< ProfUatyka Joanna Boroń joanna.boron@polskapress.pl Wybieramy się na kontrolę do stomatologa, a wychodzimy z diagnozą poważnej choroby. To nie jest nieprawdopo-dobny scenariusz. Niektóre schorzenia dają objawy w jamie ustnej. Bywa też. że od problemów z zębami zaczynają się poważne choroby. ajczęściej ze schorzeń nie-związanych bezpośrednio z jamą ustną objawy w niej widoczne dają choroby ogól-noustrojowe. Wśród nich są cukrzyca, choroby wątroby, AIDS, nadciśnienie, mocznica, niedokrwistość, alkoholizm czy miażdżyca. Błonę śluzową jamy ustnej upodobały sobie bardzo wirusy, dlatego też objawia się w niej wiele częstych chorób o podłożu wirusowym. Sztandarowym przykładem jest odra Jedną z chorób, którą zdiagnozować może stomatolog podczas wizyty, jest również rak jamy ustnej. Błona śluzowa jamy ustnej, nosa i gardła wyścielona jest komórkami płaskonabłonko-wymi. Większość nowotworów jamy ustnej zaczyna się w tych powierzchniowych komórkach. Bez leczenia rak płaskonabłonkowy jamy ustnej może rozwinąć się i objąć głębsze warstwy tkanek, włączając w to mięśnie i kości, oraz rozprzestrzenić się do Regularne wizyty w gabinecie sa waznięjsze, niż większości z nas sie wydaje pobliskich struktur, takich jak gardło czy węzły chłonne szyi. Rak jamy ustnej może się przerzucać do innych części ciała, jeżeli tylko komórki nowotworowe przedostaną się do krwiobiegu lub układu chłonnego. Objawy, które zwiastują problemy Typowe symptomy raka jamy ustnej zależne są od jego lokalizacji (czy jest to rak podniebienia, rak wargi czy policzka), mogą obejmować widoczną masę lub guz, który może być bolesny - pacjenci mogą opisywać go jako narośl, guzek lub zgrubienie w jamie ustnej. Może być wyczuwalny językiem na wardze, wewnętrznej stronie policzka, podniebieniu. Zaniepokojenie nasze (i stomatologa) wzbudzić też powinno owrzodzenie jamy ustnej lub nadżerki oporne na leczenie, pęcherzyki wypełnione krwią, bolesne ranki w obrębie warg, na dziąsłach i na policzkach. Zazwyczaj utrzymują się dłuższy czas i są oporne na leczenie. Niepokojącym sygnałem będą także białe i czerwone plamki na błonie śluzowej - na podniebieniu, na dziąsłach, na języku. Należy do nich również utrata czucia w jamie ustnej, najczęściej miejscowa, zależna od lokalizacji zmiany. W wielu przypadkach zmiany zachodzące w obrębie jamy ustnej, zwłaszcza dziąseł, wskazują na występowanie pewnych chorób. Między innymi w przebiegu białaczki identyfikowane są zmiany Dentofobia, czyli paniczny lęk przed wizytą u stor Profilaktyka Wizyta w gabinecie nie będzie traumatycznym doświadczenie* Joanna Boroń joanna.boron@gk24.pl Problem jest naprawdę poważny. Statystyki są przerażające - według danych ministerstwa zdrowia 99,9 procent Polaków w wieku 35-44 lata ma próchnicę. 76 procent polskich dzieci w przedziale wiekowym 6-12 lat cierpi na tę chorobę. Ogromnym problemem są również choroby przyzębia-jak pokazują badania Perio-Kardio z 2012 r., przeprowadzone przez periodontologów i kardiologów z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, aż 98 proc. Polaków ma w różnym stopniu nasilone stany zapalne przyzębia, a u 18,5 proc. , J J 4 1 choroba przyzębia (parodon-toza) jest już zaawansowana. Przyczyną próchnicy są bakterie, które rozwijają się w resztkach pokarmów nie-usuniętych z jamy ustnej poprzez szczotkowanie. Efektem metabolizmu drobnoustrojów są kwasy, które niszczą szkliwo i sprzyjają powstawaniu ubytków. Najlepszym sposobem przeciwdziałania próchnicy - oprócz regularnej, prawidłowej higie-' - < .:,VrvtW--7 ny - są wizyty u dentysty, który może w porę reagować nawet na najmniejsze objawy choroby. Tymczasem większość z nas do stomatologa udaje się dopiero wtedy, gdy ból zepsutego zęba jest nie do wytrzymania. Zdaniem prof. Jolanty Pytko-Polończyk, przewodniczącej Komisji Profilaktyki i Promocji Zdrowia w Stomatologii PTS, problemem jest to, że do stomatologa trafia- '■'r."*■//*irS>■ t i vV'* j Glos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 rodzinny zdrowie 03 2 życie iże dostrzec oznaki lierci białaczkowe. W jamie ustnej w wyniku upośledzenia układu odpornościowego w przebiegu białaczki może dojść do infekcji grzybiczych, wirusowych i bakteryjnych. Zmiany pojawiają się w związku z zaburzeniami hematologicznymi. Mogą występować także u pacjentów, którzy nie mają świadomości swojej poważnej choroby. Jeśli podczas mycia zębów zauważymy zmiany na dziąsłach, języku lub w obrębie całej jamy ustnej, musimy szybko skontrolować się u lekarza. Zawał, udar Jedne choroby dają objawy. w jamie ustnej, inne w niej się zaczynają. Wiele osób nie uświadamia sobie, że dziura w zębie może rzutować na stan serca czy innych organów. Bakterie niszczące szkliwo, czyli te odpowiedzialne za próchnicę, znajdujące się na powierzchni zębów, a także na dziąsłach, w kieszonkach dziąsłowych oraz błonach śluzowych, zwiększają ryzyko zawału serca oraz udaru. Gdy uda się im przedostać do krwiobiegu, są tam traktowane jako ciała obce i zwalczane przez przeciwciała oraz płytki krwi. Substancje te „oblepiają" bakterie, przez co stają się one cięższe i osiadają na ścianach naczyń krwionośnych. Wskutek tego tworzą się tzw. blaszki miażdżycowe, które z czasem mogą odrywać się od ścian naczynia i powodować jego zatkanie. Zabójcza sepsa Dużo poważniejszą reakcję mogą chore zęby spowodować u osób z niską odpornością organizmu. Nieleczone zęby zwiększają u nich ryzyko posocznicy, zwanej potocznie sepsą. Jest to stan polegający na przedostaniu się do krwi bardzo dużych ilości chorobotwórczych bakterii, które wędrując wraz z krwią, zakażają cały organizm. W wielu wypadkach sepsa kończy się śmiercią, gdyż bakterie wytwarzają toksyny zaburzające funkcje tkanek i niszczące komórki, a dodatkowo organizm zaczyna produkować zwiększone ilości substancji mających zwalczać zapalenia, co prowadzi do obrzęków narządów wewnętrznych oraz wstrząsu septycznego. Jednym z tragicznych dowodów na związek zębów z rozwojem sepsy jest - jak przypomina Jolanta Pytko--Polończyk, przewodnicząca Komisji Profilaktyki i Promo- cji Zdrowia w Stomatologii PTS, prelegentka konferencji Polka w Europie, była śmierć Agaty Mróz, złotej medalistki Mistrzostw Europy w siatkówce. Agata była po przeszczepie szpiku, czyli jej odporność właściwie nie istniała. Do jej śmierci doprowadziła posocznica, która rozwinęła się w jej organizmie w zastraszającym tempie, ze wstrząsem septycznym. Źródłem była właśnie jama ustna. Choroby nerek. wrzody, ropnie Bakterie wywołujące próchnicę, które przedostały się do krwiobiegu, stanowią również bezpośrednie zagrożenie dla najważniejszych narządów wewnętrznych człowieka. Jeżeli dotrą do trzustki, mogą zaburzyć produkcję insuliny i sprzyjać występowaniu cukrzycy. Jeśli zaatakują nerki - wywołują ich kłębu-szkowe zapalenie, w przypadku dotarcia do żołądka sprzyjają owrzodzeniom, zaś do płuc - zachorowaniom na ropnie. Dodatkowo bakterie znajdujące się we krwi aktywują odpowiedź immunologiczną organizmu, co może przyczyniać się do rozwoju alergii, a czasem objawów reumatycznych. - Kilka lat temu do gabinetu wszedł młody chłopak, student, o kulach, ze skierowaniem od reumatologa, który prosił o sprawdzenie i ewentualne wykluczenie ognisk zapalnych. Na zdjęciu pantonogra-ficznym wyszło, że są zęby, które mają zmiany około wierzchołkowe. W takim przypadku zęby trzeba usunąć albo leczyć przez odpowiednie leczenie kanałowe - opowiada profesor Pytko-Polończyk. - U tego pacjenta było kilka zębów usuniętych, natomiast te, które udało się uratować, były leczone kanałowo. Po paru miesiącach, kiedy pacjent wszedł jeszcze raz do mojego gabinetu, to go nie poznałam. To był młody mężczyzna, który wszedł dziarskim krokiem, bez kul. ©® eatologa jeśli nie będziemy jej odkładać w nieskończoność my zdecydowanie za późno, czyli dopiero wtedy, gdy pojawia sie ból. Dlatego też wielu osobom, już od najmłodszych lat, wizyta w gabinecie kojarzy się tylko z bólem. - Tak powstaje dentofo-bia, która doprowadza do tego, że w każdym zębie jest próchnica, względnie stan zapalny - mówi profesor. Wśród przyczyn stresu u stomatologa wymieniamy najczęściej dźwięk wiertła, za- pach i podejście lekarza. Zgodnie z wynikami jednego z sondaży dla 18% powodem strachu jest także stan uzębienia. Ból, zapach i dźwięk to od lat najczęściej powtarzane w anltietach powody stresu pacjenta u dentysty. Wskazywane są one często przez osoby, które swoją ostatnią wizytę miały 10 lat temu albo którym w przeszłości wyrządzono krzywdę w gabinecie. Do wielu pa- cjentów nie dociera, że z postępem medycyny zmieniły się metody Nowoczesna technologia skraca czas leczenia. Pełna komputeryzacja gabinetu, precyzyjne planowanie leczenia w 3D, a także nowoczesne rozwiązania, takie jak implanty czy komputerowe znieczulenie sprawiają, że dziś wizyta u stomatologa nie musi być traumatycznym przeżyciem. ©® 4 lutego - Światowy Dzień Walki z Rakiem Jak prawidłowo odżywiać organizm, by miał siły na walkę z chorobą nowotworową W ramach Światowego Dnia Walki z Rakiem eksperci podpowiadają, jak prawidłowo odżywiać organizm, by miał siłę w walce z chorobą. - Kiedy usłyszałam diagnozę onkologiczną, zaczęły się najgorsze dni w moim życiu. Zmagałam się także z problemami z odżywianiem. Nie jadłam, gardło miałam ściśnięte tak mocno, że przełykanie stanowiło dla mnie wielkie wyzwanie. Pojawiły się zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu oraz nudności. Bałam się, że wyniszczona głodówką, nie mając wystarczających rezerw energetycznych, nie będę w stanie przejść operacji -wspomina Joanna Zielewska, pielęgniarka, która kilka lat temu pokonała nowotwór. Dlaczego chorzy chudną? Jest wiele czynników, które mogą wpływać na stan odżywienia pacjenta. Do najczęstszych należą: 1. Stres - towarzyszy on choremu w momencie postawienia diagnozy i podczas leczenia. Jego objawem często może być brak apetytu. 2. Proces chorobowy -rosnące komórki nowotworowe zużywają energię i składniki odżywcze, dlatego u pacjentów onkologicznych często występuje wzmożona przemiana materii. 3. Lokalizacja nowotworu - niektóre, szczególnie te w obrębie przewodu pokarmowego, mogą powodować np. ból przy jedzeniu, biegunki lub szybsze uczucie sytości, a w przypadku zmian w obrębie głowy i szyi - trudności w przełykaniu. 4. Skutki uboczne leczenia przeciwnowotworowego - leczenie stosowane w zwalczaniu nowotworów często wiąże się z działaniami niepożądanymi, takimi jak: nudności, wymioty, biegunki lub zaparcia, wzdęcia, dyskomfort podczas i po jedzeniu, zmiany odczuwania smaku i zapachu czy zaburzenia wchłaniania. Wszystko to może spowodować, że pacjent spożywa mniejsze porcje lub mniejszą liczbę posiłków niż zwykle. 5. Konieczność wykonywania licznych badań na czczo sprawia czasami, że pacjenta może ominąć kilku posiłków w ciągu dnia. 6. Dieta szpitalna - nie jest dostosowana do potrzeb pacjentów, szczególnie jeśli chodzi o urozmaicenie, smak i sposób podania. V Dlaczego spadek wagi jest groźny? - Utrata masy ciała w trakcie choroby nowotworowej nie Li Dietetyk Ewa Ceborska-Scheiterbauer radzi, żeby w przypadku wychudzenia sięgać po specjalistyczne preparaty powinna być normą. Warto pamiętać, że chorego czeka często wymagające, długie i wyczerpujące leczenie. Dlatego warto zwrócić uwagę na żywienie już na początkowym etapie diagnostyki i leczenia, by organizm jak najlepiej poradził sobie w okresie okołooperacyjnym, chemio-lub radioterapii - mówi dr n. med. Tomasz Olesiński z Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Dobrze odżywiony organizm ma szansę lepiej przejść przez leczenie przeciwnowo-tworowe. Nie bez przyczyny lekarzom zdarza się odraczać leczenie, jeśli pacjent ma złe wyniki badań krwi. Spadki ilości różnych elementów budujących krew lub niski poziom albumin (rodzaj białek krążących we krwi) należą do czynników, które mogą wpłynąć na konieczność przerw w leczeniu onkologicznym i w niektórych przypadkach także na zmniejszenie skuteczności terapii onkologicznej. Pacjent, który jest niedożywiony może częściej rozwijać powikłania, gorzej tolerować leczenie, czasami nie jest w stanie realizować terapii w pełnych dawkach i we właściwych odstępach czasu. Odpowiednio wcześnie przeprowadzona konsultacja z lekarzem lub dietetykiem, zmiana diety i/lub dodanie żywienia medycznego może pozytywnie wpłynąć na stan odżywienia i przebieg terapii. Oręż w walce z chorobą Nie istnieje jedna uniwersalna dieta dla pacjentów onkologicznych. Każdy chory ma inne potrzeby, w zależności od jego stanu zdrowia, rodzaju schorzenia, metody sto- sowanej terapii przedwnowo-tworowej i jej działań niepożądanych. Jednak dla wszystkich pacjentów niezwykle istotne jest utrzymanie odpowiedniej masy ciała w trakcie leczenia. - Nie da się przeżyć bez powietrza. Ważna jest nie tylko jego ilość, ale też i jakość. Czy zapominamy o oddychaniu, gdy jesteśmy chorzy? To nie jest pytanie pozbawione sensu. Żywienie, tak jak i powietrze, to również podstawowy czynnik warunkujący przeżycie, a w chorobie jest szczególnie ważny zarówno pod kątem odpowiednich ilości, jak i jakości. Dlatego specjalistyczne wsparcie żywieniowe powinno stanowić integralny element leczenia onkologicznego i stać w szeregu razem z lekami czy rehabilitacją - mówi dietetyk Ewa Ceborska-Scheiterbauer z poradni „Food&Diet". Często zdarza się, że mimo ogromnych starań i nakładu pracy opiekunów czy pacjentów w celu przygotowywania odpowiedniego posiłku, tradycyjna dieta okazuje się niewystarczająca lub osoba chora nie jest w stanie zjeść tyle, ile powinna. I traci na wadze, a tym samym traci siłę na walkę z chorobą. Jeśli pacjent je za mało, można wspomóc się, stosując gotowe preparaty odżywcze, które zawierają dużą ilość potrzebnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach odpowiednich dla osób chorych. Można stosować je w trakcie całego leczenia: przed operacjami onkologicznymi, przed chemio- i radioterapią, pomiędzy sesjami terapii i po ich zakończeniu oraz w okresie rekonwalescencji. anna czerny-marecka 04 rodzinny'zdrowie Głos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 W TROSCE 0 SENIORA Tłuszcze w diecie seniora Zwróć uwagę na ich pochodzenie i zmień złe nawyki Tłuszcze są przede wszystkim źródłem energii niezbędnej dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka. Stanowią jeden z trzech podstawowych składników odżywczych. W organizmie pełnią wiele ważnych funkcji, między innymi budują i zapewniają elastyczność błon komórkowych, chronią serce poprzez zapewnienie odpowiedniego stężenia i proporcji cholesterolu czy umożliwiają trawienie i wchłanianie witamin A, D, E, K. Dzienne spożycie tłuszczu zgodnie z normami żywieniowymi, powinno być dostosowane do potrzeb fizjologicznych człowieka zależnych nie tylko od płci i stanu zdrowia, ale również od wieku oraz etapu życia, na którym się znajdujemy. Dlatego dieta seniorów, czyli osób po 65. roku życia, nieco różni się od tej, zalecanej młodszym osobom. Wraz z wiekiem, zauważalna jest tendencja zmniejszania bądź nawet zaprzestawania aktywności fizycznej. Se- niorzy, których aktywność jest ograniczona, powinni pobierać w diecie mniej energii z tłuszczu, aby zapobiegać nadwadze i otyłości, jednak wciąż powinni dostarczać organizmowi takich ilości białka, witamin i składników mineralnych, jak w czasach młodości. Osoby prowadzące aktywny tryb życia, powinny dostarczać organizmowi więcej energii - mogą jeść więcej, dostarczając organizmowi niezbędnych składników odżywczych Niezależnie od zawartości energetycznej spożywanych posiłków seniorzy powinni pamiętać, by stosować się do kilku nadrzędnych zasad dietetycznych, to znaczy aby spożywać regularnie w ciągu dnia 5-6 urozmaiconych posiłków w regularnych odstępach czasowych, w tym obiad w postaci ciepłej, spożywać zbilansowane dania, dostarczając organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a także przyjmować dużo napojów (przynajmniej 2 litry wody dziennie), (pg) ZAPYTAJ LEKARZA Jakie są najczęstsze przyczyny bólu pleców? SPECJALISTA RADZI: yU Oczywiście od razu U muszę tu wymienić pozycję w jakiej spędzamy stanowczo zbyt dużo czasu, czyli siedzącą. W większości są to bóle o charakterze czynnościowym, czyli spowodowane właśnie długotrwałym siedzeniem, nadmiernym przeciążaniem. Niestety, wobecnych czasach większość osób wykonie pracę na siedząco. Co można im doradzić? r SPECJALISTA RADZI: \J/» Przede wszystkim na-O leży zwrócić uwagę na właściwą ergonomię pracy. Jeśli mówimy o tym, w jaki sposób powinniśmy siedzieć, to należy zwrócić uwagę na dobranie odpowiedniego krzesła -jego wysokości. Krzesło powinno być ustawione w taki sposób, by nasze stawy biodrowe były nieco wyżej niż stawy kolanowe. Gdy siedzimy przy komputerze nasze przedramiona w miarę możliwości powinny być oparte na blacie. Ważne jest również, by być ustawionym przodem do ekranu komputera, nie w pozycji skręconej lub bocz- nej . Monitor należy ustawić na wysokości oczu. Fizjoterapeuta HubertSmMga Czy istnieją tnwersakie sposoby cfoaniaowygłądizckowie naszą skóry? LEKARZ RADZŁMyŚlę, Y(* że nie ma jednego, uni-wersalnego sposobu pielęgnacji. Każda skóra jest innaioile możemy podzielićją na różne typy i spróbować dostosować do nich kosmetyki, o tyle nie da się każdemu polecić tychsamych preparatów. Najważniejszymi krokamiwnaszej codziennej pielęgnacji powinny byćprzede wszystkim- dokładny demakijaż, właściwe oczyszczanie oraz codzienne stosowanie prawidłowo dobranych preparatów pielęgnacyjnych. Jesteśmy wstanie samodziekrie opóźnić proces starzenia sfcóry? LEKARZ RADZŁ Zde \J(* cydowanie tak. ^ Współczesne kosmetyki są dobrze skomponowane, bazują na dobrych jakościowo składnikach. Mam tu na myśli szczególnie dermokosmetyki, gdyż z tymi dermatolodzy najczęściej współpracują. Doktor Sytwia Cyran-Stempłewska, Skomplikowana zagadka Alzheimera. Trzeba czekać kolejne pięć lat? Nie tak miało być. Pięć lat temu wierzono, że choroba Alzheimera już za chwilę stanie się chorobą przeszłości. Co poszło nie tak? Matka TomWhippłe intemet@polskapres5.pl W 2013 roku końcem farmaceutyczny Pfizer znajdował się na końcowym etapie testowania szczepionki, która miała powstrzymywać chorobę Alzheimera w samym momencie jej wystąpienia. Gdyby - w co nikt nie wierzył - producent poniósł porażkę, w odwodzie czekała już amerykańska firma farmaceutyczna Eli Lilly. Opracowała ona specyfik, który według badaczy miałby stanowić „wielki krok naprzód". Dodajmy jeszcze spółkę Roche and Merck, która wydała miliardy na badania nad lekiem na otępienie [często będące wynikiem Alzheimera]. Dwa opracowane przez nią środki wzbudziły ogromną ekscytację wśród pacjentów i inwestorów firmy. Radość trwała krótko. Jeden po drugim wszystkie specyfiki dochodziły do ostatniej fazy testów - i wszystkie okazywały się nieskuteczne. W styczniu Pfizer przyznał właś- CO TO ZA CHOROBA? ALZHEIMER PIERWSZY JĄ OPISAŁ Najczęstsza postać otępienia. nieuleczalna i postępująca choroba neurodegeneracyjna, prowadząca do śmierci pacjenta. Opisał ją po raz pierwszy niemiecki lekarz psychiatra i neuropato- log Alois Alzheimer w 1906 i od jego nazwiska pochodzi jej nazwa. Najczęściej spotyka się ją u osób po 65 roku życia. W 2006 na świecie cierpiało na nią około 26,6 miliona chorych. Przewiduje się, że w 2050 dotknie ona jedną na 85 osób. Choroba przebiega inaczej u każdego pacjenta. f V Mimo wielu nadziei, nadal nie ma leku na chorobę Alzheimera ciwie, że choroba wzięła górę i „zwiodła wysiłki badaczy" oraz całkowicie wycofał się z dalszych badań. Co poszło nie tak? Dlaczego nie sprawdzają się wszystkie leki, na badanie których wydano miliardy funtów. Istnieją dwie teorie. Jedna - przygnębiająca. Druga - druzgocąca. Pierwsza mówi, że leki okazały się zawodne, bo nie umieliśmy znaleźć sposobu na rozpoczęcie procesu leczenia na dekadę lub dłużej przed wyraźnym wystąpieniem choroby Alzheimera. Druga głosi, iż wadliwe są całe nasze, oparte na wartych dziesiątki miliardów badania, rozumienie tego, czym jest i jak rozwija się to przewlekłe schorzenie. W1901 roku w szpitalu dla obłąkanych we Frankfurcie niemiecki lekarz Alois Alzheimer spotkał się z 51-letnią pacjentką Augustę Deter. Pewnego dnia, gdy podczas rozmowy kobieta brała do ust widelec z kawałkiem wieprzowiny, zapytał ją, co je. Odpowiedziała, że szpinak. Alzheimer zrozumiał, że pacjentka nie jest w stanie rozpoznawać zwykłych przedmiotów. Zapomniała imienia męża. Lekarza zafascynował jej przypadek. Zajmował się nim cierpliwie przez 5 lat. Gdy Deter zmarła, przeprowadził badanie jej mózgu. Znalazł martwe i obumierające komórki z kleistymi „grudkami" między nimi. Dzisiaj tych „kleistych najeźdźców" nazywamy blaszkami [białka] betaamyloidu. 90 lat później, w zamieszczonym w piśmie „Science" artykule młody brytyjski badacz John Hardy opisał wynik badań tego białka. - Stawiamy hipotezę, że odkładanie się betaamyloidu. . .stanowi czynnik •VwV'.óc>• <'Ł*»rsiy TJ wywołujący chorobę Alzhei-. mera - stwierdzał autor. Od tego czasu „hipoteza amyloido-wa" stała się wiodącą w kwestii etiologii tej choroby. Ogromne pieniądze przeznaczano na badania nad lekami, które zatrzymywałyby proces akumulowania się lub po prostu usuwały złogi amyloidu. Bez skutku. Co zatem z hipotezą Hardy'ego? -Mieliśmy do czynienia z dwoma bardzo rozczarowującymi latami -stwierdził niedawno sam Hardy, obecnie wykładowca na University College London. - Może ulegam złudzeniom, ale nie sądzę, by wielu badaczy uważało, iż to nie amyloid stanowi właściwy cel badań. Jesteśmy natomiast zdania, że być może winniśmy podawać leki już na znacznie wcześniejszym etapie [jeszcze przed wyraźnymi objawami choroby] - dodał Hardy. Przez dekadę lub dłużej amyloid będzie akumulował się bez wyraźnych objawów. Obecnie Hardy uważa, że już w tym momencie potrzebne są leki i że do czasu pojawienia się symptomów choroby jej rozwoju nie sposób powstrzymać. - Gdy właśnie przechodzisz udar mózgu, nikt nie powie ci „weź statyny". To właściwe lekarstwo, ale jest już na nie za późno - mówi Hardy. Sam obawia się, że jeśli firmy zarzucą badania nad już opracowanymi lekami, możemy przegapić kwestię opóźniającego działania statyn w leczeniu choroby Alzheimera". Zgadza się z nim Carol Routledge z Alzheimer^ Research UK. - Powinniśmy przetestować statyny na grupach pacjentów będących w o wiele, woju choroby]. Gdy wystąpi upośledzenie funkcji poznawczych, mózg już traci odporność - mówi Routlege. Zdaniem Bryce'a Vissela, profesora neurologii na Uni-versity of Technology Sydney, kluczowy problem stanowi niepewność w kwestii samej etiologii choroby Alzheimera. Według niego to, do czego doszliśmy w ostatnich pięciu latach nie wskazuje, że musimy zaczynać leczyć pacjentów wcześniej, lecz wrócić do podstawowych badań na temat samego schorzenia. - Żeby rozwiązać skomplikowaną zagadkę Alzheimera musimy w swoich teoretycznych modelach wyjść poza kwestię amyloidu jako jego głównej przyczyny. Rudolph Castellani z University of Maryland twierdzi, że hipoteza amyloidu jest „zbyt mocna, aby upaść. - Zainwestowano w nią mnóstwo pieniędzy i pracy zbyt wielu ludzi. Castellani dodaje też, że zazwyczaj porażka na skalę taką jak w tym wypadku, prowadzi do ponownej poważnej oceny działań i teorii. - Czy może się na przykład okazać, że akumulowanie amyloidu nie stanowi przyczyny choroby, lecz jej objaw? - pyta Castellani. Nic jednak nie wskazuje, że do takiej sytuacji dojdzie. -Będziemy nieuchronnie kontynuować takie czy inne warianty tego, co już robimy. Przynajmniej do czasu, gdy jakieś przełomowe odkrycie -przypadkowe czy innej natury - zmieni nasz punkt widzenia -mówi Castellani. John Hardy jest oczywiście przeciwnego zdania. On także nie zamierza dołączać do grupy przygnębionych obecnym stanem rzeczy. - Obawiam się, że firmy wycofają się [z badań], mimo że mają już odpowiednie leki. Dlaczego? Bo testowały je na niewłaściwych pacjentach. Jest gorzej niż było? - Pięć lat temu mówiłem ludziom, że lekarstwo będziemy mieć za pięć lat. Dziś mówię dokładnie to samo. I dokładnie tak samo, jak wtedy, jestem pełen nadziei. Ale oczywiście możecie mi teraz wierzyć w mniejszym stopniu - mówi Hardy. TŁUMACZYŁ ZBIGNIEW MACH Głos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 rodzinny zdronń 05 Dieta antyrakowa to nie wymysł. Przetestuj! Może być pysznie, ale i zdrowo Chcesz się chronić przed nowotworem? Zacznij od porządku na talerzu. Co i kiedy jeść, podpowiada Kamila Sobaś, ekspert do spraw żywienia Dieta na zdrowie Pauta Goszczyńska paula.goszayn5ka@polskapress.pl Czy jesteśmy wstanie wymienić czynniki żywieniowe zwiększające ryzyko nowotworów? Tak. Oszacowano, że nieprawidłowa dieta, gównie z powodu wysokiego spożycia tłuszczów nasyconych i cukrów prostych oraz nadmierna masa ciała, odpowiadają wpo-nad 30 procentach za powstawanie nowotworów. Literatura dowodzi, że nadmierna masa ciała wiąże się z podwyższonym ryzykiem raka żołądka, trzustki, wątroby, jelita grubego. Zachorowalność naraka jelita grubego zwiększają mięso czerwone (wołowina, wieprzowina, baranina), przetworzone, które jest poddawane marynowaniu, wędzeniu, soleniu lub zawierające dodatki konserwujące. Nadmiar soli w diecie może zwiększać ryzyko raka żołądka, a żywność zawierająca aflatoksyny (spleśniałe ziarna zbóż, orzechy) - raka wątroby. Dodatkowo doatero-gennie mogą działać substancje powstające w czasie przetwórstwa żywności lub podczas przygotowywania potraw. lilWMimMIMI DOSTARCZAJ WITAMIN I MINERAŁÓW Przeprowadzono badania, w których stwierdzono, że kobiety, których dieta dostarczała duże ilości wapnia (około 1300 mg/d) miały o 20 procent zmniejszone ryzyko rozwoju raka piersi w porównaniu do kobiet o najniższym spożyciu tego składnika. Uważa się, że antyoksydanty, w tym witamina C i E, selen oraz karotenoidy, mogą zapobiegać rozwojowi nowotworów, a ich działanie ochronne może polegać na hamowaniu oksydacyjnych uszkodzeń tkanek lub DNA dzięki zmiataniu wolnych rodników tlenowych. ' : ■ - Zdrowe zasady żywienia to podstawa - mówi Kamila Sobaś. Wymienić możemy pleśnie obecne w spleśniałych ziarnach zbóż użytych do wypieku pieczywa, akrylany, które powstają podczas wędzenia, długiego grillowania czy smażenia mięsa oraz azotany i azotyny używane do konserwowania wędlin, mięsa czy serów dojrzewających. Jakie są główne zalecenia. jeśli chodzi o dietoprofila- ktykę chorób nowotworowych? Podstawą jest opieranie się na zasadach zdrowego żywienia. Najlepiej jest zjadać 4-5 posiłków dziennie (I śniadanie, n śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja) niewielkich objętościowo. Ważne jest, aby przerwy między poszczególnymi posiłkami nie były dłuższe niż 3-4 godziny. Ostatni posiłek należy zjeść nie później niż 3 godziny przed snem. Spożywane potrawy powinny być przygotowywane ze świeżych, jak najmniej przetworzonych produktów o najwyższej jakości oraz powinny być kolorowe i estetycznie podane. Kolejną istotną sprawą jest odpowiednie spożycie składników odżywczych. Dzienne zapotrzebowanie nabiałko wynosi 10-20 procent energii. Dlatego też, aby organizm mógł się efektywnie regenerować oraz stymulować układ odpornościowy do pracy musi mieć zapewnioną odpowiednią podaż składników białkowych. Białko znajduje się zarówno wpro-duktach zwierzęcych (jaja, produkty mleczne, mięso, ryby) jak i roślinnych (nasiona roślin strączkowych, produkty zbożowe). Tłuszcze natomiast powinny stanowić 25-30 procent energii z dziennej racji pokarmowej. Bezwzględnie należy ograniczyć spożycie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, czyli tłustego mięsa wieprzowego i wołowego, tłustych serów, smalcu, słoniny czy podrobów - te produkty zawierają znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Dlatego w diecie powinny znaleźć się: mięso drobiowe, mięso z królika, cielęcina, ryby, oleje roślinne oraz orzechy inasiona. Głównym źródłem tłuszczy powinny być właśnie ryby oraz oleje roślinne (na przykład olej rzepakowy bezerukowy, oliwa z oliwek, olej lniany). Dostarczają one cennych dla organizmu wielonienasyconych kwasów z rodziny omega-3, które wy- kazują zdolności zmniejszania stanu zapalnego. Wieloniena-sycone kwasy tłuszczowe znajdują się głównie w tłustych rybach morskich: łososiu, makreli, sardynkach, śledziach czy halibucie oraz w oleju rzepakowym, lnianym, oliwie z oliwek, orzechach, nasionach słonecznika, pestkach dyni oraz wawoka-do. Głównym źródłem węglowodanów (45-65 procent energii) w diecie powinny być niewątpliwie produkty zbożowe na przykład pieczywo razowe, kasze, ryż czy makarony pełnoziarniste - te produkty zawierają wiele minerałów, sporą ilość witamin z grupy B oraz duże ilości błonnika pokarmowego, który wspomaga pracę jelit. Co z nawodnieniem? W ciągu dnia powinno się wypijać minimum 2 litry płynów, które są niezbędne dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych zachodzących wewnątrz organizmu. Należy pić przede wszystkim niegazowaną wodę mineralną, a oprócz wody wskazane są również: słabe herbaty (na przykład herbata z dzikiej róży, herbata biała), kawa zbożowa, niesłodzone kompoty owocowe, świeże soki warzywne i owocowe rozcieńczane z wodą oraz koktajle mleczno-owo-cowe. Dopuszczalne jest wypicie wciągu dnia 1 filiżanki kawy naturalnej z dodatkiem mleka. Czy dozwalane jest doprawianie potraw? Oczywiście, należy zawsze uwzględniać swoje preferencje żywieniowe. Aby podkreślić smak potraw, doprawiajmy je ziołami takimi jak natka pietruszki, koperek, majeranek, bazylia, tymianek, kminek, estragon, melisa, pieprz ziołowy, słodka papryka, cynamon, imbir, goździki. Wśród naturalnych składników pożywienia odgrywających istotną rolę w profilaktyce, ważną pozycję zajmują także składniki mineralne (wapń, selen), witaminy (witamina C, E, D, foliany), wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 oraz probiotyki iprebiotyki. POLECANE Sprawdź, jakie składniki ci służą Jedz na kolorowo! Te warzywa i owoce dodadzą sit i zdrowia postaw na zielone. Związki nadające kolor zielony warzywom i owocom mają korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej i części ustnej gardła, przełyku, żołądka i płuc. Jedz zatem śmiało między innymi brokuły, kapustę, jarmuż i rzepę, ale także limon-ki, pietruszkę i ogórki. karotenoidy? oczywiście! To bardzo silne antyoksydanty. Chronią przed rakiem jamy ustnej i części ustnej gardła oraz rakiem płuc i przełyku. Sprawdzają się również w profilaktyce raka szyjki macicy. Spożywaj często dynię, marchewkę, morele, pomarańcze, mandarynki, bataty i mango. likopen dobry na wszystko. Ten antyoksydant zapobiega zachorowaniu na raka prostaty, zmniejszając ryzyko zachorowania nawet o 30 procent. Dieta antyrakowa z dużą ilością likopenu jest wskazana szczególnie dla mężczyzn. Znajdziesz go w pomidorach, truskawkach, malinach, czerwonej fasoli, arbuzie i burakach. pomaluj świat na niebiesko. Niebieski odcień nadają owocom i warzywom związki z rodziny antocyjanów i fenoli. To silne antyoksydanty potrafiące zneutralizować szkodliwe działania wolnych rodników. Tworzą również naturalny filtr słoneczny, pochłaniając rakotwórcze promieniowanie UV. Zajadaj bakłażany, jagody oraz śliwki. kolorowy żółtozielony! Luteina potrafi zablokować cykl komórkowy i namnaża-nie uszkodzonych komórek nowotworowych. Udało się prześledzić ten proces w badaniach prowadzonych na komórkach nowotworowych raka skóry i trzustki. Pora zrobić zakupy! Potrzebny jest szpinak, groszek, sałata i jarmuż. białe szaleństwo. Soja może zapobiegać powstawaniu raka żołądka, a mleczko sojowe u mężczyzn - rakowi prostaty. Rzodkiewka, chrzan i cykoria znacząco zmniejszają ryzyko zachorowania na raka żołądka - nawet o 30-40 procent. Czosnek skutecznie redukuje zagrożenie nowotworowe. (pg) 1 '"W f V 06 rodzinny zdrowie Głos Dziennik Pomorza Sobota -niedziela, 3-4.02.2018 25 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA.. ZASTOSUJ JE. A BĘDZIESZ CIESZYC SIĘ DOBRYM ZDROWIEM I SZCZUPŁĄ SYLWETKĄ L Jedz regularnie o stałych porach. 2. Pij dużo wody cały dzień. 3. Pamiętaj o śniadaniu, to podstawa sukcesu. 4. Ogranicz spożywanie tłuszczów nasyconych. 5. Spożywaj dużo warzyw codziennie. 6. Zachowaj umiar w spożywaniu alkoholu. 7. Poznaj swoje zapotrzebowanie energetyczne. 8. Wspomagaj się suplementacją dodatkową. 9. Ogranicz spożycie kawy i czarnych herbat. 10. Spożywaj ryby 2-3 razy w tygodniu. 11. Unikaj gotowych przypraw typu vegeta, stosuj przyprawy naturalne. 12. Ogranicz spożycie cukru. 13. Jedz jajka z umiarem. 14. Wykonuj badania profilaktyczne. 15. Jedz kolorowo i urozmaicaj swoje posiłki. 16. Nie jedz przetworzonych produktów, konserwantów i barwników - czytaj etykiety. 17. Ogranicz do minimum spożycie mleka krowiego i pro- duktów mlecznych (przetworzonych). 18. Wybieraj produkty ze sprawdzonego źródła. 19. Dostosuj dietę do stanu zdrowia. 20. Unikaj pseudo-zdrowej żywności i produktów light. 21. Obserwuj swój organizm. 22. Nie zakwaszaj organizmu. 23. Pamiętaj o indywidualnym dopasowaniu diety. 24. Dostosuj aktywność fizyczną do diety. 25. Wysypiaj się i unikaj stresu. x SMi® ^ Olga Chaińska (40 lat, w środku) • dietetyczka i trenerka. Talerz pod kontrolą -jak to zrobić? Aby zmienić dotychczasowe nawy! v >. WAWRZYNEK at V orsze, co nas może spotkać, to spóźniony mrozu na rozhartowane od ciepła rośliny 7PT Inika, najlepsze są zimy w miarę łagodne bez c yez wielkich mrozów, z umiarkowana pokrywa śnieżna pc Andrzej Gębarowski a.gebarowski@dziennik.iodz.pl Okres zimy ma oczywisty wpływ na późniejszą kondycję roślin, a często zmusza do rezygnacji z wrażliwych gatunków na rzecz bardziej odpornych. ystarczy zresztą zo-1 baczyć, czym się różni przeciętny ogród na Wyspach Brytyjskich - gdzie klimat jest wilgotny, a zimy łagodne -, od ogrodu w naszej strefie klimatycznej. U nas z konieczności więcej jest iglaków, zaś o wiele mniej różnorodnych bylin, którymi wypełniony jest po brzegi ogród angielski. O wiele bogatsze są tam również kolekcje krzewów zimozielonych, nieograniczające się, jak w Polsce, głównie do rododendronów, lecz obfitujące w ciekawe odmiany bluszczy, ostrokrzewów, lau-rowiśni, kalin, kamelii i innych „wiecznie zielonych" krzewów. W Polsce na dodatek co kilka lat dochodzi do pogodowej klęski, która potrafi „wykosić" całe połacie ogrodów. Najcieplejsze regiony naszego kraju leżą w pasie wzdłuż wybrzeża i zachodnich granic kraju, z występem w dolinie Odry (patrz ramka). Nic dziwnego, że właśnie tam można spotkać najpiękniejsze okazy różaneczników w Polsce, a nawet całe ich wspaniałe kolekcje (jak w Wojsławicach na Dolnym Śląsku). Osoby mieszkające na wschodzie kraju mogą z kolei cieszyć się bez obaw odpornymi roślinami z Ameryki Północnej, Dalekiego Wschodu i wysokogórskich regionów Himalajów oraz Kaukazu, które rosną tam lepiej niż na zachodzie Polski. Rośliny te nie boją się wielkich mrozów, ale wymagają długiego i nieprzerwanego okresu spoczynku. Nie odpowiada im zmienna pogoda, a zwłaszcza następujące po sobie okresy mrozów i odwilży. Na dodatek gatunki te wcześnie wchodzą w okres wegetacji, gdyż wcześnie go kończą. Spóźnione, kwietniowe przymrozki mogą łatwo uszkodzić ich rozwijające się pączki. Szczególnie wrażliwe na spóźnione przymrozki są pnącza z Dalekiego Wschodu, takie jak atkinidia i winorośl japońska. Z punktu widzenia ogrodnika, najlepsze są zimy umiarkowane i w miarę ciągłe, bez okresów gwałtownych ocie-pleń i bez wielkich mrozów, z umiarkowaną pokrywą śnieżną, która w marcu szybko stopnieje. Najgorsze, co może nas spotkać, to zima mocno spóźniona, gdy rośliny zdążą się już rozhartować i zaczną oczekiwać wiosny. Fala ostrych mrozów w lutym czy marcu, bez pokrywy śnieżnej, zawsze oznacza duże straty w ogrodzie. I to właśnie nam teraz zagraża. Bądźmy zatem czujni i gotowi do... dodatkowego zabezpieczenia roślin. OD WROCŁAWIA AŻ PO SZCZECIN Najcieplejsze regiony kraju leżą w pasie wzdłuż wybrzeża i zachodnich granic kraju, z występem w dolinie Odry, sięgającym na wschód aż po Wrocław. Ten właśnie rejon - a jeszcze lepiej okolice Szczecina - dają ogrodnikom największe możliwości w doborze roślin. Kolekcję pnączy można tam bez obaw uzupełnić 0 pięknie kwitnące glicynie i miliny, kolekcję iglaków - o mniej odporne odmiany cyprysików 1 jodeł, a nawet spróbować swoich sił w uprawie cedrów. Doskonale udają się tam również krzewy zimozielone, takie jak rododendrony i ostrok-rzewy. rodzinny ogród Glos Dziennik Pomorza Sobota- niedziela, 3-4.02.2018 W SADZIE W LUTYM Można już rozpocząć cięcie porzeczki, a potem - jabłoni W lutym możemy już rozpocząć cięcie porzeczki i agrestu - zabieg ten należy wykonać, zanim rozwiną się nowe pączki. Porzeczki, które posadziliśmy jesienią, przycinamy nad czwartym oczkiem. Starsze rośliny pozbawiamy najstarszych, pokładających się, cienkich i słabych pędów. Usuwamy także pędy chore i porażone przez szkodniki, wycinając je tuż przy ziemi. Pamiętajmy, że porzeczka czarna tworzy pączki kwiatowe wyłącznie na pędach jednorocznych, dlatego nie wolno ich usuwać - wycinamy tylko pędy stare. Porzeczka czerwona ibiała kwitną na krótko-pędach - aby dobrze się roz-krzewiały, wszystkie pędy jednoroczne skracamy na wysokości 50 cm nad ziemią. W drugiej połowie lutego (o ile nie nastanie ostra zima) wykonujemy cięcie prześwietlające drzew owocowych. Jako pierwsze zabiegowi temu poddajemy wytrzymałe na mróz odmiany jabłoni. Wycinamy im wszystkie pędy pokładające się i zachodzące na siebie, a także te, które wzajemnie się zacieniają - wszystko po to, aby do pozostałych gałęzi docierało jak najwięcej światła. Usuwamy także pędy, które konkurują z przewodnikiem oraz wszelkie wilki i odrosty. Cięcie powinno się przeprowadzać w suche i ciepłe dni, gdy temperatura jest wyższa niż minus 5 st. C. Rany po cięciu zabezpieczamy preparatem grzybobójczym. (AG) W OGRODACH ZROBIŁO SIĘ W STYCZNIU TAK JAK NA PRZEDWIOŚNIU W cieplejszych regionach kraju pojawiły się pierwsze kwiaty na krzewach oczaru i 21 Na wawrzynkach są już grubawe pąki. Jeszcze kilka dni ciepła i być może pokażą się pierwsze kwiaty Kotki leszczyny, czyli kwiaty męskie, pojawiają się już & w lecie. Jeśli ciepło się utrzyma, wkrótce zaczną pylić £2 I Glos Dziennik Pomorza Sobotaniedziela, 3-4.02.2018 CHLEB MIGDAŁOWY LUB KOKOSOWY? DLACZEGO NIE! rodzinny MHena Kochanowska m.kochanowska@glos.com Poza podstawowymi bezglutenowymi mąkami, takimi jak ryżowa czy gryczana, dostępnych jest na rynku wiele innych mąk, które również można wykorzystać na co dzień w kuchni - także do pieczenia chleba lub jako jeden ze składników pieczywa mieszanego. Są one zalecane zwłaszcza osobom chorującym na celiakię i nietolerującym glutenu jako zamiennik mąk zbożowych, ale z powodzeniem może sięgać po nie każda gospodyni, która chce urozmaicenia swoich wypieków. W internecie znajdziemy wiele przepisów, na podstawie których upieczemy smaczne, zdrowe i oryginalne chlebki lub inne pieczywo. Dla podkreślenia ich smaku możemy do nich dodać również różne zioła. Jakich mąk możemy więc użyć? Dowiedzmy się o nich trochę więcej. Uj|^23j Z racji tego, że wytwarzana jest z pestek dyni. możemy łatwo zrobić ją sami, miksując je na drobno. Pestki dyni wykazują działanie moczopędne, wspomagają prawidłowe funkcjonowanie nerek i pomagają w walce z nie- bezpiecznym nadciśnieniem. Są bogate w witaminy z grupy B, witaminę C oraz PP. Zastosowanie w kuchni: do wyrobu bułek, chleba, ciast, ciasteczek, do zabielania zup i sosów. r>W»viiy^LłiZJ Wytwarzana z trzech gatunków ziaren amarantusa. Jest bogatym źródłem białka, błonnika, a także wapnia, magnezu i żelaza. Zawiera również lizynę - ważny aminokwas, który nie jest wytwarzany przez organizm ludzki. Mąka amarantusowa nadaje wypiekom lekko orzechowy posmak. Zastosowanie w kuchni: do pieczenia ciast i ciasteczek, do ciasta naleśnikowego, do wyrobu makaronów. Ma cenne właściwości prozdrowotne. Jest źródłem jedno-i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, magnezu, żelaza i wapnia. Szczególnie polecana jest osobom z wysokim stężeniem cholesterolu we krwi, cukrzycą i wysokim ciśnieniem tętniczym krwi, a także tym będącym na diecie bezglutenowej, wegetariańskiej, paleo lub diecie o niskiej zawartości węglowodanów. Mąkę tę możemy zrobić sami w domu, mieląc migdały (obrane albo ze skórką) na drobny proszek. Mąkę te możemy wykorzystywać do wypieków, także do wypieku chleba. EEEl Wyrabiana z ziaren ciecierzycy. Bogata jest między innymi w: białko, kwas foliowy, żelazo, magnez, fosfor, selen i cynk. Co ciekawe, swoje zastosowanie znajduje nie tylko w kuchni, ale także w kosmetologii. W kuchni możemy ją wykorzystywać jako zamiennik bułki tartej, do pieczenia ciastek, placków, bułek lub do zagęszczania sosów i zup. Ta mąka wytwarzana jest z miąższu kokosa i jest bogatym źródłem błonnika. Jej grubość zależy od stopnia zmielenia. Nadaje się dla osób chorujących na cukrzyce, bo jest produktem niskowę-glowodanowym. Tłuszcze zawarte w tej mące wykazują działanie przeciwbakteryjneoraz przeciw-wirusowe. Zastosowanie w kuchni: składnik ciasta naleśnikowego,-do wypieku placków, ciastek i chleba. EEEl Mąka kukurydziana jest wyrabiana poprzez mielenie ziaren kukurydzy. Jest bogata w karotenoidy - naturalne barwniki o właściwościach przeciwutleniających, które chronią nasz organizm przed działaniem wolnych rodników. Jest również źródłem białka, błonnika, witaminy BI, B6 i składników mineralnych, m.in. żelaza, magnezu i cynku. Dobrze sprawdza się w kuchni jako zamiennik mąki pszennej. Można z niej piec chleb, bułeczki, ciasta i herbatniki. Ma wiele właściwości, np. obniża poziom cholesterolu we krwi, wspomaga układ odpornościowy, zwiększa produkcję czerwonych krwinek, chroni DNA przed uszkodzeniami, zapobiega chorobom oczu związanym z wiekiem i wspomaga wzrost komórek. 10 rodzinny kuchnia JAK WYBRAĆ NAJLEPSZY WYPIEKACZ DO CHLEBA. CZYLI LICZY SIĘ NIE KOLOR. ALE MOC IMIESZADEŁKA Maszyny do wypiekania chleba są proste w obsłudze. Wystarczy odmierzyć składniki, a następnie umieścić je w pojemniku i wybrać odpowiedni program. Urządzenie wymiesza składniki, wygniecie ciasto, pozostawi je do wyrośnięcia i na samym końcu upiecze chleb. Na rynku dostępnych jest mnóstwo rozmaitych modeli: dużych, małych, okrą- głych i kwadratowych. Aby cieszyć się codziennie rano świeżym chlebem, trzeba wydać od 200 do... złotych. Urządzenia różnią się między sobą parametrami i szczegółami. Od tego uwarunkowana jest też cena. Warto zwrócić uwagę na moc. Im wyższa moc urządzenia, tym dłużej może ono pracować bez wyłączenia. W sprzedaży można spotkać wypiekacze o mocy 250 W jak i nawet 1650 W. Ważne są też mieszadła. Większa liczba mieszadeł oznacza bardzo dobrze wyrobione ciasto, co nie zawsze ma miejsce w przypadku tańszych i mniejszych wypiekaczy. Wypiekacz do chleba może posłużyć do przygotowania różnego rodzaju chleba, ale także bułek oraz ciasta (np. do pizzy). (MADA) Glos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 3 Eira i m Chleby powinny być pieczone w wysokich temperaturach - piekarnik stanowi domową imitację pieca chlebowego. Powinien być nastawiony na funkcję grzania „góra - dół". Formy z chlebami należy ustawić na niższych półkach piekarnika. Chleb na kefirze Dzięki kefirowi chleb jest bardziej delikatny, a miąższ ma subtelny smak i nabiera miękkości. Składniki;_ Będą nam potrzebne: 40 dag mąlci pszennej chlebowej, 30 dag mąki pszennej razowej, 35 dag kefiru, 2.5 łyżeczki soli. płaska łyżeczka suszonych drożdży, 250 ml ciepłej wody 1. Mieszamy dokładnie wszystkie składniki tak, by utworzyły jednolitą masę. 2. Przekładamy ciasto do prostokątnej foremki (najlepiej o długości 30 cm). Foremkę warto wcześniej wyłożyć papierem do pieczenia. Kiedy ciasto spoczywa już bezpiecznie w formie, uklepujemy je i przykrywamy lnianą ściereczką. Ustawiamy w ciepłym miejscu na 8 godzin. Kiedy ciasto podrośnie, rozgrzewamy piekarnik do 200 st. C. 3. Teraz już wystarczy wstawić do piekarnika foremkę i piec chleb przez 25 - 30 minut. Powinien być gotowy, kiedy jego skórka zbrązowieje. Chleb na miodzie Ma chrupiącą skórkę, miękki, lekko wilgotny miąższ i delikatnie wyczuwalną słodycz. Składniki: Będą nam potrzebne: 50 dag mąki, 300ml ciepłej wody, 5 dag drożdży. 15 łyżeczki soli, 1 łyżeczka miodu 1. Drożdże mieszamy w kubku z wodą i dodajemy miód. Mieszamy. Do miski wsypujemy przesianą mąkę i sól. Mieszamy ręką w misce tak, aby składniki się połączyły. Wylewamy do wysmarowanej formy keksowej. 2.Wstawiamy do zimnego pieca i nastawiamy grzanie na 180 -200 st.C. 3. Pieczemy około 50-60 min. Sprawdzamy ciasto patyczkiem. Mleczny chleb razowy Mleczny chleb razowy ma delikatniejszy smak od zwykłego razowca. Smakuje bardzo dobrze. Składniki: Będą nam potrzebne: 400g ciasta za kwaszonego z mąki żytniej razowej typ 2000, 350 ml wody. 300g mąki żytniej razowej typ2000, 40 g mleka granulowanego odtłuszczonego. sól 1. Do ciasta zakwaszonego dodajemy stopniowo mąkę, wodę, mleko i sól. Wyrabiamy drewnianą łyżką do dobrego połączenia składników i odstawiamy na 20 min. 2. Do foremki wysmarowanej tłuszczem i wysypanej mąką, przekładamy ciasto i zostawiamy do wyrośnięcia na ok. 2 godziny. 3. Przed włożeniem do piekarnika smarujemy mlekiem. Pieczemy w początkowej temperaturze 210 st. C przez 10 min, dopiekamy jeszcze przez 35 min w opadającej temperaturze. Pozostawiamy w otwartym piekarniku jeszcze kilka minut. Chleb z płatkami owsianymi Najlepszy jest na ciepło, choć świeży także i nawet na kolejne śniadanie. Składniki:__________ Będą nam potrzebne: 1 szklanka mleka, 2 jajka (ubić), 1/2 łyżki oleju słonecznikowego, 1/4 szklanki cukru, 1 łyżeczka soli, 2 szklanki mąki, 1 szklanka płatków owsianych. 1/2 łyżeczki proszku do pieczenia, 1/2 łyżeczki sody 1. Wszystkie składniki dokładnie mieszamy. 2. Całość albo wrzucamy do maszyny do pieczenia chleba, albo wkładamy ciasto do foremki. 3. Pieczemy w temperaturze 180 st. C przez około 1,5 godziny. Głos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 rodzinny kuchnia 11 Jak piec ekologiczny chleb - radzą najsławniejsi W książce znajdziemy oryginalne przepisy z poradników najsławniejszych polskich kucharek XIX i początku XX wieku. Recepty na chleby regionalne i uzdrawiające najsławniejszych naturalistów i zielarzy z Polski i świata. Prócz tego zawiera ona porady, zdjęciaiprzepisy wypieku ekologicznego chleba wypraktykowane i przekazane przez polskich rolników ekologicznych. (MIKO) WYDAWNICTWO GAJ PIECZEMY EKOLOGICZNY CHLEB Ir.u.iycjA wfarariw > eSroSłigił mi Twoim. fci&ssssJ y ra,VA&tft!Sf'i!A>A*DZONYC^t mimSOW DOM PEŁEN ZAPACHU PRAWDZIWEGO CHLEBA I SMAK WŁASNEGO WYPIEKU Wiele osób uważa, że odchudzić się najłatwiej, wyłączając całkowicie ze swojej diety chleb i inne pieczywo. To błędne rozumowanie, bo błonnik zawarty w dobrym, pełnoziarnistym pieczywie jest potrzebny między innymi do prawidłowej przemiany materii. Właśnie takie pieczywo powinno stanowić składnik zbilansowanej diety. Wobec tego - czy chcemy zredukować swoją wagę, czy też nie - zrezygnujmy z pie- czywa, które możemy kupić w sklepach czy marketach, a zastąpmy je tym z piekarni, wyrabianym na prawdziwym zakwasie, bez konserwantów i szkodliwych polepszaczy. Bo pieczywo nie musi tuczyć ani szkodzić. A jeśli ktoś z racji choroby lub nietolerancji pokarmowej musi zrezygnować z niego ze względu na zawarty w większości jego rodzajów gluten, także może z powodzeniem sięgnąć po pieczywo bezglutenowe. I w tym przypadku doradzam jednak wyroby z piekarni, a nie te gotowe, paczkowane, z przedłużonym terminem ważności. Najlepiej zaś będzie, jeżeli zdecydujemy się na wypiekanie chleba samodzielnie, w domu. Wbrew pozorom nie jest to bardzo trudne, a gdy raz spróbujemy, zapach, jakim wypełni się nasz dom, i smak wypieku własnej roboty z pewnością sprawią, że już z tego nie zrezygnujemy. Kupmy więc sobie formę i spróbujmy. Gdy już osiągniemy w tym pewną biegłość, będziemy też mogli eksperymentować z ciekawymi ziołowymi dodatkami do chleba. NADZIEJA SZUKAŁA. DIETETYK Chleby formowane w bochenki wymagają nacięcia, zapobiega to ich późniejszemu pękaniu w niekontrolowanych miejscach. Nacinać można też chleby pieczone w formach, jednak nie jest to konieczne. Używać należy bardzo ostrego noża, żyletki lub nożyka do tapet Chleb bezglutenowy z kaszą gryczaną • Ma elastyczne kromki, jest miękki i przypomina glutenowe pieczywo z ziarnami. Chleb na zakwasie pszenno-żytni Przepisy Marzeny Dudy, autorki błoga www.zaciszekuchenne.blogspot.com Będą nam potrzebne: 150-170g zakwasu pszenno-żytniego, 1 kg mąki pszennej luksusowej typ550, 1 szklanka mąki żytniej typ2000, 1 szklanka otrębów orkiszowych. 1 szklanka mieszanki (siemię lniane, słonecznik. pestki dyni), 3 łyżeczki soli. 1 łyżeczka cukru, 4,5 szklanki wody gazowanej 1. W misce wymieszać wszystkie składniki suche, dodać zakwas i wodę mineralną. Odstawić na 2 h. Odłożyć do słoiczka 2-3 łyżki (będzie to nasz zakwas na następny raz) i wstawić do lodówki na okres max. do 2 tygodni. 2. Przełożyć ciasto do foremek wysmarowanych tłuszczem, posypanych otrębami lub wyłożonych papierem do pieczenia. Odstawić na 10-12 godzin. Każdy kolejny raz zmniejsza czas oczekiwania. 3. Wstawić do piekarnika. Piec 1 godzinę w temperaturze 200-210 st. C. Po upieczeniu odstawić na kratce do ostudzenia. Chleb pszenno-żytni zmusli Doskonały chleb dla osób, które nigdy nie wiedzą, co wybrać na śniadanie: chleb czy musli. Składniki:_ Będą nam potrzebne: 3 dag drożdży. 1 szklanka mleka, 1 łyżka cukru, 1 łyżeczka soli, 3 łyżki masła. około20-25dag mąki pszennej, 4 lekko czubate łyżki mąki żytniej, 4 lekko czubate łyżki musli 1. Drożdże pokruszyć i rozetrzeć z cukrem, po chwili pod jego wpływem „roztopią się". Mleko podgrzać, wlać je do drożdży. Połowę pszennej mąki przesiać i połączyć z drożdżami i mlekiem. Dokładnie wymieszać i odstawić pod przykryciem aż podrośnie. Do podrośniętego zaczynu wsypać resztę przesianej mąki pszennej i żytniej, wymieszać, a następnie dodać miękkie masło i zagnieść elastyczne ciasto. Kiedy składniki będą dobrze połączone, dodać musli i połączyć je z ciastem. 2. Ciasto odstawiamy pod przykryciem, żeby podwoiło swoją objętość. Foremkę wysmarować masłem lub wyłożyć pergaminem do pieczenia. Ciasto w formie ponownie odstawić do wyrośnięcia. 3. Kiedy podwoi swoją objętość, wstawić do piecyka nagrzanego do temperatury 180 stopni, piec około godziny. Po upieczeniu chleb wyjąć z formy i położyć na desce aż do wystygnięcia. Drożdżowo-pszenny chleb półrazowy Przepisy Małgorzaty Kijowskiej, autorki błoga www.daylicooking.pl Składniki:_ Będą nam potrzebne: 300g mąki pszennej typ450, 200g mąki pszennej razowej typ2000, 1,5 saszetki suszonych drożdży (10,5 g), 1 lekko czubata łyżeczka soli. 1 lekko czubata łyżeczka cukru. 6 łyżek płatków owsianych, 8 łyżek ziaren słonecznika. 6 łyżek siemienia lnianego, 250ml wody. 150 ml mleka, 4łyżki oliwy 1. Ziarna słonecznika uprażyć na suchej patelni, przestudzić. Wszystkie suche składniki wymieszać razem w misce. Wodę i mleko podgrzać lekko. Wlać do suchych składników Wraz z oliwą. Wszystko razem dokładnie wymieszać. Powinna powstać dość luźna masa. Ciasto obsypać lekko mąką. przykryć czystą ściereczką i odstawić do wyrośnięcia - powinno podwoić swoją objętość. Wyrośnięte ciasto zbić, żeby odgazowato i wyrobić krótko. 2. Ciasto przełożyć do formy, wierzch oprószyć lekko mąką. przykryć ściereczką i ponownie odstawić do wyrośnięcia. Ciasto znowu powinno podwoić swoją objętość. 3. Piec w temp. 220 st. C przez ok. 50-60 minut. Upieczone ciasto powinno być lekko zrumienione i uderzone od spodu wydawać głuchy dźwięk. Składniki:____ Będą nam potrzebne: 250g mieszanki chlebowej. 100 g mąki owsianej bezglutenowej, 100 g mąki ryżowej, 50 g mąki ziemniaczanej lub kukurydzianej, 500ml wody, 3 łyżki oliwy z oliwek. 30 g świeżych drożdży, 2 łyżeczki soli, 1 łyżeczka cukru, 2 łyżki nasion chia. 2 łyżki siemienia lnianego, 2 garści ugotowanej kaszy gryczanej palonej 1. Wszystkie składniki wymieszać w misce. Formę do pieczenia posmarować tłuszczem lub wyłożyć papierem do pieczenia. Przełożyć ciasto do formy. Chleb powinien sięgać nie wyżej niż do połowy wysokości blaszki. Pozostawić do wyrośnięcia na około 40 minut. 2. Wstawić do nagrzanego piekarnika do 190 st. C. 3. Piec około40-50 minut. Wystudzić na kratce. Składniki: Głos Dziennik Pomorza Sobota-niedziela, 3-4.02.2018 rodzinny mi Do chleba trzeba mieć serce Magdalena Baranowska-Szczepańska m.baranow5ka(®glos.com Prawdziwy chleb nie zawiera chemicznych dodatków: polepszaczy, barwników, słodów ani środków konserwujących. Jest wilgotny i długo zachowuje świeżość. Ażeby go upiec, trzeba mieć sporo cierpliwości i wprawy. istoria chleba zaczyna się na Krecie. Tam właśnie archeologom udało się znaleźć najstarszy bochenek, którego wiek określa się na 6100 lat. Początkowo bochenki były płaskie i twarde. W dzisiejszych czasach uznano by zapewne, żę nie nadają się do jedzenia. Dopiero Egipcja- nie około 2600 lat p.n.e. wpadli na to, w jaki sposób uczynić chleb pulchnym. To oni ponad 4000 lat temu po raz pierwszy upiekli chleb na zakwasie. Podstawą dobrego pieczywa jest mąka, ważne, by była ona ekologiczna, wolna od wszelkiej chemii używanej w masowej uprawie zbóż, a także, co ważne dziś, gdy tak wiele osób walczy z nietolerancjami pokarmowymi, 0 niskiej zawartości glutenu. Kolejny krok to naturalny zakwas. Najlepiej taki wyrabiany na miejscu w piekarni, który dojrzewa w odpowiedniej temperaturze, by w idealnie wybranym momencie, dodany do ciasta, uwolnił dobroczynne bakterie i spowodował wyrośnięcie pieczywa. Zakwas zawsze robiło się 1 robi tak samo. Należy zmie- Przechowywany w dobrych warunkach, najlepiej w lnianych woreczkach, chleb powinien utrzymywać swoją świeżość, walory smakowe i składniki odżywcze nawet do 5 dni. - Chleb towarzyszy mi od zawsze. Mój dziadek był piekarzem, moja mama od 25 lat pracuje w piekarni, ale w sumie z piekarnictwem związane było w mojej rodzinie około dziesięciu osób. Wychowałam się, obserwując ich pracę, a smak różnych gatunków chleba rozpoznaję z zamkniętymi oczami. Jako nastolatka w każde wakacje pracowałam w piekarni, gdzie odkrywałam tajniki wypieku chleba - opowiada i dodaje, że mimo że nie poszła do szkoły, w której kształci się piekarzy, dziś zajmuje się wypiekaniem chleba. Pracuje razem z mamą -Justyną. Jest ona wielką pa-sjonatką i znawczynią chleba. Manufaktura chleba dziennie wypieka około 120 bochenków chleba (żytniego, na maślance, pszenno-żyt-niego, z ziarnami) i kilkaset bułek (jasnych, ciemnych, z ziarnami, ale także z cebulą i makiem). Nie planuje masowej produkcji. - Doceniamy smak każdego ręcznie wyrabianego i pieczonego bochenka - mówi Hania Królczyk i dodaje, że do chleba trzeba mieć serce. szać wodę z odpowiednią ilością mąki i pozostawić w cieple, aż zacznie fermentować. Jednak w różnych kulturach można znaleźć rozmaite przepisy. Istnieją źródła, które podają bardzo oryginalny sposób. Zgodnie z nim, wodę zagotowywało się z ziołami, takimi jak chmiel, liść bobkowy czy kminek. Następnie po odcedzeniu i dodaniu starego pieczywa oraz otrębów i dokładnym wymieszaniu, formowało się kulki. Potem były one suszone w słońcu przez około tydzień. Kolejnym krokiem było kruszenie kulek i suszenie na zakwas. W ten sposób można było przechowywać go bezpiecznie przez cały rok. - Z dobrym chlebem jest jak z małym dzieckiem, trzeba go doglądać i pilnować, nie można go praktycznie spuszczać z oka - mówi Hanna Królczyk, która założyła Wypiekarnię w Murowanej Goślinie. I nie ukrywa, że w nocy przyjeżdża i dogląda zakwas. Tak przypilnowany jest gotowym materiałem do wypiekania. Prawdziwy chleb charakteryzuje się aromatem, który zna chyba każdy, ale także prostym, a zarazem coraz trudniejszym do odnalezienia smakiem. Naturalne i przygotowane zgodnie ze sztuką pieczywo ma także cienką, dobrze wypieczoną (ale nie spaloną) skórkę, a wewnątrz równo rozłożone na całej powierzchni drobne pory - otwory, które świadczą o tym, że chleb miał odpowiednio dużo czasu, by ciasto przeszło przez trzy etapy i odpowiednio wyrosło. Hania Królczyk od dziecka obserwowała proces wypiekania chleba. Dziś sama się tym zajmuje Głos Dziennik Pomorza Sobotaniedziela, 3-4.02.2018 rodzinny zwierzęta 13 OD JUNIORA DO SENIORA. ILE LAT MA NASZ PIES? A KOT? Czy psu i kotu wypada życzyć 100 lat? I kiedy taka okrągła rocznica przypada? Podpowiadamy, jak obliczyć wiek naszego zwierzęcia i czy w ogoie da się go odnieść do ludzkich lat Zwterzę w mimu Małgorzata Gradkowska m.gradkowska@prasa.gda.pl Rozmowa z weterynarzem Jackiem Wałeckim o tym, czy dojrzały pies lub kot jest tak naprawdę dorosły, kiedy staje się pełnoletni i czy warto stosować do nich ludzki kalendarz Lizak, spaniel będący w mojej rodzinie od dziesięciu lat. zachowuje się niemal tak samo. jak wówczas, gdy do nas trafił. A miał wtedy dwa miesiące. Czasami wydaje się. że w ogóle nie dorósł... Czyli co? Bawi się, jest rozbrykany i nieposłuszny? Właśnie tak. Jest też bardzo łagodny, a dotego straszna z niego gapa. Cały czas jest jak mały szczeniaczek. Zachowuje się zupełnie inaczej niż inny znajomy spaniel, kilka lat młodszy od Lizaka. Tb, że bywa nieposłuszny, wynika pewnie raczej z niedostatków tresury. A ciągła chęć zabawy, łagodność czy gapiostwo to raczej cechy charakteru niż kwestia dojrzałości czy dorosłości. Czyli raczej nie ma co spodziewać się, że nagle któregoś dnia Lizak stanie się nieustraszonym obrońcą? Jeśli do tej pory się taki nie stał, to już raczej nie będzie z niego obronnego psa (śmiech). Bez względu na to, jak dorosły się stanie. A jak to jest z psim wiekiem? Lizak urodził się dziesięć lat temu. Które Sześcioletni kot sąsiadki to pan w słusznym wieku - według ludzkiego kalendarza ma już 43 lata Jacek Wałecki 'rjnr.r.i' j'_Si uzależniona od koki, opium Bajkonur w Kazachstanie -V szybki bieg koma kursuje w wieżowcu miasto .blisko Zagania atak z powietrza zakład z wiórami impreza poglądowa ład w mieszkaniu kompozytor rosyjski rodzaj przekładni trzecia wyspa na Ziemi ósemka regatowa staw z rzepką - 1 l 1 29 ł i _ \ \ ł -* \ i wiertło dekolt w sukni U znawca kultury Wschodu - \ 13 kreda lub granit. - \ 28 Jerozolimskie w stolicy 2:2 w meczu Raka lub Koziorożca —* 4 nie zając, nie ucieknie - drobina pierwiastka jeszcze nie ma dowodu - i 7 naczelny w gazecie ł boska 24 ma wadę wymowy wdowi pieniądz deseczka dachów "C- - widokowy na dachu galerii rynek dawnych Aten \ okres upałów -*■ aneks i łobuziak uliczny piesn diwy ofiara dla biedaka - ł i 19 imię kalifów 1 odbicie piłki w locie ludne państwo w Afryce obraz cerkiewny swojak z twoich stron; pobratymiec głos kobry Finlandia dla Fina ani poziom, ani pion szaniec na polu walki lis morski popis wirtuoza 1 3 zmniejsza tarcie \ \ 1 1 U ł ł ubranie na... przewidziała upadek Troi 21 stop niklu i chromu -* 14 talerzyk na frytki 1 twórca orderów system łączności Bourvil lub Louis de Funes — i 8 zielona żabka nadrzewna - ł 1 dzielnica Katowic - 6 i broni jeża - 27 niewiadoma zgiełk na szkolnej przerwie kamień z reliefem obrońca w todze -*• sposób na coś barwny ptak wielkie uznanie i l mniszka w klasztorze 1 odpla-miacz — zręczny ruch; zaejryw- ł patron Teatru Ateneum - 11 niebieska ważka cienka kiełbaska chwast w zbożu i kogucik z rasy kurz Ameryki płynie przez Cieszyn siła atlety —*• 1 i Zola lub Karewicz - 1 r~ matka Artemidy sienny męczy alergika ancjtel- konser-watysta kusi do złego materiał wybuchowy służba w armii potocznie U ł i 25 bałwan morski - 10 stanowisko do obsadzenia i -*• ł \ kompht kart do gry - 16 1 instrument z miechem - 9 wymyśla żarty filmowe partyjny propagandzista cudak, eks-centryk trująca ciecz lub gaz, silan —»■ prowadzi rokowania groźny car imię Savalasa aktora - ł 15 1 \ r zespół Marka Grechuty - poszły w las płótno na wsypy — 12 wersja auta Łada naczynie z goryczą imię w słowie morta-dela stoliki danego kelnera kraj, w którym żyją Szerpowie Arthur Doyle, pisarz nasmo-łowane pakuły 1 nr1 kwiat jak cukierek - leci na miotle ł ł l 30 \ \ 18 Józef, przedwojenny polityk mieszanina wielu głosów 20 mar-gines boiska - 2 mał-piatka z Madagaskaru ojciec czule stołek szewca -♦ Umberto, pisarz ■* 22 bujda ksywa Eisenhowera ^ 1 1 Thurman z filmu „Pulp Fiction" cenny surowiec glinu - \ i rzeka na Roztoczu roślina zielna U pies 0 długich uszach * * pociecha dziadków - \ miara ilości węgla - nauczana w szkole stolica Senegalu 23 forma podatku - 17 prawo dziedziczenia majątku - 26 U 1 ... węgla, czyli czad - „Szeregowiec...", film 5tevena Spielberga - góry w Bułgarii - 5 12 3 4 5 6 7 8 9 10 111 12 13 14 15 16 117 18 19 20 21 22 23 124 25 26 27 28 29 30 Litery z pól ponumerowanych od 1 do 30 utworzą rozwiązanie - przysłowie. mqtoinv ionwsvz 'vriavz wimois oix :ainvzvimzoy Litery z pól ponumerowanych od 1 do 30 utworzą rozwiązanie - przysłowie. mqtoinv ionwsvz 'vriavz wimois oix :ainvzvimzoy